Fotodocument / Fotomanifestatie Noorderlicht
Het bankje op het perron van dit station van de ondergrondse is lauw. Het gerommel in de verte, de weeë stofwind die opsteekt vanuit de diepte van de tunnel beloven de komst van de trein die van Brooklyn naar Manhattan rijdt. Aan mijn rug voel ik dat het een lange dag was. Aan de mensen hier beneden zie ik dat het zaterdagnacht is. Geen kinderen, geen oudere vrouwen alleen, geen toeristengezinnen, geen mannen in pak met een mobiel in de hand.
Hier zijn in zichzelf gekeerde, haveloze eenlingen, een groep uitgelaten studenten op weg naar een feest, drie stoere jongens in wie een chemisch opgestookte roes smeult, getuige hun oogopslag en lichaamstaal. Er ligt afval op de rails, er ontbreken tegels in de wand, er lopen scheuren in de pylonen die het dak van dit onderaardse station overeind houden.
Misschien zal een van de jongens straks ruzie krijgen met de studenten en een van hen neersteken zodra we het volgende station bereiken. De trein kan kapot gaan, midden in de tunnelbuis onder de rivier, zodat ik vrienden word met de mensen in de wagon, in het donker, tijdens de lange nacht dat we wachten op een reddingsploeg, een nieuw treinstel.
Maar de trein komt en brengt ons onder de East River door. We rijden hard, de wagen schommelt als een kermisattractie. Ik stap uit, klim met vermoeide benen de voor eeuwig vettige treden van de trappen op en loop langs de restaurants die sluiten op Third Avenue. Het is een wonder. Als ze het vuilnis buitenzetten wordt het morgen opgehaald. Door mensen die wonen in een uitgewoonde flat in Coney Island, een uur rijden van hier, en die hier nooit uit eten zullen gaan.
Het systeem dat deze stad is rammelt en kraakt, glanst en gromt, maar draait. Het verslijt, vervuilt en verminkt mensen, dieren en voorwerpen, maar doet het. Het is een hybride monster van glas, vlees, hersens, staal, beton, plastic, asfalt en elektriciteit, maar het leeft. Het huisvest en voedt miljoenen, produceert licht, beelden, teksten, eten en drinken, apparaten, speelgoed en muziek.
Er leven ook duizenden verwaarloosde zieken, mensen die als werkslaaf gehouden worden, mensen die hun kinderen verkrachten en doodslaan, mensen die rijk worden van het bedreigen, afpersen, martelen en vermoorden van anderen. Maar die zie je niet. Zoals je ook de mensen niet ziet die hier de baas zijn, die bepalen hoe de geld-, goederen- en mensenstromen lopen.
Nietig
Kuierend door de welgestelde buurt naar het appartement zie ik mezelf als vanuit een satelliet lopen. Een stappende man op een brede stoep, op de bodem van een geul tussen hoge appartementengebouwen. Maar een handvol mensen weten dat ik hier ben. Het verschil tussen mijn aanwezigheid en afwezigheid hier is nihil. Hier en niet hier. Een mier in de kolonie, een spreeuw in een zwerm, een cel in een lichaam. Ik ben vervangbaar, nietig, een anoniem deel van een massa. Een onderdeel van een machine. Zelfs als ik een leven had hier, met een familie, werk en vrienden, een buurt, een verleden en een stoet kennissen, dan nog zou de stad me dat af en toe influisteren als ik hier liep, zoals nu, alleen in de zware avondlucht.
Je kunt dat effect op een mensenlichaam bekijken als een aanslag, een vorm van geweld. Een verlies van waardigheid. En dat is het ook ongetwijfeld. Maar de grootsheid van de steden, hun schoonheid, de ongehoorde vrijheid, ja de alchemie van alles wat alleen in steden kan ontstaan, berusten op hetzelfde. Grote groepen totale vreemden op elkaar proppen levert logischerwijs wantrouwen, gevaar, geweld op. Maar ook ontmoetingen, kennis, mogelijkheden en openbaringen die anders onmogelijk waren. De harde en directe omgangsvormen in de stad zijn er niet alleen om gevaar en pijn op afstand te houden en de tere ziel te beschermen. Ze werken ook als een instrument om uit de enorme massa passerende vreemden snel degenen te filteren, met wie we kunnen werken of plezier maken. Van wie we iets kunnen leren, wie we kunnen vermaken, oplichten of verleiden.
De anonimiteit die een leven in de stad bieden kan, is een vorm van eenzaamheid en vrijheid. En ja, allebei kunnen ze een zegen en een vloek zijn. Je kunt in de grote stad aan jezelf te gronde gaan of eindelijk iemand anders worden. In vrijheid ontdekken wie je bent of jezelf kwijtraken. Je kunt je in de stad spectaculair ontwikkelen en opwerken en ook met groot gemak in de goot terechtkomen.
De miljoenenstad met een wildernis of jungle vergelijken is verleidelijk, maar gaat voorbij aan het meest intrigerende ervan. Mensen hebben de stad zelf gebouwd, ze weerspiegelt de vindingrijkheid en de uiteenlopende behoeften, plannen en droombeelden van mensen. Het prachtige en monsterlijke van de stad komt eruit voort dat ze nooit een simpele optelsom van de plannen en behoeftes wordt. Want al het doelbewuste gedrag levert geen comfortabele, overzichtelijke en ordelijke omgeving op. Nooit. Grote steden zijn extreem verschillend en van een weerbarstige complexiteit. Berucht slecht beheersbaar en verre van comfortabel om in te leven. Een stad is het systeem dat groeit uit de onbedoelde en onbekende gevolgen van het doelbewuste gedrag van groepen mensen. Het DNA van een stad ontstaat achter de rug van de mensen om, maar als gevolg van hun handelen. Vervolgens passen mensen zich steeds opnieuw aan de onvoorziene situatie aan. Of die nu rampzalig of rooskleurig is.
Je kunt bezorgd zijn over de zintuiglijke stress waaronder stedelingen leven. De extremen aan drukte, licht, geluid, snelheid en vervuiling waarmee ze te maken hebben. Die zouden afstompend en uitputtend zijn. Het is de prijs die ze betalen voor de vreemde, onmenselijke, soms zieke rijkdom van de stad. En voor de wonderlijke vormen van schoonheid die de intimiderende chaos van de stad bezit.
Meer dan de helft van de aardbewoners is stedeling. Wat dat betekent wordt duidelijker als je de onmenselijke schoonheid, de onbedoelde wonderlijkheden van die steden zoekt en tegelijkertijd de onmenselijke leegte en wreedheid toont. Dit is het mensenbos, dat ze voor zichzelf bouwen.
Stadsleven, stadslief, stadsleed
Het programma
Het fotofestival Noorderlicht vindt plaats van 11 september t/m 9 oktober in Groningen. Wat is er te zien?
HOOFDTENTOONSTELLING
Metropolis &#8211; City Life in the Urban Age
Sinds het begin van deze eeuw woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. Nooit groeide het aantal stadsbewoners harder dan de afgelopen decennia. Het versterkte de rol van de stad als cultureel, economisch en sociaal zenuwcentrum. In steden worden een cultuur en moraal gevormd die tot ver buiten de stadsgrenzen worden geëxporteerd. In fotografie van uiteenlopende aard &#8211; documentair én geconstrueerd &#8211; leidt Metropolis de kijker letterlijk door een stad van beelden. Op en rond de hoofdlocaties &#8211; de Der-Aa Kerk, de Noorderlicht Fotogalerie en het Oude Postkantoor &#8211; verrijst een stad met flatgebouwen, straten en pleinen waar je kunt ronddwalen. De tentoonstelling is vormgegeven als een roman in zes hoofdstukken en een epiloog. Deze vertellen het spannende, schokkende, prachtige en overweldigende verhaal van City Life in the Urban Age.
NEVENTENTOONSTELLINGEN
Vivan Maier, P.A.P.A., City One Minutes
Er zijn drie nevententoonstellingen in Academie Minerva en Het Filiaal.
Vivian Maier: Street Photographer &#8211; Nog nergens eerder vertoond materiaal van de recent ontdekte fotografe Vivian Maier (1926-2009 &#8211; in Vrij Nederland stond eind januari een voorproefje van haar adembenemende stadsbeelden). Haar straatfotografie bevat humoristische, ontroerende, mooie en ruwe beelden van alle facetten van het stadsleven in het Amerika van de jaren vijftig.
P.A.P.A.: Public Bedroom &#8211; Participating Artists Press Agency (P.A.P.A.) is een internationaal netwerk van kunstenaars/fotografen. Samen met het designbureau _notDef ontwierp P.A.P.A. de tentoonstelling Public Bedroom. Foto&#8217;s van mensen die slapen in de publieke ruimte worden omspoeld door projecties van het drukke stadsleven om hen heen.
City One Minutes &#8211; Kunstenaars in steden verspreid over de hele wereld laten zien hoe zij het stadsleven daar ervaren. Ze maakten een video van één minuut voor elk uur van de dag. Deze vierentwintig fragmenten vormen samen een collectief kunstwerk dat één stad beschrijft.
Satellietprogramma &#8211; Naast deze nevententoonstellingen organiseren diverse musea, galeries en podia in de stad en de provincie hun eigen tentoonstelling in het satellietprogramma.
MEER ACTIVITEITEN EN INFORMATIE
PhotoStories
Van 8 t/m 11 september organiseert PhotoStories een besloten masterclass en openbare workshops over fotografie en multimedia. Ter afsluiting vindt op 11 september om 16.00 uur een debat plaats over de vraag of fotografen een toekomstig bestaan kunnen vinden in de mix van foto&#8217;s, geluid, bewegend beeld en interactiviteit.
Lezingen / presentaties
11/9: diverse fotografen en PhotoStories.
17/9: voorstelling SHOES&#8217; (Grand Theatre)
18/9: Francis Hodgson
25/9: P.A.P.A.
28/9: voorstelling WRENCH (Grand Theatre)
Catalogus
Metropolis &#8211; City Life in the Urban Age, 256 p., € 17,50. Te koop aan de balie of te bestellen via de webshop
Hoofdlocaties
Der Aa-kerk, Akerkhof 2
Oude Postkantoor, Munnekeholm 1 Noorderlicht Fotogalerie, Akerkhof 12
Het Filiaal, Akerkhof 10
Academie Minerva, Praediniussingel 59
En verder diverse locaties in de stad en de provincie Groningen
Open: dinsdag t/m zondag 11.00-18.00 uur. Scholen op afspraak
Entree (Kaarten te koop in de Der Aa-kerk)
Passe-partout dag € 10,-
Passe-partout maand € 15,-
Dagkaarten met korting: Groepen 10+: € 8,- p.p.
Studenten/CJP: € 5,-. Stadjerspas: € 5,-. Edukaartje (scholieren) € 2,-. Kinderkaartje (4 t/m 12 jaar): € 2,-. Kinderen t/m 3 jaar: gratis
Rondleidingen € 30,- per groep (max. 15) excl. toegang, reserveren verplicht
MEER INFORMATIE
www.noorderlicht.com
Meer zien? Op www.vn.nl staat een slideshow met meer foto’s uit de series op deze pagina’s

Dirk van Weelden