‘Ada is een tijger: voor niets en niemand bang’

Het balkon van de Ajuntament, het stadhuis in Barcelona, 24 september. Het is de laatste dag van de Festes de La Mercè, een festival ter ere van de beschermheilige van de Catalaanse hoofdstad. Het Plaça de Sant Jaume is afgeladen, straks zullen verschillende sportploegen castells vormen (torens van mensen), een Catalaanse traditie. Op het balkon proberen journalisten, politici en bestuurders een plaatsje te vinden. Het is ook de vooravond van de Catalaanse verkiezingen. Plots hangt Alfred Bosch, de lokale fractievoorzitter van de nationalistische partij ERC, een Estelada aan de balkonrand: de Catalaanse vlag met de ster, hét symbool voor de afscheiding van Catalonië. Gejuich op het plein. Dat laat Alberto Fernández Díaz, de fractievoorzitter van de landelijke centrumrechtse Partido Popular, niet op zich zitten. Snel hangt hij er een Spaanse vlag naast. Ada Colau snelt toe en sommeert de mannen hun vlaggen weg te halen. Ze wil geen politieke symbolen op het balkon – en al helemaal geen vlaggenoorlog tijdens de verkiezingscampagne. Dit is neutraal terrein, voor alle burgers.

Een paar seconden later zijn de vlaggen weg. Het typeert Ada Colau: ze laat zich voor geen enkel karretje spannen.

Een dag later – anderhalve kilometer verderop, op het pleintje van de visserswijk Barceloneta. ‘Ada,’ ‘Ada,’ ‘Ada,’ klinkt het. ‘Ada, wil je met me op de foto?’ ‘Ada, ik ga een lied voor je zingen.’ ‘Ada, ben je bij de opening van mijn winkel dit weekend?’ ‘Ada kom je naar de bijeenkomst morgen van de buurtbewonersvereniging?’

Ada is écht. Hier in Spanje is dat een unieke eigenschap. De andere politici hebben een harnas om zich heen – en zijn zo corrupt als het maar kan.

Honderd dagen is Ada Colau burgemeester, La alcaldesa de Barcelona, en deze vrijdagavond is ze aanwezig bij de opening van de Festes de la Barceloneta – de oude havenwijk in de Oude Stad waar de buurtbewoners regelmatig actievoeren tegen de stroom toeristen die de stad overspoelt. Maar vanavond, op de Plaça de la Barceloneta, is er geen toerist te zien. Op de eerste rij witte plastic stapelstoelen zit de kersverse burgemeester met een aantal raadsleden van haar partij Barcelona en Comú. Op het podium tien meter voor haar staat een man van een jaar of zestig – kale kruin met aan weerszijden lange krullen en een dikke bril. Hij zingt een versie van ‘I did it my way’ (maar dan ‘you did it your way’) in het Catalaans, zelfgeschreven, voor de burgemeester. Af en toe noten missend en met hier en daar een foute inzet, maar vol vuur en met een snik in zijn stem, voltooit de man zijn lied. ‘Graciès Ada, per tot’: ‘Dank je Ada, voor alles’. Ada Colau glundert, ze lijkt het écht leuk te vinden – een groot applaus klinkt. Cava in plastic bekertjes en empanadas gaan rond. Minstens honderd buurtbewoners zien hun kans schoon om met de burgemeester – gekleed in een smaakvolle zwarte strakke broek en een zwart klokjasje – op de foto te gaan of een selfie te nemen; ruim veertig minuten doet Ada Colau niets dan poseren. Lachend, altijd een arm om de ander heengeslagen. Een vrouw die duidelijk uit de toon valt in deze volksbuurt, met haar nette leren jasje en bandplooibroek, komt ook op haar toelopen. ‘Ostia, ze doet het echt,’ verzucht haar metgezellin. ‘Ik schaam me dood, Colau is toch geen film- of voetbalster?’

Waarom ze zo van Ada Colau gecharmeerd zijn? ‘Ada is écht. Ze is benaderbaar, ze staat op ons niveau. Je kunt je voorstellen dat ze je vriendin zou zijn. Hier in Spanje is dat een unieke eigenschap. De andere politici hebben een harnas om zich heen – en zijn zo corrupt als het maar kan.’

Dicht bij de mensen

Iedereen zegt het in Barcelona: ‘Ada’ staat dicht bij de mensen. Soms is dat een nadeel, zegt actievoerder Lourdes Lopez vanuit haar rolstoel op de Plaça del Poeta Boscà. ‘Ik zie haar als gelijke, ik ken haar al jaren. In 2004 streden we zij aan zij voor een betere huisvesting in Barceloneta. Er was een stadsplan om vijfduizend families uit hun huis te zetten. Wij bezetten de huizen met de vereniging van buurtbewoners; Ada Colau en haar vrienden hielpen ons. We bezetten samen een woning waar we door de politie zijn uitgesleept. Nu komen we regelmatig bij haar op het gemeentehuis, om een oplossing te vragen voor de vele toeristische appartementen, en de overlast hier in de wijk. Zij legt ons uit dat ze wel wil helpen, maar dat ze maar 11 van de 41 zetels in de raad heeft, dus dat ze niet alles voor ons kan doen. Ik kan niet boos op haar worden, zoals op de vorige burgemeester Trias en zijn voorgangers. Hij stond ons niet eens te woord. Ik snap haar te goed.’

Wat er zo speciaal aan haar is? ‘Dat ze zo normaal is. Dát maakt haar speciaal. Haar voorgangers zaten allemaal in een toren en waren corrupt. En het enige dat ik van een burgemeester wil, is dat ze transparant is. En dat ze ongelijkheden bestrijdt. En dat doet ze.’

Ada Colau heeft zelf ook een verleden van actievoeren. Sociaal bewustzijn kreeg ze van huis uit mee. ‘Verjaardag op verjaardag’ kreeg ze van haar moeder te horen hoe, een paar uur voor haar geboorte op 3 maart 1974, Salvador Puig Antich, lid van de Iberische Bevrijdingsbeweging MIL, in zijn cel werd geëxecuteerd. Het waren de nadagen van het Franco-bewind. In de armen van haar moeder liep Ada mee in haar eerste demonstraties, onder de leus ‘Wij willen een publieke school’. Tijdens haar middelbareschooljaren was ze vrijwilliger voor Amnesty International en Amics de la Gent Gran, een verzameling ngo’s. Ze organiseerde een staking, was lid van een theatergroep en schreef artikelen, waar volgens haar ‘de directie niet blij van werd’, voor een tijdschrift.

Pas tijdens haar studie filosofie werd ze politiek actief. Via haar geschiedenisleraar Vicenç Molina van de Universitat de Barcelona kwam ze bij haar eerste ‘colectivo político’ – el Moviment de Crítica Radical (MCR), waar ze het tot voorzitter schopte. Molina zei daar later over in de Catalaanse krant El Periódico: ‘Ze was de beste secretaris-generaal die we ooit hadden gehad! Zij had me niet nodig, ze liep al snel los.’ Wat hij haar verder nog bijbracht? ‘Dat de revolutie hand in hand moet gaan met geluk.’

Menselijk schild

Na haar studie deed ze ‘communicatieklussen’, onder meer productiewerk voor de televisie, vertaalwerk als tolk Italiaans en consultatie- en advieswerk. Er zijn grappige beelden uit die tijd. Haar vader maakte een komische serie (half fictie, half reallife) over het leven van zijn gezin, Dos + Una, waarin de stiefzusjes van Ada centraal staan: Clara, zeven jaar jonger, en de weer twee jaar jongere tweeling Luci en Ali. Alle drie adoreren ze hun oudere zus Ada, maar tegelijkertijd ‘haten’ ze haar ook, omdat alles bij haar zo goed lukt.

Ze deed mee aan manifestaties tegen de Wereldbank, het ‘Europa del Capital’ en tegen de oorlog in Irak. Daarna zette ze zich in voor de sociale strijd waarvan ze uiteindelijk het gezicht zou worden: die om betere, betaalbare woningen in Spanje, een land waar nauwelijks sociale woningbouw is en 83 procent van de bevolking een eigen huis bezit. ‘Ada Colau zag al in een heel vroeg stadium op een heel intelligente wijze waar het fout zat in Spanje,’ zegt hoogleraar hispanistiek Sebastiaan Faber. Er werd in die tijd maar aangebouwd in Spanje, the sky was the limit. Flatgebouwen, vliegvelden en openbare gebouwen verrezen, of er nou wel of niet een bestemming voor was. 30 tot 40 procent van de beroepsbevolking werkte in de bouw. Toen in 2007 de burbuja, de zeepbel, knapte, belandde Spanje in een diepe crisis. Honderdduizenden mensen verloren hun baan en konden hun hypotheek niet meer betalen. Meer dan 350.000 families belandden op straat, alleen al in de periode van 2007 tot 2011. Ze bleven ook nog eens met een restschuld zitten.

Ada Colau voerde al een tijd actie tegen de huisuitzettingen, toen ze in 2007 de Plataforma de Afectados por la Hipoteca (PAH) oprichtte: platform voor hypotheekslachtoffers. Samen met medeactivisten lag ze vaak letterlijk dwars en vormde ze regelmatig een menselijk schild om huisuitzettingen te voorkomen. Ze bezetten niet alleen woningen, maar ook banken. De anti-oproerpolitie sleepte haar meerdere keren uit woningen en banken. Foto’s uit juli 2013 waarop te zien is hoe Colau uit een bank wordt gesleept, werden later wereldberoemd. Maar Colau was ook een meester in het debatteren met diezelfde banken, en ze ontpopte zich tot leider en woordvoerder. Toen zij en haar partner, de econoom Adria Alemany, ook actief in de PAH, een baby kregen, nam ze die op de arm mee, zoals zij op haar moeders arm zat tijdens demonstraties in de jaren zeventig.

In 2012 verzamelde ze met de PAH meer dan een half miljoen handtekeningen om een einde te maken aan de huisuitzettingen, en kon zo een burgerinitiatief in het parlement indienen. Ze sprak in het parlement tijdens een hoorzitting over de crisis, na een bekende bankier die zei dat er in Spanje niets aan de hand was. ‘Deze man is een crimineel,’ zei ze, ‘en zo moet hij ook behandeld worden. Vanwege zijn praktijken raken mensen hun huis kwijt, hebben ze een schuld voor het leven. Het levert stress en ziektes op, er zijn mensen die zelfmoord plegen als gevolg van zijn expertise. Dit is geen expert, het is een crimineel die een probleem veroorzaakt. Mensen als hij hebben de economie van dit land geruïneerd.’

Het leverde haar een reprimande op in het parlement, maar veel Spanjaarden hadden diep respect voor de vrouw die de realiteit durfde te benoemen.

‘Ada is echt een tijger, voor niets en niemand bang,’ zegt Vanesa Valinho, die samen met haar in de PAH zat. ‘Ze laat zich niet zomaar aan de kant schuiven. Ze ging tot het gaatje met actievoeren, maar vaak op een ludieke manier.’

U bent dik

‘Ada, je moet de politiek in, als jij de politiek ingaat, dan ga ik weer stemmen’, hoorde ze regelmatig. In 2014 richtte ze Barcelona en Comú op, dat zich ontpopte tot een krachtige volksbeweging. Tijdens campagnes liet ze zich van haar scherpe kant zien: ze ging zo fel in debat met andere politici dat die vaak hun toevlucht namen tot beledigende taal. ‘U weet dat niet, want u woont heel anders,’ beet ze de rechtse journalist Alfonso Rojo toe, die tijdens een tv-debat zei dat het met de armoede in volkswijken wel meevalt. ‘Als we persoonlijk gaan worden, dan kan ik dat ook,’ antwoordde hij: ‘u bent dik.’ Colau zette grote ogen op en trok met een geringschattend lachje één mondhoek op, maar bleef verder onverstoorbaar. Toen Rojo weigerde excuses te maken, verwijderde de gespreksleider hem bij het debat. Het maakte Ada Colau alleen maar populairder.

Sebastiaan Faber: ‘Ada Colau staat model voor een nieuw soort Spaans politicus – ook door haar eigen levensloop. Ze heeft een imago van onafhankelijkheid en integriteit. Integriteit, dat is een zeldzame en hooggewaardeerde kwaliteit in de ogen van Spanjaarden. Daarnaast verklaarde ze zich solidair met sociaal zwakkeren en ze is niet bang. Ze is doortastend – ze doet de dingen die gedaan moeten worden – en dat ook nog eens gekoppeld aan bescheidenheid, iets wat in de ogen van de Spaanse kiezer eveneens een zeldzaamheid is.’

Nog geen jaar later gebeurde wat niemand in Spanje voor mogelijk had gehouden: Barcelona en Comú werd bij de lokale verkiezingen de grootste met 25 procent en mocht de burgemeester leveren. ‘We hebben het onmogelijke mogelijk gemaakt, David heeft van Goliath gewonnen!’ riep Colau op de verkiezingsavond.

‘Onze campagne is niet gefinancierd met euro’s,’ zei geestverwant Manuela Carmen, de nieuwe burgemeester van Madrid, net als Colau voortgekomen uit de burgerbeweging, ‘maar met een nieuwe munteenheid: creativiteit, spontaniteit en plezier. Wij laten zien dat je politiek ook op een andere manier kunt bedrijven.’

De stad teruggeven aan haar inwoners, dat is wat Ada Colau wil doen.

Historisch geheugen

De stad teruggeven aan haar inwoners, dat is wat Ada Colau wil doen. Met een ambitieuze agenda van politieke vernieuwing en strenge ethische normen: een zerotolerancebeleid voor corruptie, een einde aan de draaideurpolitiek tussen politiek en bedrijfsleven, een beperkte herverkiesbaarheid voor politici en volledige transparantie. Ook wordt er gesnoeid in de hoge salarissen voor politici. Haar eerste beslissing was in overeenstemming met die agenda: ze bracht haar eigen burgemeesterssalaris terug naar een derde van dat van haar voorganger: 2.200 euro. Daarna volgde een reeks bezuinigingsmaatregelen: zo zette ze een streep door de kandidatuur van Barcelona voor de Winterspelen van 2026. ‘Er is geen draagvlak voor onder de bevolking,’ verklaarde ze droogjes. Ze schafte ook de ijsbaan af, die op initiatief van winkeliers elk jaar rond Kerst in de Oude Stad werd opgetuigd. ‘Een onhoudbaar model,’ zei ze, ‘veel te duur.’ In plaats daarvan beloofde ze gratis activiteiten te organiseren. De acht plaatsen die het gemeentebestuur in het Gran Teatre del Liceu aan de Rambla heeft, voor gasten en eigen gebruik – kosten 108.000 euro per jaar – zegde ze op. ‘Een niet te verdedigen privilege,’ zei ze. Ook het mobiele-telefooncongres, dat elk jaar in Barcelona wordt gehouden, moest eraan geloven. Ze gaf geen vergunning af voor de jaarlijkse mis die tot dit jaar werd gehouden in het klooster van Montjuïc net buiten de stad, voor de gevallenen aan de kant van de Nationalisten in de Burgeroorlog. ‘Een daad van verheerlijking van militair geweld, in strijd met de wet op het Historisch Geheugen,’ noemde ze het.

Ze heeft ruim 27 miljoen euro uitgetrokken voor de aanleg van sociale huurwoningen. Banken die woningen leeg laten staan, krijgen een boete. Van woningen die illegaal aan toeristen worden verhuurd, worden na opsporing sociale huurwoningen gemaakt. En ze verleent gedurende een jaar geen vergunningen aan hotels, B&B’s en toeristische appartementen: 29 hotels kunnen naar hun vergunning fluiten. Daaronder het Hyatt Hotel, dat zich wilde vestigen in de Torre Agbar – een moderne toren met de bijnaam De Fallus, die veel stadsbewoners een doorn in het oog is – en het hotel Four Seasons, dat het gebouw van de Deutsche Bank wilde betrekken. Colau, die zelf in de Carrer de Còrsega woont op twee blokken afstand van de Sagrada Família, wil niet dat Barcelona louter verwordt tot een ‘themapark voor toeristen’. ‘Het toerisme is ons boven het hoofd gegroeid,’ zegt ze, ‘we moeten eerst een breed debat over het toerisme in de stad voeren.’

Het maakt haar populair bij de buurtbewonersverenigingen, maar minder geliefd bij zakenmensen en ondernemers. ‘Over een paar jaar gaan we de gevolgen hiervan ondervinden,’ zegt onder meer de centrumrechtse Catalaanse president Mas.
Ook de Spaanse pers valt over haar heen. ‘Een beetje flauw,’ noemt Sebastiaan Faber de manier waarop kranten als El Mundo, rechtse websites, maar ook El País over haar schrijven. ‘Die krant heeft ook een ruk naar rechts gemaakt. De kranten vallen haar aan op het maken van misstappen en het breken van verkiezingsbeloftes. Daaraan hangen ze de conclusie dat ze niet integer zou zijn. Als je met een agenda waarbij vernieuwing en integriteit hoog in het vaandel staan wordt gekozen, gebeurt dat al snel… Maar natuurlijk moet je af en toe water bij de wijn doen. Het mobiele-telefooncongres is er toch gekomen, en ze heeft ook gezegd opnieuw naar de hotelvergunningen te kijken. Ze neemt elke keer een verstandige, pragmatische positie in, zonder het hoofddoel uit het oog te verliezen – zoals een rem zetten op de bijna volledig ongecontroleerde groei van het toerisme, die de stad uitholt en verpest, ook voor andere toeristen. Ze heeft zich toch moeten verhouden tot machtsblokken die al gevormd waren, dat is haar grootste uitdaging. Ik vind dat ze dat heel goed doet. Ze laat zich voor niemands karretje spannen – ook niet voor dat van Artur Mas.’

Tegen grenzen

11 september was het Diada Nacional de Catalunya – de Nationale Feestdag van Catalonië – en het was duidelijk dat regiopresident Artur Mas, die aanstuurt op onafhankelijkheid van de regio, de dag inzette als politiek symbool voor de ‘independencia’ en dus voor zijn eigen verkiezingscampagne. Ada Colau verklaarde daarom in eerste instantie niet te willen gaan. Toen daar onrust over ontstond, zei ze ‘als privépersoon en niet als burgemeester’ te gaan. Maar naarmate de tijd vorderde en Mas zijn verkiezingscampagne verder aanscherpte, zag ze daar toch van af. Faber: ‘Ze maakte heel knap duidelijk waarom ze daar niet wilde zijn: “Omdat Mas Diada tot een dag voor onafhankelijkheid heeft benoemd, kan ik daar als burgemeester nu niet meer meer zijn.” Ze neemt de highroad, ze laat zich niet insluiten.’

De dag na het vlaggenincident distantieerde ze zich daar ook heel duidelijk van op Facebook: ‘Net op de dag dat we het open karakter van het feest van La Mercè hebben hersteld en de hekken hebben weggehaald die de vorige regering daar de afgelopen jaren neerzette uit angst voor demonstraties, moeten de ERC en de PP hun nummertje maken, alsof de balkonruimte een ruimte is voor de verkiezingsstrijd. Het is een gebrek aan respect voor de inwoners van Barcelona, voor wie de feesten bedoeld zijn.’
Faber: ‘Het wordt heel interessant om te zien wat voor rol zij nu gaat spelen, na de verkiezingsuitslag in Catalonië, hoe zij zich gaat positioneren. Ze heeft toch – via burgemeester Carmena – een verbond met Madrid. Het zou best kunnen dat zij een heel belangrijke bemiddelende rol gaat spelen die voor Mas en zijn partijgenoten al niet meer is weggelegd omdat zij zich te diep hebben ingegraven.’

In haar verkiezingsstrijd heeft ze zich nooit zo uitgesproken over het onafhankelijkheidsvraagstuk. ‘Ik ben een wereldburger, ik ben tegen alle grenzen,’ zei ze, maar als ze érgens voorstander van is, dan is het van zelfbeschikkingsrecht voor alle Catalanen. ‘Maar dan wel goed georganiseerd, door middel van een wettig referendum, en niet zoals nu is gebeurd, een verkiezingsuitslag met maar 47 procent voorstemmers als referendum interpreteren.’

Premier van spanje?

Eind september, begin oktober kwam de vluchtelingenstroom vanuit Syrië richting Europa op gang. Colau maakte een duidelijk statement: ‘Vluchtelingen, wees welkom’, en ze richtte een netwerk op van steden die zelf de opvang regelen. ‘Van de overheid horen we niets, die coördineren niets. Dan doen we het zelf maar,’ zei Colau, die eerder deze maand op bezoek ging in München en Leipzig om te zien hoe daar de opvang wordt geregeld.

‘Met de vluchtelingenkwestie kan ze laten zien dat ze echt principes heeft, dat doet ze heel goed,’ zegt Faber. Door haar ervaring als activiste weet ze hoe ze goede hulpverlening moet organiseren, zowel op sociaal als op psychologisch gebied. ‘Als de staat het niet doet, dan doen we het zelf wel.’

‘Ada, Spanje heeft een president nodig zoals jij, niet de papas fritas die ons land nu regeren.’ Het is zomaar een bericht op Facebook, die honderden likes krijgt. Faber: ‘Het is een interessante vraag: waar gaat ze eindigen? Ze is deel van een nieuwe beweging van burgerpolitici die voor beperking van ambtstermijnen is. Ze ziet de politiek in principe niet als eerste stapje om hogerop te komen. Het zou kunnen zijn dat ze dit een bepaalde tijd doet en daarna terug gaat naar haar “gewone” leven. Maar ze zou best in de landelijke politiek terecht kunnen komen; ik zie haar daar wel toe in staat. Ook omdat ze heel snel leert. Je zag de manier waarop ze zichzelf ontwikkelde tegen het einde van de campagne, en nu ook weer als burgemeester. Ze was eerst nog wat onhandig, maar ze is nu zelfverzekerd, duidelijk, ondemagogisch en recht voor z’n raap. Ze is gegroeid, ik denk dat ze in staat is nog meer te groeien. Premier van Spanje? Ik zie het haar zomaar doen.’