<div class="lead">
Waarom heet dit Berlijnse metrostation (nog) zo?
</div>
Ik fietste op een knarsende huurfiets naar Berlijn-Zehlendorf, ongeveer zestien kilometer van het adres waar ik logeerde, want daar ligt Onkel Tom&#8217;s Hütte, een sociale woningwijk gebouwd in de jaren &#8217;20 en &#8217;30. De wijk werd ontworpen door onder andere de modernistische architect Bruno Taut, om Duitse arbeiders van degelijke woningen te voorzien, met harmonieuze vormen, lucht en licht.
Die opzet lijkt goed gelukt – ik heb me zelden zo prettig gevoeld binnen de bebouwde kom. De Bauhaus-achtige huizen zijn geschilderd in zachte kleuren, van vanillegeel tot bruinachtig rood en van hemelsblauw tot <a href="https://static.webshopapp.com/shops/179348/files/114709436/footjoy-spun-poly-v-neck-golf-trui-spearmint.jpg" target="_blank">golftruigroen</a> (Adolf Hitler, die niet bepaald fan was van modernistische architectuur, noemde het spottend de &#8216;Papegaaiennederzetting&#8217;). Daardoor lijken de gevels bijna licht te geven, slechts onderbroken door de schommelende schaduw van hoge naaldbomen.
Tussen de huizen door lopen nauwe, groenovergroeide steegjes, waar je doorheen kunt wandelen en in de tuintjes van de bewoners kunt gluren. Een dikke grijze kat lag uitgestrekt op het dak van een tuinhuisje, even verderop zat een witharige man onder een parasol de krant te lezen. Wonen in Onkel Tom&#8217;s Hütte moet voelen alsof je in een schilderij van Mondriaan leeft, maar dan met het geluid van vogeltjes op de achtergrond. Het kwam voor mijn gevoel erg dichtbij een idylle, de verwezenlijking van een modernistische <a href="https://www.monumente-online.de/de/ausgaben/2005/4/wand-an-wand.php#.WZbAkVEjHIU" target="_blank">droom</a> over functionele en heilzame stadsplanning. De wijk en het gelijknamige metrostation worden dan ook steeds meer <a href="http://www.berliner-woche.de/zehlendorf/wirtschaft/tourismus-projekt-fuer-den-kiez-rund-um-den-u-bahnhof-onkel-toms-huette-d123023.html" target="_blank">aangeprezen</a> als toeristische <a href="http://onkeltomsladenstrasse.de/geschichte" target="_blank">trekpleister</a> voor architectuurfanaten en fietsgrage dagjesmensen.
<q class="pull-left">Wonen in Onkel Tom&#8217;s Hütte moet voelen alsof je in een schilderij van Mondriaan leeft, maar dan met het geluid van vogeltjes op de achtergrond.</q>
Maar toen ik een Duitse vriendin vertelde dat ik bij Onkel Tom&#8217;s Hütte was geweest, rolde ze haar ogen omhoog en schudde ze haar hoofd. &#8216;De naam van dat station is de schande van de U-Bahn&#8217;, zei ze. Volgens haar was het onbegrijpelijk lomp om een metrostation naar zo&#8217;n historisch beladen figuur te noemen.
Ik vertelde haar dat de herkomst van de naam mij vrij onschuldig leek. In de 19e eeuw liet een lokale restauranteigenaar genaamd Thomas hutjes in zijn biertuin neerzetten, zodat zijn gasten bij regenachtig weer toch droog hun biertje konden drinken.&#8217;Tom&#8217;s Hutten&#8217; werden een begrip, en Thomas besloot zijn horecagelegenheid naar het beroemde boek van Harriet Beecher Stowe te vernoemen, waarschijnlijk meer uit joligheid dan uit enige politieke overtuiging.
Volgens mijn vriendin maakte dat niets uit. Sinds Thomas en zijn biertuin is er namelijk erg veel veranderd. De figuur van Oom Tom heeft een belangrijke rol gespeeld in de afschaffing van de slavernij, maar is naderhand nogal <a href="https://www.theguardian.com/books/2002/mar/30/race.society" target="_blank">controversieel</a> geworden: oom Tom werd een scheldwoord, een synoniem voor een schijnheilige, dociele zwarte man, die er alles aan doet om bij witte mensen in het gevlei te komen.
Bovendien zijn het niet alleen het station en de woonwijk die de naam van het anti-slavernij pamflet van Beecher Stowe dragen. In het winkelcentrumpje kun je koffie kopen van Tom’s koffiebranderij, je tandsteen laten wegschrapen in tandartsenpraktrijk Onkel Tom’s Hütte, of een all-inclusive naar Antalya boeken in het Onkel Tom&#8217;s reisbureau. Het klinkt niet misschien niet zo eenduidig kwaadaardig als de Nederlandse Coentunnel of de standbeelden van koning Leopold in België, maar een tikkeltje respectloos is het wel.
Moet de wijk, of dan tenminste het metrostation, dus een andere naam krijgen? Of kunnen we het los zien van de referentie aan slavernij en de geschiedenis van zwarte mensen in de Verenigde Staten?
In Other People&#8217;s Cabins: German Inversions of Onkel Tom&#8217;s Hütte <a href="http://csalateral.org/issue/4/other-peoples-cabins-german-inversions-of-onkel/" target="_blank">beschouwt </a>academica Kristin Moriah de culturele representaties van Oom Tom in Duitsland, waar ze onverdeeld kritisch over is. Maar voor de nederzetting van Bruno Taut maakt ze een uitzondering. Ze geeft toe dat de naam op het eerste gezicht &#8216;een slechte Duitse grap&#8217; lijkt, maar vindt het project zo mooi en elegant dat de naam hier wellicht op zijn plaats is. Want Onkel Tom&#8217;s Hütte is &#8216;sociale woningbouw door het volk voor het volk, waardig leven op een manier die veel zwarte mensen in Amerika nog altijd ontzegd wordt.&#8217; In Taut&#8217;s bouwproject leest ze &#8216;een erkenning van wederzijdse menselijkheid&#8217;.

Gerelateerd