Economie
Twee jaar geleden, in de diepste diepte van de laagconjunctuur, telden Nederlandse bedrijven en overheden nog geen 100.000 vacatures. Banen waren schaars. Eind 2005, maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek onlangs bekend, stonden bijna 170.000 vacatures open. Wie zich realiseert dat op de top van de vorige hoogconjunctuur, in 2000, 213.000 banen te vergeven waren, moet dus wel concluderen dat de arbeidsmarkt zich bijzonder krachtig aan het herstellen is (zie grafiek).
Dit opbloeien van de banenmarkt geeft aanleiding tot drie strenge opmerkingen. Ten eerste heeft het kabinet Balkenende II, dat zichzelf beschouwt als een hervormings-
gezelschap, de afgelopen jaren veel kritiek gekregen op het hervormen – ‘afbreken’ was daarbij de gebruikelijke term – van de sociale zekerheid. De bijstand is gedecentraliseerd en gemeenten hebben financiële prikkels gekregen om het aantal uitkeringen te minimaliseren; arbeidsongeschiktheid is aangevochten, onder meer met een grote herkeuringsoperatie; vroegpensionering is een beetje onaantrekkelijker gemaakt; en de werkloosheidsverzekering WW wordt strenger. ‘Er zijn geen banen’ was bij de critici van het kabinet een geliefd argument, en op het moment dat de hervormingen werden doorgevoerd hadden ze daarin nog gelijk ook.
Nu niet meer. Door het herstel van de arbeidsmarkt krijgen Nederlanders die ‘gevangen zaten’ in een uitkering de kans om uit hun werkloosheid te ontsnappen. Ze krijgen een duwtje van het strenge kabinet, en de ruime arbeidsmarkt werkt als uitnodiging. Dat twee op de drie vacatures zich voordoen in het midden- en kleinbedrijf (MKB, met minder dan honderd werknemers; zie grafiek) mag daarbij een voordeel heten.
De tweede strenge opmerking sluit hierop aan. Tijdens de vorige hoogconjunctuur in de jaren negentig nam het aantal banen in Nederland toe met een miljoen. Dat was in de tijd dat de kabinetten-Kok het drukker hadden met uitleggen hoe andere landen konden leren van ons ‘poldermodel’ dan met regeren. Daardoor kon het de betrokken ministers ontgaan dat het aantal mensen met een uitkering hardnekkig gelijk bleef; de nieuwe banen werden opgevuld door schoolverlaters, immigranten en tot de arbeidsmarkt toetredende (huis)vrouwen – mensen zonder uitkering.
Voor de werkgevers maakte dat natuurlijk niet uit, maar voor de uitkeringsgerechtigden en voor Nederland als geheel was het een gemiste kans. De bijstandsmoeders, werklozen en gedeeltelijk arbeidsongeschikten misten de kans om financieel weer op eigen benen te gaan staan, en voor de schatkist en de sociale fondsen is de kans miljarden te besparen, blijven liggen. Als het in de ogen van velen ‘hardvochtige’ beleid van dit kabinet ertoe leidt dat er in de nieuwe periode van economisch herstel massaal uitkeringsgerechtigden aan het werk komen, hebben Balkenende en zijn ploeg Nederland een grote dienst bewezen.
Wat daarbij kan helpen, is dat niet alleen het aantal vacatures stijgt, maar dat, in termen van het CBS, ook de ‘dynamiek’ op de arbeidsmarkt toeneemt. De verandering van het aantal vacatures van kwartaal op kwartaal is natuurlijk het resultaat van vacatures die zijn ontstaan in die periode en vacatures die zijn vervuld. In het laatste kwartaal van 2005 zijn 212.000 vacatures ontstaan (36.000 meer dan een jaar eerder), en 208.000 vervuld (43.000 meer dan een jaar eerder). Hoe meer dynamiek, des te meer kansen zijn er om te solliciteren en een baan te vinden.
De derde strenge opmerking moet zijn dat het, ceteris paribus, moeilijker zal worden uitkeringsgerechtigden in deze conjunctuurgolf aan het werk te helpen dan in de
vorige. De dynamiek op de Europese arbeidsmarkt begint namelijk te werken, vooral door (tijdelijke) arbeidsmigratie uit de nieuwe lidstaten, Polen voorop. In de agrarische seizoensarbeid is het al jaren een bekend patroon: uitkeringsgerechtigden genoeg, maar om de oogsten van het land te halen, zijn Oost-Europeanen nodig. Overheidsacties om aan deze scheve toestand iets te veranderen, halen al jaren weinig tot niets uit.
Wat in de agrarische seizoensarbeid intussen normaal is, kan net zo makkelijk in andere sectoren gebeuren. Denk alleen al aan de bouw. Of aan de schoonmaaksector. Dat betekent niet dat het een slecht idee is om vanaf 1 mei de beperking op arbeidsmigratie uit de nieuwe Europese lidstaten op te heffen – dat is namelijk prima. Maar het betekent wel dat het, ondanks de strengere sociale zekerheid, lastig zal worden om het aantal uitkeringsgerechtigden te laten afnemen.
De groei van het aantal vacatures is dus vooral goed nieuws als we dat ervan weten te maken. Naast gevoel voor rechtvaardigheid kan een zekere strengheid daarbij niet worden gemist.

Banen liggen voor het oprapen