Wij spraken Bram van Ojik in 2014. De gewezen tussenpaus had de smaak toen flink te pakken.

Opeens is er irritatie bij Bram van Ojik. Een zeldzaamheid. De altijd zo voorkomende GroenLinks-leider heeft op woensdag 28 mei net een uur in een kamertje op het Binnenhof opgesloten gezeten met Diederik Samsom, Halbe Zijlstra en Alexander Pechtold, zijn collega’s van PvdA, VVD en D66. En met onderwijsminister Jet Bussemaker.

Samen hebben ze de laatste hand gelegd aan het akkoord over het ‘sociaal leenstelsel’ voor studenten waarover meer dan een jaar is gebakkeleid. GroenLinks heeft op veel punten zijn zin gekregen. Een politiek succes, kun je zeggen.

Maar de eerste vraag die de toegesnelde cameraploegen Van Ojik stellen, is: is dit geen herhaling van ‘Kunduz’? De steun die Van Ojiks voorganger Jolande Sap verleende aan die missie in Afghanistan was in 2012 de aanzet tot een dramatische ineenstorting van GroenLinks.

De man die werd gezien als tussenpaus, maar die de smaak te pakken heeft

‘Die vergelijking slaat totaal nergens op,’ bijt Van Ojik de verslaggever toe. Even is de fractievoorzitter uit zijn evenwicht gebracht. Zijn zinnen missen samenhang. Maar Van Ojik hervindt zich snel. Hij legt de samengedromde journalisten op vriendelijke toon uit dat het leenstelsel eerlijker is dan de huidige studiefinanciering. En dat GroenLinks veel van haar wensen heeft gerealiseerd, zoals het behoud van de ov-kaart, een hogere beurs voor arme studenten en een gunstiger terugbetalingsregeling.

Typisch Van Ojik. Een man zonder woede, zoals hij wel is omschreven: volstrekte redelijkheid. De man die GroenLinks na het verkiezingsdrama van 2012 met hard werken en engelengeduld heeft teruggebracht als factor van betekenis. De man die eind vorig jaar door de parlementaire pers op zijn 59-ste werd uitgeroepen tot politiek talent van het jaar vanwege zijn ‘scherpte in het debat’ en heel ‘eigen stijl’.

'Ik lag nooit in mijn bedje te woelen: dit is een 'mission impossible.' Foto: Lenny Oosterwijk — ‘Ik lag nooit in mijn bedje te woelen: dit is een ‘mission impossible.’ Foto: Lenny Oosterwijk

De man die werd gezien als tussenpaus, maar die de smaak te pakken heeft. Alle verslaggevers hollen weer weg naar het volgende akkefietje. Op één na. ‘Weer dat Kunduz als eerste vraag. Ik was destijds in geen velden of wegen te bekennen, maar toch moet ik het altijd over Kunduz hebben. In een debat over de missie naar Mali noemde de VVD Kunduz zelfs de GroenLinks-missie. Het moet toch niet gekker worden.

Volgens mij werd de missie uitgevoerd onder een VVD-premier.’ Dan toch weer de redelijke Van Ojik: ‘Maar dat zeg ik vanuit mijn positie. In het licht van de politieke geschiedenis van GroenLinks is de vraag begrijpelijk.’ Zelfs zijn onverbeterlijke optimisme breekt weer door: ‘Ach, ze zenden het vast niet uit.’

Verliest u weleens echt uw zelfbeheersing?
‘Dat ik ga staan schreeuwen bijvoorbeeld? Nee, dat gebeurt me zelden. In deze functie is het nog niet gebeurd.’ Van Ojik kijkt naar zijn woordvoerder: ‘Toch?’

Scherven opruimen

GroenLinks doet er weer toe. Na vijf procent van de stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart behaalde de partij bij de Europese verkiezingen in mei zeven procent, niet eens ver onder de beste scores van Femke Halsema. En behalve over het leenstelsel zit de partij nu ook met het kabinet om de tafel over de provinciale herindeling, die zonder steun van de oppositie evenmin op een meerderheid in de Eerste Kamer kan rekenen.

Maar wat moest de partij van ver komen. Na het vertrek van de populaire Halsema eind 2010 ging ongeveer alles mis wat er mis kon gaan. De fractie stemde in met een politiemissie naar het Afghaanse Kunduz. Dat werd in grote delen van de partij niet begrepen, al was het alleen maar omdat het rechtse kabinet Rutte I ermee verder werd geholpen.

Nogal wat fractieleden voelden zich onder druk gezet door Jolande Sap, de nieuwe leider. De interne onvrede etterde door. Tot fractielid Tofik Dibi zich voor de verkiezingen van 2012 als tegenkandidaat opwierp voor Sap. Al blunderend probeerde het partijbestuur de crisis te bezweren, maar het kwaad was geschied.

Van Ojik trof een partij aan in ‘ontreddering’, zegt hij zelf

GroenLinks viel terug van tien naar vier zetels. En na het gedwongen vertrek van Sap haalde de partij in de peilingen nog krap twee zetels. Openlijk spraken prominente leden over opheffing of fusie. De ervaren diplomaat Bram van Ojik – oud-ambassadeur in Benin, ex-directeur voorlichting op Buitenlandse Zaken – was als nummer twee op de lijst gezet om de eenheid in de nieuwe fractie te bewaken. Nu mocht hij de scherven opruimen.

Van Ojik trof een partij aan in ‘ontreddering’, zegt hij zelf. ‘Maar ik heb steeds het idee gehad dat 2012 een incident was.’ Hij kon zich ook niet voorstellen dat het afgelopen was met het gedachtengoed van GroenLinks, dat hij in 1989 als PPR-voorzitter had helpen oprichten. ‘Daarvoor schoot mijn fantasie gewoon te kort.’

‘Komt er nog bier?’

Dinsdagavond 27 mei. In een eetcafé vlakbij het Haagse Plein stroomt een bovenzaaltje vol met jongeren. Het zijn voornamelijk leden van de aan GroenLinks gelieerde jongerenorganisatie Dwars en het is de avond voor het beslissende overleg over het leenstelsel voor studenten. De vijfentwintig jongeren zijn er erg op tegen en zullen dat duidelijk laten blijken tijdens de besloten bijeenkomst.

Bram van Ojik komt binnen, trekt zijn jasje uit, knoopt zijn stropdas af en gaat zitten. ‘Komt er nog bier?’ vraagt hij. Jesse Klaver doet de inhoudelijke uitleg. De jonge financiële en onderwijsspecialist van de GroenLinks-fractie heeft het leenstelsel samen met VVD-collega Pieter Duisenberg zo ongeveer zelf ontworpen.

‘Ik ben niet het type partijleider dat met grote gebaren in de spotlights staat. Ik doe het op een manier die bij mij past’

Nadat een versie van minister Bussemaker eerder kansloos was gesneuveld. Van Ojik zit er ontspannen bij. Hij zegt tegen de jongeren dat hij dit soort gesprekken over vele onderwerpen voert. ‘Niet omdat je iedereen kunt overtuigen van je gelijk, maar zodat mensen meer begrip hebben voor elkaars positie.’

Praten, veel praten. Dat bleek heilzaam. Van Ojik sprak meteen na zijn aantreden op drie zaterdagen honderdvijftig teleurgestelde partijleden in groepjes van tien. ‘Dat waren geen dagen waarvan ik als ik thuiskwam dacht: wat heb ik een leuke dag gehad.’ De gesprekken draaiden voornamelijk om ‘Kunduz’ en ‘het gedoe’. Maar de leden lieten volgens Van Ojik vooral zien betrokken te zijn.

Oud-Europarlementariër Nel van Dijk evalueerde de verkiezingsnederlaag en sprak van ‘dedain’ van de fractie voor partijleden.
‘Dat vond ik veel te ver gaan. Alsof het iets opzettelijks was. Het is meer een afstand die er in sluipt. Wij doen er nu alles aan om dat te voorkomen.’

Bram van Ojik: 'Ik denk dat er een grote groep kiezers is die helemaal niet zit te wachten op snelle quotes, maar enige rust en redelijkheid juist wel waardeert.' Foto: Lenny Oosterwijk — Bram van Ojik: ‘Ik denk dat er een grote groep kiezers is die helemaal niet zit te wachten op snelle quotes, maar enige rust en redelijkheid juist wel waardeert.’ Foto: Lenny Oosterwijk

Door voortdurend te praten met verontruste leden?
‘Ja. We hebben ook de missie naar Mali gesteund. Dat was minder heftig dan Kunduz omdat onze steun niet per se nodig was. Maar we hebben toen ook vooraf een bijeenkomst georganiseerd met leden en deskundigen. Dan komen natuurlijk vooral mensen die tegen zijn. Meestal begrijpt men wel dat niet iedereen zijn zin kan krijgen.’

Heeft u getwijfeld of u het lek boven zou krijgen?
‘Eigenlijk niet. Ik lag nooit in mijn bedje te woelen: dit is een mission impossible. Maar ik wist wel dat het veel tijd zou kosten. Dat is ook mijn strategie: gestaag en degelijk. Ik ben ook niet het type partijleider dat met grote gebaren in de spotlights staat. Ik doe het op een manier die bij mij past.’

Droge grappen

Eerder die dag staat het leenstelsel als eerste punt op de agenda van de GroenLinks-fractie. Het is het eerste beraad na de Europese verkiezingen. ‘Joepie,’ klinkt het aan tafel waar behalve de vier fractieleden ook medewerkers zitten, Eerste Kamerlid Ruard Ganzevoort, een medewerker van de Europese fractie en bestuurders van Dwars.

Van Ojik reageert geduldig en vaak met droge grapjes

‘De trend zet door,’ stelt Van Ojik tevreden vast. De fractievoorzitter houdt een betoog over het leenstelsel, dat in het verkiezingsprogramma staat. ‘Ik denk persoonlijk dat we niet alleen geen argumenten hebben om het niet te doen, maar dat we heel goede argumenten hebben om het wel te doen.’

Het is de samenbindende kracht van Van Ojik. Iedereen krijgt de ruimte om zijn zegje te doen. En die opmerkingen verwerkt hij soepeltjes in zijn eigen betoog. Intussen weet de fractieleider dondersgoed waar hij heen wil. Van Ojik reageert geduldig en vaak met droge grapjes. Als iemand opmerkt dat ze blij is dat er nog geen akkoord ligt omdat nu de leden nog geraadpleegd kunnen worden, zegt Van Ojik: ‘Daar hebben we gisteravond bij de onderhandelingen ook erg ons best voor gedaan.’

Jongerenorganisatie Dwars is inhoudelijk tegen, maar anderen laten meer strategische waarschuwingen horen. ‘Bloedlink,’ zegt een aanwezige die advocaat van de duivel speelt. Het herstel van GroenLinks is zonder deals met het kabinet tot stand gekomen. Maar Van Ojik zegt dat de reactie niet is te voorspellen.

‘In de politiek zijn er geen easy wins, anders hadden anderen dat allang gedaan’

‘In de politiek zijn er geen easy wins, anders hadden anderen dat allang gedaan.’ Daar kan niemand echt iets tegenin brengen. Niet alleen met het leenstelsel maar ook met de provinciale herindeling kan GroenLinks het kabinet samen met D66 aan een meerderheid in de Senaat helpen. De voors en tegens van het kabinet nog een keer helpen, passeren de revue.

Minister Plasterk wil vijf landsdelen in plaats van twaalf provincies. Nog deze kabinetsperiode zouden Utrecht, Flevoland en Noord-Holland tegen hun zin moeten fuseren tot de superprovincie ‘Noordvleugel’. Vorige week sprak Van Ojik voor het eerst hierover met de andere fractievoorzitters.

Wat wilt u in ruil voor steun aan het kabinet?
‘Voor ons zijn twaalf provincies niet heilig. Maar die superprovincie is dichtbevolkt. Daarom willen wij dat er voldoende geïnvesteerd wordt in natuur, fiets en openbaar vervoer. Daar moet een plan voor komen.’

'Het energie-akkoord dat het kabinet heeft gesloten is kwakkelen in de polder, dat moet veel ambitieuzer.' Foto: Lenny Oosterwijk — ‘Het energie-akkoord dat het kabinet heeft gesloten is kwakkelen in de polder, dat moet veel ambitieuzer.’ Foto: Lenny Oosterwijk

Bij de begrotingsonderhandelingen in de herfst liep u weg omdat het kabinet te weinig aan duurzaamheid wilde doen.
‘Dit is een nieuwe kans. We hebben vergroening toen vergeefs op de agenda gezet. We gaan dat nu opnieuw proberen.’

Hoe groot moeten die investeringen in natuur zijn, willen jullie akkoord gaan?
‘Ik ga me niet op bedragen vastleggen. Maar sinds Rutte I is het budget van 800 miljoen om in natuur te investeren gehalveerd. Daar zijn wij heel ongelukkig mee.’ GroenLinks als gedoogpartner van het kabinet. Het is even wennen. Zeker voor een partij die zich zeer kritisch uitlaat over de meeste plannen van het kabinet.

Neem de ingrijpendste maatregel van Rutte II: de decentralisaties van jeugd- en ouderenzorg van rijk naar gemeenten. Van Ojik: ‘Zorginstellingen ontslaan nu mensen omdat ze niet weten of ze straks nog betaald kunnen worden. Die waarschuwing komt van de vakbonden. En ze hebben gelijk, ik maak me daar grote zorgen over: het oude systeem wordt al afgebroken, terwijl het nieuwe er nog niet is.’

Waarom luistert het kabinet niet naar dit soort waarschuwingen?
‘Ze gaan ervan uit dat het wel los zal lopen, ze hebben hun vingers crossed. Het kabinet speelt met vuur.’ En dan zo’n typische Van Ojik-zin: ‘Maar ik hoop dat ik het mis heb, hoor, dan zou ik hartstikke blij zijn.’

Voorzichtig optimistisch

Het is 18 mei. In de Beurs van Berlage viert GroenLinks zijn verjaardag. Niet in een grote zaal zoals bij de oprichting vijfentwintig jaar geleden, maar in de hal, met uitloop naar de zonovergoten trappen. Bier en bitterballen gaan rond. Als GroenLinks toen niet zou zijn opgericht, zouden ze dat vandaag alsnog moeten doen, zegt Bram van Ojik in zijn feestrede.

Er is geen andere partij die sociale gelijkheid en ecologische duurzaamheid zo onlosmakelijk met elkaar verbindt. Van Ojik nodigt twee van zijn voorgangers, Paul Rosenmöller en Jolande Sap, uit om naast hem op het kleine podium te komen staan. Femke Halsema is om privéredenen afwezig.

GroenLinks mag dan enig in zijn soort zijn, maar wat heeft de partij in die vijfentwintig jaar eigenlijk bereikt?
‘Ik heb nog heel bewust meegemaakt dat GroenLinks de enige partij was die waarschuwde voor de schaarste van grondstoffen en pleitte voor duurzaamheid, voor vergroening van het belastingstelsel en voor de ontwikkeling van zonne-energie. Vijfentwintig jaar geleden was dat ver van mijn bed, nu worden die ideeën breed gedragen.’

‘We kunnen de opwarming van de aarde nog wel matigen. Ik blijf daar voorzichtig optimistisch over’

Maar het is allemaal nog niet gerealiseerd.
‘Nee, dat zijn grote structuurveranderingen. En daar is leiderschap voor nodig. Wij hebben bijna dagelijks debatten met VVD-ministers als Kamp en Schultz. Dan moet er weer meer marktwerking komen, dan moeten we weer harder rijden. Het kost me dus geen enkele moeite om te denken: als we aan de VVD zijn overgeleverd, dan zijn we heel ver van huis. Zij vinden precies de verkeerde dingen.’

U praat er nog blijmoedig over. Onlangs heeft zelfs de Amerikaanse regering erkend dat de klimaatverandering door mensen is veroorzaakt en onomkeerbaar is.
‘We kunnen de opwarming van de aarde nog wel matigen. Ik blijf daar voorzichtig optimistisch over. Want ondanks die VVD-ministers zie je dat burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties stapje voor stapje de omslag maken naar duurzame energie. Zij beseffen dat dat niet alleen goed is voor het milieu, maar uiteindelijk ook voor de portemonnee.’

Een echte doorbraak naar de macht heeft nooit plaatsgevonden. Telkens als het regeringspluche lonkte, zakte GroenLinks terug.
‘Dat klopt. Bij de oprichting vond iedereen het vanzelfsprekend dat GroenLinks zeker tien tot vijftien zetels zou gaan halen. Het was een keer tien, een keer elf, maar vaker minder. Toch ben ik ervan overtuigd dat GroenLinks met heldere standpunten en een aansprekende leider structureel tien tot vijftien zetels moet kunnen halen.’

In veel grote steden is inmiddels sprake van een electorale basis. Maar in Amsterdam verdwijnt GroenLinks na acht jaar uit het college.
‘Ja, dat is heel jammer. D66 is vaak in de positie dat ze moeten kiezen tussen VVD en GroenLinks, en dan klampen ze zich vast aan de VVD, zoals in Amsterdam. Toch hebben we inmiddels al weer 55 wethouders.’

Beschamend toneelstukje

Wie zijn oor te luisteren legt op het Binnenhof, hoort veel lovende woorden over Bram van Ojik. Hij is scherp in het Kamerdebat. En als de camera’s van PowNews snorren, laat Van Ojik zich niet gek maken. Hij blijft volstrekt zichzelf. Maar is Van Ojik ook de goede campaigner die GroenLinks nodig heeft?

‘Pechtold klampt zich vast aan de VVD, waar Van Mierlo dat ooit met de PvdA deed’

Bij het feestje in de Beurs van Berlage valt dat nog niet onmiddellijk op. Europees lijsttrekker Bas van Eickhout houdt een vlammende campagnetoespraak die de hal in beschaafde vervoering brengt. De feestrede van Van Ojik is veel rustiger, veel bedeesder. Maar beide GroenLinksers zetten vol de aanval in op D66.

Was dat nu nodig? Er zijn toch partijen waar u het meer mee oneens bent?
‘Zeker. Dat we anders zijn dan het CDA of de VVD weten mensen wel. Maar ik spreek veel studenten die denken dat D66 een progressieve partij is. Wat betreft milieu klopt dat wel, maar op sociaaleconomisch terrein zijn ze echt rechts. Wij willen eerlijk delen, maar D66 zegt dat nivelleren banen kost.

Voor D66 moet marktwerking vrij baan krijgen, terwijl wij de markt terug willen dringen. Wij vinden dat er veel te hard wordt bezuinigd, maar voor D66 staat begrotingsdiscipline voorop. Laatst riep Pechtold premier Rutte op een vlammend protest tegen Frankrijk te laten horen omdat ze daar de norm van 3 procent overschrijden. Een beschamend toneelstukje.’

Is D66 onder Pechtold erg naar rechts opgeschoven?
‘Strategisch zeker. Pechtold klampt zich vast aan de VVD, waar Van Mierlo dat ooit met de PvdA deed.’

Tegelijk is GroenLinks onder uw leiding naar links opgeschoven, na het liberalere tijdperk-Halsema toen ook uw partij aan ontslagrecht en ww-duur ging morrelen.
‘Veel mensen zien dat zo, en ik spreek dat niet tegen. Maar er is intussen ook wel wat veranderd. Je mag best de arbeidsmarkt hervormen, maar nu komen we uit de diepste recessie sinds decennia. Dan is dit niet het moment om verworven rechten aan te tasten. Deze tijd vraagt om linkse antwoorden. Die massawerkloosheid, die groeiende ongelijkheid, die enorme bezuinigingen zijn niet een natuurramp die ons overkomt. Ze zijn het gevolg van rechts beleid.’

‘Waarom overweeg je dan niet een basisinkomen te geven aan een kleine groep die liever yogalessen volgt. Die doen geen mens kwaad’

Die hervorming van de arbeidsmarkt moet toch juist banen creëren?
‘Ja, als prikkel. Maar als prikkel tot wat? Er zijn geen banen. Ik liep een paar dagen stage bij de Dienst Werk en Inkomen in Amsterdam. Ik sprak mensen die elke dag een sollicitatie versturen, maar nooit wat horen. Die zeiden: houd mijn uitkering maar in, ik ga wel uit stelen.’

Onlangs schreef u het essay ‘Kiezen om te delen’. Daarin haalde u het jaren tachtig-idee van een basisinkomen voor iedereen weer van stal.
‘Ja, veel mensen beginnen over een basisinkomen tijdens debatten en bijeenkomsten in het land. Ik was daar zelf ook verbaasd over.’

Dat is toch vreselijk achterhaald? We vinden tegenwoordig toch dat tegenover rechten ook plichten moeten staan?
‘Bij volledige werkgelegenheid mag je van iedereen vragen een steentje bij te dragen. Maar het is de vraag of die ooit weer terugkomt. Waarom overweeg je dan niet een basisinkomen te geven aan een kleine groep die liever yogalessen volgt. Die doen geen mens kwaad.’

Omdat die kleine groep dan een grote groep wordt en het onbetaalbaar wordt.
‘Tja, dan kan het niet. Maar ik moet dat nog zien.’

‘Zevenhonderdduizend mensen zoeken een baan en de minister zegt dat wij nog harder moeten gaan werken’

Minister Asscher zegt dat de werkloosheid een tijdelijk probleem is, waar de vergrijzing een einde aan gaat maken.
‘Ja, die vergrijzing zou eerst in 2015 toeslaan, toen werd het 2018, nu is het 2020. Misschien is het wel sint-juttemis. Er zijn genoeg arbeidseconomen die zeggen dat de robotisering van onze samenleving nog maar in de kinderschoenen staat. Dat die enkel is vertraagd door de crisis. Dat er straks geen schoonmakers meer nodig zijn, minder handen aan het bed, minder leraren. Niet dat ik daarnaar uitkijk, maar we moeten er wel over nadenken.’

Asschers collega Dijsselbloem vond laatst dat iedereen meer en harder moest werken.
‘Wat een onzin. Zevenhonderdduizend mensen zoeken een baan en de minister zegt dat wij nog harder moeten gaan werken. Dat moet een vergissing zijn.’

Dat is niks voor Dijsselbloem.
‘Nee, dat denk ik ook niet. Maar het is wel heel erg ondoordacht. Ik pleit juist voor een ontspannener samenleving, met een 32-urige werkweek. De productiviteit van mensen is dan juist veel groter.’

Tientallen overlegjes

De werkkamer van Bram van Ojik bevindt zich in het voormalige ministerie van Justitie aan het Plein. Het gebouw is weelderig laatnegentiende-eeuws, maar de kamer is sober ingericht. Aan de muur hangt een poster van de beroemde Beatles-plaat Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Ons gesprek wordt onderbroken door de stemming over de voordracht van ombudsman Van Woerkom. GroenLinks is tegen diens benoeming, onder meer vanwege een foute Marokkanengrap uit het verleden. De benoeming gaat toch door. Wat blijft hangen, is het procedurele geblunder van de Tweede Kamer.

‘De controle op wetgeving functioneert wel goed, maar de Kamer besteedt veel te veel tijd aan nieuwtjes en kleinigheden’

U was in 1993 en 1994 ook al eens Tweede Kamerlid. Wat is het grootste verschil met toen?
‘Zonder twijfel de omloopsnelheid van kwesties en kwestietjes. Deels aangejaagd door alle media die hier rondlopen. Dat is echt onvergelijkbaar met toen. Maar ook politiek is het heel anders. Toen regeerde het kabinet Lubbers/Kok dat steunde op een solide meerderheid. Als lid van de oppositie sprak ik bewindslieden nauwelijks. Dat is heel anders nu we eigenlijk minderheidskabinetten hebben. Op zichzelf is dat goed, zolang dat niet alleen in achterkamertjes gebeurt.’

Is de controle van de regering door de Kamer verbeterd?
‘Niet per se. De controle op wetgeving functioneert wel goed. Maar de Kamer besteedt veel te veel tijd aan nieuwtjes en kleinigheden. Er komen duizend Eritreeërs naar Nederland, even later blijken dat er maar vijfhonderd te zijn. Hup naar het volgende onderwerp. Ik heb tientallen overlegjes gevoerd met minister Asscher over aspecten van de arbeidsmarkt, maar geen fundamenteel debat over werkgelegenheid. De participatiemaatschappij. Dat gaat al een parlementair jaar lang mee, maar we hebben er nooit meer over gehoord. Ik zou ook een groot debat willen voeren over de toekomst van de energievoorziening. Het liefst met fractievoorzitters. Maar dat soort debatten komt zelden voor.’

Waarom?
‘Ik stel het vaak voor, maar er is geen meerderheid voor. Fractievoorzitters duiken weg. Als Halbe Zijlstra van de VVD niet komt, wil Samsom ook niet. En andersom. Er wordt heel erg naar elkaar gekeken. Terwijl ik denk dat mensen graag de politieke leiders zien optreden. Die kunnen dan een fundamenteel verhaal houden waar je het mee eens bent, of je aan ergert. Onder Paars bleef VVD-leider Bolkestein bewust in de Kamer. En daar hield hij betogen over migratie en ontwikkelingssamenwerking. Ik was het nooit met hem eens, maar het was wel leuk. Ik had gehoopt dat Diederik Samsom die rol zou gaan spelen. Maar ik zie daar niets van.’

‘De Kamer zou een fiscale hervorming moeten uitvoeren, waarbij de vervuiler meer betaalt’

Het kabinet is anders wel flink op stoom.
‘Ja. De helft van het regeerakkoord is geschrapt, de andere helft is uitgevoerd. Dat is best knap, eerlijk is eerlijk. Maar nu zijn ze uitgeregeerd.’

Ze moeten nog zeker twee jaar.
‘Er zijn een paar opties. Of ze schrijven een nieuw regeerakkoord over de urgente kwesties van dit moment: energie, toenemende ongelijkheid en de massawerkloosheid. Het energie-akkoord dat het kabinet heeft gesloten is kwakkelen in de polder, dat moet veel ambitieuzer. Ze zouden een fiscale hervorming moeten uitvoeren, waarbij de vervuiler meer betaalt. En de werkloosheid moet worden aangepakt. Als ze zoiets niet doen, kunnen ze beter stoppen en verkiezingen uitschrijven. Misschien een novum, maar dat lijkt me dan het beste.’

En als ze dit keer niet naar Bram van Ojik luisteren?
‘Dan gaan mensen in de coalitie zich vervelen, dan gaan ze klieren. Dan valt dit kabinet op iets onbenulligs, een bedrijfsongeval.’

Scherp debater

Eind mei. In de Balie in Amsterdam loopt een zaaltje vol voor het Theater van de Voordracht waaraan Bram van Ojik meedoet. Schrijfster Manon Uphoff heeft een speech voor Van Ojik geschreven die wordt voorgedragen door actrice Monic Hendrickx. Uphoff is veel ‘redelijkheid’ tegengekomen bij Van Ojik en probeert de ‘bevlogenheid’ nog wat aan te scherpen.

Ook Ronald Plasterk neemt deel. De minister maakt grapjes – het publiek lacht – en komt wat ijdel over. Van Ojik is ook geestig, maar op een heel andere manier. Hij neemt vooral zichzelf op de hak en neemt daarmee het publiek voor zich in. Over zijn eigen motoriek bijvoorbeeld, waarop hij nog moet oefenen. ‘Maar daar hebben jullie niks van gemerkt, hè?’ Na afloop vraagt Van Ojik zich af of Monic Hendrickx hem niet nog wat tips kan geven.

‘Toen ik begon zei iedereen: waar komen ze nu mee aanzetten? Maar dat hoor ik nooit meer. Toch? Jij wel?’

Mensen vinden Van Ojik aardig, beschaafd en een scherp debater. Maar is Van Ojik ook de stemmentrekker, de aantrekkelijke kandidaat die GroenLinks naar zijn ‘natuurlijke omvang’ van tien tot vijftien zetels zou kunnen brengen? Bij zijn aantreden werd verwacht dat hij een tussenpaus zou zijn. Wegbereider van de jonge, hippe en talentvolle Jesse Klaver bijvoorbeeld.

Maar dat beeld moet inmiddels worden bijgesteld. Van Ojik houdt uitdrukkelijk de mogelijkheid open dat hij zich kandidaat zal stellen als lijsttrekker bij nieuwe verkiezingen. En als hij zich kandideert, zal een ledenreferendum daarover beslissen. Van Ojik: ‘Natuurlijk is Jesse een goeie kandidaat. Ik prijs me gelukkig dat hij in mijn fractie zit. Maar er zijn meer goeie kandidaten.’ En lachend: ‘Ik ben ook een heel goeie kandidaat.’

Waarom?
‘Omdat ik bewezen heb dat de partij zich onder mijn leiding kan herstellen.’

Maar kan dat nog, een lijsttrekker van zestig in deze snelle mediacratie? Moet je niet vooral hip zijn en snelle soundbites kunnen produceren?
‘Dat zal moeten blijken. Maar ik denk dat er een grote groep kiezers is die helemaal niet zit te wachten op snelle quotes, maar enige rust en redelijkheid juist wel waardeert. Daarmee zeg ik niets ten nadele van hippe mensen met snelle soundbites, want dat zou ik ook best willen hebben. Maar voor mij is het geen reden om te concluderen: ik kan het niet. Toen ik begon zei iedereen: waar komen ze nu mee aanzetten? Maar dat hoor ik nooit meer. Toch? Jij wel?’

Rust roest

’Hij brengt de rust terug in GroenLinks,’ citeert Bram van Ojik uitspraken over zichzelf in zijn eerste congrestoespraak als fractievoorzitter op 7 maart 2013. Het is inderdaad een vaak gehoorde typering van de partijleider. Toch zegt hij niet aan die verwachting te willen voldoen.

Van Ojik: ‘Wij zitten toch niet voor onze rust in de politiek? Jullie zijn toch niet voor jullie zondagsrust naar dit congres gekomen? De boel moet juist in beweging komen!’ Voor wie nog eens uiteengezet wil krijgen hoe groen en links volgens Van Ojik samen kunnen gaan.

Gerelateerd