Economie
Wie onderwijs belangrijk vindt &#8211; en wie vindt dat nou niet? &#8211; moet zich druk maken over de arbeidsproductiviteit op school. Prachtig dus dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) de ontwikkeling daarvan in kaart brengt. In een ideale wereld hadden onderwijsmensen reikhalzend uitgekeken naar het vorige week gepubliceerde rapport Waar voor ons belastinggeld. Het SCP kwam met twee bekende en toch steeds opnieuw weer controversiële feiten op de proppen. 1. Terwijl de arbeidsproductiviteit in het bedrijfsleven stijgt, kachelt die in het primair onderwijs achteruit. 2. Terwijl de onderwijslobby beweert dat er op onderwijs wordt bezuinigd, zijn de kosten van het primair onderwijs tussen 1998 en 2009 verdubbeld.
Vanuit het onderwijs geen woord van dank aan de wetenschappers, geen erkenning van het feit dat stijgende kosten en dalende productiviteit voor het onderwijs een serieuze bedreiging vormen, geen vragen over wat scholen hiervan kunnen leren. Enkel verontwaardiging en ontkenning: het onderzoek klopt niet. Er wordt wél bezuinigd. De werkdruk (écht iets anders) is wél hoog.
Het is ook zo&#8217;n nare economenterm. Arbeidsproductiviteit, dat is toch domweg de hoeveelheid product die een arbeider per tijdseenheid kan produceren? Moeten we dan praten over de hoeveelheid leerlingen die een docent per uur bewerken kan? Een school is toch geen beschuitfabriek?
Dat klopt. Arbeidsproductiviteit is in het onderwijs niet zo makkelijk vast te stellen. Toch is het voor een school wel belangrijker dan voor een beschuitfabriek. Immers: in de meeste beschuitfabrieken is de bakker al vervangen door machines. Het productieproces is minder arbeidsintensief en meer kapitaalintensief geworden. De arbeidsproductiviteit van de overgebleven bakkers is duizendmaal die van de oude beschuitenbakker. Maar onderwijs is mensenwerk. De belangrijkste reden dat de arbeidsproductiviteit zo is gedaald, is dat de scholen meer mensen hebben aangenomen. Dit vooral om te kunnen voldoen aan de door de politiek gewenste klassenverkleining.
De daling van de arbeidsproductiviteit is dus niet per se de schúld van de scholen, maar het is wel het probléém van de scholen. Als gezegd: stijgende kosten en dalende productiviteit vormen een serieuze bedreiging voor de kwaliteit van het onderwijs. Omdat de huidige manier van werken zo al snel niet meer te betalen is. Als scholen hun dienstverlening op peil willen houden, móét de productiviteit dus omhóóg.
Als ik schooldirecteur was, dan had ik het SCP bedankt en had gevraagd: &#8216;Waarde wetenschappers, wat kan ik doen om het tij te keren? Hoe verhoog ik de productiviteit van mijn school?&#8217;
En dan zouden de SCP&#8217;ers mij waarschijnlijk vriendelijk hebben doorverwezen naar die beschuitfabriek. Want daar kan ik leren dat er grofweg twee manieren zijn om de arbeidsproductiviteit te verhogen: de productie kapitaalintensiever maken, en/of de factor arbeid effectiever. Het eerste betekent dat ik wat minder mensen inhuur en het geld spendeer aan ICT en digitale leermiddelen. Door het eenvoudige werk zoals het oefenen van repetitieve taken of het afnemen en nakijken van toetsen aan de computer over te laten, maak ik mijn onderwijs minder arbeidsintensief. De digitalisering gaat snel, de kansen liggen voor het grijpen.
Wat betreft de factor arbeid heb ik als schooldirecteur de taak mijn leerkrachten hoger op te leiden en zich te laten specialiseren. Hoe bekwamer de docent, hoe hoger de productiviteit. Ook hier liggen kansen. Het Rijk heeft geld vrijgemaakt voor het opleiden van leerkrachten. De oude garde gaat met pensioen. De nieuwe generatie ambitieuze, goed opgeleide leerkrachten kunnen het onderwijs productiever maken, als ze dat willen.
In dat laatste zit hem de crux: onderwijsmensen moeten productiever wíllen worden. Ontkennen en verketteren, daar wordt het onderwijs niet beter van. Het SCP-rapport lezen en beseffen dat arbeidsproductiviteitsverhoging cruciaal is voor het op peil houden van het onderwijs, is een begin.

Gerelateerd