Non-fictie / Voetbal
Bijna tien jaar geleden publiceerde de Amerikaanse schrijver Michael Lewis het boek Moneyball. Het vertelt het verhaal van Billy Beane, technisch directeur van de kleine honkbalclub de Oakland A’s, die nieuwe statistieken had gevonden om honkballers en honkbalstrategieën te beoordelen. Boeken veranderen bijna nooit iets, maar Moneyball wel. Het veranderde uiteraard het honkbal en bijna alle balsporten van basketbal tot cricket, maar het raakte ook sectoren buiten de sport. Ken Mehlman, Republikeinse campagnemanager in de Amerikaanse verkiezingen van 2004, liet zijn werknemers bijvoorbeeld Moneyball lezen. Mehlman begreep dat het geen sportboek was, maar het ultieme verhaal over vernieuwend datagebruik. Daarmee is het een boek voor ons tijdperk van ‘Big Data’. De hoeveelheid data die in heel 2003 wereldwijd werd gegenereerd, wordt nu binnen twee dagen geproduceerd, en de enige vraag is: wat moeten we met al deze verwarrende informatie doen?
Voetbal, traditioneel de meest achterlijke sport, weerstond de datarevolutie het langst. Maar, zo schrijven Chris Anderson en David Sally in hun zeer leesbare boek The Numbers Game: ‘De dataficatie van het leven begint het voetbal te infiltreren.’ Dat is opmerkelijk. Voetbalmensen deden altijd wat ze deden omdat ze het altijd zo gedaan hadden. De typische trainer was een laag­opgeleide man van middelbare leeftijd, die wars was van boekengeleerdheid en computers. Maar veelal ongezien door fans en media verandert er nu iets fundamenteels binnen het voetbal, zij het vooral in Engeland en Duitsland en veel minder in Nederland, dat deze boot dreigt te missen.
Onzichtbaar
Net als Moneyball komt The Numbers Game uit de VS, dat snel een voetballand wordt. De van oorsprong Duitse Anderson was semiprofvoetballer en doceert nu politiek aan de Universiteit van Cornell. Zijn buurman Sally, ooit honkbalpitcher op Harvard, is gedragseconoom op Dartmouth. Samen keken ze vaak voetbal op tv en ze zagen iets merkwaardigs: er bestond in deze sport bijna geen data-analytisch denken.
Pas midden jaren negentig kwam de datarevolutie in het voetbal voorzichtig op gang. Britse bedrijven als Opta en Prozone begonnen voetbalstatistieken te verzamelen. Plotseling wisten Engelse clubs hoeveel tackles en passes iedere speler maakte en hoeveel kilometer hij liep. Zodra data in een industrie beschikbaar worden, zullen mensen die data gebruiken – maar vaak gebruiken ze die verkeerd. De Amerikaanse politiek analist Nate Silver (van oorsprong honk­bal­analist) zegt over ‘Big Data’: ‘Het grootste gedeelte van de data is ruis, zoals het grootste gedeelte van het universum bestaat uit lege ruimte.’ Dat merkte Alex Ferguson, voormalig manager van Manchester United, toen hij zijn verdediger Jaap Stam in 2001 verkocht omdat hij steeds minder tackles maakte. Ferguson dacht dat hij aftakelde. Dat bleek niet te kloppen: Stam zou nog jaren voor grote Italiaanse clubs spelen. Wat bleek: tackles zijn een slechte maatstaf voor de kwaliteit van een verdediger. Ze waren slechts ruis. We weten nu dat een grote verdediger als Paolo Maldini amper tackelde. Hij verhinderde gevaarlijke aanvallen door zich zo goed te positioneren dat aanvallen niet tot ontwikkeling kwamen. Anderson en Sally wijzen erop dat een negatieve gebeurtenis – een aanval die niet plaatsvindt – vaak onzichtbaar blijft in voetbalstatistieken.
Maar met het voortschrijden van de datarevolutie vinden steeds meer clubs slimme manieren om cijfers te gebruiken. Elk seizoen neemt het groepje traditionele sceptici af. Anderson en Sally waarschuwen echter tegen overmatig techno-optimisme: ‘Data kunnen het werk van de trainer niet doen.’ Het interpreteren van data is meer kunst dan wetenschap.
Gelukssport
Een slimme coach zal geld neertellen voor The Numbers Game. Het boek bulkt van de verhalen waar clubvoorzitters, trainers en fans iets aan hebben. Misschien de grootste vondst: voetbal is een ‘zwakste-schakelspel’. Het is leuk om toppers in je team te hebben, maar het is belangrijker om geen niets­­nutten te hebben. De zwakke back Jetro Willems heeft daarom waarschijnlijk meer invloed op de prestatie van Oranje dan de steraanvaller Robin van Persie. Coaches zijn echter mensen, en om fans en journalisten tevreden te stellen halen ze meestal liever de superster.
De cijfers bewijzen ook dat voetbal de gelukssport bij uitstek is. Volgens een academisch onderzoek naar 43.000 wedstrijden won de underdog 45,2 procent. De favorieten gaan zo vaak ten onder omdat doelpunten zo schaars zijn: je kunt wel de hele wedstrijd aanvallen, maar als de tegenstander één mazzelgoal maakt, kun je verliezen. Vervol­gens vinden fans en media achteraf een ‘logische’ verklaring voor je nederlaag, ook al kwam die door botte pech.
In een uitstekend laatste hoofdstuk voorspellen de schrijvers de volgende fase in de datarevolutie. Zij voorzien onder meer dat de historische onderwaardering van keepers en verdedigers zal ophouden. De statistieken wijzen namelijk op het belang van verdedigen: kampioen wordt normaliter het team dat het vaakste de nul houdt, niet het team dat het meeste scoort.
Moneyball was het Communistisch Manifest van de datarevolutie, in de sport en daarbuiten. The Numbers Game is minder vernieuwend dan Anderson en Sally zouden willen. De ondertitel van het boek, ‘Why Everything You Know About Football Is Wrong’, is pure overdrijving. Wel is het boek een waarde­volle aanvulling van de schaarse literatuur op het moment dat de pioniers net beginnen te ontdekken welke voetbalcijfers ertoe doen, terwijl veel mensen bij Nederlandse clubs niet eens hebben gemerkt dat er iets verandert. n
‘The Numbers Game: Why Everything You Know About Football Is Wrong’, Viking, 376 p.
Simon Kuper is author of Soccernomics and a columnist with thmedeauteur van ‘Dure spitsen scoren niet’

Gerelateerd