<div class="wpg-element paragraph">
18-12-2004 Door Anne Versloot
Tachtig optredens deed publiekslieveling Arthur Japin afgelopen jaar. De aanvragen voor een signeersessie of voordracht stroomden binnen toen hij in mei de Libris Literatuurprijs won met ‘Een schitterend gebrek’. Maar vervelen doet het hem nooit.
‘Uitverkocht’ staat er met de hand geschreven op het A-viertje. Het zit met twee plakbandjes vast op de draaideur van de Bussumse openbare bibliotheek. Buiten valt de regen met bakken uit de lucht. Het is kwart voor acht, een kwartier voor het optreden van schrijver Arthur Japin. De meeste van de ruim tweehonderd Japin-aanbidders – vooral dames, vijftigplus – hebben hun fietsen met volgelopen fietstassen in de rekken pal tegenover de ingang geparkeerd. Ze haasten zich naar binnen, trekken hun druipende jassen uit, regenkapjes en slappe hoedjes worden aan de kapstok gehangen. In het gedrang klinken kreten van herkenning, vriendinnen begroeten elkaar opgetogen.
De toegangkaartjes scheurende bibliothecaresse – ‘bewaar hem goed, u kunt er in de pauze een gratis consumptie mee afhalen’ – is dolblij met de hoge opkomst. ‘Ik had niet anders verwacht, zelfs met dit hondenweer. Want Arthur Japin is een groot schrijver. De grootste! Zijn romans zijn bij ons almaar uitgeleend en gereserveerd, zóveel leeskringen bespreken hem. Daarom willen wij meneer Japin wel over de vloer,’ jubelt ze. Het valt haar op dat er veel vrouwen op deze literaire avond afkomen, zoals bij de meeste schrijversvoordrachten. ‘Die lezen gewoon het meest. Kom maar eens op een gemiddelde doordeweekse dag in onze bibliotheek: alléén vrouwen.’
In het midden van de leeszaal staan tweehonderd klapstoelen. Opgesteld in een halve cirkel rond een podium met daarop een leren fauteuil en twee palmachtige kamerplanten. De voorste rijen zijn al gevuld. De rest van het publiek wandelt nog wat rond met een plastic beker koffie in de hand of staat in groepjes druk bij te praten. Twee medewerkers van de lokale boekhandel leggen de stapels Japin-romans die hij in de pauze zal signeren nog eens recht. Maar dan gaat er een opgewonden geroezemoes door de zaal: hij is gearriveerd!
Onmiddellijk schuiven de Bussumse dames richting hun stoelen. Pas als iedereen zit, loopt Japin, in donkerblauw colbert en bruinleren tas onder de arm, tussen de rijen door naar voren. Twee buurvrouwen stoten elkaar aan. De een, op samenzweerderige toon: ‘Hij heeft veel minder krullen dan op de foto.’ Ze giechelen zachtjes.
De schrijver gaat zitten, stelt de microfoon op de goede hoogte en kijkt tevreden de zaal rond. ‘Wat mooi, zo’n vol huis.’ Zijn stem klinkt warm. Om het ijs te breken, vertelt hij dat iedereen zijn achternaam mag uitspreken zoals die wil. Zelf houdt hij het op de Franse variant want hij stamt af van een groep rondreizende toneelspelers uit Frankrijk. Een camera flitst. Hij laat een net niet te lange stilte vallen en draagt uit zijn hoofd voor uit De zwarte met het witte hart, zijn bestseller over de Afrikaanse prinsjes Kwasi en Kwame die in 1837 aan de Hollandse koning Willem I werden geschonken. Nergens hoor je gekuch, de zaal hangt aan zijn lippen.
‘Ronduit indrukwekkend, die combinatie van acteren en vertellen,’ oordeelt een pronte blonde dame in de pauze. ‘Dat geeft écht een meerwaarde aan zijn performance.’ Aan het eind van de avond barst een klaterend applaus los. ‘Hartelijk dank voor uw komst en aandacht,’ zegt Japin simpel. Tien minuten later trekt de schrijver zijn dunne jas over zijn oren en stapt de druilerige regen in, op weg naar het station.
Tachtig optredens doet hij dit jaar, vertelt de schrijver een dag later in de trein – onderweg naar een interview voor een Bloemendaals publiek. Best veel, geeft hij toe. De aanvragen om hem te mogen ontvangen voor een signeersessie of voordracht stroomden helemaal binnen toen hij in mei de Libris Literatuurprijs won met Een schitterend gebrek. Vervelen doet het hem nooit. Toen hij nog acteur was en zong – ‘ik heb het tot understudy van Marco Bakker geschopt’ – deed hij honderdtwintig voorstellingen per jaar. ‘Het zit gewoon in mijn systeem. Ik schrijf tot vier uur en dan vertrek ik.’ Bovendien, vervolgt hij na een royale hoestbui, ‘haal ik er veel uit. Als je in je eentje zit te schrijven, heb je geen idee welk effect iets heeft. Pas als je je lezers ziet, spreekt en voelt, wordt dat duidelijk. Het geeft me energie en houdt me alert.’ De trein stopt abrupt. Japin tuurt door het raam de duisternis in. Zou dit station Bloemendaal al zijn? Inderdaad. Hij grist zijn tas en jas mee en trekt een sprintje naar de deur. Net op tijd.
Als Japin het gebouw van de Hartelust-mavo binnenloopt, komt zijn interviewer, psychiater Bram Bakker, met een uitgestoken hand op hem af. Ondertussen stroomt de zaal langzaam vol. ‘Ik ben een échte Japin-fan,’ zegt een mevrouw uit Haarlem met overslaande stem. ‘De zwarte met het witte hart vond ik enig. Ik hou al zijn interviews bij. Het is ook zo’n móóie man, vindt u niet? Net Willem Nijholt&#8230;’
Japin neemt plaats naast Bram Bakker. Hij is een beetje op zijn hoede voor de psychiater – over Bakkers vorige publieke interview, met Grunberg, heeft hij rare verhalen gehoord. (Grunberg zelf wil er, bij navraag, niet veel over kwijt: ‘Het was een hilarische en enerverende avond met Bram Bakker.’)
Bakker, ter introductie: ‘Ik ben blij dat Arthur Japin toch gekomen is, hij kwakkelt een beetje, door een verkoudheid.’ Japin, lijzig pratend: ‘Ik voel me ineens een stuk beter.’
Bakker: ‘Hopelijk lukt het interview dit keer beter. Arnon Grunberg sloeg een beetje dicht.’
Japin, erbovenop: ‘Hij was daarná ziek.’
Het publiek gniffelt.
Bakker: ‘Wat vind jij ervan dat Grunberg zo krampachtig volhoudt dat zijn boeken niet over hemzelf gaan?’ Japin, met zijn ogen rollend: ‘Daar weet ik echt níks van.’
Hilariteit in de zaal. Vervolgens is Japin aan een stuk door aan het woord. Hij vertelt over zijn roman De droom van de leeuw, waarvoor hij in de rol van filmregisseur Federico Fellini kroop, over het bordeel in Rome waarin schrijfster Rosita Steenbeek en hij, op zoek naar een hotel, bijna belandden en over de periode dat hij in het theater speelde. ‘Dat heb ik tien jaar met lood in mijn schoenen gedaan.’ Ook de zelfmoord van zijn vader, toen hij twaalf was, verzwijgt hij niet. ‘Toen wilden familieleden mij naar een psychiater sturen.’ Japin kijkt glimlachend opzij. ‘Maar ik wilde niet. Psychiaters hebben mijn vader nooit enig goed gedaan.’
Bakker luistert aandachtig.
Japin gaat verder, zo nu en dan neemt hij een slok water. Hij declameert de eerste pagina uit De zwarte met het witte hart en besluit met een passage uit Een schitterend gebrek.
In de koffiepauze verkast Japin naar een formica tafel achter in de aula en signeert het ene na het andere boek. ‘Dat u al die fragmenten zo goed uit uw hoofd kent,’ zegt een in tweed gehulde dame verrukt. ‘Tja, dat heb ik vaker gedaan,’ zegt Japin glimlachend, terwijl hij een exemplaar van Een schitterend gebrek van de volgende in de rij aanpakt en een zwierige handtekening op het titelblad zet. Om halfelf, na een vragenvuur van het publiek – ‘komt het door uw seksuele geaardheid dat u zich zo goed in een vrouwelijk personage kunt inleven?’; ‘zijn de filosofische uitspraken in uw boeken van uzelf?’ – vindt Japin het welletjes. Het publiek klapt en een glunderende Bram Bakker drukt hem vlak voor hij vertrekt een grootformaat fles wijn in handen.
In de garderobe concludeert een heer: ‘Hij is wel wat koket.’
De volgende stop is Rotterdam. Hoeren fascineren hem. Op de tippelzone van de Keileweg, waar kort daarvoor twee prostituees zijn vermoord, neemt Japin de situatie op. Vervolgens rijdt hij door naar het dagactiviteitencentrum in de Zaagmolenstraat waar hij Fatima, een heroïneverslaafde prostituee zal interviewen voor de jaarlijkse schrijversbijlage van het Rotterdams Dagblad. Bij binnenkomst moet hij wachten. Fatima is nog midden in de repetities voor de musical waarin ze met andere verslaafde vrouwen gaat spelen. Japin, in spijkerbroek en op gympen, gaat in kleermakerszit op de grond zitten en kijkt.
‘Willkommen, bienvenue, welcome,’ zingen de vrouwen. Danspasjes worden erbij geoefend. Sommigen zijn er niet helemaal met hun gedachten bij, dus steeds een paar tellen te laat. Het maakt niet uit, de band wordt gewoon opnieuw gestart. Ze lachen veel. Het stuk gaat over de op handen zijnde sluiting van de Keileweg. ‘Ik ben van de gemeente, ik weet van niets,’ zegt de ‘ambtenaar’ tegen de ‘welzijnswerker’. Als de repetitie voorbij is, zijn de vrouwen snel verdwenen. De tippelzone gaat open.
In een zaaltje in het souterrain praat Japin een halfuur met Fatima. Hij vraagt haar plompverloren hoe het de eerste keer was. ‘Elke keer is de eerste keer.’ Ze walgt van iedere hoerenloper. ‘Meestal zijn het net beesten. Behalve een, die wil alleen praten.’ Ze heeft geen macht, vertelt ze, ‘je hebt die mannen nodig. Het enige waar ik op sta, is dat een auto vlak voor me stopt, niet een paar meter verderop.’ Ze zou graag weer lid willen worden van de bibliotheek.
‘Prostituees intrigeren me,’ vertelt Japin daarna in een koffiecorner schuin tegenover het Centraal Station. Hij neemt een slok van zijn mineraalwater. ‘Hun schaamteloosheid boeit me, mij is vroeger geleerd me voor alles te schamen. Voor wie ik was, hoe ik eruitzag, wat ik deed. Op school, elke dag werd ik opgewacht door een groep schoolkinderen. Ik moest over mezelf bepaalde dingen van ze zeggen – soms deed de leraar ook mee. Ik vertel niet wat. Er werden sigarettenpeuken op me uitgedrukt. Om me daartegen te weren, verdween ik op zulke momenten in mijn hoofd, dacht ik aan iets anders – net als Fatima, als ze iets walgelijks moet doen met een klant. Er werd mij door mijn belagers één uitweg geboden, een bezweringsformule. Als ik die uitsprak, werd ik niet geslagen. Die hoef ik voor niemand meer te herhalen, dus ik vertel hem je niet. Het staat ergens in De zwarte met het witte hart. Een korte stilte. ‘In mijn boeken stellen personages in uitzichtloze situaties zich soms ook voor dat ze elders zijn. Ze vluchten in hun fantasie. Thuis schaamde ik me, vanwege het rondvliegende vaatwerk en de angst dat voorbijgangers de vele ruzies konden horen.’ Als kind was Japin gewend aan huiselijk geweld. Hij herinnert zich nog goed dat hij op zijn eigen verjaardagsfeestje heen en weer rende tussen het voorhuis vol feestende buurtkinderen en het achterhuis, waar hij probeerde te voorkomen dat zijn vader zijn moeder een schedelbasisfractuur zou slaan.
‘Al jong hield ik me bezig met volwassen problemen. Daardoor was ik te weinig speels, te weinig kind. Ons gezin leefde heel geïsoleerd. Ik voelde me anders. Nog steeds ga ik niet naar verjaardagen, ik kom niet in het café. Ik begrijp de codes niet. Heb geen impuls om dingen uit mezelf te vertellen. Schrijven doe ik misschien wel ter compensatie. Via de vermomming van historische figuren doe ik in mijn romans dingen die ik normaal misschien niet zou doen. Je kunt je eigen ervaringen omtoveren.’
Japin kijkt op de klok, haalt zijn neus op, hij moet naar huis. Op het perron, wachtend op de vertraagde trein, vertelt hij tussen een paar niezen door dat hij over een paar dagen zijn nieuwe oom zal ontmoeten. Hij is hem op het spoor gekomen na een zoektocht in het Rotterdamse en Schiedamse gemeentearchief – met de hulp van een archivaris en een journalist en getipt door mensen die diens oproep in het Rotterdams Dagblad hadden gelezen. ‘Ik was nieuwsgierig naar mijn opa van vaderskant die ik nooit heb gekend. Ik had alleen een stoere foto van hem op een Harley Davidson – ik lijk op hem. Een halfbroer van mijn vader, die het nummerbord herkende dat ik in een radioprogramma had genoemd, belde mij op.’ Ze maakten meteen een afspraak. ‘Ik ben reuze benieuwd.’
17 November loopt Arthur Japin in kostuum. Het is een heugelijke dag: Hella S. Haasse krijgt de Prijs der Nederlandse Letteren uitgereikt. Door koningin Beatrix. Lokatie van dit evenement: Paleis Noordeinde. Om exact tien over half vijf begint de plechtigheid. Eerst wordt het juryrapport voorgelezen, daarna is het de beurt aan Hare Majesteit. Ze eindigt met een persoonlijke ontboezeming: ‘Als ik met vakantie voor mijn plezier boeken meeneem en daar een van u bij is, lees ik dat altijd het eerst.’ Daarna overhandigt ons staatshoofd de oorkonde aan Haasse. Japin veert op uit zijn stoel om het beter te kunnen zien – schuin achter hem zit Willem Nijholt. Dan volgt het dankwoord van Haasse (‘Ik durf mijzelf vandaag een gelukkig mens te noemen’) en tot slot een lang, lang applaus. Alle genodigden worden weggestuurd om te wachten tot de Grote Balzaal klaar is voor de receptie.
Na een kwartier is het zover. Schrijvers, sjofel gekleed literair journaille, beleidsambtenaren en de andere gasten mogen weer naar binnen en algauw keuvelt iedereen met iedereen. Velen verdringen zich om feestvarken Hella en haar familieleden; feliciteren lukt met moeite. De vorstin feliciteert Japin nog met zijn Librisprijs.
Arthur Japin loopt nogal opgelaten in zijn nette pak – ‘ik heb nog gebeld om te vragen of het echt móést’. Hem wordt door een klein blond meisje van NRC om een korte reactie gevraagd, hij steekt zijn hand op naar collega’s, schudt Hella S. Haasse de hand en kijkt vervolgens eens goed rond. ‘Opmerkelijk veel mannen hier,’ constateert hij ietwat afgunstig. Hij pakt een jus d’orange van een dienblad en een toastje paling. Hap, slok. Dit is voor vanavond zijn diner. Tegen de grootmeester van het Koninklijk Huis, een oude bekende met wie hij genoeglijk staat bij te praten, zegt hij dat hij wel op de tijd moet letten. Hij geeft vanavond een lezing. In Gemert. Dat betekent: de trein van even na zessen.
Na Gemert is Zevenaar aan de beurt. Nog éven, dan geeft hij een serie lezingen in het warme Indonesië. Japin is nog altijd verkouden; hij rochelt en proest wat af. In de intercity naar Arnhem wordt hij daarom door een nijdige passagier uit de eersteklas gestuurd: dit is een stiltecoupé, meneer! Een paar wagons verderop laat hij zich in een stoel zakken en steekt van wal over het bezoek aan zijn halfoom. Weer een familieverhaal, weer ellende. ‘Een vriendelijke man van eenenzestig, met dezelfde bruine ogen als mijn vader. Hij woont net over de grens in Duitsland. We waren allebei nerveus. Hij kende mijn vader niet – ze scheelden twintig jaar. Zijn moeder ontmoette mijn grootvader pal na zijn motorongeluk, dat de dag nadat de foto werd genomen plaatsvond. Zij werkte bij de verzekering en kwam naar het ziekenhuis voor de afhandeling. Hun relatie begon nog voordat mijn oma kans had op ziekenbezoek te komen.’ De ontmoeting was een eerste kennismaking. Japin verwacht niet dat ze elkaars deur zullen platlopen. ‘Ik ben niet zo familieziek.’ Maar ze zullen elkaar best nog eens ontmoeten, hoopt hij.
De avond in Zevenaar verliep naar Japins verwachting. De burgemeester, die geen boek van hem kent, prijst de gloedvolle samenwerking tussen de plaatselijke boekhandel en theater de Bommersheuf die deze man naar ‘onze gemeente’ hebben gehaald.
‘Kleur heb je nooit zelf, kleur krijg je door anderen,’ zegt Japin een paar dagen later tegen zijn publiek op de al wekenlang uitverkochte Contactdag Zeeuwse leeskringen in Middelburg. Het is een citaat uit De zwarte met het witte hart. Onmiddellijk klatert daarna het applaus. In Zeeland stormen de vrouwen tijdens de pauze niet subiet op het verkooppunt van de boekhandel af, zoals in Bussum en Bloemendaal. Nee, hier worden de van huis meegenomen Japin-boeken uit de degelijke handtassen gewurmd. De schrijver signeert ze onverstoord. ‘Kunt u er “voor Martin en Sonja— bij zetten?’ klinkt een verzoek. De rij handtekeningvragers is beduidend korter dan hij gewend is. De meesten drinken een kopje koffie aan tafel. Een van hen ziet in Japin een heuse, kleine ondernemer.
‘Hij weet het zo beeldend te zeggen allemaal, met veel gevoel voor drama. Echt een acteur,’ zegt een mevrouw met een roze coltrui. Ze komt uit Sint-Maartensdijk op het eiland Tholen, tachtig kilometer verderop. Haar leeskringvriendinnen vallen haar dolenthousiast bij. ‘Hij lijkt me ook zo’n líéve man,’ fluistert een van hen.
Ook Japin neemt koffie, af en toe komt iemand langs om een compliment uit te delen of met een brandende vraag. Op een paar meter afstand staat een vrouw met donkerbruin halflang haar al een tijdje naar Japin te turen. Plots lichten haar ogen op en stapt ze resoluut op de schrijver af: ‘Bent u soms familie van Antoine Bodar? U heeft precies dezelfde uitstraling.’ Japin verslikt zich bijna in zijn koffie en antwoordt vriendelijk: ‘Nee, zelfs in de allerverste verte niet.’ Boos zal hij niet snel worden. Al lijkt hij nog zo openhartig, zijn diepste gevoelens verbergt hij toch netjes.
De schrijver kijkt nergens meer van op. ‘Ik krijg de meest uiteenlopende vragen.’ Soms heel verrassende. Zoals die keer in Arnhem toen twee pas afgestudeerde theatermakers na afloop schoorvoetend kwamen vragen of hij ‘De wolkenfabriek’, een van zijn korte verhalen, wilde bewerken voor hun poppentheaterproductie voor volwassenen. Hij geloofde op slag in ze. ‘Morgen krijg ik in Amsterdam voor het eerst drie scènes te zien. Als alles goed gaat, is de première in juni volgend jaar.’
Krijgt hij nou ook vaak dezelfde vragen op zich afgevuurd? Ja, knikt hij bedachtzaam. Is het niet moeilijk voor u om u in een vrouwelijk personage te verplaatsen? Hoe is de verhouding werkelijkheid en fictie in uw werk? Hoeveel research doet u? Japin dreunt zo deze trits vragen op. ‘Ik heb er geen moeite mee. De interesse van de vragensteller is oprecht en het publiek hoort het antwoord voor de eerste keer.’ Ruzie heeft hij nooit gekregen. ‘Nee, lacht hij wat valsig, ‘daar ben ik veels te handig in. Bovendien, als een interviewer gemene vragen stelt, kiest de zaal al snel jouw kant.’ Het grappigste wat hij zich kan herinneren, is een studente psychologie die meende dat hij de figuren Kwasi en Kwame had gevormd naar twee rivaliserende antropologische theorieën. Japin: ‘Ik had er nog nóóit van gehoord. Het arme kind moest haar hele scriptie overdoen.’
Hij draait zich hartelijk lachend om en loopt de zaal weer in, klaar voor alle vragen uit Zeeland.
</div>

Gerelateerd