Jongens, Nederland kan dit aan!

Ik zat een week in natuurhuisje Herberts Heerlijkheid. Telefoon in een mand met een deksel erop, radio uit, deur dicht, fles wijn open, en ’s ochtends je kater wegstaren naar de vogeltjes. Toen ik de sleutel bij de eigenaar inleverde, was een bekend knagen terug van weggeweest. Bepakt met Oost-Indische desinteresse luisterde ik Vroege Vogels – onschuldiger kan niet – en liet ik mijn laptop én mijn telefoon lekker lang updaten. Het viel niet te ontkennen dat mijn hersencellen hun wapenrusting begonnen af te stoffen: wie een week lang niets van Zwarte Piet-fundamentalisten hoort, vindt ware zielenrust.

Toen was het maandag en duwde het werk me met grof geweld terug het medialandschap in. Met terugwerkende kracht, zelfs. Houd je vast:

De resultaten van dit ‘onafhankelijke onderzoek’ (voor ik beter weet, laat ik de aanhalingstekens staan) stonden afgelopen vrijdag als volgt in de krant: ‘Een enquête in opdracht van De Telegraaf toont het klip en klaar aan: de overgrote meerderheid van de Nederlanders is het niet eens met de aanpassingen in het uiterlijk van Zwarte Piet. De meeste respondenten vinden een zwart geschminkt gezicht geen uiting van racisme, en hebben ook weinig begrip voor de activisten die daar wel zo over denken.’ (Dat stukje: ‘en hebben ook weinig begrip’, daar zit het ‘m in, hè? Daar kan aan worden gewerkt, zou ik zeggen.)

Nergens, werkelijk nergens, is te vinden wie de enquête heeft ingevuld. Op Twitter heeft een enkeling de vragen paraat, maar een overzicht van de onderzoeksopzet en -methodiek is spoorloos. (Als ik ongelijk heb, let me know. Ik ben simpelweg benieuwd.)

Als het slechts gaat om lezers van De Telegraaf, lijkt het me nodig de publicatie van de resultaten te herzien. Niet alleen omdat geen enkel lezersbestand van een krant of tijdschrift tegenwoordig nog het ‘leeuwendeel’ van de Nederlandse bevolking representeert, ook omdat we uit lezersbrieven kunnen opmaken dat deze in hun mening over Zwarte Piet al tijden consequent conservatief zijn: ‘Majesteit, U staat voor de vaderlandse tradities. Help ons: 80 procent van uw onderdanen wil dat de traditie van Sinterklaas en Zwarte Piet blijft. Help ons de Nederlandse waarden en tradities in stand te houden.’ Dat mag, vanzelfsprekend, maar noem het onderzoek niet ‘onafhankelijk’ als je ervoor kiest volledig afhankelijk te zijn van een voorspelbaar en select gezelschap.

Update: het onderzoek is uitgevoerd door een extern onderzoeksbureau. Dat scheelt. Maar wie er zijn ondervraagd en hoe de (wat mij betreft, sturende) vraagstellingen tot stand kwamen blijft onduidelijk. 

Het helpt het onafhankelijke karakter van het onderzoek niet dat Thierry Baudet gortdroog als historicus wordt geciteerd. Belangeloos als-ie is, stookt hij in een alinea bangmakerij het vuurtje op: ‘Een meerderheid van de ondervraagden is bang dat na Zwarte Piet ook Kerstmis en Pasen straks onder vuur komen te liggen. Historicus Thierry Baudet snapt die angst. Volgens Baudet voeren ’politieke elites’ namelijk een oorlog tegen de Nederlandse en westerse cultuur. “Het is een fout om te denken dat de discussie over culturele kwesties stopt als het uiterlijk van Zwarte Piet is veranderd”, stelt hij. “Dat stopt pas als er wordt gezegd, tot hier en niet verder.”’

Aan tafel bij DWDD reageerde vicepremier en kandidaat-partijleider van de PvdA Lodewijk Asscher vrijdag op het onderzoek. Als het aan hem ligt, zou de meerderheid (het ‘leeuwendeel’ dat De Telegraaf beschrijft) in het geval van Zwarte Piet rekening moeten houden met een minderheid die zich ongemakkelijk en gekwetst voelt. ‘Naarmate we ons er meer in gaan verdiepen’, kunnen tegenstanders een de roetpiet of een divers pietenarsenaal tot inkeer komen, denkt Asscher. Het vergt slechts wat inlevingsvermogen. ‘Jongens, Nederland kan dit aan!’

Alsof Sylvana hun herinneringen afpakt en ze vliegensvlug en permanent uitgumt.Dat was vrijdag. Vandaag dondert het door: ‘Zelfs eigen PvdA valt over Asscher’, kopt De Telegraaf. Twee minuten later kan ik niet anders dan ‘houd toch op, man’ roepen. Dé PvdA? Het gaat om Jacques Monasch, die over Asscher valt. Alléén om Monasch, die vindt dat Asscher zich er niet mee moet bemoeien: ‘Laat het vooral een kinderfeest zijn. Het is prima om rekening te houden met groepen. Maar als een minderheid iets wil wat de rest niet wil, een religieuze groep eist bijvoorbeeld iets, dan schikken we ons niet direct.’ De rest? Laten we vooral niet vergeten dat we nog altijd niet weten wie er bij die rest horen. Bovendien: we kennen Monasch en zijn positie. In het Oog op Morgen werd vrijdag al opgemerkt dat Monasch, zeker nu hij als bijtende underdog alle aandacht kan gebruiken, een principe naar wens uitvergroot als het extra aandacht voor óf kritiek op het huidige PvdA-beleid oplevert. ‘Je weet het nooit bij hem. Het is waarschijnlijk en-en’, was de conclusie.

In een van de uitkomsten van de enquête kon ik me wél vinden:

Ik vond het namelijk typisch Nederlands dat we, sociaal, progressief en ruimdenkend als we zijn, rekening houden met minderheden. Dat we na even morren inzien dat de nadelen voor de ander zwaarder wegen dan die voor onszelf. De doorwoekerende Zwarte Pieten-discussie doet me walgen van een onbestemd ‘leeuwendeel’. Het is een aanslag op de Nederlandse cultuur.

Cultuursocioloog Peter Achterberg, volgens mij vooralsnog niet aangesloten bij een politieke beweging, legt het anders (maar zeker interessant) uit: ‘Als iets vanzelfsprekend is, zoals Zwarte Piet, hoef je er niet over te discussiëren. Over de kwestie praten wordt dan ervaren als opmaat naar verandering.’ Een verandering die sommige mensen ervaren als een doodsteek voor alles waar ze net een beetje aan gewend waren. Alsof Sylvana hun herinneringen afpakt en ze vliegensvlug en permanent uitgumt. ‘Dit conflict gaat over groepen die op een verschillende manier tegen cultuur aankijken. De ene groep vindt het prima dat dit constant verandert, en de andere groep vindt dat cultuur onveranderlijk is.’

Is dat een kwestie van vinden? Cultuur verandert. Vraag het je opa, je oma, je vader of je moeder, boycot de rijst en de Marokkaanse wokgroenten in de Albert Heijn, scheur vegetarische gerechten uit de menukaart, negeer je muisarm, en jaag de kerstman weg bij de kribbe. Je houdt het niet tegen. Het verandert en je past je aan. ‘Weinig begrip hebben’ is geen gegeven, het is vaak onwil. En djiezus kraist, get yourself together. Jongens, Nederland kan dit aan!

Rectificatie: de naamsvermelding van de fotograaf was onjuist. De foto is gemaakt door Sabine Joosten.