<div class="lead">
De EU geeft jaarlijks 1,25 miljard euro uit aan tolken en vertalers. Terecht. De geschiedenis leert immers: kom niet aan de status van een taal.
</div>
Ik ken een Brusselse hoogleraar – inmiddels allang met pensioen – die rond 1980 de verfransing van zijn stad bestreed door zijn studenten de tram op te sturen met het consigne tegen de conducteur uitsluitend Nederlands te spreken. Als die functionaris bleef voorgeven ze niet te verstaan, moesten ze ineens begrijpend uitroepen: &#8216;Ah&#8230; vous êtes Maroccain?!&#8217; Ophef verzekerd – en af en toe een blauw oog.
Hoewel destijds de Koude Oorlog nog springlevend was en de jeugd zeker wist dat ze no future had, waren het in veel opzichten luchthartiger jaren dan nu. Maar zelfs toen bleef taal een politiek en cultureel brisant goedje. In Spanje staken het Catalaans en het Baskisch, na onder het Franco-regime streng verboden geweest te zijn, met nieuwe assertiviteit hun kopjes boven het maaiveld, en er waren ernstige taalrellen in de Belgische Voerstreek, vlak onder Maastricht. Tezelfdertijd walste in Nederland ondanks bedenkingen de desastreuze machine van het Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur-beleid (OETC) over de tweede generatie allochtonen heen.
Geen wonder dus dat de laatste Brexit-stemmen nog niet geteld waren, of her en der werd hoopvol gefluisterd dat met de Britten ook het Engels als officiële taal uit de EU gebonjourd zou kunnen worden, het koekoeksjong dat in toenemend tempo de aloude dominantie van het Frans in de Europese diplomatie en bureaucratie uitholt. Tot 1995, toen de laatste Franse Europaus, Jacques Delors, vertrok, hadden de commissarissen zich bijvoorbeeld uitsluitend in het Frans tot de media gericht, tegenwoordig doen ze het om en om in Frans en Engels. Toen vorige week maandag ook nog de vooraanstaande Poolse Europarlementariër Danuta Hübner verklaarde dat het Engels zijn status van EU-werktaal zou moeten verliezen omdat alleen de Britten die taal als hun officiële taal hadden aangemeld, ging er achter menige zorgvuldig gesloten deur in Brussel en Parijs een stil gejuich op. Immers, elk EU-lid mag maar één taal aanmelden, en Hübner had terecht opgemerkt dat de enige twee andere Engelssprekende lidstaten, Ierland en Malta, respectievelijk al het Iers en het uit het Arabisch voortgekomen Malti hadden ingebracht.
<q class="pull-right">Van het Iers bestaan nauwelijks meer echte moedertaalsprekers, het Ierse Gaelic was een paar decennia geleden zo dood als een pier.</q>
Dat hadden deze wat en halfwat van de EU uit cultuurpolitieke overwegingen gedaan, want praktisch was het onzin. Wordt Malti in elk geval op Malta zelf naast het Engels nog wel echt gesproken, in het overgrote deel van Ierland is Engels de enige omgangstaal. Van het Iers bestaan nauwelijks meer echte moedertaalsprekers, het Ierse Gaelic was een paar decennia geleden zo dood als een pier, en is door een intensief reanimatieprogramma en flinke subsidies uit Dublin in de verste buitengewesten wakkergekust als een soort hobbytaal van patriottische Ieren en nostalgische achterafwoners. Ierse politici en bestuurders willen behalve symboolpolitiek bedrijven helemaal niks met hun zelfgebreide Iers, daarom staken ze meteen een spaak in het anti-Engelse wiel: de EU kan statutair zijn talenpakket alleen met algemene stemmen veranderen, en, zeiden de Ieren, &#8216;wij stemmen tegen.&#8217;
Het zou ook van weinig realiteitszin getuigen om het Engels van Tralee tot Constanţa in de ban te doen. Engels is nu eenmaal de breedst gedragen lingua franca, ook binnen Europa, ongeacht wat nationale en Europese overheden en dignitarissen daarvan vinden. Eerder, vinden sommigen, zou je het omgekeerde moeten doen. Sinds jaar en dag moeten alle officiële stukken in de inmiddels 24 officiële talen van de gemeenschap worden vertaald, inclusief dat Iers en Malti (op een paar uitzonderingen na), dat echt geen hond ooit leest. Ook moeten voor alle vergaderingen van enig belang tolken tussen al die talen beschikbaar zijn. Daarvoor onderhoudt de EU een vertaaldienst met zo’n 1750 vertalers, 600 fulltime tolken en eveneens 600 koppen ondersteunend personeel, die nog eens worden bijgestaan door zo’n 3000 freelance tolken. Je zou een hoop geld kunnen besparen door dat hele, jaarlijks zo’n 1,25 miljard euro kostende circus op te heffen en alles voortaan in het Engels te doen.
<q class="pull-left">Als er één manier is om de Europese Unie op te blazen, is het door aan de status van de talen van de inwoners te gaan morrelen.</q>
Dat is al een oude discussie, en de vraag die vervolgens altijd wordt overgeslagen luidt: 1,25 miljard, is dat veel? Dat valt verrassend genoeg wel mee. Het komt in de buurt van de jaarlijkse kosten van één van de nieuwe Amerikaanse Gerald R. Ford klasse vliegdekschepen, zonder het noodzakelijke begeleidend eskader. Wat is dat nu weer voor vergelijking, zult u denken, maar ook dat valt wel mee. Want (Europloffers, opgelet!) al dat vertalen is een effectieve vorm van versterking en bescherming van de Europese eenheid, een soort interne defensie. Als er één manier is om de Europese Unie op te blazen, is het door aan de status van de talen van de inwoners te gaan morrelen. De geschiedenis leert dat je daar echt moord en doodslag van krijgt.
Onderdrukkende regimes denken altijd dat je de cultuur en identiteit van een volk kunt vernietigen door het zijn taal te ontnemen. Franco probeerde dat zoals gezegd met de Basken en de Catalanen, Turkije probeert het al een eeuw met de Koerden, Stalin deed het onder andere met de Krim-Tataren en de Balten, Griekenland probeert de Macedoniërs erdoor in te lijven en onze eigen koning Willem I deed het met de Franstalige inwoners van de Zuidelijke Nederlanden. Maar keer op keer levert zulk beleid niets dan haat en taai, vaak gewelddadig verzet op. Willems taalpolitiek was een van de voornaamste drijfveren van de gewelddadige revolutie die in oktober 1830 zijn Verenigd Koninkrijk onomkeerbaar uiteenreet. De haat van de Macedoniërs tegen de Grieken wordt alleen maar groter en dieper, de Krim-Tataren zijn ondanks vervolging en deportatie terug op de Krim en nog steeds onderdeel van de instabiliteit in de regio, en de Balten moeten absoluut niets van hun Russische buren hebben. Ten slotte was er zonder de meedogenloze onderdrukking van het Koerdisch door de Turken geen PKK geweest, en zeker geen brede loyale PKK-achterban.
Denk ook niet dat &#8216;wij&#8217;, moderne rationele Nederlanders voor zoiets niet gevoelig zouden zijn. In november 1951 was het kneppelfreed in Leeuwarden, knuppeldag met grootschalige rellen, waterkanonnen en gewonden, omdat de plaatselijke kantonrechter mr. Wolthers weigerde om een beklaagde, een veearts die een verkeersovertreding begaan had, in het Fries zijn zaak te laten bepleiten. Pas in 1955 kreeg men het recht om in de rechtszaal Fries te spreken, en de kwestie sleepte nog meer dan vijftig jaar door, totdat het Fries in 2014 bij wet werd erkend als bestuurs- en rechtstaal.
Wat zo zwaar weegt, mag wel wat kosten.

Rik Smits

Gerelateerd