Den Haag
vijf jaar geleden bracht PvdA-denktank de Wiardi Beckman Stichting (WBS) het boek ­Lokale politiek als ­laboratorium uit. In de voetsporen van Wibaut en Drees, luidde de ondertitel. Met de landelijke PvdA, die in het weinig populaire vierde kabinet-Balkenende zat, ging het electoraal niet goed. Als er nog hoop was op een sociaal-democratische renaissance, moest die in de gemeenten worden gezocht.
Al vóór de Tweede Wereldoorlog ­waren de grote steden de bakermat geweest van het ‘wethouderssocialisme’. In Amsterdam bouwde Floor Wibaut betaalbare huizen voor de arbeiders. Monne de Miranda zorgde voor gemeentelijke keukens, was­inrichtingen en zwembaden. In Den Haag maakte wethouder Willem Drees zich sterk voor armen, zieken, bejaarden en werklozen. In zulke ­gemeenten had de rode haan voor het eerst victorie gekraaid. Pas later gingen SDAP en PvdA aan het landsbestuur deelnemen.
Aan het begin van onze eeuw was een nieuwe generatie linkse wethouders opgestaan, signaleerden Frans Becker en Menno Hurenkamp in het WBS-boek: Lodewijk Asscher bestuurde Amsterdam, Rinda den Besten Utrecht, Otwin van Dijk Doetinchem, Bert Otten Hengelo. Ze hadden met elkaar gemeen dat ze knopen durfden door te hakken en de confrontatie met ontevreden burgers niet schuwden. Ze gingen recht op hun doel af en waren ook niet bang termen als ‘fatsoen’ en ‘normen en waarden’ in de mond te nemen. Van dat ‘wethouderssocialisme nieuwe stijl’ moest de partij het hebben, vond de WBS. In Amsterdam, Utrecht, Doetinchem en Hengelo werd de basis gelegd voor een ‘fatsoenlijke samenleving’.
Anno 2014 zit de PvdA opnieuw in een impopulair kabinet, al heet dat nu Rutte II. Maar van de ‘bevlogen activisten’ die in de steden ‘de boel bij elkaar houden’ valt de redding niet meer te verwachten. In Amsterdam en Utrecht werd D66 groter dan de PvdA. In Doetinchem rukte de SP op, in Hengelo boekte Pro Hengelo een monsterzege. De enige grote stad waar de PvdA zich handhaafde, is Eindhoven. Elders zullen de sociaaldemocraten moeten kiezen tussen de oppositie en genadebrood eten.
De PvdA in de grote steden doet me denken aan het CDA van de jaren negentig. Net als de christen-democraten van toen pochten de wethouderssocialisten op hun grote bestuurlijke ervaring. Daar konden de welwillende amateurs van D66 en de lokale partijen niet aan tippen. De PvdA was de volkspartij die de brug tussen intellectuelen en lager opgeleiden, ­arbeiders en middengroepen, ­autochtonen en allochtonen kon slaan. Zoals de confessionelen zich ook altijd zagen als hét bindmiddel van de samenleving, dé groepering die het compromis tussen de andere politieke stromingen kon formuleren. Maar in 1994 liet het paarse kabinet-Kok zien dat het land ook zonder Lubbers, Brinkman en Deetman kon.
Bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen hebben de kiezers in de steden uitgesproken dat ze niet langer van de dominantie van de PvdA zijn gediend. Amsterdam, Den Haag en Utrecht willen dat de Democraten het voortouw nemen, de Rotterdammers hebben hun hoop gesteld op Joost Eerdmans. Met de uitslag van 19 maart is aan het tijdperk van de traditionele volkspartijen CDA en PvdA een definitief eind gekomen.
De PvdA likt haar wonden. De partij moet naar links, roepen oudgedienden als Adri Duivesteijn, Jan Pronk, Arnold Heertje en Rick van der Ploeg. De partijleiding is er allesbehalve van overtuigd dat een matpartij aangaan met de liberalen het juiste antwoord is. ‘19 maart’ kan niet worden uitgelegd als een protest tegen de bezuinigingspolitiek van Rutte II, hield een van de politiek adviseurs van Diederik Samsom me deze week voor. Als dat zo was geweest, hadden de PvdA-kiezers de benen naar de SP genomen, redeneerde hij. In plaats daarvan stemden ze op D66, dat meer bezuinigingen en hervormingen bepleit dan de PvdA. Probeer daar nog maar eens een touw aan vast te knopen!
De enige conclusie die kon worden getrokken, was dat de partij te veel in bestuurlijk jargon sprak en minder technocratisch moest worden. Het ‘wethouderssocialisme nieuwe stijl’ heeft gefaald. n
Nee
max.van.weezel@vn.nl

Gerelateerd