Lang leve de Senaat

Columns van de week

Amber Wiznitzer en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

<div class="lead"><span class="03_Intro_Kapitaal">Tekenaar Jan Rothuizen verbleef in het torentje van de Bijenkorf. Met een virtual reality-bril kun je zijn getekende werkelijkheid nu herbeleven. </span></div>
<p class="p_1">‘We zien elkaar even voor negen, in de Warmoesstraat, bij de artiesteningang,’ had Jan gezegd en ik stond er ruim op tijd, de rug tegen de muur van de Bijenkorf, naast de zware deur met het elektronische kastje dat de pasjes van Bijenkorf-medewerkers herkent en het slot ontgrendelt. Vrij jong volk, met een serieuze aandacht voor hun uiterlijk. De jongens hadden vaak een Graziano Pellè kapsel. De schoenen, de kapsels en de uitbundige make-up van de vrouwen toonde toewijding aan de mode. Het kan zijn dat ik het me verbeeldde, maar er lag een zweem van spanning over de gezichten, een vorm van plankenkoorts die hoort bij een rol op de vloer van het internationale warenhuistheater dat de Bijenkorf op de Dam is.</p>
<p class="tekst">Daar was Jan, hij zette zijn fiets tegen een boom voor Krasnapolsky en kuierde ongehaast en zo te zien in zijn eeuwig gemoedelijk-enthousiaste humeur op me af. In de betegelde catacomben van het warenhuis passeerden we een ruimte waar de werknemers hun persoonlijke bezittingen in kluisjes achterlieten en een beveiliger de tassen inspecteerde. Daar werden we opgewacht door Annechien van Room on the Roof, de naam waaronder de Bijenkorf een residency-programma verzorgt in het torentje dat boven de ingang aan het Damrak staat. Ze was lang, hooggehakt en gehuld in een strakke zwarte jurk. Vriendelijk pratend loodste ze ons door het trappenhuis op weg naar het dak.</p>
<h5>Achter de coulissen</h5>
<p class="tekst">Er was de laatste decennia alleen het hoogstnodige gespendeerd aan het deel van het bedrijf waar het winkelend publiek niet kon komen. Sporen van verbouwingen uit een ver verleden, grote slijtplekken in het zeil, gemorste verf op de trappen. Dit was de machinekamer achter de coulissen van het theater van mode, nouveautés en luxe dat een warenhuis is. Aan de wanden hingen borden met slagzinnen waarmee het personeel nog eens gesouffleerd werd te letten op de hoofdzaken in de omgang met het publiek. Niet passief zijn, maar uitnodigend. Persoonlijke aandacht en belangstelling tonen voor de wensen van de klant. Actief meedenken, een welkom gevoel geven, rekening houden met culturele eigenaardigheden van de internationale clientèle.</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right">Tot voor kort was het vooral een opslagruimte voor etalagemateriaal. Nu is het de perfecte ruimte om kunst en kunstenaars in huis te halen.</q></p>
<p class="tekst">Zo kwamen we op de hoogste verdieping, achter het restaurant, en stapten het dak op. Door grind, over tegels, bukkend voor leidingen van de luchtverversingsinstallaties bereikten we de deur van de zolder. Het torentje is destijds als een toetje, een versiering achteraf gebouwd, vertelde Annechien. De gevel was zo lang, recht en regelmatig geworden, dat volgens de directie de indruk van een rijk versierd paleis voor de winkelende burger eronder leed. Een nutteloos maar decoratief torentje met klassieke elementen en een deftig koepeltje werd daarom als een kers op de taart toegevoegd. Annechien vertelde dat de toren nooit als kantoor of werkkamer was gebruikt. ‘Tot voor kort was het vooral een opslagruimte voor etalagemateriaal,’ zei ze. ‘Nu is het de perfecte ruimte om kunst en kunstenaars in huis te halen.’</p>
<p class="tekst">Langs een antieke, akelig smalle wenteltrap betraden we de torenkamer, waar van alle kanten stralend licht naar binnen viel. In het negentiende-eeuwse decorstuk was een kitchenette, een vlonder met bed en een opbergkast getimmerd, alles van blank gelakt grenenhout. Sober, maar slim de hoogte in om zoveel mogelijk vloeroppervlak vrij te laten. Een tafel, twee stoelen van wit plastic en verchroomd staal, een felwit schapenvel op de vloer en een grote witte verrekijker op statief vervolmaakten de minimale, gestylde inrichting. Uitnodigend op de neutrale Scandinavische manier. Terwijl mijn blik getrokken werd door het uitzicht over de stad, vertelde Annechien dat het Room on the Roof-initiatief een eigentijdse versie was van de band die de Bijenkorf van oudsher heeft met beeldende kunst, design en literatuur. ‘En in de strategie van de Bijenkorf als <span class="Cursief">premium experience</span> past het ook heel goed,’ zei ze.</p>
<p class="tekst">Ik keek naar binnen in de hotelkamers aan de overkant van het Damrak. Een lange jongen in spijkerbroek met ontbloot bovenlijf liep ongedurig om het bed heen waarop zijn opengeklapte rolkoffer lag. Hij drentelde naar de spiegel, fatsoeneerde zijn haar, haalde zijn hand over zijn kaken alsof hij aarzelde zich te scheren. Uit de koffer pakte hij een honkbalpet die hij achterstevoren op zijn hoofd zette. Daarna ging hij op bed zitten, de ellebogen op de knieën, zijn hoofd hing naar beneden. Hij geeuwde.</p>
<figure id="post-305020 media-305020" class="align-left">
<figure style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/11/DrawingRoom-crop-5.jpg" alt="" width="1280" height="830" /><figcaption class="wp-caption-text">Tekening: Jan Rothuizen</figcaption></figure>
</figure>
<h5>Een hele mensengeschiedenis</h5>
<p class="tekst">Met Jan nam ik de vijf scènes door van de animatiefilm <span class="Cursief">Drawing Room</span>, die hij samen met Sara Kolster had gemaakt. Eerder die week had ik <span class="Cursief">Drawing Room</span> gezien. Het is gemaakt voor een virtual reality-bril, de Oculus Rift, waardoor je in Jans speelse en heldere tekenstijl de torenkamer ziet. Inclusief uitzicht. Als je je hoofd draait, kun je de kitchenette en de vlonder met het bed zien, net als in het echt, maar dan in een getekende versie. Door de ramen kijk je op de stad, zie je de trams passeren en het wemelen van mensenmenigtes op de Dam.</p>
<p class="tekst">‘De wenteltrap heb ik weggelaten, die was te dichtbij, en gaf een benauwd gevoel,’ zei Jan. In de virtuele Drawing Room ben je een zittende bezoeker die rondkijkt en luistert naar een stem die in de bijbehorende koptelefoon te horen is. De stem legt uit wat Jan hier doet: de non-plek, de nutteloze, decoratieve ruimte boven op het warenhuis afbeelden en binnenstebuiten keren. Hij vestigt de aandacht op de stad daarbuiten, dat levende standbeeld op de Dam, dat de Dood verbeeldt en een man uit Estland is met wie Jan een praatje maakte en naar wie hij nu soms zwaait vanuit de toren. Het uitzicht is weliswaar de stad waar Jan geboren werd en zijn hele leven woont, maar dan bekeken van buitenaf. Van hieruit kun je bijna alles zien, een hele mensengeschiedenis, en wat is dat klein eigenlijk.</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right">Als je je hoofd draait, kun je de kitchenette en de vlonder met het bed zien, net als in het echt, maar dan in een getekende versie.</q></p>
<p class="tekst">Ook op een andere manier keert Jan de toren binnenstebuiten, en wel door de reden van zijn verblijf af te beelden. In de derde scène zie je een tekenblad en een verzameling stiften en potloden op tafel. De stem vertelt dat hem gevraagd werd om in de toren te verblijven en iets te maken dat iets toevoegt aan de <span class="Cursief">premium experience</span>, de vervoering die mode, nieuwigheden en luxe kunnen oproepen bij de bezoekers van het warenhuis. Omdat hij niet weet wat te doen, tekent hij wat hij altijd tekent als hij zomaar tekent: gezichten met dubbele ogen, hoofden op hoofden, handen in handen. Later zegt hij dat hij vanuit de toren een plattegrond van de stad maakt op basis van de plekken waar hij woonde, de adressen van vrienden en liefdes.</p>
<div class="media-wide">
<figure id="post-305014 media-305014" class="align-left"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/11/ROTR-pers-beeld-Groot.jpg" alt="" /><figcaption>Tekening: Jan Rothuizen</figcaption></figure>
</div>
<h5>De kunstenaar als zangvogel</h5>
<p class="tekst">‘Het is raar,’ zei Jan, ‘maar inmiddels ben ik vaker in de tekening geweest dan hier.’ Normaal werkt hij andersom. Hij verblijft op een plaats, in een gebouw en kijkt en praat met mensen, doet navraag, leest iets en versmelt al die verschillende momenten en details tot een mentale plattegrond, volgekrabbeld met korte tekstjes. Wie zich in de tekening verdiept, wekt bij zichzelf de subjectieve blik op waaruit die getekende ruimte is ontstaan. In de virtual reality-animatie gebeurt iets anders, het is de ervaring van de ruimte die je omsluit, die je blik bepaalt. Je hoeft de logica van de ruimte niet zelf op te wekken, die overweldigt je. Ik was blij dat ik op een stoel zat toen ik de Oculus Rift op had en <span class="Cursief">Drawing Room</span> bekeek. ‘Ik heb ook vaak maar fragmenten van alles getekend, delen van een stoel bijvoorbeeld, en de computer vult het aan, maakt er dan een continue ruimte van, volgens de logica van de meetkunde. Totaal anders dan in mijn tekeningen, waar de meetkunde zich soms moet voegen naar mijn herinnering of naar wat ik er zag of hoorde. Dat is juist een denkbeeldig perspectief,’ zei Jan.</p>
<p class="tekst">In de vierde scène van <span class="Cursief">Drawing Room</span> neemt de verbeelding het van de meetkunde over. Het is of de torenkamer opstijgt, de wanden wegvallen en de kijker in de nachtelijke hemel boven Amsterdam vliegt. Er is vuurwerk, er zijn sterren. Is het een droom? Zijn er nou lijnen van die mentale plattegrond van Amsterdam te zien? Er verschijnt een tekst: <span class="Cursief">You don’t have to understand everything.</span></p>
<p class="tekst">Er vliegen ook vogels door de torenkamer. Vriendelijke roodborstjes die fluitend op de rand van de tekentafel neerstrijken. De stem vertelt dat hij op de radio een bioloog hoorde zeggen dat vogels acht keer zo snel leven als mensen en dat als je vogelgezang acht keer vertraagt, het zingen overgaat in geschreeuw. Aangezien je je in de positie van de denkbeeldige tekenaar bevindt, roepen het vrolijke beeld en het populair-biologische feitje de associatie op van de torenkamer als vogelkooi. De kunstenaar als zangvogel, die zingt voor mensen die niet horen dat hij schreeuwt. Maar of dit zo is en wat het kan betekenen, hoeven we niet te begrijpen.</p>
<h5>Hallucinante mogelijkheden</h5>
<p class="tekst">Ik vroeg Jan bij de koffie die Annechien ons bracht nog naar het Droste-effect dat in dit werk zit. ‘De stem zegt op de ochtend na die nachtvlucht langs de sterren, als de kijker zich weer in de torenkamer bevindt, dat dit misschien toch een <span class="Cursief">premium experience</span> was. Weer haal je iets van buiten, in dit geval de missie van het warenhuis, naar binnen, in je getekende torenkamer.’</p>
<p class="tekst">Jan knikte. ‘Toen ik hier kwam, was ik er open over dat ik nog echt niet wist wat ik moest doen en de boodschap was: zie maar of je wat maakt. Niets maken durfde ik natuurlijk niet, maar ik was getroffen door het idee van het verblijf in de torenkamer, zelfs zonder iets te doen, als een ervaring van vervoerende luxe. Ik dacht: de tekening moet gaan over het zijn in de torenkamer, in de opdracht, in mijn positie, wat daar speelt.’</p>
<p class="tekst">In de laatste scène vraagt de stem zich op de laatste dag van het verblijf in de torenkamer af of hij nou nog wat moet maken. Of heeft hij genoeg gemaakt? Is het meer een kwestie van een waardevolle herinnering? De animatie waar je als kijker in zit en waarvan je de hallucinante mogelijkheden even daarvoor in die nachtvlucht hebt beleefd, is zeker waardevol. Wat Jan Rothuizen doet in <span class="Cursief">Drawing Room</span> is de uitzonderlijke ervaring die een kunstwerk probeert op te wekken, leggen naast de <span class="Cursief">premium experience</span> die een belevenis van luxe kan zijn.</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right">Luxe is iets dat opwindend is omdat het niet nuttig, niet nodig en ongepast is. Het is een breuk met het alledaagse en doelmatige. Net als kunst.</q></p>
<p class="tekst">Op het eerste gezicht is er geen groter contrast denkbaar. Als je door de Bijenkorf loopt en begerig en betoverd raakt door de prachtige pakken, de nieuwste computers, schoenen, koffers en vulpennen is dat toch iets anders dan door een museum lopen. Je wilt die dingen hebben, je wilt ermee pronken. Maar <span class="Cursief">premium experience</span> als aanduiding voor een bezoek aan de Bijenkorf geeft al aan dat er nog iets anders meespeelt. Die <span class="Cursief">premium experience</span> werkt ook zonder aankoop. De beleving van luxe is subjectief. Luxe is iets dat opwindend is omdat het niet nuttig, niet nodig en ongepast is. Het is een breuk met het alledaagse en doelmatige. Net als kunst. Mensen die dag in dag uit worden beheerst en opgejaagd door de eis om productief, nuttig, verstandig en matig te zijn, drukken hun verlangen naar bevrijding uit door te dromen van luxe en door luxe aankopen te doen. Het is een sprong naar schoonheid, een esthetische ervaring. Je kunt er een keurig aangepaste vorm van verzet in zien, die bedoeld is om je identiteit te versterken. Ik moest denken aan het verhaal van een vrouw die onzeker en ongemakkelijk was toen ze begon aan een baan als bewaker. Haar moeder deed haar luxe lingerie cadeau om onder haar uniform te dragen.</p>
<h5>Binnen en buiten</h5>
<p class="tekst">De kracht van Jan Rothuizens <span class="Cursief">Drawing Room</span> berust vooral op wat het weglaat. Er is geen oordeel, geen bevestiging van het cliché van de gekke, geniale kunstenaar, geen parodie op business als kunst, alleen het bijna terloops en speels binnenstebuiten keren van de positie waarin hij zich bevond: in die torenkamer op de Bijenkorf, als kunstenaar die voor een warenhuis een werk gaat maken. En dat werk zou de plaats opvoeren waar Annechien Jan en mij had gebracht. Door suggestie, weglating en vragen, en zonder ooit iets expliciet te benoemen of te beoordelen, laat hij zien wat er meespeelt in die situatie. Zonder onderscheid tussen hoofd en bijzaken, zonder iets mooier te maken dan het is. Binnen en buiten, het persoonlijke en het sociale vloeien in elkaar over.</p>
<p class="tekst">Het is een dwingende ervaring om via de Oculus Rift in de positie van Jan Rothuizen te verkeren, dat wil zeggen, zintuiglijk is het indringend. En de scènes en de stem maken je tot een toeschouwer, afwachtend, met beperkte vrijheid. Des te mooier is het dat je vrij gelaten wordt zelf in te vullen wat nu Jans <span class="Cursief">premium experience</span> was en waarin de zijne van die van de Bijenkorf verschilt. Ook het meest in het oog springende geeft hij geen nadruk, namelijk het feit dat hij <span class="Cursief">Drawing Room</span> gemaakt heeft en deze vragen op een simpele, heldere, eerlijke manier heeft verbeeld en beleefbaar gemaakt. Luxe en kunst zijn niet hetzelfde, maar ze hebben iets gemeen. Ze beantwoorden allebei aan een verlangen naar schoonheid en naar een breuk met wat nuttig, nodig, gepast en doelmatig is. Beide komen voort uit verzet tegen hoe het is. Aan <span class="Cursief">Drawing Room</span> is te zien dat kunst ook nog iets anders kan: zonder belerend te zijn open vragen stellen naar hoe het nou werkelijk zit, wat er waar is. Dat is de onthullende, zachte kracht van kunst. Zoiets biedt een winkelervaring niet. Maar de Bijenkorf interessant genoeg wel, want zij geven de bezoekers dit werk van Jan Rothuizen. En wat vertelt dat ons? Ik bedenk me nu dat Jan en ik die dag de Bijenkorf weer verlieten door de artiesteningang, ook al was het warenhuis open.</p>
<p class="tekst"><em>‘Drawing Room’ is een van de vijftien projecten die meedingen naar de IDFA DocLab Award for Digital Storytelling, DocLab Seamless Reality, de Brakke Grond, Nes 45, Amsterdam, 19-29 november</em></p>
<p class="normal">


Dirk van Weelden

In het Bijenkorf-torentje tekende Jan Rothuizen een virtual-reality animatiefilm

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Optochten </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zo zijn we gewend aan een moord: vanuit verschillende invalshoeken getoond, met medium shots en close-ups, met door muziek aangezette camerabewegingen, expressieve gezichten en dito lichaamstaal van de acteurs. De daad wordt ontleed, spannend en esthetisch gemaakt. We lijken in de handeling zelf te zitten, dicht op de personages. Zo kunnen we er wel tegen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zien we op beelden van een bewakingscamera of via een telelens hoe een moord in werkelijkheid plaatsvindt, dan schrikken we ons te pletter. Van een afstand in beeld gebracht zijn de naakte feiten van een moord bijna niet van huishoudelijk gedrag te onderscheiden. Het gaat snel, de lichamen zijn helemaal niet expressief, en de handelingen zien er niet spannend en esthetisch uit, maar grauw en banaal. De gevolgen zijn exact hetzelfde: de ene mens heeft de andere van het leven beroofd. <br />De schrik die we bij die tweede versie voelen, ontstaat omdat we de gebruikelijke verzachting door fictieve filmtaal missen. De bewakingscamera brengt de moord akelig dichtbij door het ontbreken van verzachtende franje. Opeens zouden we het zelf kunnen zijn. Maar het gekke is dat de camera juist stil en ver weg staat. Oftewel: je kunt de kijker heel dicht bij een gebeurtenis brengen door de camera op afstand te zetten.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Vragend en verwonderd<br /></h3>
<p>Tom Janssens fotoboek <span class="Cursief">Parade</span>, het resultaat van het vijf jaar lang intensief volgen van Nederlandse optochten, is op die laatste gedachte gestoeld. Om te begrijpen wat er voor nodig is om een carnavalsoptocht, een bloemencorso of een historische parade te laten plaatsvinden, liep hij mee met de dorpsbewoners die maanden daarvoor al vergaderen over de ontwerpen van wagens, die lassen en timmeren, lijmen en schilderen en met schoolklassen vrijwilligers de bloemen op de wagens steken. Het opbouwen van het randgebeuren, de beleving van de jurering en de spanning van de dagen van de optocht zelf, hij heeft het allemaal van dichtbij meegemaakt, genoteerd en zelfs gefotografeerd.<br />Maar zijn keus voor de fotoreeks is: de camera op afstand. Het is waar dat de mensen op die manier geen personage worden en dat je de details van het lange en harde werk slecht ziet. Maar het zijn beelden die een kijker heel dicht laten komen bij wat daar nou gebeurt. <br />Door een stap terug te doen, schuiven de huizen en de praalwagens als ongeveer even grote lichamen langs elkaar. Dat beeld is welsprekend, je denkt: de mensen wonen in allebei. In de huizen het hele jaar, jarenlang. In de praalwagens een paar dagen per jaar, maar één keer. Wie zo kijkt, kijkt vragend en verwonderd naar de contrasten tussen landschap, gebouwen en wagens. Hoe uitzonderlijk die paar dagen gekkigheid zijn, en hoe ordelijk en sociaal die gekkigheid de ruimte krijgt, is trefzeker gevat in het beeld van bonte carnavalswagens langs die lange rechte dijk, over de weg door de natte koude polder. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Werk en gezelligheid<br /></h3>
<p>Janssen kiest met zijn aanpak tegen de anekdote, tegen de al te voor de hand liggende <span class="Cursief">human interest</span>, tegen de journalistieke feiten. Hij zoekt naar een beeld waarin te zien is wat er in de gemeenschap die elk jaar toewerkt naar een grote optocht plaatsvindt, achter de rug van de individuen om. Hij bekijkt de gemeenschap (mensen, landschap, gebouwen samen) als een lichaam dat gedrag vertoont, zich feestelijk uitdost, danst en straalt en zich dan weer 362 dagen voorbereidt op het volgende feest. De foto’s roepen ertoe op lang en rustig te kijken, en als vanzelf doet de verbeelding zijn werk. Je kunt erin zien dat een hechte, kleine gemeenschap kan uitblinken in zo’n gecoördineerde uitbarsting van samenwerking. Je ziet de competitie, de saamhorigheid, de uren aan toewijding en de band die de optocht smeedt. Maar juist door de genomen afstand krijg je ook gevoel voor de sociale orde, de eindeloze rituele herhaling die dit alles mogelijk maakt. Oftewel de schaduwzijden van het intieme dorpsleven.<br />Ik vermoed dat <span class="Cursief">Parade</span> een heel geschikt boek is om buitenlanders een goede indruk te geven van wat eigenaardig is aan Nederland. Gezellig kijken naar de optocht van je eigen buurtgenoten en daar een rookworst bij eten. Veel optochten (misschien op de carnavalsoptocht na) hebben een quasi-economisch motief, zoals de promotie van groenten-, fruit- of bloementeelt, of een regio; en zo wordt het geld verzameld. Maar uit wat er gebeurt, is heel duidelijk dat de optocht een sociaal doel op zichzelf is. Even karakteristiek is die ambitieuze hang om van zo’n optocht iets te maken dat verbluft om zijn schoonheid en vernuft. Dit boek toont de Nederlandse stijl om het uitzonderlijke en uitbundige te laten verschijnen, een paar dagen, als een absurde ontkenning (of zegening?) van de bescheiden, ordelijke, gewone gang van zaken. <span class="Cursief">Parade</span> laat zien dat er onder het Nederlandse pragmatisme een vurige hang schuilgaat naar dit soort collectieve uitbarstingen van droom-arbeid: het lijkt werk en gezelligheid, maar het is een gemeenschappelijke roes, een droom. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Eind dit jaar komt het boek ‘Parade’ uit; het komt tot stand in de voorverkoop via crowdfunding op www.tomjanssen.eu.</p>
</p></div>


lichamen die langs elkaar schuiven

<div class="wpg-element paragraph">
<p>Overleg in Nederland</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Nederland heeft vanuit het buitenland gezien een cultuur waarin individualisme en samenwerking een gelukkige balans gevonden lijken te hebben. Een land zonder despoten, waar avontuurlijke kooplieden toch ook doortastend waterwerken en steden kunnen plannen. Waar gewoon-doen voorop staat, maar toch relatief veel tolerantie voor culturele verscheidenheid is. Minder bekend is waar dat evenwicht op gebaseerd is. Van oudsher hebben Nederlanders de neiging tegenover de staat een divers landschap aan instellingen in te richten om samenhang en maatschappelijk gewicht te geven aan de belangen, genoegens, interesses en overtuigingen van de burgers. Voor alles is een club en iedere club heeft een bestuur.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>De stukken erbij<br /></h3>
<p>Taco Anema heeft een soort Bestuursatlas van Nederland gemaakt. In zijn foto’s trekt een bonte stoet voorbij, vastgelegd in hun natuurlijke omgeving. We zien ze, even pauzerend voor de fotograaf, zodat we een glimp opvangen van de mensen die met hun gestage overleg het beroemde maatschappelijk middenveld van het land bewerken.Of bont? De aanpak van Anema benadrukt op het eerste gezicht juist de overeenkomsten. Door een combinatie van ontspanning en pose laat hij ons de besturen van Nederland zien als deel van de eeuwenoude overlegcultuur. Rond een tafel, zonder al te veel symbolische hocus pocus, in een huiskamer of een sober kantoortje, de stukken erbij, een kan water, een koffiepot, misschien wat koekjes. De fotograaf heeft er niet voor gekozen statieportretten te maken waarin de besturen in formele kledij worden opgevoerd, maar heeft ook geen poging gedaan hun activiteiten als een reportagemaker te betrappen. Hij verstopt zichzelf niet, hij heeft gevraagd of sommige bestuursleden wilden opstaan van de vergadertafel om een beter beeld te krijgen. Het hele bestuur kijkt in de lens. Anema koos voor een uniforme en neutrale stijl, die meteen duidelijk maakt: dit is een bestuur in functie dat zich laat fotograferen, maar op een alledaagse, ontspannen manier. Het is helemaal in overeenstemming met de overlegcultuur die hij vastlegt: ernstig, doelgericht, maar zonder overbodige gekunsteldheid. Ook het fotomoment is het resultaat van overleg.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Trots<br /></h3>
<p>Als je de reeks groepsportretten bekijkt, ga je als vanzelf op zoek naar onderscheidende details. In kleding, in de meubels, de aankleding van de ruimte, de gezichten en houdingen. Juist omdat die verschillen niet benadrukt worden door de fotograaf, wekken de foto’s de neiging ze op te sporen en naar de betekenis ervan te raden. En dat vereist meer geduld en tijd dan je zou denken, want ook de uitdrukking op de gezichten van besturen is grotendeels gelijkgestemd. Rustig en beheerst, soms met enige reserve kijken ze de bezoeker aan.Of althans, zo lijkt het, tot je in dat ene gezicht subtiele sporen van schroom of verlegenheid ziet. Tot het opvalt dat bij anderen meer bespeurbaar is van de trots die hoort bij het bestuurslidmaatschap. Helemaal in lijn met de egalitaire cultuur van Nederland heeft Anema geen moeite gedaan de voorzitter in de schijnwerper te zetten. En juist daardoor gaat het oog op zoek naar iets dat duidt op de rol die de individuele leden in het bestuur spelen. Valt er aan die man links met de baard te zien dat hij de eeuwige nee-zegger is, wiens rol je als het geweten van het bestuur kunt bestempelen? En zou de enige in het fleurige maar wat stijve gezelschap van het geheel vrouwelijke bestuur die voor de fotograaf een bevallige pose aanneemt en ondeugend glimlacht het bestuurslid zijn dat met de onconventionele en feestelijke voorstellen komt? En wie toomt haar dan met het meeste gezag in? De vrouw die meteen rechts van haar staat? Het gekke is: juist die neutrale presentatie van een typologie van besturen maakt dat de mensen geleidelijk aan geen types, maar personages worden. Heb je een keer een vermoeden van het buitenbeentje in het bestuur, dan krijgen de anderen al gauw meer karakter. Bij het moskee-bestuur is meteen duidelijk wie van de drie jongere mannen degene is die in het openbaar spreekt: de man links achteraan met de volle donkere baard. En zo gaat het verder. Als de fotograaf weg is, zal de voorzitter die jongen met de groene das vragen of hij kan uitzoeken of de geopperde plannen juridische risico’s met zich meebrengen. De vrouw links zal zich stilzwijgend voornemen haar man te vragen dat ook te doen, omdat ze de jongen dat nog niet helemaal toevertrouwt.</p>
<p></p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Levend organisme<br /></h3>
<p>De foto’s die Anema maakte, kun je zien als het deksel op het vat waarin een levend organisme wordt bewaard. Onder de schijn van overleg, redelijkheid en eensgezindheid broeit het leven zelf. Ik moet denken aan de woeste gedachtenvluchten die over tafel gaan bij het bestuur van het culturele centrum, waartegen met vuur principiële bezwaren worden ingebracht. Tot er iemand zegt dat ze het maar moeten opschrijven omdat de andere dringende kwesties onbesproken dreigen te blijven. Wat de sprekers kwetst, al zeggen ze het niet.<br />En aan het ongemak dat het ene bestuurslid steeds weer veroorzaakt door zijn obsessie met de veronderstelde tegenwerking van de gemeente. Aan de gespannen sfeer in het bestuur waar ieder van de leden zich als een vertegenwoordiger van een heel andere bloedgroep van de vereniging opstelt zodat ieder agendapunt inzet wordt van politiek geharrewar. Aan de stille intrigant, die in de weken voorafgaand aan de vergadering bij prominente leden stemming heeft gemaakt tegen een beslissing die de voorzitter wil gaan doordrukken.<br />Deze vlootschouw aan Nederlandse besturen laat de basis van overleg zien die het stevige en vlakke toneel is voor geldingsdrang, obsessies, hooggestemde idealen, de hang naar heftige discussies en samenzweerdersplezier. Waar mensen heldhaftig of aandoenlijk schipperen tussen hun ideeën over hun functie en hun persoonlijke eigenaardigheden en beperkingen. Waar mensen elkaar jarenlang subtiel vernederen of in de val lokken. Waar vriendschappen voor het leven ontstaan en mensen elkaar kennis en nieuwe inzichten bijbrengen. Zoals Taco Anema de besturen fotografeerde, tonen ze Nederland in het groot en in het klein, in zijn gelijkvormigheid en verscheidenheid, in zijn redelijkheid en zijn hartstocht. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 31 mei 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De tentoonstelling ‘Het overleg. Portretten van Nederlandse besturen’ van Taco Anema is van 14 juni tot 7 september te zien in Huis Marseille, Amsterdam. Het boek ‘Overleg. Nederland bestuurt zichzelf’ verschijnt 14 juni bij NAI, € 49,50</p>
</p></div>


Bestuursatlas

<div class="lead">Wat verbindt de Europeanen met elkaar? Fotograaf Otto Snoek bekeek ze op hun nationale feestdagen.</div>
<div class="gallery gallery-columns-2 clearfix gallery-size-"><div class="gallery-inner clearfix"><div class="gallery__expand pulse"><div class="gallery__plus"></div></div><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="0"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/faa4ecc9-d5d7-4303-a5ff-09b0e4af65ee_EU13-1280x863.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="863"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="1"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/4888c8bd-c419-4365-b7f8-10e836396503_EU21-1280x857.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="857"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="2"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/d013c2c5-2073-455a-8cb3-9ea732bd0286_EU31-1280x867.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="867"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="3"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/7213157b-55f4-4840-9f99-371d9af9cead_EU41-1280x858.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="858"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="4"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/ffca97f6-21f7-4ef7-ac3d-6a8c9dfa6ff8_EU51-1280x861.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="861"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="5"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/3fb59e67-c794-4975-8ac4-3a06e5500a60_EU61-1280x853.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="853"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="6"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/769204eb-dc30-469c-b148-711fe3ef7c82_EU71-1280x866.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="866"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="7"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/05/7095fed5-25e0-4626-8175-27b4f837f391_Eu81-1280x869.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="869"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure></div></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Hmm, vreemd volk, die Euro­pea­nen. Gefotografeerd in hetzelfde (flits)licht, of in een Europees perspectief, zijn ze vooral bezig hun eigen natie te vieren. Dat gaat gepaard met het hijsen en wapperen van vlaggen, luide muziek (trom­mels en toeters) en toespraken. Beetje marcheren in uniform. Eventueel wat wapenvertoon. Het is de folklore van het nationalisme, zoals die nog maar tweehonderd jaar bestaat maar die Europeanen over de hele wereld hebben geëxporteerd, zodat iedereen het normaal is gaan vinden.</p>
</p></div>
<p>                                        Het is verleidelijk om deze beelden symptomatisch te bekijken. Dus: de gespierde en gedisciplineerde types en hun bewonderende toeschouwers als symbool voor de typisch Duit­se manier om Duits te zijn. En de op elkaar gepakte mensen die met wezenloze blikken rond een antiek machinegeweer staan en lijken te twijfelen of ze toch nog even langs de wafel- en hamburgertent zullen gaan, geven dan een treffend beeld voor de Belgische manier Belg te zijn. De familiale, wat geëxalteerde sfeer in de Spaanse menigte en de flegmatieke, afzijdige verhouding tussen de Denen op de Deense foto zouden dan iets over de lokale varianten van nationalisme zeggen.</p>
<p>Gelukkig worden we tot de orde geroepen door het schitterende beeld van de Griekse verpleegsters op het Atheense plein. Als dit het beeld is van de Griekse manier om Griek te zijn, wie durft er dan nog naar Griekenland? Nadat ik wadend langs een Grieks strand op een vis stapte die zijn giftige stekels door mijn tenen stak, viel ik in handen van de vrouwen op de foto. Ze deden me geen kwaad, ze hielpen me geduldig en deskundig, maar op weg naar buiten nam ik nog wel extra pijnstillers om bij te komen van de nabijheid van deze dames. Dat akelige blauw, die koude handen, die dwingende, diep teleurgestelde blikken, ik schrok er nog wel eens van wakker de eerste dagen erna. Gelukkig maakte ik vervolgens andere, ook heel Griekse dingen mee.</p>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>De foto&#8217;s zijn er vooral om te laten zien dat er geen Europese folklore is</p>
</blockquote>
</div>
<p>Deze foto’s pretenderen dus geen typologie te zijn van stijlen om de eigen natiestaat te vieren. Ze zijn er vooral om te laten zien dat er geen Euro­pese folklore is, waarbij het wapperen met een vlag, het heen en weer marcheren in een uniform op trommelmuziek eenzelfde warm en verbindend gevoel oproept.  Maar ja, in de Mid­del­eeuwen verstonden Lotharingers, Gascog­ners en Picardiërs elkaar ook niet en waren er een traumatische revolutie en een bloedige oorlog tegen de rest van de wereld voor nodig om een Frans patriottisch gevoel te kweken.</p>
<p><strong>Hiphopper of Liverpoolfan</strong></p>
<p>De foto’s roepen de vraag op: wat hebben de Europea­nen die er hun eigen vlag en natie staan te vieren dan gemeen? Daar zijn een boel erudiete en hoofdzakelijk cultuurhistorische antwoorden op te geven. Voor wat betreft de kunst en cultuur kunt u dat naslaan in het boek van Pieter Steinz, <em>Made in Europe</em>. Minder prettig is de lijst van gebeurtenissen die volgens mij het meeste indruk hebben gemaakt en gezorgd hebben voor een gemeenschappelijke Europese ervaring: de eeuwenlange oppermacht van de Romeinse legioenen; de heerschappij van de kerk in de Middeleeuwen; de eeuwen durende oorlog tussen katholieken en protestanten; de alomtegenwoordigheid van wetenschap als vernietigingswapen en productiemiddel; de verwoestingen en het leed veroorzaakt door de industriële revolutie; de bloedige strijd om politieke invloed van de massa; de rijkdom en schuld die met het kolonialisme gepaard gingen, en de pijnlijke geschiedenis van het joodse volk in dit werelddeel.</p>
<p>Ga daar maar eens aan staan denken, achter zo’n blauw vlaggetje met lullige gele sterretjes. Daar wordt geen Deen, Spanjaard of Ier warm van. Maar eerlijk gezegd is het ook niet zo dat de mensen op deze foto’s uitbundig en vol overtuiging opgaan in de viering van hun nationale identiteit. Helemaal niet zelfs. Als ik lang kijk, zie ik vooral individuen, die met gemengde gevoelens en halfhartig aanwezig zijn bij een massabijeenkomst met politieke betekenis. Het is die wat wezenloze, koele blik die op alle foto’s te zien is, in datzelfde harde flitslicht. Wat is in onze levens bepalender: dat we hiphopper, Liverpoolfan, gescheiden vader zonder bezoekrecht of Frans, Brits of Hongaars staatsburger zijn? Volgens mij heeft niemand op de foto een antwoord op zulke vragen. Tegelijkertijd weet iedereen dat hun levensomstandigheden bepaald worden door de wereldmarkt en internationale politiek. Dat geeft een verdwaasd en eenzaam gevoel. Die Europese gemeenschappelijke ervaring zie je hier.</p>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Als ik lang kijk, zie ik vooral individuen, die met gemengde gevoelens aanwezig zijn bij een massabijeenkomst met politieke betekenis</p>
</blockquote>
</div>
<p>Waar ik door het bekijken van deze foto’s van Otto Snoek ook benieuwd naar werd: een serie over de manieren waarop Duitsers Nederlands zijn, of Engelsen en Nederlanders de Fransman uithangen, Italianen erin slagen Belg te zijn en Spanjaarden Frans. Ook moest ik sterk denken aan foto’s van rellen tegen de politiek van de G8, de EU en het IMF. Ook die, denk ik, laten een boeiende Europese eenheid in verscheidenheid zien. n</p>
<p><em>De fotoserie ‘Europa’ van Otto Snoek kwam tot stand met steun van de Stichting Anna Cornelis en het Mondriaan Fonds.</em></p>


Allemaal Europeanen

<p>Allemaal Europeanen</p>
<p>Hmm, vreemd volk, die Euro­pea­nen. Gefotografeerd in hetzelfde (flits)licht, of in een Europees perspectief, zijn ze vooral bezig hun eigen natie te vieren. Dat gaat gepaard met het hijsen en wapperen van vlaggen, luide muziek (trom­mels en toeters) en toespraken. Beetje marcheren in uniform. Eventueel wat wapenvertoon. Het is de folklore van het nationalisme, zoals die nog maar tweehonderd jaar bestaat maar die Europeanen over de hele wereld hebben geëxporteerd, zodat iedereen het normaal is gaan vinden.</p>
<p>Het is verleidelijk om deze beelden symptomatisch te bekijken. Dus: de gespierde en gedisciplineerde types en hun bewonderende toeschouwers als symbool voor de typisch Duit­se manier om Duits te zijn. En de op elkaar gepakte mensen die met wezenloze blikken rond een antiek machinegeweer staan en lijken te twijfelen of ze toch nog even langs de wafel- en hamburgertent zullen gaan, geven dan een treffend beeld voor de Belgische manier Belg te zijn. De familiale, wat geëxalteerde sfeer in de Spaanse menigte en de flegmatieke, afzijdige verhouding tussen de Denen op de Deense foto zouden dan iets over de lokale varianten van nationalisme zeggen.</p>
<p>Gelukkig worden we tot de orde geroepen door het schitterende beeld van de Griekse verpleegsters op het Atheense plein. Als dit het beeld is van de Griekse manier om Griek te zijn, wie durft er dan nog naar Griekenland? Nadat ik wadend langs een Grieks strand op een vis stapte die zijn giftige stekels door mijn tenen stak, viel ik in handen van de vrouwen op de foto. Ze deden me geen kwaad, ze hielpen me geduldig en deskundig, maar op weg naar buiten nam ik nog wel extra pijnstillers om bij te komen van de nabijheid van deze dames. Dat akelige blauw, die koude handen, die dwingende, diep teleurgestelde blikken, ik schrok er nog wel eens van wakker de eerste dagen erna. Gelukkig maakte ik vervolgens andere, ook heel Griekse dingen mee.</p>
<p>Deze foto’s pretenderen dus geen typologie te zijn van stijlen om de eigen natiestaat te vieren. Ze zijn er vooral om te laten zien dat er geen Euro­pese folklore is, waarbij het wapperen met een vlag, het heen en weer marcheren in een uniform op trommelmuziek eenzelfde warm en verbindend gevoel oproept.  Maar ja, in de Mid­del­eeuwen verstonden Lotharingers, Gascog­ners en Picardiërs elkaar ook niet en waren er een traumatische revolutie en een bloedige oorlog tegen de rest van de wereld voor nodig om een Frans patriottisch gevoel te kweken.</p>
<p>Hiphopper of Liverpoolfan</p>
<p>De foto’s roepen de vraag op: wat hebben de Europea­nen die er hun eigen vlag en natie staan te vieren dan gemeen? Daar zijn een boel erudiete en hoofdzakelijk cultuurhistorische antwoorden op te geven. Voor wat betreft de kunst en cultuur kunt u dat naslaan in het boek van Pieter Steinz, Made in Europe. Minder prettig is de lijst van gebeurtenissen die volgens mij het meeste indruk hebben gemaakt en gezorgd hebben voor een gemeenschappelijke Europese ervaring: de eeuwenlange oppermacht van de Romeinse legioenen; de heerschappij van de kerk in de Middeleeuwen; de eeuwen durende oorlog tussen katholieken en protestanten; de alomtegenwoordigheid van wetenschap als vernietigingswapen en productiemiddel; de verwoestingen en het leed veroorzaakt door de industriële revolutie; de bloedige strijd om politieke invloed van de massa; de rijkdom en schuld die met het kolonialisme gepaard gingen, en de pijnlijke geschiedenis van het joodse volk in dit werelddeel.</p>
<p>Ga daar maar eens aan staan denken, achter zo’n blauw vlaggetje met lullige gele sterretjes. Daar wordt geen Deen, Spanjaard of Ier warm van. Maar eerlijk gezegd is het ook niet zo dat de mensen op deze foto’s uitbundig en vol overtuiging opgaan in de viering van hun nationale identiteit. Helemaal niet zelfs. Als ik lang kijk, zie ik vooral individuen, die met gemengde gevoelens en halfhartig aanwezig zijn bij een massabijeenkomst met politieke betekenis. Het is die wat wezenloze, koele blik die op alle foto’s te zien is, in datzelfde harde flitslicht. Wat is in onze levens bepalender: dat we hiphopper, Liverpoolfan, gescheiden vader zonder bezoekrecht of Frans, Brits of Hongaars staatsburger zijn? Volgens mij heeft niemand op de foto een antwoord op zulke vragen. Tegelijkertijd weet iedereen dat hun levensomstandigheden bepaald worden door de wereldmarkt en internationale politiek. Dat geeft een verdwaasd en eenzaam gevoel. Die Europese gemeenschappelijke ervaring zie je hier.</p>
<p>Waar ik door het bekijken van deze foto’s van Otto Snoek ook benieuwd naar werd: een serie over de manieren waarop Duitsers Nederlands zijn, of Engelsen en Nederlanders de Fransman uithangen, Italianen erin slagen Belg te zijn en Spanjaarden Frans. Ook moest ik sterk denken aan foto’s van rellen tegen de politiek van de G8, de EU en het IMF. Ook die, denk ik, laten een boeiende Europese eenheid in verscheidenheid zien. n</p>
<p>Nee</p>
<p>De fotoserie ‘Europa’ van Otto Snoek kwam tot stand met steun van de Stichting Anna Cornelis en het Mondriaan Fonds.</p>


Verdwaasd en eenzaam

<p>Forever Young</p>
<p>We zijn overal ter wereld. We ontstaan uit kinderen en na een jaar of tien lossen we weer op in de volwassenen die we worden. Met de camera hebben we een lastige relatie. In het vorige leven dat onze kindertijd is, werden we krankzinnig veel vastgelegd op foto en video. Dat gebeurde door onze familie en het leverde een overdaad op aan lieve en lollige beelden. We staan erop zoals men ons graag zag. Inmiddels vinden we die beelden gênant en hebben we liever niet dat de camera in handen is van jullie, onze ouders, grootouders, ooms, tantes en leraren – kortom: volwassenen die iets over ons te zeggen hebben. Gebeurt het toch, dan zie je meteen hoe ongemakkelijk of vijandig dat ons stemt.</p>
<p>We zijn namelijk met iets nieuws bezig: het begin van de zoektocht naar een eigen persoonlijkheid en een eigen leven. Het is een enorm waagstuk om te ontsnappen aan de kindertijd en aan jullie en zonder enige ervaring of houvast een eigen weg te zoeken. We kunnen er alleen in geloven als we het op eigen houtje doen, onder elkaar, en onze eigen stommiteiten kunnen begaan en onze eigen vondsten doen. Het is een avontuur waar we jullie nostalgische of ideaalbeelden niet bij kunnen gebruiken.</p>
<p>Spelen met ons uiterlijk</p>
<p>Een van de manieren om iets te weten te komen over onszelf, is te spelen met ons uiterlijk, met kleding, accessoires, kapsels, tatoeages, piercings en make-up. Zelfs als we voorbeelden naspelen uit films, muziekvideo’s of reclames en er een heel zelfverzekerde pose aan ontlenen, blijft het een onzeker en al snel pijnlijk experiment. De spot en vernedering door jullie, maar ook door lotgenoten, ligt altijd op de loer. En toch moet het, we moeten de bodemloze verwarring over wie we willen zijn bestrijden en iets uitproberen. Hoe moeten we anders vrienden vinden en al die overrompelende nieuwe gebeurtenissen het hoofd bieden? We moeten presteren, we worden moreel beoordeeld, we ontdekken de macht van drank en drugs, we hebben voor het eerst seks; vriendschap en liefde wekken een wervelwind op, we worden ons er met een klap bewust van dat er een toekomst is waarin we er alleen voor staan, of die blijkt al begonnen te zijn. Niemand die begrijpt wat ons overkomt. En hoe we die ervaringen met elkaar moeten delen, weten we ook nog niet goed. Geen wonder dat we vaak ontmoedigd, paniekerig en woedend zijn.</p>
<p>We maken ook beelden van onszelf, maar die zijn onderdeel van het grote experiment. Die zetten we op het internet, we sturen ze elkaar op. Het is een onderdeel van het  uitproberen van onze nieuwe rol, ons nieuwe ik. Daarom zijn die beelden vaak wild, extreem of theatraal, grof en geïdealiseerd. We weten ook wel dat we in die beelden zelf nauwelijks te zien zijn, maar dat geeft niet. We leren iets van het effect dat ze hebben.</p>
<p>Even geen extra moeite</p>
<p>Soms komt er iemand voorbij die de juiste afstand houdt. Die niet naar ons kijkt als een modellenscout, een reclamemaker, een pedagoog of een politieman. Als hij zijn camera op ons richt, vraagt hij of we even geen extra moeite willen doen een aantrekkelijk beeld te leveren. Een fotograaf die met ons hangt en de momenten vastlegt waarop er niets gebeurt. Hij is erbij als we op straat onszelf proberen te zijn. Ook al is het verschrikkelijk om een lichaam te hebben dat je niet gekozen hebt. Ook al weten we niet goed hoe we ons moeten gedragen om een adequate uitdrukking te geven aan hoe we ons voelen en aan wat we denken over school, werk, seks, liefde, familie, geweld, gevaar.</p>
<p>Je kunt op die foto’s ook zien dat we vaak even helemaal geen flauw benul hebben van wat we over al die grote zaken voelen en denken. Dat we helemaal opgaan in de opwinding en verveling, de spanning en het plezier die ons leven in een vriendengroep opwekt. Je kunt zien wat jullie, volwassenen, ook meemaken, maar zo goed voor jullie zelf en elkaar verborgen hebben leren houden: hoe hopeloos het soms voelt om je te willen onderscheiden van de anderen, hoe weerzinwekkend het alledaagse leven en zijn plichten zijn, hoe beangstigend de oordelen en vooroordelen van vreemden zijn, hoe vernederend de onvolkomenheden van het eigen lichaam. Aan deze foto’s van ons kun je zien wat nooit voorbijgaat, al word je honderd. Alleen wij kunnen het nog niet goed verbergen, het is afleesbaar aan onze blik, onze houding, ons gedrag, open en bloot op straat.</p>
<p>Deze fotograaf vangt ook momenten waarop je een glimp ziet van de moed, nuchterheid en veerkracht waarmee we ons avontuur en ons zelfonderzoek aangaan. En vooral hoe groot de kracht is die schuilt in de overgave aan details die jullie misprijzend als bijzaken zijn gaan beschouwen. Zoals een lievelings-T-shirt. De keus bij wie je in het openbaar je hoofd op de schouder legt. De ernst waarmee we naar een feestje gaan. Wat je met een oogpotlood kunt doen. n</p>
<p>Nee</p>
<p>De tentoonstelling ‘Forever Young’ van Martijn van de Griendt is van 1 februari t/m 11 mei te zien in de Kunsthal, Rotterdam. Het gelijknamige boek is te koop op http://martijnvandegriendt.nl</p>


Het grote avontuur

<p>Fotodocument / Monument voor Cor Eversteijn (1949-1983)</p>
<p>Het is 7 maart 1983. De jonge fotograaf Carel van Hees heeft met de Rotterdamse bokser Cor Eversteijn afgesproken dat hij hem de hele dag zal volgen, vanaf het ontbijt en het wegen tot en met het gevecht &#8216;s avonds tegen de Engelsman Cliff Gilpin in Ahoy, Rotterdam. In de afgelopen vijf jaar zijn ze bevriend geraakt, vanaf de eerste keren dat Carel voor Het Vrije Volk de bokswedstrijden moest vastleggen. Carel fotografeert Cor ook buiten de wedstrijden om en ze gaan regelmatig samen hardlopen in het Kralingse Bos. Het klikt tussen Carel en de man die de harten van de boksliefhebbers had gestolen door na een jarenlange drank- en drugsperiode terug te komen en opnieuw Nederlands kampioen te worden.</p>
<p>Cor is een dankbaar onderwerp voor een fotograaf. Van jongs af aan is hij een echte bink: atletisch lijf, modieuze kleren, lang blond haar en behept met de bravoure en straatwijze nonchalance van een rockster. Als mensen hem vroegen waarom hij niet alles opzijzette voor de sport, zei hij grijnzend dat hij zo graag wilde léven.</p>
<p>Begonnen als kermisbokser, was hij, inmiddels pupil van de legendarische bokscoach Theo Huizenaar, op zijn twintigste Nederlands amateur kampioen lichtweltergewicht. En herenkapper, die Rotterdam eind jaren zestig aan de &#8216;Franse coupe&#8217; hielp. Een kampioen in de dancing en een kampioen in de ring, een kwajongen die feestte, trainde, bokste en kapte als een wervelwind. De show van Cors leven werd uitsluitend in hoogtepunten en uitersten beleefd. Als hij maar &#8216;the life of the party&#8217; kon zijn.</p>
<p>Nu, in 1983, is Cor geen jonkie meer, geen golden boy. Hij is een gescheiden vent van drieëndertig met een dochter van twaalf. Een getekende kampioen, die dankzij de &#8216;edelkrachtstroom&#8217; &#8211; waarop hij volgens zijn vrienden loopt &#8211; en een aan gekte grenzende trainingsijver, nog steeds in staat is zijn tegenstanders te overrompelen en neer te halen met een bliksemsnelle linkse hoek.</p>
<p>Carel ziet wel dat Cor zorgelijk is. De resultaten vallen het laatste jaar tegen; door gescheurde wenkbrauwen gestopte partijen, een paar keer verloren op technisch knock-out. Allemaal tegen buitenlandse boksers. Cor drukt Carel op het hart dat hij vooral veel foto&#8217;s moet maken, want &#8216;Gilpin is een goeie. Ik moet hem snel op zijn kont zetten, anders doet hij dat bij mij.&#8217;</p>
<p>Drinken, huilen, snuiven</p>
<p>Van het gevecht zijn maar een handvol foto&#8217;s. Anderhalve minuut na het begin ligt Eversteijn ruim tien seconden lang voor dood op het canvas. In de kleedkamer vraagt hij wanneer de partij gaat beginnen. Dokters verbannen hem voor een half jaar uit de ring en de boksschool. Ook hardlopen zou gevaarlijk zijn voor zijn herstel, maar daar heeft hij lak aan en hij verbetert zijn persoonlijk record op de marathon met bijna een half uur tot 2:52. Hij gaat parachutespringen en met Carel op vakantie naar Griekenland.</p>
<p>Iedereen maakt zich zorgen om hem. En terecht: de keren dat hij verdwijnt en zich dagenlang opsluit met sterke drank en dope om zijn voortrazende gedachten en duistere gevoelens af te zetten, volgen elkaar sneller op. Het is duidelijk dat zijn bokscarrière voorbij is en dat hem een zwart gat aangaapt. Op 30 november 1983 vinden zijn vrienden hem, dood in bed, gestikt in zijn braaksel, na dagenlang drinken, huilen, snuiven.</p>
<p>Carel van Hees&#8217; foto&#8217;s van Cors laatste gevecht vervullen de hoofdrol in de installatie in het Museum Boijmans Van Beuningen. De beelden van die knock-out uit het niets zijn de zwarte spiegel waarin het hele leven van Cor Eversteijn is weerspiegeld. Hierin dansen de beelden van zijn kindertijd, zijn gouden jaren, zijn huwelijk met de mooie Tess, de grauwe dagen waarin de jonge huisvader een junkie werd, zijn gevecht om af te kicken, weer te gaan trainen en applaus te oogsten.</p>
<p>Carel van Hees: &#8216;Toen hij overleed, dacht ik: ik ga ervoor zorgen dat je niet vergeten wordt. Ik dacht toen aan een fotoboek over hem. Maar ik was jong, ik wist ook niet wat voor materiaal er was en waar ik dat moest vinden. Het is er al die jaren niet van gekomen. Tot ik een paar jaar geleden zijn dochter tegenkwam, Peggy, en een schok van herkenning kreeg: diezelfde uitdrukking, dezelfde energie. Het hele verhaal, maar vooral mijn eigen belofte ooit een boek over Cor te maken, kwamen weer boven. Peggy heeft ervoor gezorgd dat ik in contact kwam met een enorme rijkdom aan materiaal. Knipselmappen, fotoalbums, Cors handschoenen, zijn bokstenue, lijsten van namen en adressen. Toen kon ik mijn belofte gestand doen.&#8217;</p>
<p>Geen Mike Tyson</p>
<p>&#8216;De rijkdom van het materiaal en de medewerking van zijn vrienden en familie maken dat ik echt een rond en waarachtig beeld van Cors leven kon neerzetten. Dat het meer is dan het verhaal over een stoere bokser uit de jaren zeventig, die problemen had met drank. Het gaat om een boeiend en complex persoon. Mensen hielden en houden van Cor Eversteijn, omdat hij zijn kwetsbaarheid niet verborg. Er was die bluf, die tomeloze energie tot het uiterste te vechten en te trainen, maar hij had ook een jongensachtige kant. Cor zag er niet gevaarlijk uit, hij was geen Mike Tyson. Hij had iets aandoenlijks met zijn geföhnde haar en verkleedpartijen. Hij was iemand die mensen kon enthousiasmeren, laten lachen, zin geven in het leven. Maar wel iemand die een tegenstander kon vloeren met zijn keiharde linkse directe.&#8217;</p>
<p>Van Hees&#8217; installatie in Boijmans Van Beuningen en het lijvige boek Eversteijn, bokser &#038; herenkapper zijn voorbeeldige proeven van documentair verhalen vertellen. Met persoonlijke inzet en vakmanschap gemaakt en gekozen. Alle zorg en vernuft staan in dienst van de zeggingskracht van het verhaal en de hoofdpersoon. In Boijmans Van Beuningen zijn ook bewegende beelden van een boksende Eversteijn te zien. Een keuze uit familiealbums geeft een schitterend beeld van het gewone Rotterdamse leven van deze ongewone man. Posters, publiciteitsfoto&#8217;s en sportdocumenten plaatsen Cor Eversteijn in de Rotterdamse boksgeschiedenis. Een scherm toont een kwartier video uit de uren interviews met een kleine twintig vrienden, kennissen en familieleden. Ze komen in het boek uitgebreid aan het woord.</p>
<p>Narcotisch levensgevoel</p>
<p>Als enig kind van een eenzelvige banketbakker, die over niets anders kon praten dan zijn gefrustreerde bokscarrière (één keer Nederlands kampioen bantamgewicht in 1940) en een kinderlijke, zwakbegaafde moeder, werd Cor Eversteijn verwend en gestimuleerd als bokser, maar als mens aan zijn lot overgelaten en verwaarloosd. Met manische energie greep Cor de kans om de benauwde en treurige sfeer te ontvluchten zodra er wat welvaart in het herrijzende Rotterdam kwam. Hij had een enorm talent in het nu te leven: als er werd gedanst, versierd, gedold, gesport, was Cor op zijn best. Boksen was niet alleen een manier om zijn ouders een plezier te doen, het was het volmaakte embleem voor zijn levensgevoel. Eerst is er de roes van het trainen, dan sta je helemaal alleen tegenover iemand die je angst inboezemt. Je vecht letterlijk voor je leven, namelijk: dat het zo maar altijd door mag gaan. Daarna ben je de bink, slaat iedereen op je schouders en lacht iedereen om je geintjes.</p>
<p>Cor Eversteijn was een typisch geval van rock-&#8216;n-roll: een narcotisch levensgevoel, een verslaving aan opwinding, vrijheid en onmiddellijke bevrediging. Zoals veel van zijn vrienden moest Cor vroeg trouwen, er kwam een kind, er moest brood op de plank. Maar hij kon boksen niet als werk zien en zichzelf niet als verstandig huisvader. Zucht naar vrijheid botste met verantwoordelijkheid, Cor werd verscheurd door de vraag hoe hij dat moest oplossen. Hij had geen idee. Wat hem veroordeelde tot de stupor van drank en heroïne.</p>
<p>Versneld en uitvergroot</p>
<p>Tijdens zijn afkickperiode in 1976 trok Cor na het zien van de olympische marathon &#8216;s nachts zijn sportplunje aan en ging, nog stijf en zwak, in het park rennen. Hij hoorde het juichen van het volle stadion. Voor hém. Zo vocht hij terug.</p>
<p>Zijn vrouw hoopte dat hij met zijn spectaculaire comeback in 1978 &#8216;klaar zou zijn met zichzelf&#8217;. Dat was niet zo. Het gat in zijn ziel werd groter naarmate zijn krachten afnamen. Hij had een leven lang gegokt op wat zijn dansende, zwoegende, vechtende lichaam kon opleveren aan plezier, liefde, roem, eigenwaarde en geld. Een ander leven? Hoe? Bij die vraag zonk alle moed hem in de schoenen. Op een van de laatste foto&#8217;s is dat te zien: de oogopslag van een uitgeputte man, die beseft dat hij keihard een doodlopende straat in rijdt.</p>
<p>Carel van Hees: &#8216;In Cors levensverhaal wordt iets versneld en uitvergroot. Ons leven is misschien niet zo extreem, maar we hebben met dezelfde dingen te maken. Vragen als: waarom doe ik dit allemaal? Word ik hier wel gelukkig van? De angst voor het moment waarop je beste krachten afnemen. Het gevecht tegen de drang om te vluchten voor problemen en vergetelheid te zoeken. Hoe een verloren gevoel uit je jeugd kan doorwerken in je volwassen leven. En hoe ongrijpbaar en vluchtig het leven is. Dat het soms door een paar momenten, een paar ontmoetingen bepaald kan worden.</p>
<p>Als mensen zeiden: &#8220;Cor, je hebt een enorm talent als leraar, als coach, als inspirator, doe daar wat mee,&#8221; dan lachte hij het weg. Hij kon iedereen meekrijgen en advies geven, maar zelf was hij hulpeloos. Zichzelf kon hij niet helpen. Ik hoop dat mensen die het levensverhaal van Cor Eversteijn bekijken en lezen een gevoel krijgen voor die bijzondere man en in zijn tragiek iets ontdekken waarvan ze denken: dat gaat ook over mij.&#8217;</p>
<p>De tentoonstelling ‘Eversteijn, bokser &#038; herenkapper’ is van 29 oktober 2011 t/m 15 januari 2012 te zien in Museum Boijmans Van Beuningen</p>


Leven op edelkrachtstroom

<p>Fotodocument / Fotomanifestatie Noorderlicht</p>
<p>Het bankje op het perron van dit station van de ondergrondse is lauw. Het gerommel in de verte, de weeë stofwind die opsteekt vanuit de diepte van de tunnel beloven de komst van de trein die van Brooklyn naar Manhattan rijdt. Aan mijn rug voel ik dat het een lange dag was. Aan de mensen hier beneden zie ik dat het zaterdagnacht is. Geen kinderen, geen oudere vrouwen alleen, geen toeristengezinnen, geen mannen in pak met een mobiel in de hand.</p>
<p>Hier zijn in zichzelf gekeerde, haveloze eenlingen, een groep uitgelaten studenten op weg naar een feest, drie stoere jongens in wie een chemisch opgestookte roes smeult, getuige hun oogopslag en lichaamstaal. Er ligt afval op de rails, er ontbreken tegels in de wand, er lopen scheuren in de pylonen die het dak van dit onderaardse station overeind houden.</p>
<p>Misschien zal een van de jongens straks ruzie krijgen met de studenten en een van hen neersteken zodra we het volgende station bereiken. De trein kan kapot gaan, midden in de tunnelbuis onder de rivier, zodat ik vrienden word met de mensen in de wagon, in het donker, tijdens de lange nacht dat we wachten op een reddingsploeg, een nieuw treinstel.</p>
<p>Maar de trein komt en brengt ons onder de East River door. We rijden hard, de wagen schommelt als een kermisattractie. Ik stap uit, klim met vermoeide benen de voor eeuwig vettige treden van de trappen op en loop langs de restaurants die sluiten op Third Avenue. Het is een wonder. Als ze het vuilnis buitenzetten wordt het morgen opgehaald. Door mensen die wonen in een uitgewoonde flat in Coney Island, een uur rijden van hier, en die hier nooit uit eten zullen gaan.</p>
<p>Het systeem dat deze stad is rammelt en kraakt, glanst en gromt, maar draait. Het verslijt, vervuilt en verminkt mensen, dieren en voorwerpen, maar doet het. Het is een hybride monster van glas, vlees, hersens, staal, beton, plastic, asfalt en elektriciteit, maar het leeft. Het huisvest en voedt miljoenen, produceert licht, beelden, teksten, eten en drinken, apparaten, speelgoed en muziek.</p>
<p>Er leven ook duizenden verwaarloosde zieken, mensen die als werkslaaf gehouden worden, mensen die hun kinderen verkrachten en doodslaan, mensen die rijk worden van het bedreigen, afpersen, martelen en vermoorden van anderen. Maar die zie je niet. Zoals je ook de mensen niet ziet die hier de baas zijn, die bepalen hoe de geld-, goederen- en mensenstromen lopen.</p>
<p>Nietig</p>
<p>Kuierend door de welgestelde buurt naar het appartement zie ik mezelf als vanuit een satelliet lopen. Een stappende man op een brede stoep, op de bodem van een geul tussen hoge appartementengebouwen. Maar een handvol mensen weten dat ik hier ben. Het verschil tussen mijn aanwezigheid en afwezigheid hier is nihil. Hier en niet hier. Een mier in de kolonie, een spreeuw in een zwerm, een cel in een lichaam. Ik ben vervangbaar, nietig, een anoniem deel van een massa. Een onderdeel van een machine. Zelfs als ik een leven had hier, met een familie, werk en vrienden, een buurt, een verleden en een stoet kennissen, dan nog zou de stad me dat af en toe influisteren als ik hier liep, zoals nu, alleen in de zware avondlucht.</p>
<p>Je kunt dat effect op een mensenlichaam bekijken als een aanslag, een vorm van geweld. Een verlies van waardigheid. En dat is het ook ongetwijfeld. Maar de grootsheid van de steden, hun schoonheid, de ongehoorde vrijheid, ja de alchemie van alles wat alleen in steden kan ontstaan, berusten op hetzelfde. Grote groepen totale vreemden op elkaar proppen levert logischerwijs wantrouwen, gevaar, geweld op. Maar ook ontmoetingen, kennis, mogelijkheden en openbaringen die anders onmogelijk waren. De harde en directe omgangsvormen in de stad zijn er niet alleen om gevaar en pijn op afstand te houden en de tere ziel te beschermen. Ze werken ook als een instrument om uit de enorme massa passerende vreemden snel degenen te filteren, met wie we kunnen werken of plezier maken. Van wie we iets kunnen leren, wie we kunnen vermaken, oplichten of verleiden.</p>
<p>De anonimiteit die een leven in de stad bieden kan, is een vorm van eenzaamheid en vrijheid. En ja, allebei kunnen ze een zegen en een vloek zijn. Je kunt in de grote stad aan jezelf te gronde gaan of eindelijk iemand anders worden. In vrijheid ontdekken wie je bent of jezelf kwijtraken. Je kunt je in de stad spectaculair ontwikkelen en opwerken en ook met groot gemak in de goot terechtkomen.</p>
<p>De miljoenenstad met een wildernis of jungle vergelijken is verleidelijk, maar gaat voorbij aan het meest intrigerende ervan. Mensen hebben de stad zelf gebouwd, ze weerspiegelt de vindingrijkheid en de uiteenlopende behoeften, plannen en droombeelden van mensen. Het prachtige en monsterlijke van de stad komt eruit voort dat ze nooit een simpele optelsom van de plannen en behoeftes wordt. Want al het doelbewuste gedrag levert geen comfortabele, overzichtelijke en ordelijke omgeving op. Nooit. Grote steden zijn extreem verschillend en van een weerbarstige complexiteit. Berucht slecht beheersbaar en verre van comfortabel om in te leven. Een stad is het systeem dat groeit uit de onbedoelde en onbekende gevolgen van het doelbewuste gedrag van groepen mensen. Het DNA van een stad ontstaat achter de rug van de mensen om, maar als gevolg van hun handelen. Vervolgens passen mensen zich steeds opnieuw aan de onvoorziene situatie aan. Of die nu rampzalig of rooskleurig is.</p>
<p>Je kunt bezorgd zijn over de zintuiglijke stress waaronder stedelingen leven. De extremen aan drukte, licht, geluid, snelheid en vervuiling waarmee ze te maken hebben. Die zouden afstompend en uitputtend zijn. Het is de prijs die ze betalen voor de vreemde, onmenselijke, soms zieke rijkdom van de stad. En voor de wonderlijke vormen van schoonheid die de intimiderende chaos van de stad bezit.</p>
<p>Meer dan de helft van de aardbewoners is stedeling. Wat dat betekent wordt duidelijker als je de onmenselijke schoonheid, de onbedoelde wonderlijkheden van die steden zoekt en tegelijkertijd de onmenselijke leegte en wreedheid toont. Dit is het mensenbos, dat ze voor zichzelf bouwen.</p>
<p>Stadsleven, stadslief, stadsleed</p>
<p>Het programma</p>
<p>Het fotofestival Noorderlicht vindt plaats van 11 september t/m 9 oktober in Groningen. Wat is er te zien?</p>
<p>HOOFDTENTOONSTELLING</p>
<p>Metropolis &#8211; City Life in the Urban Age</p>
<p>Sinds het begin van deze eeuw woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. Nooit groeide het aantal stadsbewoners harder dan de afgelopen decennia. Het versterkte de rol van de stad als cultureel, economisch en sociaal zenuwcentrum. In steden worden een cultuur en moraal gevormd die tot ver buiten de stadsgrenzen worden geëxporteerd. In fotografie van uiteenlopende aard &#8211; documentair én geconstrueerd &#8211; leidt Metropolis de kijker letterlijk door een stad van beelden. Op en rond de hoofdlocaties &#8211; de Der-Aa Kerk, de Noorderlicht Fotogalerie en het Oude Postkantoor &#8211; verrijst een stad met flatgebouwen, straten en pleinen waar je kunt ronddwalen. De tentoonstelling is vormgegeven als een roman in zes hoofdstukken en een epiloog. Deze vertellen het spannende, schokkende, prachtige en overweldigende verhaal van City Life in the Urban Age.</p>
<p>NEVENTENTOONSTELLINGEN</p>
<p>Vivan Maier, P.A.P.A., City One Minutes</p>
<p>Er zijn drie nevententoonstellingen in Academie Minerva en Het Filiaal.</p>
<p>Vivian Maier: Street Photographer &#8211; Nog nergens eerder vertoond materiaal van de recent ontdekte fotografe Vivian Maier (1926-2009 &#8211; in Vrij Nederland stond eind januari een voorproefje van haar adembenemende stadsbeelden). Haar straatfotografie bevat humoristische, ontroerende, mooie en ruwe beelden van alle facetten van het stadsleven in het Amerika van de jaren vijftig.</p>
<p>P.A.P.A.: Public Bedroom &#8211; Participating Artists Press Agency (P.A.P.A.) is een internationaal netwerk van kunstenaars/fotografen. Samen met het designbureau _notDef ontwierp P.A.P.A. de tentoonstelling Public Bedroom. Foto&#8217;s van mensen die slapen in de publieke ruimte worden omspoeld door projecties van het drukke stadsleven om hen heen.</p>
<p>City One Minutes &#8211; Kunstenaars in steden verspreid over de hele wereld laten zien hoe zij het stadsleven daar ervaren. Ze maakten een video van één minuut voor elk uur van de dag. Deze vierentwintig fragmenten vormen samen een collectief kunstwerk dat één stad beschrijft.</p>
<p>Satellietprogramma &#8211; Naast deze nevententoonstellingen organiseren diverse musea, galeries en podia in de stad en de provincie hun eigen tentoonstelling in het satellietprogramma.</p>
<p>MEER ACTIVITEITEN EN INFORMATIE</p>
<p>PhotoStories</p>
<p>Van 8 t/m 11 september organiseert PhotoStories een besloten masterclass en openbare workshops over fotografie en multimedia. Ter afsluiting vindt op 11 september om 16.00 uur een debat plaats over de vraag of fotografen een toekomstig bestaan kunnen vinden in de mix van foto&#8217;s, geluid, bewegend beeld en interactiviteit.</p>
<p>Lezingen / presentaties</p>
<p>11/9: diverse fotografen en PhotoStories.</p>
<p>17/9: voorstelling SHOES&#8217; (Grand Theatre)</p>
<p>18/9: Francis Hodgson</p>
<p>25/9: P.A.P.A.</p>
<p>28/9: voorstelling WRENCH (Grand Theatre)</p>
<p>Catalogus</p>
<p>Metropolis &#8211; City Life in the Urban Age, 256 p., € 17,50. Te koop aan de balie of te bestellen via de webshop</p>
<p>Hoofdlocaties</p>
<p>Der Aa-kerk, Akerkhof 2</p>
<p>Oude Postkantoor, Munnekeholm 1 Noorderlicht Fotogalerie, Akerkhof 12</p>
<p>Het Filiaal, Akerkhof 10</p>
<p>Academie Minerva, Praediniussingel 59</p>
<p>En verder diverse locaties in de stad en de provincie Groningen</p>
<p>Open: dinsdag t/m zondag 11.00-18.00 uur. Scholen op afspraak</p>
<p>Entree (Kaarten te koop in de Der Aa-kerk)</p>
<p>Passe-partout dag € 10,-</p>
<p>Passe-partout maand € 15,-</p>
<p>Dagkaarten met korting: Groepen 10+: € 8,- p.p.</p>
<p>Studenten/CJP: € 5,-. Stadjerspas: € 5,-. Edukaartje (scholieren) € 2,-. Kinderkaartje (4 t/m 12 jaar): € 2,-. Kinderen t/m 3 jaar: gratis</p>
<p>Rondleidingen € 30,- per groep (max. 15) excl. toegang, reserveren verplicht</p>
<p>MEER INFORMATIE</p>
<p>www.noorderlicht.com</p>
<p>Meer zien? Op www.vn.nl  staat een slideshow met meer foto’s uit de series op deze pagina’s</p>


Dit is het mensenbos

<div class="wpg-element paragraph">                                        <script type="text/javascript" src="http://blogs.vn.nl/ssp_director/m/embed.js"></script></p>
<div id="album-52"></div>
<p><script type="text/javascript">    SlideShowPro({        attributes: {            id: "album-52",            width: 476,            height: 600        },        mobile: {            auto: false        },        params: {            bgcolor: "#000000",            allowfullscreen: true        },        flashvars: {            xmlFilePath: "http://blogs.vn.nl/ssp_director/images.php?album=52",            paramXMLPath: "http://blogs.vn.nl/ssp_director/m/params/vn.xml",            videoAutoStart: "Off",            navAppearance: "Visible on Rollover"        }    });</script>        </div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Metropolis’ is dit jaar het thema van Noorderlicht. De grote stad in vele gedaanten, gezien door de lens van de beste fotografen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het bankje op het perron van dit station van de ondergrondse is lauw. Het gerommel in de verte, de weeë stofwind die opsteekt vanuit de diepte van de tunnel beloven de komst van de trein die van Brooklyn naar Manhattan rijdt. Aan mijn rug voel ik dat het een lange dag was. Aan de mensen hier beneden zie ik dat het zaterdagnacht is. Geen kinderen, geen oudere vrouwen alleen, geen toeristengezinnen, geen mannen in pak met een mobiel in de hand.</p>
<p>Hier zijn in zichzelf gekeerde, haveloze eenlingen, een groep uitgelaten studenten op weg naar een feest, drie stoere jongens in wie een chemisch opgestookte roes smeult, getuige hun oogopslag en lichaamstaal. Er ligt afval op de rails, er ontbreken tegels in de wand, er lopen scheuren in de pylonen die het dak van dit onderaardse station overeind houden.</p>
<p>Misschien zal een van de jongens straks ruzie krijgen met de studenten en een van hen neersteken zodra we het volgende station bereiken. De trein kan kapot gaan, midden in de tunnelbuis onder de rivier, zodat ik vrienden word met de mensen in de wagon, in het donker, tijdens de lange nacht dat we wachten op een reddingsploeg, een nieuw treinstel.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; De stad weerspiegelt uiteenlopende behoeften, plannen een droombeelden</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Maar de trein komt en brengt ons onder de East River door. We rijden hard, de wagen schommelt als een kermisattractie. Ik stap uit, klim met vermoeide benen de voor eeuwig vettige treden van de trappen op en loop langs de restaurants die sluiten op Third Avenue. Het is een wonder. Als ze het vuilnis buitenzetten wordt het morgen opgehaald. Door mensen die wonen in een uitgewoonde flat in Coney Island, een uur rijden van hier, en die hier nooit uit eten zullen gaan.</p>
<p>Het systeem dat deze stad is rammelt en kraakt, glanst en gromt, maar draait. Het verslijt, vervuilt en verminkt mensen, dieren en voorwerpen, maar doet het. Het is een hybride monster van glas, vlees, hersens, staal, beton, plastic, asfalt en elektriciteit, maar het leeft. Het huisvest en voedt miljoenen, produceert licht, beelden, teksten, eten en drinken, apparaten, speelgoed en muziek.</p>
<p>Er leven ook duizenden verwaarloosde zieken, mensen die als werkslaaf gehouden worden, mensen die hun kinderen verkrachten en doodslaan, mensen die rijk worden van het bedreigen, afpersen, martelen en vermoorden van anderen. Maar die zie je niet. Zoals je ook de mensen niet ziet die hier de baas zijn, die bepalen hoe de geld-, goederen- en mensenstromen lopen.</p>
<p><b>Nietig</b></p>
<p>Kuierend door de welgestelde buurt naar het appartement zie ik mezelf als vanuit een satelliet lopen. Een stappende man op een brede stoep, op de bodem van een geul tussen hoge appartementengebouwen. Maar een handvol mensen weten dat ik hier ben. Het verschil tussen mijn aanwezigheid en afwezigheid hier is nihil. Hier en niet hier. Een mier in de kolonie, een spreeuw in een zwerm, een cel in een lichaam. Ik ben vervangbaar, nietig, een anoniem deel van een massa. Een onderdeel van een machine. Zelfs als ik een leven had hier, met een familie, werk en vrienden, een buurt, een verleden en een stoet kennissen, dan nog zou de stad me dat af en toe influisteren als ik hier liep, zoals nu, alleen in de zware avondlucht.</p>
<p>Je kunt dat effect op een mensenlichaam bekijken als een aanslag, een vorm van geweld. Een verlies van waardigheid. En dat is het ook ongetwijfeld. Maar de grootsheid van de steden, hun schoonheid, de ongehoorde vrijheid, ja de alchemie van alles wat alleen in steden kan ontstaan, berusten op hetzelfde. Grote groepen totale vreemden op elkaar proppen levert logischerwijs wantrouwen, gevaar, geweld op. Maar ook ontmoetingen, kennis, mogelijkheden en openbaringen die anders onmogelijk waren. De harde en directe omgangsvormen in de stad zijn er niet alleen om gevaar en pijn op afstand te houden en de tere ziel te beschermen. Ze werken ook als een instrument om uit de enorme massa passerende vreemden snel degenen te filteren, met wie we kunnen werken of plezier maken. Van wie we iets kunnen leren, wie we kunnen vermaken, oplichten of verleiden.</p>
<p>De anonimiteit die een leven in de stad bieden kan, is een vorm van eenzaamheid en vrijheid. En ja, allebei kunnen ze een zegen en een vloek zijn. Je kunt in de grote stad aan jezelf te gronde gaan of eindelijk iemand anders worden. In vrijheid ontdekken wie je bent of jezelf kwijtraken. Je kunt je in de stad spectaculair ontwikkelen en opwerken en ook met groot gemak in de goot terechtkomen.</p>
<p>De miljoenenstad met een wildernis of jungle vergelijken is verleidelijk, maar gaat voorbij aan het meest intrigerende ervan. Mensen hebben de stad zelf gebouwd, ze weerspiegelt de vindingrijkheid en de uiteenlopende behoeften, plannen en droombeelden van mensen. Het prachtige en monsterlijke van de stad komt eruit voort dat ze nooit een simpele optelsom van de plannen en behoeftes wordt. Want al het doelbewuste gedrag levert geen comfortabele, overzichtelijke en ordelijke omgeving op. Nooit. Grote steden zijn extreem verschillend en van een weerbarstige complexiteit. Berucht slecht beheersbaar en verre van comfortabel om in te leven. Een stad is het systeem dat groeit uit de onbedoelde en onbekende gevolgen van het doelbewuste gedrag van groepen mensen. Het DNA van een stad ontstaat achter de rug van de mensen om, maar als gevolg van hun handelen. Vervolgens passen mensen zich steeds opnieuw aan de onvoorziene situatie aan. Of die nu rampzalig of rooskleurig is.</p>
<p>Je kunt bezorgd zijn over de zintuiglijke stress waaronder stedelingen leven. De extremen aan drukte, licht, geluid, snelheid en vervuiling waarmee ze te maken hebben. Die zouden afstompend en uitputtend zijn. Het is de prijs die ze betalen voor de vreemde, onmenselijke, soms zieke rijkdom van de stad. En voor de wonderlijke vormen van schoonheid die de intimiderende chaos van de stad bezit.</p>
<p>Meer dan de helft van de aardbewoners is stedeling. Wat dat betekent wordt duidelijker als je de onmenselijke schoonheid, de onbedoelde wonderlijkheden van die steden zoekt en tegelijkertijd de onmenselijke leegte en wreedheid toont. Dit is het mensenbos, dat ze voor zichzelf bouwen.</p>
<p>Meer informatie: <a href="http://www.noorderlicht.com" class="normal" title="http://www.noorderlicht.com">www.noorderlicht.com</a></p>
</p></div>

Fotomanifestatie Noorderlicht: Dit is het mensenbos

‘We zijn soms een zeurderig volkje’

<p>Bij de dood van Martin Bril</p>
<p>Over het uitgedroogde gazon kwam een jongen aanlopen. Een kersverse student, in een verschoten spijkerbroek, een geel T-shirt en een colbert van gebroken witte manchester stof. Hij wist dat hij bekeken werd, dat was op te maken uit de stoere, wat stijve tred waarin hij toch iets zwierigs legde. Uit de linkerzak van het jasje stak een boek, een rode pocket.</p>
<p>Toen hij het gazon bij de kampeerboerderij was overgestoken, zocht hij een stoel, haalde een zonnebril uit zijn binnenzak, zette die op en begon vervolgens een sigaret te rollen. Javaanse Jongens-shag in de smalle papieren verpakking.</p>
<p>Het was het eind van de zomer van 1978 en we bevonden ons op Ameland. Ik was er als student-assistent van de lector aan de Rijksuniversiteit Groningen, die verantwoordelijk was voor de introductie van de nieuwe filosofiestudenten, een stuk of veertig. Die introductieweken begonnen met een weekend op het eiland, om kennis te maken met elkaar, het vak en de docenten.</p>
<p>Ik ging bij de lezende jongen zitten. Hij stelde zich voor als Marten en hij ging met graagte in op mijn vragen naar het boek dat hij las. Al snel was duidelijk dat ik een geestverwant had gevonden. Het mag gek klinken, maar dat gebeurde niet zo vaak. Ik was aan de filosofiestudie begonnen uit een hang naar algemene ontwikkeling, om achtergrondinformatie op te doen bij de literatuur, kunst en films die me bezig hielden. De studie stelde niet teleur, maar niemand van mijn medestudenten leek mijn interesses te delen. Ze waren uitgeloot bij medicijnen of ze wilden revolutionair-marxistisch intellectueel worden of ze zochten de zin van het leven na een mislukte reis naar India.</p>
<p>Maar Marten had Peter Handkes Der kurze Brief zum langen Abschied op zak. En nog wel in het Duits. Alles wat hij erover vertelde, klonk beter dan wat ik van Handke gelezen had. Het boeiendst was dat het over een Europeaan ging die van oost naar west door Amerika reisde om te veranderen en alles om zich heen nauwkeurig waarnam, in de hoop aan zijn reacties en gedachten te kunnen aflezen dat hij inderdaad een ander aan het worden was. Hij werd achtervolgd door een ex-vriendin, die hem zelfs probeerde te vermoorden. Behalve de observaties van het Amerikaanse leven en de landschappen waren het de films van John Ford die als ijkpunt dienden. Kortom, ik zou het boek snel kopen en lezen en dan zouden we het er over hebben.</p>
<p>Marten (die zich een jaar later al Martin noemde) was een jongen van negentien, ik een jongen van eenentwintig.</p>
<p>Beloften</p>
<p>Dertig jaar later moet ik voor mijn werk in New York zijn. In Amsterdam loopt Martin op zijn laatste benen. Al een jaar lang ligt er een koude loden plaat in mijn maag als ik aan hem denk. Die is dan weer verdwenen als ik met hem zit te praten, of wandel of eet en drink. Maar de laatste weken wordt het gewicht zwaarder en zwaarder. De e-mails die we uitwisselen, bestaan grotendeels uit beloften: gauw, zometeen, straks, als je terug bent. Tegen beter weten in, want ik vrees dat we elkaar niet meer zullen zien.</p>
<p>Houvast</p>
<p>Op een zonnige vrije middag loop ik een boekhandel in Greenwich Village binnen. Op de tafel met pas verschenen boeken ligt Peter Handkes Short Letter, Long Farewell, met een voorwoord van Greil Marcus. Ik lees het die nacht uit, om de paar uur rekenend hoe laat het is in Amsterdam.</p>
<p>In helder, ironisch Engels dwaalt Handkes blik door een inmiddels verdwenen Amerika. Langs New Yorkse trottoirs, parkeerterreinen in Maryland, etende mensen in restaurants langs de snelweg, over slapende kinderen en langs ruziënde echtparen. Ja, aan het eind is hij minder door zichzelf geobsedeerd en een ander geworden. Het boek eindigt aan de voeten van de oude John Ford, die de verteller en zijn ex eenvoudige menselijke waarheden over het leven en verhalen vertellen voorhoudt.</p>
<p>Wat ik er vooral in lees, is de weg die Martin heeft afgelegd van het grasveld op Ameland naar zijn rol van schrijvende troubadour. Van de vormeloze, eindeloze &#8216;Brils Berichten&#8217; die hij schreef (en waaruit hij brieven, artikelen en hele romans knipte, plakte en kopieerde) naar die dagelijkse krantencolumn, die zijn schrijven en zijn leven de vorm en het houvast gaf die hij nodig had. Op zijn best in eenzaamheid, onderweg van A naar B, maar nooit langer dan een dag zonder lezers.</p>
<p>Zwaar maar warm</p>
<p>Een paar dagen later regent het als ik met de subway naar huis ga na een lange werkdag. Het schemert in de drukke, natte straten van New York. In de supermarkt op Lexington Avenue gaat mijn telefoon. Tussen de waterflessen en de wand wc-papier ga ik op de grond zitten en luister naar de snikkende stem die vertelt dat Martin is overleden.</p>
<p>Toen we in 1987 schreven aan ons debuut Arbeidsvitaminen was ons devies dat je moest schrijven vanuit het nederige besef dat boeken slimmer waren dan de schrijvers die ze schreven. Als ik weer opsta van de grond in de supermarkt is de loden plaat in mijn maag zwaar maar warm. In de zak van mijn jas zit Peter Handkes Short Letter, Long Farewell.</p>
<p>Vaarwel, jongen.</p>


Kort begin van een lang afscheid

<div class="wpg-element paragraph">
<p>09-05-2009<br />Door Dirk van Weelden </p>
<p><b>Over het uitgedroogde gazon kwam een jongen aanlopen. Een kersverse student, in een verschoten spijkerbroek, een geel T-shirt en een colbert van gebroken witte manchester stof. Hij wist dat hij bekeken werd, dat was op te maken uit de stoere, wat stijve tred waarin hij toch iets zwierigs legde. Uit de linkerzak van het jasje stak een boek, een rode pocket.</b></p>
<p>Toen hij het gazon bij de kampeerboerderij was overgestoken, zocht hij een stoel, haalde een zonnebril uit zijn binnenzak, zette die op en begon vervolgens een sigaret te rollen. Javaanse Jongens-shag in de smalle papieren verpakking.</p>
<p>Het was het eind van de zomer van 1978 en we bevonden ons op Ameland. Ik was er als student-assistent van de lector aan de Rijksuniversiteit Groningen, die verantwoordelijk was voor de introductie van de nieuwe filosofiestudenten, een stuk of veertig. Die introductieweken begonnen met een weekend op het eiland, om kennis te maken met elkaar, het vak en de docenten.</p>
<p>Ik ging bij de lezende jongen zitten. Hij stelde zich voor als Marten en hij ging met graagte in op mijn vragen naar het boek dat hij las. Al snel was duidelijk dat ik een geestverwant had gevonden. Het mag gek klinken, maar dat gebeurde niet zo vaak. Ik was aan de filosofiestudie begonnen uit een hang naar algemene ontwikkeling, om achtergrondinformatie op te doen bij de literatuur, kunst en films die me bezig hielden. De studie stelde niet teleur, maar niemand van mijn medestudenten leek mijn interesses te delen. Ze waren uitgeloot bij medicijnen of ze wilden revolutionair-marxistisch intellectueel worden of ze zochten de zin van het leven na een mislukte reis naar India.</p>
<p>Maar Marten had Peter Handkes Der kurze Brief zum langen Abschied op zak. En nog wel in het Duits. Alles wat hij erover vertelde, klonk beter dan wat ik van Handke gelezen had. Het boeiendst was dat het over een Europeaan ging die van oost naar west door Amerika reisde om te veranderen en alles om zich heen nauwkeurig waarnam, in de hoop aan zijn reacties en gedachten te kunnen aflezen dat hij inderdaad een ander aan het worden was. Hij werd achtervolgd door een ex-vriendin, die hem zelfs probeerde te vermoorden. Behalve de observaties van het Amerikaanse leven en de landschappen waren het de films van John Ford die als ijkpunt dienden. Kortom, ik zou het boek snel kopen en lezen en dan zouden we het er over hebben. Marten (die zich een jaar later al Martin noemde) was een jongen van negentien, ik een jongen van eenentwintig.</p>
<p><b>Beloften</b><br />Dertig jaar later moet ik voor mijn werk in New York zijn. In Amsterdam loopt Martin op zijn laatste benen. Al een jaar lang ligt er een koude loden plaat in mijn maag als ik aan hem denk. Die is dan weer verdwenen als ik met hem zit te praten, of wandel of eet en drink. Maar de laatste weken wordt het gewicht zwaarder en zwaarder. De e-mails die we uitwisselen, bestaan grotendeels uit beloften: gauw, zometeen, straks, als je terug bent. Tegen beter weten in, want ik vrees dat we elkaar niet meer zullen zien.</p>
<p><b>Houvast</b><br />Op een zonnige vrije middag loop ik een boekhandel in Greenwich Village binnen. Op de tafel met pas verschenen boeken ligt Peter Handkes Short Letter, Long Farewell, met een voorwoord van Greil Marcus. Ik lees het die nacht uit, om de paar uur rekenend hoe laat het is in Amsterdam.</p>
<p>In helder, ironisch Engels dwaalt Handkes blik door een inmiddels verdwenen Amerika. Langs New Yorkse trottoirs, parkeerterreinen in Maryland, etende mensen in restaurants langs de snelweg, over slapende kinderen en langs ruziënde echtparen. Ja, aan het eind is hij minder door zichzelf geobsedeerd en een ander geworden. Het boek eindigt aan de voeten van de oude John Ford, die de verteller en zijn ex eenvoudige menselijke waarheden over het leven en verhalen vertellen voorhoudt.</p>
<p>Wat ik er vooral in lees, is de weg die Martin heeft afgelegd van het grasveld op Ameland naar zijn rol van schrijvende troubadour. Van de vormeloze, eindeloze &#8216;Brils Berichten&#8217; die hij schreef (en waaruit hij brieven, artikelen en hele romans knipte, plakte en kopieerde) naar die dagelijkse krantencolumn, die zijn schrijven en zijn leven de vorm en het houvast gaf die hij nodig had. Op zijn best in eenzaamheid, onderweg van A naar B, maar nooit langer dan een dag zonder lezers.</p>
<p><b>Zwaar maar warm</b><br />Een paar dagen later regent het als ik met de subway naar huis ga na een lange werkdag. Het schemert in de drukke, natte straten van New York. In de supermarkt op Lexington Avenue gaat mijn telefoon. Tussen de waterflessen en de wand wc-papier ga ik op de grond zitten en luister naar de snikkende stem die vertelt dat Martin is overleden.</p>
<p>Toen we in 1987 schreven aan ons debuut Arbeidsvitaminen was ons devies dat je moest schrijven vanuit het nederige besef dat boeken slimmer waren dan de schrijvers die ze schreven. Als ik weer opsta van de grond in de supermarkt is de loden plaat in mijn maag zwaar maar warm. In de zak van mijn jas zit Peter Handkes <i>Short Letter, Long Farewell.</i> Vaarwel, jongen.</p>
</p></div>


<p>Fotodocument</p>
<p>De passagiersterminal Amsterdam is van glas. Een sierlijke, gestileerde golf. Er is licht van alle kanten, en het valt verfijnd gekadreerd naar binnen. Daar ontstaat als vanzelf een aantrekkelijke ruimte. En als je van je verblindend witte zeekasteel stapt, zie je vanaf de loopplank de daken en torenspitsen van de oude stad, je herkent het van de foto’s uit het gidsje onder je arm.</p>
<p>De passagiersterminal is een interface tussen de zee en het moderne Amsterdam, dat wil zeggen, de stad zoals ze zichzelf graag presenteert. Een historische, maar toegankelijke en makkelijke stad. Met museale zorg gerestaureerd en authentiek, maar bewoond door hedendaagse, vriendelijke mensen. Makkelijk, zoals een winkelstraat in een voetgangersgebied dat is. En modern, omdat Amsterdam graag een hippe, creatieve stad wil zijn. Een broedplaats van ideeën op het gebied van kunst, mode, ontwerp, internet, reclame, dans, muziek.</p>
<p>Aan de vrouwen in de hal, vooral aan de jonge, wat opgetutte types achter de balies kun je zien dat er iets gebeurt buiten. Op felgekleurde Vespa’s arriveren drie jonge mannen. Ze zetten hun scooters pal voor de deur en in de plotselinge stilte zetten ze hun zilverkleurige helmen af. De zon weerspiegelt erin en dat vangt de blik van de vrouwen. Als de drie mannen binnenkomen en de grote binnenruimte oversteken, worden ze door zeker twintig vrouwen aandachtig nagestaard. Ze zijn modieus gekleed, slank als modellen en met een vermogende uitstraling. Hun schoenen, hun teint en hun nonchalance zijn veelzeggend. Een blonde, een zwartharige en een lange, cafécrèmekleurige man.</p>
<p>Dit zijn hedendaagse mannen. Ze benaderen heel verdienstelijk een ideaalbeeld. Mannen die goed communiceren, zelfs zonder iets te zeggen. Maar ze kunnen heel goed praten. Bijna net zo goed als vrouwen. Ze zijn altijd op de hoogte en sociaal vaardig. Het zijn echte stadsmannen. Ze hebben gevoel voor geldstromen, voor imago en charisma, voor het momentum van een zakelijke kans en reclame. Hun handel is stijl, service, informatie, geld, onroerend goed of entertainment. Hun werken en spelen zien er verbluffend gelijksoortig uit. Ze waarderen gevoel voor humor, onafhankelijke vrouwen en ze zijn emotioneel intelligent.</p>
<p>In dit deel van de haven, waar toerisme, reclame en kunst de dienst uitmaken, zijn deze mannen thuis. Maar daarachter, in de havens, die helft van het Amsterdamse grondgebied, waar de stad zich nauwelijks bewust van is, daar komt deze soort mannelijkheid niet voor. Daar zie je een ander soort mannen. Ouderwetse mannen. Niet de lichamen van dansers, maar die van werkers. Ik moet altijd denken aan de filmsterren van de jaren veertig en vijftig, waar zoveel ‘echte kerels’ bij zaten.</p>
<p>Omdat de wereld steunde op zulke echte kerels.  Men geloofde in dit type mannelijkheid en idealiseerde het. De heldhaftige modelarbeiders uit de Sovjet-Unie, de frisse en opgewekte bouwers van een nieuw Europa. En natuurlijk de no-nonsense oorlogshelden. Zelfs de kantoorpikken en watjes spiegelden zich aan zulke ideaalbeelden van mannelijkheid, gedicteerd door de esthetiek van het industriële tijdperk.</p>
<p>In de haven zie je de sporen van die klassieke mannelijkheid nog wel. Als op de scheepswerf de kantine zich vult, zie je het in de loop van de mannen. Hun schouders. De werktuiglijkheid waarmee ze gaan zitten en hun broodtrommels openmaken. De gedempte communicatie. En eromheen die wat beschadigde, rommelige, kale en smoezelige omgeving waarin deze mannensoort het liefst samen lijkt te komen. Een wereld zonder vormgeving, zonder sfeerverlichting, zonder huiselijkheid. De zorg die er is, geldt de functionaliteit, niets meer. Oude reclameposters horen erbij.</p>
<p>Als je rondhangt in de haven zie je ook dat dit een uitstervende soort is. De wanden met foto’s van blote vrouwen, die soms al twintig jaar lang worden onderhouden en bijgewerkt, verdwijnen. De kantines gaan meer en meer op die in een kantoor lijken. Ze worden gezelliger, stadser, huiselijker. De terreinen en plekjes waar werknemers hun eigen zaakjes erbij konden doen en rommelden met spullen van de baas, met bootjes of oude auto’s, die hele sfeer van schemerzone en vrijbuitersgebied is aan het verdwijnen. Schoner, geregelder, veiliger, redelijker wordt het. Helpen om jonge, gretige werknemers naar de havenbedrijven te lokken doet het niet, geloof ik.</p>
<p>Ik hoor en lees overal dat de Amsterdamse haven bloeit en vernieuwt. Mij viel vooral die weemoed op, die verdwijnende industriële mannenwereld. Op deze foto’s zijn daar nog sporen van te zien. En op een gekke manier is het een verademing. Een wereld waarin beeldvorming, mode en reclame totaal geen macht lijken te hebben. Een wereld buiten het zicht van de drukke, bruisende, creatieve, toeristische stad. In de blinde hoek. Er is een ingehouden, heldhaftige schoonheid in de onmenselijke maten van schepen en kranen, het levert betoverende landschappen op. De industriële landelijkheid van de havens is ook een plek waar zeldzame planten en dieren overleven, vertellen de stadsecologen. En, zoals deze foto’s tonen, de havens zijn ook een wijkplaats voor de gratie en tragiek van een soort mannelijkheid die misschien altijd zal blijven bestaan, maar in onze wereld niet langer de toon zet.</p>
<p>Henk Wildschut en Raimond Wouda, A’dam Dock, met tekst van Dirk van Weelden. Verschijnt bij uitgeverij Bytheway, € 27,50</p>


In het Bijenkorf-torentje tekende Jan Rothuizen een virtual-reality animatiefilm

lichamen die langs elkaar schuiven

Bestuursatlas

Allemaal Europeanen

Verdwaasd en eenzaam

Het grote avontuur

Leven op edelkrachtstroom

Dit is het mensenbos

Fotomanifestatie Noorderlicht: Dit is het mensenbos

‘We zijn soms een zeurderig volkje’

Kort begin van een lang afscheid

Kort begin van een lang afscheid

Wijkplaats voor echte mannen