Klaar met Nederland

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

De stemmen van Vrij Nederland

Non-fictie / Een oneindige hooiberg van gegevens
Een paar jaar geleden liep een boze vader een winkel van de Target-keten in Minnesota bin­­nen, wapperend met een envelop vol voordeelbonnen. ‘Mijn dochter heeft dit met de post gekregen!’ riep hij. ‘Ze zit nog op school, en u stuurt haar bonnetjes voor kinderkleertjes en wiegjes! Wilt u soms dat ze zwanger wordt?’ Een manager bood zijn excuses aan. Enkele dagen later belde hij de man om zich wederom te verontschuldigen. Maar ditmaal vertelde de vader, ietwat beschaamd: ‘Ik heb mijn dochter gesproken. Er hebben zich in dit huis blijkbaar activiteiten afgespeeld waarvan ik me niet geheel bewust was. Zij verwacht in augustus een kind. Ik moet u mijn verontschuldigingen aanbieden.’
Het meisje was ontmaskerd doordat Target miljoenen stukjes klanteninformatie had gecombineerd: vooral de online-verlanglijstjes en de winkelgewoontes van zwangere klanten. Daaruit bleek bijvoorbeeld dat zwangere vrouwen na zo’n drie maanden geurloze zalf inslaan. Ook kopen ze in de eerste twintig weken calcium-, magnesium- en zinksupplementen. Kort voor de geboorte halen ze washandjes. Als je een anonieme vrouw vindt met dit kooppatroon, is ze dus waarschijnlijk zwanger. Het meisje was dus opgespoord door ‘big data’.
Geheim leven
Het begrip big data is de aanduiding voor de ongehoorde berg aan data die continu wordt verzameld. Die data komen vooral van internet (van talloze zoektermen, Face­book­pagina’s en e-mails), en van sensoren die aan steeds meer fysieke voorwerpen worden vastgemaakt.
Big data gaat de wereld veranderen, maar tot aan de spionagezaak rond de Amerikaanse National Security Agency en Edward Snowden kenden weinig mensen buiten de technologiesector het fenomeen. Nu draait het debat nog vooral om het probleem Big Brother, de controlestaat die door big data wordt geschapen. Dankzij Snowden weten we bijvoorbeeld dat de Amerikaanse regering miljoenen telefoontjes, e-mails en Facebookberichten van Ameri­kanen en buitenlanders opslaat. Big data gaat echter veel verder dan Big Brother. Het fenomeen zal allerlei werelden totaal veranderen: de gezondheidszorg, het bedrijfsleven, het openbare leven, zelfs onze manier van denken.
‘Als je iets verder kijkt, zie je dat big data al ongelooflijke dingen heeft gedaan,’ zegt Nicole Boyer, futuroloog van adviesbureau Adaptive Edge in San Francisco. ‘Maar data zijn onzichtbaar, ze leiden een geheim leven. 98 procent van alle hoogopgeleiden weet nauwelijks wat er gaande is.’ Regeringsleiders hadden geen complot gesmeed om van big data Big Brother te maken; ze hadden er gewoon nog nauwelijks over nagedacht. Sinds Snowden moeten ook niet-technologen big data serieus nemen.
Terrorismebestrijding is misschien wel de minst nuttige toepassing van big data. Volgens Jytte Klausen, hoogleraar politieke wetenschap aan de Brandeis University in de VS, heeft het kraken van data wel al enkele successen opgeleverd. ‘Bijvoorbeeld door het bekijken van transnationale communicatiepatronen. Chatter – de frequentie bijhouden van com­muni­catie tussen een aantal bekende individuen – kan incidenten helpen voorspellen.’ Als een groep Je­me­nieten plotseling met Engeland gaat communiceren, en er vallen woorden als ‘actie’, kun je dat aan de Britse veiligheidsdiensten doorspelen. Via netwerkanalyse kun je ook de contactpersonen van de verdachten natrekken.
Zoek je een speld in een hooiberg, dan kan big data helpen die speld te vinden. Maar wat als je op zoek bent naar een speld, in dit geval de volgende islamitische terroristische aanslag, terwijl je eigenlijk een steentje had moeten vinden? Noorwegen had ook met big data niet kunnen anticiperen op de moordpartij van Anders Breivik, en Nederland niet op het neerschieten van Pim For­tuyn door de voorheen ongevaarlijke dierenactivist Vol­kert van der G. Er bestond geen precedent voor hun acties.
Een gevaar in de big data-wereld is dat we verdwalen in de oneindige hooiberg van informatie, omdat we geen idee hebben waar we naar moeten zoeken. Iets dergelijks gebeurde bij de aanval op Pearl Harbor in 1941 en bij de aanslagen van 9/11, schrijven Milo Jones en Philippe Silberzahn, auteurs van Constructing Cassandra, Reframing Strategic Sur­pri­ses at the CIA, 1947-2001. Vóór beide gebeurtenissen beschikte men over relevante data: de Japanners wisselden in de maanden voor Pearl Harbor verdachte berichten uit, en in de zomer van 2001 namen verdachte types les op Ame­ri­kaanse vliegscholen. Maar omdat de aannames van de geheime diensten niet klopten – niemand had zulke aanslagen verwacht – zocht niemand naar de speld. Klausen: ‘Je hebt nog steeds menselijke intelligentie nodig. Het Ameri­kaanse rapport over 9/11 concludeerde: gebrek aan verbeeldingskracht. Je kunt big data alleen gebruiken als je het in een raamwerk kunt passen.’
Taartjes als camouflage
Zelfs als je weet wat je zoekt – een islamitische terrorist – kun je dat ook met big data nog steeds missen, zegt Klausen. De Tsjetsjeense terrorist Tamerlan Tsarnaev, één van de ‘Boston bombers’, zette in de maanden voor die aanslag terroristische video’s op YouTube. Eerder had hij verdachte telefoontjes gepleegd en verdachte sms-berichten verstuurd. Ook was hij een lange baard gaan dragen, bemoeide hij zich met de kleding van vrouwelijke familieleden en had hij in de plaatselijke moskee twee anti-Amerikaanse woedeuitbarstingen gehad. De moskee had hem gevraagd niet meer te komen. Bij de CIA stond hij in een database van 745.000 potentiële internationale terroristen. De autoriteiten in Boston verloren hem echter uit het oog. Een blunder, maar wel begrijpelijk: big data kan aantonen wie jihadistische sites bezoekt, maar niet of een bezoeker een onschuldige tiener is, een wetenschapper of een toekomstige terrorist.
Bovendien weten jihadisten dat ze worden gevolgd. Klausen: ‘De extremisten waren early adopters, ze zaten bij de eerste YouTube-gebruikers. Nu zetten ze hun mobiele telefoon uit. Ze gaan in een grot zitten, of onder een boom – ook om drones te ontwijken.’ Of ze camoufleren zichzelf op internet. Klausen vertelt over een vrouw in Canada die taartjesrecepten op haar Facebookpagina plaatste. Daardoor werd ze door de zoekmachines van de geheime staat genegeerd – terwijl ze ook als jihadist actief was. ‘Zoiets kun je alleen met menselijke intelligentie oppikken’, zegt Klausen.
Drie handdrukken verder
Controle door middel van big data zal geen eind maken aan het terrorisme. Het zal echter wel onze privacy inperken. Elk telefoontje dat je pleegt, elke e-mail die je verstuurt, elke webpagina die je bezoekt, wordt waarschijnlijk ergens opgeslagen. Na de Snowden-onthullingen zeiden veel mensen: ik heb niets te verbergen. Maar Agatha Christie zei al: iedereen heeft iets te verbergen. We hebben allemaal weleens een onvoorzichtig mailtje verstuurd, aan een accountant, een minnares of een vriend die later rare dingen heeft gedaan. Sommige mensen (schrik niet) bezoeken pornosites.
Op dit moment vindt niemand dat misschien interessant. Maar je persoonlijke informatie kan ooit interessant worden voor concurrenten, afpersers of politieke tegenstanders. Wie zegt dat de overheid of een bedrijf als Google voorzichtig genoeg is om je te beschermen?
Ook als je zelf denkt oninteressant te zijn voor Big Brother, kan die toch in je privéleven gaan wroeten, omdat je dubieuze vrienden hebt. De Amerikaanse inlichtingendienst NSA onthulde in juli dat de dienst niet alleen verdachte terroristen volgt, maar ook mensen die op twee of drie connecties van die verdachten zitten: dus ook de vriend van een vriend van een contactpersoon van een verdachte terrorist. Boven­dien: na de jihadisten komt er wel een andere groep aan de beurt. In Washington hebben zo’n vier miljoen mensen officieel toestemming om vertrouwelijke informatie te lezen, onder wie 500.000 werknemers van particuliere bedrijven, schrijft de The Washington Post. Deze mensen zullen zichzelf echt niet overbodig gaan maken. Ze vinden wel weer een nieuwe verdachte groepering.
Angela Merkel (wier eigen telefoon mogelijkerwijs wordt afgeluisterd door de Amerikanen) wil nu een Europese wet op dataprivacy. Die zal er vast komen. Onze maatschappij heeft nieuwe instanties nodig als bescherming tegen een nieuw fenomeen. Alleen: die bescherming zal misschien niet sterk zijn. Zodra een maatschappij gaat kiezen tussen ‘veiligheid’ en ‘vrijheid’, voel je al waar de keus op zal vallen. Ameri­kaanse kiezers waren weliswaar gechoqueerd door het NSA-schandaal, maar dat was vooral omdat de ogenschijnlijke liberaal Barack Oba­ma het spioneren in het geheim liet uitvoeren. Die spionage zelf vinden Amerikanen minder bezwaarlijk. In een peiling van het Amerikaanse Pew Research Center in juni vond 56 procent van de ondervraagden het bijhouden van telefoongegevens door de NSA acceptabel.
De consument keert zich ook niet af van bedrijven als Google en Facebook die gebruikersinformatie doorspelen aan de overheid. Futuroloog Boyer: ‘Ik schrik als ik zie hoe makkelijk mensen hun privacy inleveren voor meer gemak. Waar­schijnlijk is het begrip “privacy” achterhaald.’ Michael Ross, van eCommera, een Londens consultancybureau voor webwinkels, zegt over het NSA-schandaal: ‘Echt, ik denk niet dat het de consument veel zal uitmaken. Ga je je iPhone weggooien? Ik vermoed dat de voordelen zwaarder wegen dan eventuele nadelen.’
Bedrijven zien vooral voordelen. Er wordt vaak gezegd: data zijn de olie van nu. Boyer: ‘Bij de oprichting van Facebook is het nooit hardop gezegd, maar het doel was het verkrijgen van persoonlijke data.’ Het bedrijf kent inmiddels de vriendschappen en bezigheden van meer dan een miljard mensen. Ook de waarde van Amazon en Google zit vooral in de informatie die ze bezitten. Talloze bedrijven willen data verzamelen en uitbuiten, met Amazon als lichtend voorbeeld, zegt Ross. Amazon kent dankzij zijn algoritmen je boekensmaak nog beter dan jijzelf. Dat is waardevol – en eng.
Hartaanval
Maar misschien wordt Big Brother wel een ondergeschikt effect van big data. Wat we eerder zullen merken: big data zal het leven efficiënter maken. De eerste effecten zijn al zichtbaar, en helder uiteengezet in het boek Big data van Viktor Mayer-Schönberger en Kenneth Cukier. GPS is al zo ver ontwikkeld dat steeds minder mensen TomTom-navigatiekastjes kopen; dezelfde route-informatie staat immers gratis op je telefoon. Als je een tekst in het Bas­kisch of het Bulgaars wilt vertalen, doet Google het binnen een paar seconden. En als een regering wil weten of en waar een griepepidemie is uitgebroken, dan is de beste methode ‘Google Flu Trends’, een programma dat talloze zoektermen kraakt (flu medicines, bijvoorbeeld) en veel sneller is dan het officiële Amerikaanse Center for Disease Control.
Ook de Nederlandse overheid kan veel leren van big data. Dankzij sensoren weten we hoeveel mensen op welk tijdstip waarheen fietsen, rijden, treinen of op andere manieren energie verbruiken. Dat moet regeren efficiënter maken. Het creëren van bergen bruikbare informatie is het grote infrastructuurproject van onze tijd, aldus Mayer-Schönberger en Cukier.
Big data kan ons ook gezonder maken. In 2009 verkreeg Apple een patent om via zijn studio-oordopjes data te verzamelen over zuurstofgehalte van het bloed, hartslag en lichaams­temperatuur. Er komt een tijd dat mensen rond­­lopen met sensoren die bijvoorbeeld hun cholesterolgehalte en bloeddruk meten. Die gegevens worden dan doorgegeven aan een databank met gegevens van miljoenen patiënten, en dan krijg je een e-mail die zegt: ‘Gezien uw leeftijd, geslacht en cholesterolgehalte heeft u in de komende 24 uur 11 procent kans op een hartaanval. Ga onmiddellijk naar het ziekenhuis.’
Het verzamelen en opslaan van informatie wordt steeds goedkoper. Mayer-Schönberger en Cukier geven een mooi voorbeeld. De wetenschappers die in 2003 voor het eerst de code van het menselijk genoom ontrafelden, hadden tien jaar nodig gehad om de drie miljard basenparen op te helderen. Nu kan één laboratorium dezelfde hoeveelheid DNA in één dag analyseren. Dat biedt mogelijkheden. Toen Apple-baas Steve Jobs alvleesklierkanker kreeg, liet hij zijn hele DNA én dat van zijn tumor in kaart brengen. Indertijd kostte dat nog ver over 100.000 dollar, maar zo konden zijn artsen precies inschatten welke behandeling het beste zou werken. Elke keer dat de tumor muteerde, zochten ze een andere therapie. Slechts 4 procent van mensen met alvleesklierkanker leeft vijf jaar na de diagnose nog, Jobs hield het zeven jaar vol. De strategie die hij koos, wordt steeds goedkoper. Big data zal ook de gewone patiënt helpen.
Ook criminologen zijn in de ban van big data. In de film Minority Report (2002) van Steven Spielberg arresteert de politie een man voor een toekomstige moord. Misdaden zijn in de film namelijk te voorzien. Daar zijn we nu al bijna. Onze mobiele telefoon verraadt onze locatie. Big data kan straks live aantonen: ‘Jan, die al twee keer vanwege een dronken caféruzie in aanraking is gekomen met justitie, loopt zondagochtend om 01.03 uur over het marktplein. Piet en Wim, die ook iets op hun kerfstok hebben, bevinden zich binnen twintig meter van hem. Ingrijpen!’ Dan kan Jan worden opgepakt, nog voordat hij zelf wist dat hij iets ging doen. Een kafkaëske nachtmerrie voor de persoonlijke vrijheid, schrijven Mayer-Schönber­ger en Cukier. Het vervangt misschien het ‘raci­al profiling’ waar Obama over klaagde naar aanleiding van de gewelddadige dood van de zwarte tiener Trayvon Martin. Nu volgt de winkeldetective elke ‘jonge zwarte man’ door de zaak. Straks volgt hij de ‘klant met verdachte big data-patronen’.
Zover zijn we nog niet. De meeste computerprogramma’s kunnen de enorme hoeveelheden data nog helemaal niet aan. Bovendien is er gebrek aan menselijk computertalent. Maar uiteindelijk gaat big data alles veranderen. Waar dat toe zal leiden, weet zelfs Google nog niet, laat staan Big Brother.
Bladwijzer / Online bron
Harvard; Big data &#038; wetenschap
Het Shorenstein Center on the Press, Politics and Public Policy van de Harvard Kennedy School zet hier recente academische studies over big data handig op een rij. Bruikbaar voor iedereen die snel wil begrijpen wat big data kan betekenen.
Financial Times; Big business?
Volgens de Financial Times valt dat flink tegen. Weliswaar willen bedrijven graag alles weten over de koopgewoontes van ieder individu, maar de waarde ligt vooral in het samenvoegen van informatie van zo veel mogelijk mensen. Marketingbedrijven kopen vaak bundels data. Op FT.com kunt u zelf de waarde van uw persoonlijke gegevens berekenen. De krant belooft overigens uw informatie niet op te zullen slaan.
Ga naar vn.nl/bigdata
‘Big data’ door Viktor Mayer-Schönberger en Kenneth Cukier, 2013, Hodder and Stoughton Ltd

Simon Kuper

Big data, big brother, big business

<div class="lead">Met elk telefoontje, elke muisklik geef je informatie over jezelf prijs. En al die informatie wordt opgeslagen: big data, een fenomeen dat alles zal veranderen.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een paar jaar geleden liep een boze vader een winkel van de Target-keten in Minnesota binnen, wapperend met een envelop vol voordeelbonnen. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Mijn dochter heeft dit met de post gekregen!’ riep hij. ‘Ze zit nog op school, en u stuurt haar bonnetjes voor kinderkleertjes en wiegjes! Wilt u soms dat ze zwanger wordt?’ Een manager bood zijn excuses aan. Enkele dagen later belde hij de man om zich wederom te verontschuldigen. Maar ditmaal vertelde de vader, ietwat beschaamd: ‘Ik heb mijn dochter gesproken. Er hebben zich in dit huis blijkbaar activiteiten afgespeeld waarvan ik me niet geheel bewust was. Zij verwacht in augustus een kind. Ik moet u mijn verontschuldigingen aanbieden.’
Het meisje was ontmaskerd doordat Target miljoenen stukjes klanteninformatie had gecombineerd: vooral de online-verlanglijstjes en de winkelgewoontes van zwangere klanten. Daaruit bleek bijvoorbeeld dat zwangere vrouwen na zo’n drie maanden geurloze zalf inslaan. Ook kopen ze in de eerste twintig weken calcium-, magnesium- en zinksupplementen. Kort voor de geboorte halen ze washandjes. Als je een anonieme vrouw vindt met dit kooppatroon, is ze dus waarschijnlijk zwanger. Het meisje was dus opgespoord door ‘big data’.
Geheim leven
Het begrip big data is de aanduiding voor de ongehoorde berg aan data die continu wordt verzameld. Die data komen vooral van internet (van talloze zoektermen, Facebook pagina’s en e-mails), en van sensoren die aan steeds meer fysieke voorwerpen worden vastgemaakt. 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Big data gaat veel verder dan Big Brother
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Big data gaat de wereld veranderen, maar tot aan de spionagezaak rond de Amerikaanse National Security Agency en Edward Snowden kenden weinig mensen buiten de technologiesector het fenomeen. Nu draait het debat nog vooral om het probleem Big Brother, de controlestaat die door big data wordt geschapen. Dankzij Snowden weten we bijvoorbeeld dat de Amerikaanse regering miljoenen telefoontjes, e-mails en Facebookberichten van Amerikanen en buitenlanders opslaat. Big data gaat echter veel verder dan Big Brother. Het fenomeen zal allerlei werelden totaal veranderen: de gezondheidszorg, het bedrijfsleven, het openbare leven, zelfs onze manier van denken.
‘Als je iets verder kijkt, zie je dat big data al ongelooflijke dingen heeft gedaan,’ zegt Nicole Boyer, futuroloog van adviesbureau Adaptive Edge in San Francisco. ‘Maar data zijn onzichtbaar, ze leiden een geheim leven. 98 procent van alle hoogopgeleiden weet nauwelijks wat er gaande is.’ 
Regeringsleiders hadden geen complot gesmeed om van big data Big Brother te maken; ze hadden er gewoon nog nauwelijks over nagedacht. Sinds Snowden moeten ook niet-technologen big data serieus nemen. 
Terrorismebestrijding is misschien wel de minst nuttige toepassing van big data. Volgens Jytte Klausen, hoogleraar politieke wetenschap aan de Brandeis University in de VS, heeft het kraken van data wel al enkele successen opgeleverd. ‘Bijvoorbeeld door het bekijken van transnationale communicatiepatronen. Chatter – de frequentie bijhouden van communicatie tussen een aantal bekende individuen – kan incidenten helpen voorspellen.’ Als een groep Jemenieten plotseling met Engeland gaat communiceren, en er vallen woorden als ‘actie’, kun je dat aan de Britse veiligheidsdiensten doorspelen. Via netwerkanalyse kun je ook de contactpersonen van de verdachten natrekken. 
Zoek je een speld in een hooiberg, dan kan big data helpen die speld te vinden. Maar wat als je op zoek bent naar een speld, in dit geval de volgende islamitische terroristische aanslag, terwijl je eigenlijk een steentje had moeten vinden? Noorwegen had ook met big data niet kunnen anticiperen op de moordpartij van Anders Breivik, en Nederland niet op het neerschieten van Pim Fortuyn door de voorheen ongevaarlijke dierenactivist Volkert van der G. Er bestond geen precedent voor hun acties. 
</div>
<figure id="post-34483 media-34483" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/08/4ce405b2-a678-42a4-9d71-c141ed64cb30_data3.jpg" alt="Foto: Connie Zhou/Google" /><figcaption>Foto: Connie Zhou/Google</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Een gevaar in de big data-wereld is dat we verdwalen in de oneindige hooiberg van informatie, omdat we geen idee hebben waar we naar moeten zoeken. Iets dergelijks gebeurde bij de aanval op Pearl Harbor in 1941 en bij de aanslagen van 9/11, schrijven Milo Jones en Philippe Silberzahn, auteurs van Constructing Cassandra, Reframing Strategic Surprises at the CIA, 1947-2001. Vóór beide gebeurtenissen beschikte men over relevante data: de Japanners wisselden in de maanden voor Pearl Harbor verdachte berichten uit, en in de zomer van 2001 namen verdachte types les op Amerikaanse vliegscholen. Maar omdat de aannames van de geheime diensten niet klopten – niemand had zulke aanslagen verwacht – zocht niemand naar de speld. Klausen: ‘Je hebt nog steeds menselijke intelligentie nodig. Het Amerikaanse rapport over 9/11 concludeerde: gebrek aan verbeeldingskracht. Je kunt big data alleen gebruiken als je het in een raamwerk kunt passen.’ 
Taartjes als camouflage
Zelfs als je weet wat je zoekt – een islamitische terrorist – kun je dat ook met big data nog steeds missen, zegt Klausen. De Tsjetsjeense terrorist Tamerlan Tsarnaev, één van de ‘Boston bombers’, zette in de maanden voor die aanslag terroristische video’s op YouTube. Eerder had hij verdachte telefoontjes gepleegd en verdachte sms-berichten verstuurd. Ook was hij een lange baard gaan dragen, bemoeide hij zich met de kleding van vrouwelijke familieleden en had hij in de plaatselijke moskee twee anti-Amerikaanse woedeuitbarstingen gehad. De moskee had hem gevraagd niet meer te komen. Bij de CIA stond hij in een database van 745.000 potentiële internationale terroristen. De autoriteiten in Boston verloren hem echter uit het oog. Een blunder, maar wel begrijpelijk: big data kan aantonen wie jihadistische sites bezoekt, maar niet of een bezoeker een onschuldige tiener is, een wetenschapper of een toekomstige terrorist. 
Bovendien weten jihadisten dat ze worden gevolgd. Klausen: ‘De extremisten waren early adopters, ze zaten bij de eerste YouTube-gebruikers. Nu zetten ze hun mobiele telefoon uit. Ze gaan in een grot zitten, of onder een boom – ook om drones te ontwijken.’ Of ze camoufleren zichzelf op internet. Klausen vertelt over een vrouw in Canada die taartjesrecepten op haar Facebookpagina plaatste. Daardoor werd ze door de zoekmachines van de geheime staat genegeerd – terwijl ze ook als jihadist actief was. ‘Zoiets kun je alleen met menselijke intelligentie oppikken’, zegt Klausen.
Drie handdrukken verder
Controle door middel van big data zal geen eind maken aan het terrorisme. Het zal echter wel onze privacy inperken. Elk telefoontje dat je pleegt, elke e-mail die je verstuurt, elke webpagina die je bezoekt, wordt waarschijnlijk ergens opgeslagen. Na de Snowden-onthullingen zeiden veel mensen: ik heb niets te verbergen. Maar Agatha Christie zei al: iedereen heeft iets te verbergen. We hebben allemaal weleens een onvoorzichtig mailtje verstuurd, aan een accountant, een minnares of een vriend die later rare dingen heeft gedaan. Sommige mensen (schrik niet) bezoeken pornosites. 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Amazon kent je boekensmaak nog beter dan jijzelf
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Op dit moment vindt niemand dat misschien interessant. Maar je persoonlijke informatie kan ooit interessant worden voor concurrenten, afpersers of politieke tegenstanders. Wie zegt dat de overheid of een bedrijf als Google voorzichtig genoeg is om je te beschermen? 
Ook als je zelf denkt oninteressant te zijn voor Big Brother, kan die toch in je privéleven gaan wroeten, omdat je dubieuze vrienden hebt. De Amerikaanse inlichtingendienst NSA onthulde in juli dat de dienst niet alleen verdachte terroristen volgt, maar ook mensen die op twee of drie connecties van die verdachten zitten: dus ook de vriend van een vriend van een contactpersoon van een verdachte terrorist. Bovendien: na de jihadisten komt er wel een andere groep aan de beurt. In Washington hebben zo’n vier miljoen mensen officieel toestemming om vertrouwelijke informatie te lezen, onder wie 500.000 werknemers van particuliere bedrijven, schrijft de The Washington Post. Deze mensen zullen zichzelf echt niet overbodig gaan maken. Ze vinden wel weer een nieuwe verdachte groepering. 
Angela Merkel (wier eigen telefoon mogelijkerwijs wordt afgeluisterd door de Amerikanen) wil nu een Europese wet op dataprivacy. Die zal er vast komen. Onze maatschappij heeft nieuwe instanties nodig als bescherming tegen een nieuw fenomeen. Alleen: die bescherming zal misschien niet sterk zijn. Zodra een maatschappij gaat kiezen tussen ‘veiligheid’ en ‘vrijheid’, voel je al waar de keus op zal vallen. Amerikaanse kiezers waren weliswaar gechoqueerd door het NSA-schandaal, maar dat was vooral omdat de ogenschijnlijke liberaal Barack Obama het spioneren in het geheim liet uitvoeren. Die spionage zelf vinden Amerikanen minder bezwaarlijk. In een peiling van het Amerikaanse Pew Research Center in juni vond 56 procent van de ondervraagden het bijhouden van telefoongegevens door de NSA acceptabel. 
De consument keert zich ook niet af van bedrijven als Google en Facebook die gebruikersinformatie doorspelen aan de overheid. Futuroloog Boyer: ‘Ik schrik als ik zie hoe makkelijk mensen hun privacy inleveren voor meer gemak. Waarschijnlijk is het begrip “privacy” achterhaald.’ Michael Ross, van eCommera, een Londens consultancybureau voor webwinkels, zegt over het NSA-schandaal: ‘Echt, ik denk niet dat het de consument veel zal uitmaken. Ga je je iPhone weggooien? Ik vermoed dat de voordelen zwaarder wegen dan eventuele nadelen.’
Bedrijven zien vooral voordelen. Er wordt vaak gezegd: data zijn de olie van nu. Boyer: ‘Bij de oprichting van Facebook is het nooit hardop gezegd, maar het doel was het verkrijgen van persoonlijke data.’ Het bedrijf kent inmiddels de vriendschappen en bezigheden van meer dan een miljard mensen. Ook de waarde van Amazon en Google zit vooral in de informatie die ze bezitten. Talloze bedrijven willen data verzamelen en uitbuiten, met Amazon als lichtend voorbeeld, zegt Ross. Amazon kent dankzij zijn algoritmen je boekensmaak nog beter dan jijzelf. Dat is waardevol – en eng.
Hartaanval
Maar misschien wordt Big Brother wel een ondergeschikt effect van big data. Wat we eerder zullen merken: big data zal het leven efficiënter maken. De eerste effecten zijn al zichtbaar, en helder uiteengezet in het boek Big data van Viktor Mayer-Schönberger en Kenneth Cukier. GPS is al zo ver ontwikkeld dat steeds minder mensen TomTom-navigatiekastjes kopen; dezelfde route-informatie staat immers gratis op je telefoon. Als je een tekst in het Baskisch of het Bulgaars wilt vertalen, doet Google het binnen een paar seconden. En als een regering wil weten of en waar een griepepidemie is uitgebroken, dan is de beste methode ‘Google Flu Trends’, een programma dat talloze zoektermen kraakt (flu medicines, bijvoorbeeld) en veel sneller is dan het officiële Amerikaanse Center for Disease Control. 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;U heeft in de komende 24 uur 11 procent kans op een hartaanval. Ga onmiddelijk naar het ziekenhuis&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ook de Nederlandse overheid kan veel leren van big data. Dankzij sensoren weten we hoeveel mensen op welk tijdstip waarheen fietsen, rijden, treinen of op andere manieren energie verbruiken. Dat moet regeren efficiënter maken. Het creëren van bergen bruikbare informatie is het grote infrastructuurproject van onze tijd, aldus Mayer-Schönberger en Cukier.
Big data kan ons ook gezonder maken. In 2009 verkreeg Apple een patent om via zijn studio-oordopjes data te verzamelen over zuurstofgehalte van het bloed, hartslag en lichaams temperatuur. Er komt een tijd dat mensen rond lopen met sensoren die bijvoorbeeld hun cholesterolgehalte en bloeddruk meten. Die gegevens worden dan doorgegeven aan een databank met gegevens van miljoenen patiënten, en dan krijg je een e-mail die zegt: ‘Gezien uw leeftijd, geslacht en cholesterolgehalte heeft u in de komende 24 uur 11 procent kans op een hartaanval. Ga onmiddellijk naar het ziekenhuis.’ 
Het verzamelen en opslaan van informatie wordt steeds goedkoper. Mayer-Schönberger en Cukier geven een mooi voorbeeld. De wetenschappers die in 2003 voor het eerst de code van het menselijk genoom ontrafelden, hadden tien jaar nodig gehad om de drie miljard basenparen op te helderen. Nu kan één laboratorium dezelfde hoeveelheid DNA in één dag analyseren. Dat biedt mogelijkheden. Toen Apple-baas Steve Jobs alvleesklierkanker kreeg, liet hij zijn hele DNA én dat van zijn tumor in kaart brengen. Indertijd kostte dat nog ver over 100.000 dollar, maar zo konden zijn artsen precies inschatten welke behandeling het beste zou werken. Elke keer dat de tumor muteerde, zochten ze een andere therapie. Slechts 4 procent van mensen met alvleesklierkanker leeft vijf jaar na de diagnose nog, Jobs hield het zeven jaar vol. De strategie die hij koos, wordt steeds goedkoper. Big data zal ook de gewone patiënt helpen.
</div>
<figure id="post-34483 media-34483" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/08/d47c23fe-f45a-4d8f-94ac-995182859789_data2.jpg" alt="Foto: Connie Zhou/Google" /><figcaption>Foto: Connie Zhou/Google</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Ook criminologen zijn in de ban van big data. In de film Minority Report (2002) van Steven Spielberg arresteert de politie een man voor een toekomstige moord. Misdaden zijn in de film namelijk te voorzien. Daar zijn we nu al bijna. Onze mobiele telefoon verraadt onze locatie. Big data kan straks live aantonen: ‘Jan, die al twee keer vanwege een dronken caféruzie in aanraking is gekomen met justitie, loopt zondagochtend om 01.03 uur over het marktplein. Piet en Wim, die ook iets op hun kerfstok hebben, bevinden zich binnen twintig meter van hem. Ingrijpen!’ Dan kan Jan worden opgepakt, nog voordat hij zelf wist dat hij iets ging doen. Een kafkaëske nachtmerrie voor de persoonlijke vrijheid, schrijven Mayer-Schönberger en Cukier. Het vervangt misschien het ‘racial profiling’ waar Obama over klaagde naar aanleiding van de gewelddadige dood van de zwarte tiener Trayvon Martin. Nu volgt de winkeldetective elke ‘jonge zwarte man’ door de zaak. Straks volgt hij de ‘klant met verdachte big data-patronen’.
Zover zijn we nog niet. De meeste computerprogramma’s kunnen de enorme hoeveelheden data nog helemaal niet aan. Bovendien is er gebrek aan menselijk computertalent. Maar uiteindelijk gaat big data alles veranderen. Waar dat toe zal leiden, weet zelfs Google nog niet, laat staan Big Brother.
&#8216;Big data&#8217; door Viktor Mayer-Schönberger en Kenneth Cukier, 2013, Hodder and Stoughton Ltd
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De bladwijzer bij dit artikel, waarin u meer over &#8216;big data&#8217; te weten kunt komen en uit kunt zoeken hoeveel u als data-object waard bent, leest u <a href="https://www.vn.nl/Bladwijzers/Bladwijzer/Wat-kan-big-data-betekenen.htm" class="normal" title="https://www.vn.nl/Bladwijzers/Bladwijzer/Wat-kan-big-data-betekenen.htm">hier</a>.
</div>

<div class="wpg-element paragraph">
Met elk telefoontje en elke muisklik geef je informatie over jezelf weg. Deze informatie wordt opgeslagen: big data. Maar wat kan big data betekenen en hoeveel bent u waard?
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Harvard &#8211; Big data &#038; wetenschap 
Het Shorenstein Center on the Press, Politics and Public Policy van de Harvard Kennedy School zet hier recente academische studies over big data handig op een rij. Bruikbaar voor iedereen die snel wil begrijpen wat big data kan betekenen. Het overzicht kunt u <a href="http://journalistsresource.org/studies/economics/business/what-big-data-research-roundup/" class="normal" title="http://journalistsresource.org/studies/economics/business/what-big-data-research-roundup/">hier</a> lezen.
Financial Times &#8211; Big business?
Volgens de Financial Times valt dat flink tegen. Weliswaar willen bedrijven graag alles weten over de koopgewoontes van elk individu, maar de waarde ligt vooral in het samenvoegen van informatie van zoveel mogelijk mensen. Marketingbedrijven kopen vaak bundels data. Op <a href="http://www.ft.com/intl/cms/s/2/927ca86e-d29b-11e2-88ed-00144feab7de.html" class="normal" title="http://www.ft.com/intl/cms/s/2/927ca86e-d29b-11e2-88ed-00144feab7de.html">FT.com</a> kunt u zelf de waarde van je persoonlijke gegevens berekenen. De krant belooft overigens uw informatie niet op te zullen slaan. 

</div>
<div class="wpg-element paragraph">
 Deze bladwijzer hoort bij het artikel &#8216;Big data, big brother, big business&#8217;, door Simon Kuper. U leest dit artikel in Vrij Nederland #31, vanaf 31 juli in de winkel! 
</div>

Wat kan big data betekenen?

<div class="lead">Zet de datarevolutie het voetbal op z’n kop of is verliezen botte pech? Een slimme coach koopt ‘The Numbers Game’.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Bijna tien jaar geleden publiceerde de Amerikaanse schrijver Michael Lewis het boek Moneyball. Het vertelt het verhaal van Billy Beane, technisch directeur van de kleine honkbalclub de Oakland A’s, die nieuwe statistieken had gevonden om honkballers en honkbalstrategieën te beoordelen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Boeken veranderen bijna nooit iets, maar Moneyball wel. Het veranderde uiteraard het honkbal en bijna alle balsporten van basketbal tot cricket, maar het raakte ook sectoren buiten de sport. Ken Mehlman, Republikeinse campagnemanager in de Amerikaanse verkiezingen van 2004, liet zijn werknemers bijvoorbeeld Moneyball lezen. Mehlman begreep dat het geen sportboek was, maar het ultieme verhaal over vernieuwend datagebruik. Daarmee is het een boek voor ons tijdperk van ‘Big Data’. 
De hoeveelheid data die in heel 2003 wereldwijd werd gegenereerd, wordt nu binnen twee dagen geproduceerd, en de enige vraag is: wat moeten we met al deze verwarrende informatie doen? Voetbal, traditioneel de meest achterlijke sport, weerstond de datarevolutie het langst. Maar, zo schrijven Chris Anderson en David Sally in hun zeer leesbare boek The Numbers Game: ‘De dataficatie van het leven begint het voetbal te infiltreren.’ Dat is opmerkelijk. Voetbalmensen deden altijd wat ze deden omdat ze het altijd zo gedaan hadden. De typische trainer was een laag opgeleide man van middelbare leeftijd, die wars was van boekengeleerdheid en computers. Maar veelal ongezien door fans en media verandert er nu iets fundamenteels binnen het voetbal, zij het vooral in Engeland en Duitsland en veel minder in Nederland, dat deze boot dreigt te missen.
Net als Moneyball komt The Numbers Game uit de VS, dat snel een voetballand wordt. De van oorsprong Duitse Anderson was semiprofvoetballer en doceert nu politiek aan de Universiteit van Cornell. Zijn buurman Sally, ooit honkbalpitcher op Harvard, is gedragseconoom op Dartmouth. Samen keken ze vaak voetbal op tv en ze zagen iets merkwaardigs: er bestond in deze sport bijna geen data-analytisch denken. 
</div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-36495 media-36495" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/06/5059cfa7-a8b0-4f67-9043-f69378a1298b_51OjMGljOQL._SS500__preview1.jpg" alt="Geslaagde tackle van Jaap Stam op ALi Boussaboum, Feyenoord-Ajax, 22 oktober 2006 (Patrick Post / HH)" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Pas midden jaren negentig kwam de datarevolutie in het voetbal voorzichtig op gang. Britse bedrijven als Opta en Prozone begonnen voetbalstatistieken te verzamelen. Plotseling wisten Engelse clubs hoeveel tackles en passes iedere speler maakte en hoeveel kilometer hij liep. Zodra data in een industrie beschikbaar worden, zullen mensen die data gebruiken – maar vaak gebruiken ze die verkeerd. De Amerikaanse politiek analist Nate Silver (van oorsprong honk bal analist) zegt over ‘Big Data’: ‘Het grootste gedeelte van de data is ruis, zoals het grootste gedeelte van het universum bestaat uit lege ruimte.’ 
Dat merkte Alex Ferguson, voormalig manager van Manchester United, toen hij zijn verdediger Jaap Stam in 2001 verkocht omdat hij steeds minder tackles maakte. Ferguson dacht dat hij aftakelde. Dat bleek niet te kloppen: Stam zou nog jaren voor grote Italiaanse clubs spelen. Wat bleek: tackles zijn een slechte maatstaf voor de kwaliteit van een verdediger. Ze waren slechts ruis. We weten nu dat een grote verdediger als Paolo Maldini amper tackelde. Hij verhinderde gevaarlijke aanvallen door zich zo goed te positioneren dat aanvallen niet tot ontwikkeling kwamen. Anderson en Sally wijzen erop dat een negatieve gebeurtenis – een aanval die niet plaatsvindt – vaak onzichtbaar blijft in voetbalstatistieken. 
Maar met het voortschrijden van de datarevolutie vinden steeds meer clubs slimme manieren om cijfers te gebruiken. Elk seizoen neemt het groepje traditionele sceptici af. Anderson en Sally waarschuwen echter tegen overmatig techno-optimisme: ‘Data kunnen het werk van de trainer niet doen.’ Het interpreteren van data is meer kunst dan wetenschap.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Interpreteren van data is meer kunst dan wetenschap
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een slimme coach zal geld neertellen voor The Numbers Game. Het boek bulkt van de verhalen waar clubvoorzitters, trainers en fans iets aan hebben. Misschien de grootste vondst: voetbal is een ‘zwakste-schakelspel’. Het is leuk om toppers in je team te hebben, maar het is belangrijker om geen nietsnutten te hebben. De zwakke back Jetro Willems heeft daarom waarschijnlijk meer invloed op de prestatie van Oranje dan de steraanvaller Robin van Persie. Coaches zijn echter mensen, en om fans en journalisten tevreden te stellen halen ze meestal liever de superster.
De cijfers bewijzen ook dat voetbal de gelukssport bij uitstek is. Volgens een academisch onderzoek naar 43.000 wedstrijden won de underdog 45,2 procent. De favorieten gaan zo vaak ten onder omdat doelpunten zo schaars zijn: je kunt wel de hele wedstrijd aanvallen, maar als de tegenstander één mazzelgoal maakt, kun je verliezen. Vervol gens vinden fans en media achteraf een ‘logische’ verklaring voor je nederlaag, ook al kwam die door botte pech. 
In een uitstekend laatste hoofdstuk voorspellen de schrijvers de volgende fase in de datarevolutie. Zij voorzien onder meer dat de historische onderwaardering van keepers en verdedigers zal ophouden. De statistieken wijzen namelijk op het belang van verdedigen: kampioen wordt normaliter het team dat het vaakst de nul houdt, niet het team dat het meeste scoort. 
Moneyball was het Communistisch Manifest van de datarevolutie, in de sport en daarbuiten. The Numbers Game is minder vernieuwend dan Anderson en Sally zouden willen. De ondertitel van het boek, Why Everything You Know About Football Is Wrong, is pure overdrijving. Wel is het boek een waarde volle aanvulling van de schaarse literatuur op het moment dat de pioniers net beginnen te ontdekken welke voetbalcijfers ertoe doen, terwijl veel mensen bij Nederlandse clubs niet eens hebben gemerkt dat er iets verandert.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
The Numbers Game: Why Everything You Know About Football Is Wrong’, Viking, 376 p.
</div>

Berekende winst

Non-fictie / Voetbal
Bijna tien jaar geleden publiceerde de Amerikaanse schrijver Michael Lewis het boek Moneyball. Het vertelt het verhaal van Billy Beane, technisch directeur van de kleine honkbalclub de Oakland A’s, die nieuwe statistieken had gevonden om honkballers en honkbalstrategieën te beoordelen. Boeken veranderen bijna nooit iets, maar Moneyball wel. Het veranderde uiteraard het honkbal en bijna alle balsporten van basketbal tot cricket, maar het raakte ook sectoren buiten de sport. Ken Mehlman, Republikeinse campagnemanager in de Amerikaanse verkiezingen van 2004, liet zijn werknemers bijvoorbeeld Moneyball lezen. Mehlman begreep dat het geen sportboek was, maar het ultieme verhaal over vernieuwend datagebruik. Daarmee is het een boek voor ons tijdperk van ‘Big Data’. De hoeveelheid data die in heel 2003 wereldwijd werd gegenereerd, wordt nu binnen twee dagen geproduceerd, en de enige vraag is: wat moeten we met al deze verwarrende informatie doen?
Voetbal, traditioneel de meest achterlijke sport, weerstond de datarevolutie het langst. Maar, zo schrijven Chris Anderson en David Sally in hun zeer leesbare boek The Numbers Game: ‘De dataficatie van het leven begint het voetbal te infiltreren.’ Dat is opmerkelijk. Voetbalmensen deden altijd wat ze deden omdat ze het altijd zo gedaan hadden. De typische trainer was een laag­opgeleide man van middelbare leeftijd, die wars was van boekengeleerdheid en computers. Maar veelal ongezien door fans en media verandert er nu iets fundamenteels binnen het voetbal, zij het vooral in Engeland en Duitsland en veel minder in Nederland, dat deze boot dreigt te missen.
Onzichtbaar
Net als Moneyball komt The Numbers Game uit de VS, dat snel een voetballand wordt. De van oorsprong Duitse Anderson was semiprofvoetballer en doceert nu politiek aan de Universiteit van Cornell. Zijn buurman Sally, ooit honkbalpitcher op Harvard, is gedragseconoom op Dartmouth. Samen keken ze vaak voetbal op tv en ze zagen iets merkwaardigs: er bestond in deze sport bijna geen data-analytisch denken.
Pas midden jaren negentig kwam de datarevolutie in het voetbal voorzichtig op gang. Britse bedrijven als Opta en Prozone begonnen voetbalstatistieken te verzamelen. Plotseling wisten Engelse clubs hoeveel tackles en passes iedere speler maakte en hoeveel kilometer hij liep. Zodra data in een industrie beschikbaar worden, zullen mensen die data gebruiken – maar vaak gebruiken ze die verkeerd. De Amerikaanse politiek analist Nate Silver (van oorsprong honk­bal­analist) zegt over ‘Big Data’: ‘Het grootste gedeelte van de data is ruis, zoals het grootste gedeelte van het universum bestaat uit lege ruimte.’ Dat merkte Alex Ferguson, voormalig manager van Manchester United, toen hij zijn verdediger Jaap Stam in 2001 verkocht omdat hij steeds minder tackles maakte. Ferguson dacht dat hij aftakelde. Dat bleek niet te kloppen: Stam zou nog jaren voor grote Italiaanse clubs spelen. Wat bleek: tackles zijn een slechte maatstaf voor de kwaliteit van een verdediger. Ze waren slechts ruis. We weten nu dat een grote verdediger als Paolo Maldini amper tackelde. Hij verhinderde gevaarlijke aanvallen door zich zo goed te positioneren dat aanvallen niet tot ontwikkeling kwamen. Anderson en Sally wijzen erop dat een negatieve gebeurtenis – een aanval die niet plaatsvindt – vaak onzichtbaar blijft in voetbalstatistieken.
Maar met het voortschrijden van de datarevolutie vinden steeds meer clubs slimme manieren om cijfers te gebruiken. Elk seizoen neemt het groepje traditionele sceptici af. Anderson en Sally waarschuwen echter tegen overmatig techno-optimisme: ‘Data kunnen het werk van de trainer niet doen.’ Het interpreteren van data is meer kunst dan wetenschap.
Gelukssport
Een slimme coach zal geld neertellen voor The Numbers Game. Het boek bulkt van de verhalen waar clubvoorzitters, trainers en fans iets aan hebben. Misschien de grootste vondst: voetbal is een ‘zwakste-schakelspel’. Het is leuk om toppers in je team te hebben, maar het is belangrijker om geen niets­­nutten te hebben. De zwakke back Jetro Willems heeft daarom waarschijnlijk meer invloed op de prestatie van Oranje dan de steraanvaller Robin van Persie. Coaches zijn echter mensen, en om fans en journalisten tevreden te stellen halen ze meestal liever de superster.
De cijfers bewijzen ook dat voetbal de gelukssport bij uitstek is. Volgens een academisch onderzoek naar 43.000 wedstrijden won de underdog 45,2 procent. De favorieten gaan zo vaak ten onder omdat doelpunten zo schaars zijn: je kunt wel de hele wedstrijd aanvallen, maar als de tegenstander één mazzelgoal maakt, kun je verliezen. Vervol­gens vinden fans en media achteraf een ‘logische’ verklaring voor je nederlaag, ook al kwam die door botte pech.
In een uitstekend laatste hoofdstuk voorspellen de schrijvers de volgende fase in de datarevolutie. Zij voorzien onder meer dat de historische onderwaardering van keepers en verdedigers zal ophouden. De statistieken wijzen namelijk op het belang van verdedigen: kampioen wordt normaliter het team dat het vaakste de nul houdt, niet het team dat het meeste scoort.
Moneyball was het Communistisch Manifest van de datarevolutie, in de sport en daarbuiten. The Numbers Game is minder vernieuwend dan Anderson en Sally zouden willen. De ondertitel van het boek, ‘Why Everything You Know About Football Is Wrong’, is pure overdrijving. Wel is het boek een waarde­volle aanvulling van de schaarse literatuur op het moment dat de pioniers net beginnen te ontdekken welke voetbalcijfers ertoe doen, terwijl veel mensen bij Nederlandse clubs niet eens hebben gemerkt dat er iets verandert. n
‘The Numbers Game: Why Everything You Know About Football Is Wrong’, Viking, 376 p.
Simon Kuper is author of Soccernomics and a columnist with thmedeauteur van ‘Dure spitsen scoren niet’

De machtigste vorstin van Europa

<div class="wpg-element paragraph">
28-06-2008 Door Simon Kuper
Je ziet hier op het EK allerlei dingen die je vroeger nooit zag. De Italiaanse keeper Gianluigi Buffon pakt nog tijdens de wedstrijd de Spaanse spits Fernando Torres bij zijn wangen en knuffelt hem; coaches geven wedstrijdofficials high fives; een Zweedse spandoek voor Zweden-Rusland meldt ‘We love Russia’.
De legendarische uitspraak van Rinus Michels, ‘Voetbal is oorlog’ (in werkelijkheid zei hij in 1971 ‘Topvoetbal is net zoiets als oorlog’) klopt niet meer. Het Europese voetbal is vredig geworden omdat Europa zelf vredig is. Een trio academici heeft namelijk het verband gevonden tussen geweld in een land en geweld op het veld.
Dit is het eerste postnationalistische EK. Toen de Poolse tabloids voor Polen-Duitsland met wat anti-Duitse koppen kwamen, bestempelde de Poolse bondscoach Leo Beenhakker dat als ‘gestoord, vuil en ziek’. Namens de Poolse selectie zei hij: ‘Wij willen ons bij het Duitse volk verontschuldigen.’ Die krantenkoppen bleken de laatste oprisping van het Europees nationalisme in dit toernooi. 
Decennialang wilde bijna elk Europees land het liefst Duitsland verslaan. De voetbalauteur David Winner noemde Duitsland de ‘Darth Vader van het voetbal’, de schurk die het interessantste personage van het voetbaldrama is. Frankrijk-West-Duitsland in 1982 en Nederland-West-Duitsland in 1988 werden door veel fans beleefd als heropvoeringen van de oorlog.
Maar rond 2000 eindigde de oorlog eindelijk in de hoofden van West-Europeanen. Het knuffel-WK in Duitsland in 2006 (‘Die Welt zu Gast bei Freunden’) werd een soort verzoeningsfeest van de oorlog, dat logischerwijs in Berlijn moest eindigen. Nu heeft bijna geen Europeaan nog een probleem met Duitsland. De Oranjefans die Zwitserland de laatste weken bevolkten, hadden bijvoorbeeld geen anti-Duitse liedjes.
Er bestaan in het Europese voetbal geen vijanden meer. Nadat Rusland onder leiding van de Achterhoekse coach Guus Hiddink Nederland versloeg, vroeg een vriend in Moskou of Nederlanders Hiddink als verrader beschouwden. Helemaal niet, zei ik. Nederlanders zijn trots op hem. ‘Verrader’ is zo’n oorlogsterm die niet in het postnationalistische voetbal past. Zelfs Portugal en Italië gingen nu eens naar huis zonder daar al te veel samenzweringstheorieën over te produceren. 
Steeds meer wordt voetbal een excuus voor een feest: het is Koninginnedag geworden, geen 4 mei meer. Daarmee wordt winnen minder belangrijk. Je ziet het aan Duitsland. Decennialang won het prijzen met grimmig spel. Maar het postnationalistische Duitse volk vond dat niet meer genoeg: sinds 2006 speelt Duitsland fris aanvallend voetbal. Ook zonder prijzen vinden de fans dat leuker. Zweden lijkt nu ook die kant op te gaan: Zweedse fans op dit EK vonden het erger dat hun team saai speelde dan dat het verloor. Niet langer is Nederland het enige land dat stijl boven resultaat verheft. 
Ook de spelers zijn meer ontspannen. De Europese voetbalbond UEFA is dolblij met hun gedrag. Voor de halve finales werden er per wedstrijd gemiddeld 0,11 rode en 4,07 gele kaarten uitgedeeld. Op het EK van 2004 waren die gemiddeldes nog 0,19 en 5,04. De UEFA-official David Taylor vertelt: ‘We zullen nooit helemaal schoon en perfect zijn, maar dit toernooi kenmerkt zich door een veel betere houding.’
Een fascinerend nieuw, nog ongepubliceerd artikel van de econoom Edward Miguel, en de politieke wetenschappers Sebastián M. Saiegh en Shanker Satyanath (van Berkeley, University of California San Diego, en New York University) legt uit hoe dat kan. In ‘National Cultures and Soccer Violence’ vinden zij een nauwe samenhang tussen het aantal gele en rode kaarten dat een speler gemiddeld krijgt, en de hoeveelheid politiek geweld in zijn land. Spelers uit politiek gewelddadige landen voetballen gewelddadiger. 
De academici analyseerden gele en rode kaarten in de Engelse, Franse, Duitse, Italiaanse en Spaanse competities en in de Champions League, en ontdekten dat bijvoorbeeld Colombiaanse en Israëlische spelers veel vaker bestraft worden dan Nederlandse. Als er een gewelds­cultuur in een land bestaat, concluderen zij, dan uit zich dat ook op het voetbalveld. Hoe meer politiek geweld, hoe meer voetbalgeweld. ‘Het aantal gele kaarten is ­positief geassocieerd met de geschiedenis van burgerconflicten in het thuisland van de speler op een vertrouwens­niveau van negenennegentig procent,’ schrijven ze. 
Geen wonder dat het EK zo mak is. Alleen bij Kroatië hadden veel spelers nog ervaring met burgerconflicten. Het voetbal is liever geworden, en daarmee tegelijkertijd ook minder belangrijk.
</div>

Steeds liever

<div class="wpg-element paragraph">
21-06-2008 Simon Kuper
Wie hier in Bern het Nederlands elftal het veld op ziet lopen, ziet alle andere Nederlands elftallen sinds 1974 meelopen. De spoken uit 1974, 1988 maar ook van een mislukt toernooi als 1990 zitten op de schouders van de spelers van nu. De vraag is daarom: in hoeverre staat dit briljante Oranje in de Nederlandse traditie, en in hoeverre vertegenwoordigt het een breuk?
Eerst het traditionele: meer dan andere nationale teams is het Nederlands elftal van het volk. Na de 4-1 tegen Frankrijk liep ik buiten het stadion in Bern een Britse oud-collega (inmiddels perschef van prins Charles) tegen het lijf. Hij omhelsde me, want het Nederlands elftal is ook van miljoenen buitenlanders, waarover later meer. We gingen bier drinken. Mijn vriend was gek op Oranje, maar iets zat hem dwars: waarom liepen de spelers na de wedstrijd een &#8216;ereronde&#8217; met hun kinderen op de arm? Dat deed je alleen als je het toernooi had gewonnen, vond hij.
Ik zei dat het geen ereronde was geweest. De spelers wilden simpelweg hun feest met de fans vieren, want in Nederland zijn spelers en fans allebei grootgebracht in dezelfde Oranjetraditie. Zij kunnen beter voetballen dan wij, maar verder is er geen verschil. Dat zag je na de vierde goal tegen Frankrijk, toen spelers en trainers arm in arm begonnen te hossen op een lied gezongen door de fans. De wedstrijd was toen nog niet eens afgelopen.
In andere landen is er meer verwijdering tussen spelers en fans. Het Engels elftal komt uit de arbeidersklasse, het Franse uit de banlieues, en het Spaanse team &#8216;vertegenwoordigt&#8217; miljoenen mensen die zichzelf niet bijzonder Spaans voelen. Het Nederlands elftal bestaat echter &#8211; in elk geval in de Nederlandse mythe &#8211; uit gewone Nederlandse jongens.
Daarom doet het Oranjelegioen niet aan persoonsverheerlijking. Je ziet zelden een fan met de naam van een nog actieve speler op zijn shirt. Hoogstens staat er een naam of spelersnummer uit het verleden: &#8216;Bergkamp&#8217;, of &#8217;14&#8217;. Het Oranjelegioen viert namelijk geen sterren, maar de Hollandse traditie. Het feit dat een aantal Nederlandse spelers op dit EK niet echt tot de wereldtop behoort (Engelaar, Van Bronckhorst, Ooijer), maakt dit helemaal tot een triomf van de Nederlandse traditie.
Omdat Nederland sinds 1988 bijna elk groot toernooi heeft gehaald, behoort het Oranjelegioen inmiddels tot het nationaal levensritme, net als Koninginnedag. Het Oranjelegioen dat nu Zwitserland bevolkt, feest daarom niet spontaan, maar citeert voorgaande Oranjelegioenen. Het is allemaal licht ironisch geworden. Dat hoor je als een fan op straat het &#8216;La laaaaaa&#8230;&#8217; van Aïda inzet. Hij zingt het meestal een toontje lager dan het hoort, als een soort grap, omdat hij een fan imiteert die eerder Aïda zong. Allemaal postmodern.
Veel Nederlanders vinden het legioen met zijn houding van &#8216;wij zullen de wereld even leren hoe je feest viert&#8217; gênant. Ik ken echter geen buitenlander die dat ook vindt. Een Zwitserse vriend liet mij bijvoorbeeld uitleggen waarom die Nederlanders zo &#8216;supersympathisch&#8217; waren. De blonde vrouwen helpen.
Ook deel van de traditie: de superieure techniek van onze spelers. Het was verbijsterend om te zien dat vijf Nederlandse voetballers technisch beter waren dan alle Italianen en Fransen behalve Ribéry. Je zag het aan de zeven doelpunten in de eerste twee wedstrijden. Om op dit niveau te scoren, heb je grote precisie nodig.
Nederlands voetbal blijft een Hollandse traditie. Slechts veertig procent van alle Nederlanders komt uit Noord- of Zuid-Holland of uit de stad Utrecht, maar die drie regio&#8217;s leverden in 1974 tien van de elf basisspelers, in 1988 zeven, en dit jaar negen. Er is een opvallend parallel met de &#8216;Nederlandse&#8217; schilders uit de Gouden Eeuw, die ook bijna allemaal uit Holland kwamen, de meest verstedelijkte en vernieuwende regio. Weliswaar komt het genie Arjen Robben zogenaamd uit het Gronings dorpje Bedum, maar de waarheid is dat hij van Mars is.
Dan de breuken met traditie:
Glorieus verliezen is niet langer het doel. Dat interesseert niemand meer.
Het Oranjelegioen heeft sinds de vrede met Duitsland (circa 2000) ook geen vijand meer. In de Nederlandse samenleving werden de &#8216;Marokkanen&#8217; de nieuwe Duitsers &#8211; het symbool van alles dat &#8216;on-Nederlands&#8217; is &#8211; maar niet in het voetbal.
En vleugelspelers zijn niet langer verplicht. Wellicht moet Robben straks met een andere vleugelspeler paren, want anders sterven ze uit.
Er rest één vraag: is de Nederlandse traditie van verliezen op penalty&#8217;s afgeschaft? Op drie van de laatste vier EK&#8217;s vloog Nederland er op strafschoppen uit. Het is wellicht zinvol om alle psychologen van Nederland nú op een chartervliegtuig naar Lausanne te zetten, want misschien is hier nog iets aan te doen.
</div>

In de traditie

<div class="wpg-element paragraph">
14-06-2008 Simon Kuper
Waarom het veelkleurige Franse voetbalteam niets heeft bijgedragen aan een multicultureel Frankrijk. 
Ik ben slechts een geadopteerde Fransman &#8211; sinds 2002 woon ik in Parijs &#8211; maar ook voor mij is het het ontroerendste gezicht in de sport: het Franse voetbalteam, zwart, wit, bruin, kaal en harig, dat arm in arm de &#8216;Marseillaise&#8217; zingt. Deze spelers zijn het gezicht van een &#8216;multigekleurd én driekleurig Frankrijk&#8217;, zei de vorige president Jacques Chirac.
De afgelopen tien jaar werden Les Bleus Europees en wereldkampioen. De vorige WK-finale verloren ze slechts op penalty&#8217;s, maar die wedstrijd tegen Italië trok de meeste tv-kijkers ooit en was daarmee de grootste gedeelde nationale ervaring sinds de bevrijding &#8211; met het verschil dat ditmaal alle Fransen wel aan dezelfde kant stonden.
Op vrijdagavond tegen Nederland staan er waarschijnlijk acht zwarte en bruine spelers &#8211; de meeste van hen ook nog eens ideale schoonzonen &#8211; in het Franse elftal. Ze kunnen zomaar weer Europees kampioen worden. Toch heeft deze ploeg nu al gefaald. Het heeft namelijk niets kunnen bijdragen aan de integratie in Frankrijk.
Tien jaar geleden verwachtten velen dat wel. Toen werd het gezicht van Zinedine Zidane, zoon van Algerijnse immigranten, op de Arc de Triomphe geprojecteerd, en scandeerden volksmenigtes: &#8216;Zizou président!&#8217; De demograaf Michèle Tribalat, gespecialiseerd in immigratie, zei dat het team &#8216;meer voor integratie had gedaan dan jaren van politieke wil&#8217;. De spelers zeiden iets soortgelijks, en vertelden over hun onderlinge, interraciale liefde met een onbeschaamde emotie die deed denken aan de jaren zeventig.
Het zag er oorspronkelijk goed uit. In de halfjaarlijkse opiniepeilingen van de krant Journal du Dimanche werd Zidane regelmatig tot populairste Fransman gekozen. Hij en andere spelers klaagden vaak over de extreem-rechtse politicus Jean-Marie Le Pen. Deze klaagde weer over het gekleurde team.
In de presidentsverkiezingen van 2002 werd Le Pen tweede, nog voor de socialisten. Voor experts was dat geen verrassing. Elk jaar peilt de Franse Nationale Commissie voor Mensenrechten het Frans racisme-niveau. In 1999 en 2000 werden Fransen ondanks hun voetbalteam racistischer. In 1999 werd een nieuwe vraag aan de peiling toegevoegd: stonden er &#8216;te veel spelers van buitenlandse afkomst in het Franse voetbalelftal&#8217;? Je zou denken dat niemand dat vond. Die spelers hadden Frankrijk wereldkampioen gemaakt. Toch was 36 procent van de ondervraagden in 2000 het geheel of voornamelijk eens met deze uitspraak.
Als Le Pen of verdwaalde socialistische politici of de filosoof Alain Finkielkraut over zwarte spelers klaagden, dan spraken ze dus niet gewoon uit het hart. Ze wisten dat veel Fransen hun mening openlijk delen. Toen de nieuwe blanke held Franck Ribéry het team binnendrong, bleek hij tot de islam te zijn bekeerd.
De rellen in de zwart-bruine banlieues van november 2005 wezen uit dat de Franse integratie niet echt voor honderd procent was geslaagd. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Nicolas Sarkozy noemde de relschoppers &#8216;schuim&#8217;. De Franse verdediger en intellectueel Lilian Thuram, uitgegroeid tot woordvoerder van de banlieues, repliceerde: &#8216;Ook ik ben in een banlieue opgegroeid. Ook tegen mij zeiden ze: &#8220;Je bent schuim.&#8221; Maar ik ben geen schuim. Wat ik wilde was werken. Hij [Sarkozy] heeft deze subtiliteit wellicht niet begrepen.&#8217;
Sarko wilde dolgraag een voetbalheld confronteren. In een verkiezingsuitzending in 2007 begon hij zelf over Thuram, die na tien jaar bij buitenlandse topclubs niet meer zou weten wat er in de banlieues leefde. Het was een uitgekiende strategie: de geëxpatrieerde voetballende multimiljonairs symboliseren de globalisering die veel Franse kiezers vrezen.
Maar de hoofdreden dat deze ploeg niets voor integratie heeft gedaan, is dat het de vooroordelen over zwarten alleen maar heeft verstevigd. Claude Boli, socioloog gespecialiseerd in zwarte atleten, vertelt: &#8216;Het stereotiep is dat zwarten goed zijn in sport, in muziek. Voetbal bestrijdt de discriminatie dus niet. Integendeel: het is een bitter succes.&#8217;
Dit voorjaar vertelde Thuram mij in Barcelona, waar hij toen nog speelde: &#8216;In de collectieve verbeelding is de zwarte in de sport op zijn plaats. Laatst zei een fitnesstrainer hier in Barcelona over Abidal [een zwarte Franse verdediger]: &#8220;Hij is een atleet van het zwarte ras.&#8221; Het is niet omdat hij na de training achterblijft om te lopen. Nee, het is omdat hij zwart is. In de sport helpen de vooroordelen de zwarten.&#8217;
Dat de sport de getto&#8217;s niet zou helpen, hadden we al moeten weten toen Frankrijk in 1998 wereldkampioen werd. Wie een uur in de VS doorbrengt, ziet dat zwarte sporthelden als Muhammad Ali, Arthur Ashe en Michael Jordan de Amerikaanse zwarten nog niet helemaal tot aan de top van de samenleving hebben getild.
</div>

Big data, big brother, big business

Big data, big brother, big business

Wat kan big data betekenen?

Berekende winst

Berekende winst

De machtigste vorstin van Europa

De machtigste vorstin van Europa

Steeds liever

In de traditie

Geen integratie