In het winternummer van Vrij Nederland beschrijven redacteuren Margalith Kleijwegt en Max van Weezel de opkomst van de nieuwe middenklasse. De pragmatici vinden hun landgenoten egoïstisch en snakken naar een veilige en ontspannen samenleving. Maar zelf komen ze nauwelijks in actie.

Probeer in je eigen kringetje gelukkig te zijn, dat is het allerbelangrijkste. Volgens onderzoeksbureau Motivaction is er een steeds grotere groep Nederlanders die zo denkt. Bij wie het vertrouwen in de overheid verder afneemt en die zich in hun eigen kleine wereldje opsluit. Winsemius noemde het verdwijnen van de volgzame en actieve burger in Vrij Nederland ‘vanuit democratisch oogpunt een nachtmerrie.’

Via de mentaliteitstest van Motivaction wist Vrij Nederland pramatici op te sporen om te interviewen. U kunt de test ook doen om erachter te komen tot welke groep u behoort. Het kost ongeveer vijf tot tien minuten. Via de test kunt u aan een van de negen beschrijvingen voldoen. De pragmatici vindt u vooral terug in de groepen Opwaarts mobielen en Postmoderne hedonisten.

Daarnaast vindt u hieronder het hele artikel: ‘Meestal kom ik uit het stemhokje en denk: adios amigos!’

Fokke de Vries (35) uit Leeuwarden wordt somber als hij vertelt over de lage opkomst bij de biljartclub waarvan hij voorzitter is. Vooral de jongeren laten het afweten: ‘De nieuwe generatie is veel meer op zichzelf gericht.’

Gary Man-A-Hing (38) uit Amstelveen had een vader die naast zijn drukke werk dag en nacht in de weer was voor de Chinese gemeenschap. Hij moet daar niet aan denken. Zijn vrije tijd gaat zitten in zijn vrouw en zijn twee dochters. ‘Ik wil er altijd voor de kinderen zijn.’

Paul Koldewey (45) uit Amsterdam wil geen lid zijn van welke organisatie ook: ‘Voor mij is het belangrijk dat ik nergens aan vastzit. Mijn enige abonnement is dat van mijn telefoon.’

Angelina Fifi (31) was actief in de PvdA maar zegt nu: ‘Het lijkt of niemand meer in beweging komt. Alsof we allemaal zijn lamgeslagen.’

Voor Peter Berkers (50) is het lang geleden dat hij de barricaden opging. ‘We zijn verwend geraakt. Ik zelf ook. Dat dempt je gevoel van onvrede. Ik geloof nu meer in mijn persoonlijke groei.’

Gary Man-A-Hing (38) en zijn dochters, Amsterdam. ‘De overheid belazert volgens mij de boel’ (Foto: Jeroen Hofman)

Gary Man-A-Hing (38) en zijn dochters, Amsterdam. ‘De overheid belazert volgens mij de boel’ (Foto: Jeroen Hofman)

De grote wereld

Probeer in je eigen kleine wereldje gelukkig te worden, dat is het allerbelangrijkste. Gary Man-A-Hing, Paul Koldewey en Peter Berkers zijn niet de enigen die dat tegen ons zeggen. Afgelopen zomer interviewden we Pieter Winsemius, oud-minister van VROM en nu lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Volgend jaar verschijnt van zijn hand een dik rapport over burgers die om verschillende redenen zijn afgeknapt op de overheid. Ook aan organisaties als de kerken en de vakbonden hebben ze in tegenstelling tot hun ouders geen behoefte meer. Winsemius heeft het niet alleen over lager opgeleiden die zich buitengesloten voelen en uit protest vaak op Wilders stemmen. De meest interessante groep vond hij de ‘pragmatici’: ze zijn redelijk welvarend, goed opgeleid maar hebben hun belangstelling voor de traditionele politiek verloren. Ze zijn niet asociaal maar bekommeren zich alleen nog om problemen in hun directe omgeving. De grote wereld kun je toch niet beïnvloeden. Den Haag staat ver van hen af.

Winsemius baseert zich op onderzoek van het Amsterdamse bureau Motivaction dat zich al sinds 1997 in de veranderende mentaliteit van de Nederlanders verdiept. Het bureau onderscheidt vier soorten burgers: de plichtsgetrouwen die gehoorzaam zijn aan het gezag, de verantwoordelijken die zich actief inzetten voor een betere samenleving, de mensen die zich buitengesloten voelen en de pragmatici. De eerste twee groepen zijn gemiddeld wat ouder en nemen snel in omvang af. Onder de jongste generatie Nederlanders komen vrijwel alleen nog buitenstaanders en op hun eigen leefwereld gerichte individuen voor, bij elkaar tachtig procent. Directeur Martijn Lampert van Motivaction: ‘Het land bestaat nu voor zestien procent uit plichtsgetrouwe en voor 28 procent uit verantwoordelijke burgers. De buitenstaanders vormen 32 procent, de pragmatici 24 procent. Die laatste twee groepen zijn op dit moment al in de meerderheid. In de toekomst zal de balans nog verder verschuiven, met de opkomst van de geïndividualiseerde nieuwe generatie en het uitsterven van de plichtsgetrouwe groep.’

Hij maakt zich vooral zorgen over de ouders van nu die hun ik-gerichte houding ook overdragen op de volgende generatie. ‘Je hoort veel ouders tegen hun kinderen zeggen: voor jezelf leren opkomen is belangrijker dan rekening houden met anderen. Collectieve waarden worden gebrekkig overgedragen.’

Nachtmerrie

Winsemius noemde het verdwijnen van de volgzame en actieve burger in Vrij Nederland ‘vanuit democratisch oogpunt een nachtmerrie’: een derde van de bevolking loopt te hoop tegen het establishment, terwijl nog eens een kwart zich heeft opgesloten in zijn eigen microwereldje. Zij koesteren weinig tot geen verwachtingen meer van de overheid. Wie komt er in de toekomst dan nog op voor de democratie en de rechtsstaat?

Martijn Lampert legt het accent anders. Hij benadrukt dat de gemiddelde Nederlander zich wel degelijk opwindt over wat er in de wereld gebeurt. De directeur haalt zijn onderzoeksgegevens erbij: ’81 procent stoort zich aan het toegenomen egoïsme, 79 procent vindt Nederland te gestrest, 78 procent noemt het te agressief, 76 procent klaagt over het teveel aan bureaucratie. Mensen snakken naar een veilige, sociale en ontspannen samenleving. Maar zelf komen ze niet in actie om dat te bewerkstelligen. Ze hebben weinig vertrouwen in de politiek, in de kerken, in de vakbeweging. Je ziet een totaal gebrek aan geloof in de instituties.’

Reden waarom politicologen als Jos de Beus al een tijd lang de komst van een ‘toeschouwersdemocratie’ voorspellen: de burger wil zelf niet meer meedoen maar kijkt vanaf de zijlijn toe en volgt de prestaties van politici vooral op de televisie.

Vorige generaties kwamen zelf nog wel eens op de been. Ze lieten zich horen als het om de kernwapens of de woningnood ging. De Nederlander van nu gaat niet snel de straat op. Niet omdat hij een dagje naar het Museumplein of het Malieveld te koud vindt, maar vooral omdat hij zich afvraagt of het wel zinvol is. Je handtekening zetten onder een petitie gaat tegenwoordig makkelijk want via internet. Nederland scoort hoog als het gaat om het steunen van goede doelen maar zelf actief worden in een vrijwilligersorganisatie is er steeds minder bij.

Winsemius zegt dat de Haagse beleidsmakers zich sinds de opkomst van de PVV hebben verdiept in de bevolkingsgroep die zich buitengesloten voelt, maar niet in de pragmatici: ‘Die staan nog helemaal niet op het netvlies van Den Haag.’

Maar wie zijn die pragmatici en zijn ze inderdaad zo egocentrisch als Winsemius vreest?

Dankzij het panelbestand van bureau Motivaction konden we met hen in contact komen. Het bleken mensen te zijn die hun kleine geluk koesteren en zichzelf wat de grote wereldproblemen betreft als toeschouwer zien. Portret van een ‘nieuwe middenklasse’.

Monique Vroom (43), Nieuwerkerk aan den IJssel. ‘Nederlanders zijn niet zelfredzaam genoeg’ (Foto: Jeroen Hofman)

Monique Vroom (43), Nieuwerkerk aan den IJssel. ‘Nederlanders zijn niet zelfredzaam genoeg’ (Foto: Jeroen Hofman)

Snel tevreden

Heechterp-Schieringen is de enige Vogelaarwijk die de Friese hoofdstad Leeuwarden rijk is. In een eenvoudige eengezinswoning zit Fokke de Vries (35) naar RTL te kijken. Zijn dertien jaar jongere vriendin heeft net een eitje voor zichzelf gebakken, want het is lunchtijd. Aan de muur hangen kleurige schilderijen die door Fokke zelf zijn gemaakt. In een kooi naast de televisie zit het enige huisdier, een groene papegaai.

Aan het begin van het gesprek legt De Vries zijn linkerbeen op een krukje. Tot voor een paar jaar was hij buschauffeur, maar vanwege een versleten knie kan hij niet hele dagen zijn voet op het gaspedaal houden. Hij solliciteert al enige tijd en hoopt op een kantoorbaan. Intussen verricht hij vrijwilligerswerk voor de buurt- en speeltuinvereniging Insulinde. Dat je iets voor je buurt moet doen, kreeg hij van zijn ouders mee. Zijn moeder heeft nog een lintje gekregen voor wat ze voor Heechterp-Schieringen betekend heeft. Maar of er nog toekomst is voor het verenigingsleven, betwijfelt De Vries: ‘Ik zie de buurt nog als mijn dorp, ik zit bij de toneelgroep Maskerade en ben voorzitter van de biljartclub. Maar de belangstelling loopt sterk terug. Als er vroeger veertig mensen kwamen kaarten, zijn dat er nu nog maar twintig. Vooral ouderen. Diezelfde teruggang zie je bij de biljartvereniging en het toneel. De nieuwe generatie is veel meer op zichzelf gericht.’

De ouders van Fokke de Vries waren zelfstandig ondernemer. Ze beheerden de kantine op de camping De Kleine Wielen en hadden daarnaast een patattent. Nu is zijn vader lijstenmaker, ‘een mooi ambacht’.

Thuis werd op de VVD gestemd. Dat heeft Fokke de Vries op 9 juni ook gedaan. Vanwege Rutte, ‘een aimabele man die het goed weet te vertellen’. Maar ook omdat de afgekeurde buschauffeur geen vertrouwen meer heeft in de verzorgingsstaat met al zijn regeltjes en voorschriften: ‘Zo wordt het initiatief bij de burger weggehaald. De regering vindt het kennelijk wel makkelijk als mensen niet zelf nadenken maar aan het handje worden genomen. Dat maakt ze tot makke schapen.’ Daarom heeft hij iets tegen de PvdA: ‘Die proberen alles voor de mensen te regelen. Dat is niet mijn stijl. Die tijd is voorbij, alleen weet de PvdA dat nog niet.’ Wel heeft hij meerdere malen op de SP gestemd. Vanwege Jan Marijnissen, ‘een charismatische leider die ik graag zag debatteren.’ Zijn vriendin vulde de stemwijzer in en kwam uit op de partij van Geert Wilders. Verlegen vertelt ze dat ze toen maar voor hem heeft gekozen.

Fokke de Vries is vooral betrokken bij zijn directe omgeving, maar dat wil niet zeggen dat hij de grote wereld niet op de voet volgt (‘Ik kijk elke avond naar De Wereld Draait Door, Nieuwsuur én Pauw & Witteman. Dat vind ik bere-interessant. Zo kun je een eigen mening vormen.’) Maar de illusie dat hij buiten zijn eigen wijk wat kan veranderen, heeft hij niet: ‘Ik probeer invloed uit te oefenen maar alleen op kleine schaal.’ Van demonstraties en petities ziet hij de zin niet in. Lid van de vakbond is hij nooit geworden: ‘Ik vul mijn eigen belastingformulieren wel in.’ Aan goede doelen geeft hij alleen als de collectanten bij hem voor de deur staan.

De Vries noemt zichzelf ‘een stuk socialer’ dan het merendeel van zijn generatie: ‘Als ik naar mijn vrienden kijk, zijn die heel materialistisch ingesteld. Discussies in de kroeg gaan al snel over de nieuwste lcd-tv en leningen die ze hebben gesloten op de overwaarde van hun huis. Wat dat betreft ben ik een uitzondering in mijn vriendenkring. Ik ben snel tevreden. Carrière maken is niet het belangrijkste in je leven. Als je niet te veel wilt, heb je een grotere kans om gelukkig te worden.’

Allemaal handjeklap

Datzelfde geldt voor Gary Man-A-Hing (38), die bij een media-adviesbureau in de Bijlmer werkt. Hij is getrouwd met een vrouw uit Shanghai die hij ontmoette tijdens een avondje bowlen toen hij stage liep in de Parel van het Oosten. Ze hebben inmiddels twee dochters, eentje van zes en eentje van anderhalf jaar. Tijdens het gesprek in zijn flat in Amstelveen staat de televisie geruststellend op BabyTV. Zijn vrouw schenkt thee en trekt zich terug achter haar laptop in de slaapkamer.

Man-A-Hing heeft een Surinaams-Chinese vader en een Koreaanse moeder. Zelf werd hij geboren in Heerlen, waar zijn vader een restaurant had. Op zijn vierde verhuisde de familie naar Amsterdam. Zijn ouders werkten dag en nacht en hadden nauwelijks tijd voor hem en zijn twee oudere zussen. Ze runden een stomerij en een restaurant op de Zeedijk. Gary werd grootgebracht door zijn opa die bij het gezin inwoonde. Hij volgde het vwo en een economische opleiding aan de Hogeschool in Diemen. Samen met zijn vader begon hij een Chinees restaurant in Amstelveen: ‘Het was vierentwintig uur per etmaal werken. Al mijn vrienden gingen in die tijd lekker uit en ik was maar aan het werk, het was slecht voor mijn sociale contacten. Het werk wat ik nu doe, vind ik leuk en geeft veel minder stress. Vroeger vond ik carrière belangrijk, nu gaat het om mijn gezin, mijn kinderen. Als ik na mijn werk naar huis ga, laat ik alles achter me.’

Het kostte de nodige moeite zijn vrouw aan een verblijfsvergunning te helpen. ‘Maar toen ze die eenmaal had, ging ze meteen aan de slag. Ze leerde Nederlands, haalde haar rijbewijs en haar typediploma. In China zijn zulke dingen niet te betalen. Nu werkt ze in een Aziatische winkel in Buitenveldert.’

Net als Fokke de Vries uit Leeuwarden vindt hij dat de verzorgingsstaat de Nederlander gemakzuchtig heeft gemaakt: ‘Werken is voor ons Aziaten iets vanzelfsprekends. Ik ben één keer in mijn leven drieëneenhalve week werkloos geweest. Toen kreeg ik meteen een uitkering, met vakantiegeld erbij. Gelukkig kon ik snel weer aan de slag. Je maakt te vaak mee dat mensen zich ziek melden om te voorkomen dat hun contract wordt beëindigd of dat ze zich aan de sollicitatieplicht onttrekken.’ De PvdA is volgens Man-A-Hing niet met zijn tijd meegegaan: ‘Ze doen te weinig tegen het misbruik van de sociale voorzieningen. Die uitkeringen zouden een tijdelijk vangnet moeten zijn, alleen dáár zijn ze voor bedoeld.’ Zelf overwoog hij – net als zijn ouders – om op de VVD te stemmen maar het werd D66: ‘Ik ben wel sociaal voelend maar niet links.’

Naast zijn drukke bestaan als winkelier op de Zeedijk zette Gary’s vader zich volop in voor de samenleving. Hij was actief in de Chinese gemeenschap en lid van het Adviesorgaan Minderheden. Man-A-Hing junior peinst daar niet over. Al zijn vrije tijd brengt hij door met zijn kinderen. Hij brengt zijn oudste dochter naar ballet en naar pianoles. ‘Ik wil het niet zo doen als mijn ouders die me door mijn opa lieten opvoeden. Ik wil er altijd voor de kinderen zijn.’

De nationale politiek staat heel ver van hem af. Hij kan zich opwinden over Wilders ‘die het debat over de minderheden op de spits drijft’: ‘Tot nu toe heeft hij het alleen op de moslims gemunt maar ik vraag me af: wie volgt? Schopt hij de Chinezen straks ook uit Nederland?’ Man-A-Hing heeft het ook niet begrepen op de ‘politici die ik weet niet hoe lang wachtgeld krijgen als ze drie maanden in de Kamer hebben gezeten. Ze staan niet meer ten dienste van de burger. Vanaf het moment van de IRT-affaire en de bouwfraude is mijn vertrouwen in de politiek gedaald. Het is allemaal handjeklap geworden. Nu moet de gewone man de broekriem aantrekken terwijl de banken de crisis hebben veroorzaakt. Dat snap ik niet. De overheid belazert volgens mij de boel.’

Maar hij zou niet weten wat je daartegen kunt ondernemen: ‘Ik stem in de hoop dat er wat zal veranderen. Maar meestal kom ik uit het stemhokje en denk: adios amigos!’

Man-A-Hing is in geen enkele vereniging actief: niet in de vakbond, niet in de bewonerscoöperatie van zijn appartement. Zijn droom is dat zijn kinderen het in Nederland ver zullen schoppen. Verder zegt hij: ‘Ik ben gelukkig, ik heb een goed leven.’

Zwart schoonmaken

Sociale voorzieningen zijn onmisbaar, maar alleen bedoeld voor mensen die er écht op zijn aangewezen. Ze moeten functioneren als een vangnet, als een trampoline. Niet als een hangmat waarin uitkeringstrekkers zich eindeloos blijven wentelen. Dat thema keert terug in alle gesprekken die we met pragmatici voeren. Niet alleen bij Gary Man-A-Hing, die zich schaamt dat hij drieëneenhalve week van zijn leven op de WW was aangewezen, maar ook bij Fokke de Vries, die vanwege zijn versleten kraakbeen de afgelopen drie jaar een uitkering kreeg. Hij kan er niets aan doen dat hij niet meer als buschauffeur kan werken, maar hij is er van overtuigd dat anderen ten onrechte een beroep doen op de overheid.

Monique Vroom (43) uit Nieuwerkerk aan den IJssel denkt daar net zo over. Ze werkt in de verzekeringsbranche en woont met haar man Wim op een fraai verbouwde douanekruiser die in de werkhaven Hitland ligt. ‘Nederlanders zijn niet zelfredzaam genoeg, ze worden te veel door de overheid gepamperd,’ benadrukt ze. ‘Ik heb dat van dichtbij meegemaakt. Mijn nichtje kreeg een dochter. Zes maanden later werd ze door haar man verlaten. Ze vroeg een uitkering aan en ging daarnaast zwart schoonmaken. Ik zei: waarom neem je geen baan? Nee, zei ze, dan kan ik niet voor mijn dochtertje zorgen. Zo iemand als mijn nichtje denkt als vanzelfsprekend: de overheid schiet wel bij. Ik ken veel mensen die naast een uitkering zwart bijklussen. Ze kennen alle regeltjes, ze weten precies hoe ze dat moeten aanpakken.’ De D66-stemmer, lachend: ‘En dan heb ik het niet over Turken of Marokkanen. Het zijn allemaal autochtonen!’

Nergens lid van

Een extreem voorbeeld van zelfredzaamheid ontmoeten we in de Amsterdamse Pijp: Paul Koldewey (45), freelance tekstschrijver voor reclamebureaus. Hij woont alleen. Zijn huis is sober ingericht. We zitten aan een tafel waaraan maar twee stoelen staan, de derde moet hij uit de tuin halen. Er branden in de schaars verlichte kamer drie kaarsen, het is duidelijk dat Paul weinig nodig heeft. Op zijn bureau staat een laptop.

Hij vertelt dat hij opgroeide in een beschermd gezin in Voorburg, met twee broers en twee zussen. Zijn vader had een eigen architectenkantoor: ‘Dat je initiatief moet nemen en verantwoordelijk voor je eigen daden bent, zit in mijn DNA. Ook toen ik een tijdje aan de grond zat, heb ik geen uitkering aangevraagd. Ik los mijn financiële problemen liever zelf op. Ik wil anderen niet tot last zijn.’

Een van zijn schoolvriendjes was lid van de liberale jongerenorganisatie JOVD, hij nam Koldewey mee naar bijeenkomsten. Sindsdien stemt hij VVD, maar lid is hij nooit geworden. Want ergens bijhoren, daar houdt hij niet van: ‘Aan betogingen doe ik niet mee. Ik ben geen lid van een vakbond. Ik volg de actualiteitenprogramma’s op de tv maar heb bewust geen abonnement op een dagblad of tijdschrift. Voor mij is het belangrijk dat ik nergens aan vastzit. Ik ben nergens lid van. Mijn enige abonnement is dat van mijn telefoon.’

Het is niet zo dat Koldewey zich nooit om anderen bekommert maar hij houdt het graag klein: ‘Hier vlak bij is een bejaardenhuis. Regelmatig zie ik bewoners ronddolen die de weg zijn kwijtgeraakt. Dan breng ik zo’n oudje – zwerfoudjes noem ik ze – terug. Ik vind het prettiger om op die manier actief te zijn dan me aan te sluiten bij de een of andere organisatie.’ Grote inzamelingsacties vindt hij te onpersoonlijk: ‘Ik zal niet snel geld geven aan Oxfam Novib. Maar een vriend van me heeft een kleinschalig eigen ontwikkelingsproject in Zimbabwe, daar geef ik dan aan. En na de overstroming in Pakistan heb ik geen geld overgemaakt aan giro 555 maar heb ik het gebracht naar twee Pakistaanse broers die hier in de straat een wasserette runnen. In de hoop dat zij het geld naar Pakistan sturen.’

Het enige waar Koldewey zich echt over opwindt, is het verbale geweld dat hij om zich heen hoort: ‘Ik ben zelf nogal streng opgevoed en dan denk ik: de ouders van nu laten hun kinderen veel te vrij. Ik hoor hier in de buurt kinderen tegen hun vader roepen: “Houd je smoel, klootzak!” Ik maak me zorgen over het onbeschofte taalgebruik en het onfatsoenlijke gedrag tegen politieagenten en ambulancepersoneel. Als ik Marokkaanse jongetjes zich hier in de buurt zie misdragen, spreek ik hen daar altijd op aan.’ Maar hij wil het ook niet groter maken dan het is: ‘Ik weiger negatief te gaan denken.’

Vrij en ongebonden zijn is zijn alles. ‘Carrière maken hoeft voor mij niet. Laat mij maar doen waar ik plezier in heb, dan ben ik gelukkig. Ik ben vrij, ik doe wat ik wil en wanneer ik dat wil. Een tijdje geleden liep ik door het Sarphatipark, hier vlakbij. Op een bankje zat een jong meisje met een prachtige blik in haar ogen. Zoiets maakt me blij. Toen ik thuis kwam, ben ik achter mijn laptop gekropen en heb ik er een stukje over geschreven. Niet om het te publiceren maar voor mezelf.’

Formulieren

Paul Koldewey voelde zich van jongs af aan al aangetrokken tot het individualisme. Dat geldt lang niet voor alle ‘pragmatici’ die we spreken. Sommige leden van de ‘nieuwe middenklasse’ deden in hun jeugd niets anders dan kalken, plakken en protesteren tegen het onrecht in de wereld: ze gingen de samenleving veranderen. Inmiddels weten ze beter.

Het is mooi wonen in de wijk Hees. Het voormalige dorp, inmiddels ingelijfd door Nijmegen, ademt met zijn vele bomen nog steeds rust uit. Peter Berkers woont met zijn vriendin Roos en de jongste van zijn drie kinderen in een opgeknapt hoekhuis met een grote tuin. In de woonkeuken met lange houten banken die op de kop getikt zijn uit de boedel van de Sint Stevenskerk, vertelt Berkers honderduit over de linkse acties die hij als opgroeiende jongen voerde.

Zijn vader had een kruidenierszaak in het Brabantse Deurne, zijn moeder hielp in de zaak, net als twee tantes die bij het gezin inwoonden. Er waren in totaal acht kinderen, Peter was het nakomertje. Al zijn broers en zussen sympathiseerden met de communistische CPN. Terwijl zijn vader op het CDA en zijn moeder op de PvdA stemde. ‘Ik was voortdurend onderweg,’ herinnert hij zich nog: ‘De ene keer was ik met een emmer lijm op stap om affiches tegen de kernwapens te plakken, de andere keer ging ik langs de deuren met een petitie.’

Op zijn zeventiende ging hij studeren in Nijmegen, dat toen gold als een bolwerk van de studentenbeweging, de vrouwenbeweging, de homobeweging en de kraakbeweging. ‘Ik woonde in een studentenflat met op de gang alleen maar Limburgers die zich “de stadsguerrilla” noemden. Ik deed mee aan de grote krakersrellen in de Piersonstraat in 1981. Nijmegen was gezellig: je voerde veel actie en iedereen vree met iedereen.’ Op zijn vierentwintigste trouwde hij. Kort daarna werd zijn eerste dochter geboren. Hij besefte dat de wereld uit meer bestond dan actievoeren. Berkers vond werk bij de jeugdzorg in Gelderland, bij de crisisdienst waar jongeren met een acuut probleem dag en nacht terecht konden. Zijn grote trots was dat hij er vaak in slaagde het gezin weer bij elkaar te brengen, zodat het kind in kwestie niet uit huis hoefde te worden geplaatst.

– Fokke de Vries: ‘Ik probeer alleen op kleine schaal invloed uit te oefenen.’

Maar ook bij jeugdzorg deden de managers hun intrede, ze vroegen Berkers waarom hij zo weinig kinderen uit huis plaatste, want dat leverde geld op. ‘Ik kreeg te horen dat ik mijn “targets” niet haalde, dat mijn “output” omhoog moest.’ In 2005 nam hij teleurgesteld ontslag. ‘In het begin had ik het gevoel dat ik wat kon betekenen voor die jongeren. Je trok er met ze op uit, je ging desnoods met elkaar kamperen als dat hielp. Nu draait het in de jeugdzorg nog vooral om het invullen van formulieren, alles in drievoud. Het is een bureaucratie geworden. De creativiteit is weg. Mijn ervaring met de jeugdzorg heeft ertoe bijgedragen dat mijn vertrouwen in de overheid is afgekalfd.’

Maar tegen die overheid te hoop lopen doet hij niet meer: ‘Vijftien jaar geleden heb ik voor het laatst gedemonstreerd, tegen de bezuinigingen op de jeugdzorg. Maar ik betrapte me er toen al op dat ik vooral meedeed omdat het onder werktijd kon.’ Tegenwoordig geeft Berkers les aan de hogeschool. Hij stemt SP, hoewel hij Mark Rutte als nieuwe premier ook wel ziet zitten (‘Die man praat helder, dat is prettig’). Een stem op de PvdA heeft hij niet overwogen: ‘Job Cohen laat te weinig zijn ballen zien’. Zijn lidmaatschap van de vakbond heeft hij opgezegd (‘Ik heb een particuliere rechtsbijstandsverzekering, daar heb ik genoeg aan’).

Niet dat Berkers tevreden is met hoe de maatschappij zich ontwikkelt: ‘Ik vind de wereld overspannen. Alles moet snel, alles moet rendabel en efficiënt zijn. Daar heb ik niets mee. Maar ik koester niet de illusie dat ik dat kan veranderen.’ Hij zet zich hoogstens nog in voor het planten van jonge boompjes en het invoeren van eenrichtingsverkeer in de straat. Dat is behapbaar. Sinds zijn nieuwe vriendin Roos in zijn leven is gekomen, voelt hij zich een gelukkig en tevreden man: ‘Ik kan het steeds beter met mezelf vinden. Ik geloof nu veel meer in mijn persoonlijke groei.’ Misschien komt het ook wel door de welvaart, denkt hij: ‘We zijn verwend geraakt. Ik zelf ook. Dat dempt je gevoel van onvrede.’ Heel soms verlangt hij nog wel eens terug naar de solidariteit en de strijdbaarheid van vroeger: ‘Links zijn gaf een gevoel van saamhorigheid. Je steunde elkaar, je hoorde ergens bij. Nu heb ik alleen nog mijn kookclub.’

Paul Koldewey (45), freelance tekstschrijver, Amsterdam. ‘Ik ben vrij, ik doe wat ik wil en wanneer ik dat wil’ (Foto: Jeroen Hofman)

Paul Koldewey (45), freelance tekstschrijver, Amsterdam. ‘Ik ben vrij, ik doe wat ik wil en wanneer ik dat wil’ (Foto: Jeroen Hofman)

Afgezeken door PowNews

Angelina Fifi (31) woont ook in Nijmegen-West. Ze is de dochter van een Portugese gastarbeider en een Nederlandse moeder. Ze heeft haar vader maar één keer zien huilen, vertelt ze: ‘Dat was toen Joop den Uyl stierf.’ Het politieke engagement is haar met de paplepel ingegoten. Ze werd op jonge leeftijd lid van de SP, stapte over naar de PvdA en bracht het tot afdelingssecretaris en congresafgevaardigde. Midden in haar rechtenstudie kreeg ze een burn-out die haar nog steeds parten speelt. Om weer in the running te komen, werkt ze nu parttime als kinderoppas. Net zoals de meeste anderen die we spreken volgt ze nauwgezet het nieuws via Nieuwsuur, Pauw & Witteman en De Wereld Draait Door.

Vroeger ging ze voor van alles en nog wat de straat op. Nu ondersteunt ze nog wel eens een handtekeningenactie via Facebook of Petitie.nl. Al beseft ze dat het niet veel zoden aan de dijk zet. ‘Ik heb het idee dat het niet veel uitmaakt of ik me inzet of niet. Soms maak ik me kwaad – zoals over Wilders. Maar het heeft geen zin om daartegen te demonstreren. Je kunt wel met een bord in Den Haag gaan staan maar dan word je toch alleen maar afgezeken door PowNews.’ Fifi verwoordt een gevoel dat we vaker tegenkomen. ‘Ik voel me onmachtig. Het lijkt of niemand meer in beweging komt. Alsof we allemaal zijn lamgeslagen.’

Stik ook maar

Zijn de pragmatici zo op zichzelf gericht als Winsemius vermoedt? Dat valt wel mee. Alle pragmatici die we tegenkwamen, volgen het nieuws op de voet en praten over Femke, Mark en Alexander alsof ze hen dagelijks tegenkomen. Ze hebben zo hun gedachten over het nieuwe kabinet met gedoogsteun van Geert Wilders (de meesten vinden de PVV-leider niks), het jachtige moderne leven, de ‘vergroving’ van het taalgebruik en de hufterigheid op straat. Ze proberen op bescheiden schaal bewust te leven: door jonge boompjes te planten, vegetarisch te eten of de lege Nespresso-cupjes terug te bezorgen bij De Bijenkorf. Wat wel klopt, is dat ze weinig op hebben met gevestigde instituties als politiek en overheid. Iedereen klaagt over de uitkeringen die bij de verkeerde mensen terechtkomen, de bureaucraten die je van het kastje naar de muur sturen, de belastingdienst die de kleine zelfstandige vermorzelt. En als je als hardwerkende Nederlander de overheid nodig hebt, geeft die niet thuis. Dan denk je: stik ook maar, ik los het zelf wel op.

Martijn Lampert van Motivaction spreekt het vermoeden uit dat veel pragmatici makkelijk verleid zouden kunnen worden tot meer betrokkenheid bij de samenleving. ‘Ze verlangen steeds meer naar leiders die hen bij de hand nemen maar die kom je op dit moment weinig tegen.’

Pieter Winsemius had het niet beter kunnen zeggen. Hij verlangt wel eens terug naar de regenten van vroeger, strenge types maar ze wisten wel wat er speelde onder de bevolking. Nu zijn de bestuurders en politici dossiervreters geworden die de hele dag vergaderen en zich onbereikbaar houden. Niemand die zich met hen kan identificeren.

Meedoen

Op haar woonboot De Zeebeer in Nieuwerkerk aan den IJssel vertelt Monique Vroom hoezeer de ouders van haar man Wim, die een garagebedrijf heeft in Rotterdam, al decennia lang verstrengeld zijn met de Partij van de Arbeid. ‘Ze waren die partij door en door trouw. Je mocht bij hen thuis nooit een woord van kritiek uiten op hún Joop, hún Wim en hún Wouter. Dat duldden ze niet. Mij staat de PvdA tegen. Ik heb het gevoel dat die partij er alleen maar op uit is de hardwerkende man aan te pakken.’

Haar politieke bewustwording begon toen ze midden dertig was: ‘Ik was onder de indruk van het charisma van Pim Fortuyn. Hij zou de politiek dichter bij de mensen brengen, ik had het gevoel dat hij er voor míj was. Andere politici geven de indruk dat ze er alleen voor zichzelf zijn.’

Ze heeft een keer op Balkenende gestemd en bij de laatste verkiezingen op Pechtold. ‘Maar ik kan niemand noemen van wie ik denk: díe komt voor mij op.’

Vroom geeft veel geld aan goede doelen (Greenpeace, het Koningin Wilhelminafonds, de CliniClowns) en zet zich in voor de booteigenaren op de Hollandsche IJssel. Ze is de eerste die tegen ons zegt dat het misschien te makkelijk is om vanaf de zijlijn commentaar te leveren en zelf niets te doen. ‘Het gevaar is dat je denkt: ze doen maar, wat kan mij het schelen? Misschien moet ik gaan meedoen. Als ik alleen maar toeschouwer blijf, schiet het ook niet op.’

Gerelateerd