Hoe Marlboro-fabrikant Philip Morris toekomstige wereldleiders probeert te paaien

Een tabaksfabrikant die oproept tot een rookvrije wereld: het blijft opmerkelijk. Toch is dat wat Philip Morris International, dat onder andere Marlboro op de markt brengt, afgelopen week weer eens deed. Philip Morris was met een delegatie jonge medewerkers op One Young World, een vierdaags internationaal congres voor ‘de leiders van morgen’, ook wel bekend als het ‘Davos voor Jongeren.’ Den Haag was dit jaar gaststad.

In een filmpje dat via social media verspreid werd, spraken Philip Morris-medewerkers over hun initiatief voor een rookvrije toekomst. One Young World vormde de ‘perfecte mogelijkheid’ om ‘contacten op te doen die ons kunnen helpen onze rookvrije visie te verspreiden’. Rookvrij is bij Philip Morris newspeak voor de IQOS, de nieuwe elektronische sigaret, waarbij je wel degelijk tabaksdamp inademt.

Vooral in de Westerse wereld zet Philip Morris in op de IQOS omdat hier het tabaksgebruik al jaren daalt dankzij allerlei een reeks overheidsmaatregelen. Begin dit jaar plaatste het bedrijf in verschillende Britse kranten een Nieuwjaarsvoornemen: stoppen met de productie van filtersigaretten en geleidelijk overgaan op ‘rookloze’ producten, die volgens de fabrikant ‘potentieel veel minder gevaarlijk zijn dan traditioneel roken’. De IQOS is het paradepaardje.

De Wereldgezondheidsorganisatie is simpel in haar oordeel: alle tabaksproducten zijn schadelijk, ook de IQOS, en dus moeten deze en andere producten voldoen aan de regels die ook aan tabak worden gesteld. Het RIVM stelde na onderzoek dat IQOS ‘waarschijnlijk minder schadelijk is’ maar ‘zeker niet gezond’.

Een klein leger beroemdheden

Tijdens de One Young World conferentie waren ruim achttienhonderd ‘jonge talenten’ uit honderdnegentig landen er getuige van hoe koningin Máxima de opening verzorgde. Vervolgens discussieerden de aanwezigen onder leiding van een klein leger aan beroemdheden, onder wie drie Nobelprijswinnaars, over klimaatverandering, mensenrechten en volksgezondheid. Ook premier Rutte en de Haagse burgemeester Pauline Krikke waren aanwezig. En tussen al deze mensen liep ook een delegatie van Philip Morris.

In een reactie laat een woordvoerder van One Young World weten dat mondiale problemen, waaronder tabaksgebruik, alleen worden opgelost wanneer alle bedrijven een plek aan tafel krijgen en ‘onderdeel vormen van iedere verandering’. Verder wijst de organisatie op de aanwezigheid van Margianta Dinata op het congres. Hij is een van meest toonaangevende anti-tabaksactivisten in Indonesië, waar bijna zeventig procent van de bevolking rookt en dagelijks 668 inwoners aan de gevolgen van roken overlijden. Philip Morris International is er marktleider.

Dat een congresorganisator de tabaksindustrie uitnodigt is misschien opvallend te noemen, maar niet in strijd met de regels. Onduidelijker is het als het gaat om de aanwezigheid van ambtenaren van de ministeries van Economische Zaken, Landbouw en Sociale Zaken en de gemeenten Den Haag, Rotterdam en Amsterdam. Overheidsambtenaren dienen het contact met de tabaksindustrie namelijk tot een absoluut minimum te beperken, op grond van het Framework Convention on Tobacco, waar Nederland mede-ondertekenaar van is. Daarbij komt dat Den Haag, net als Rotterdam en Amsterdam alle drie lid zijn van de Alliantie Nederland Rookvrij.

Verschillende ministeries werden vorig jaar nog op de vingers getikt toen uit onderzoek van de Onderzoeksredactie Tabak bleek dat zij contacten met de industrie niet hadden gemeld.

Dit keer laat de gemeente Den Haag in reactie op vragen weten dat trots was gastheer te mogen zijn van de bijeenkomst waar ‘iedereen vrij was om te zeggen wat hij of zij wil’. Verder laat de gemeentewoordvoerder weten dat er tijdens de bijeenkomst ‘geen contacten’ waren met Philip Morris.

De tegenlobby

Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis (ChristenUnie) werkt aan stevige maatregelen om roken tegen te gaan. Ook hij beschouwt de IQOS als regulier en schadelijk tabaksproduct. Voor elektronische sigaretten geldt al sinds 2016 een reclameverbod en als het aan de staatssecretaris ligt komt daar in ieder geval wetgeving over generieke verpakkingen en een rookverbod in openbare gebouwen bij. Blokhuis volgt hierbij de richtlijnen van het Framework Convention on Tobacco Control (FCTC). Het jaarlijkse FCTC-overleg wordt in 2020 in Nederland gehouden.

In uitgelekte stukken omschreef de tabaksindustrie het FCTC als een ‘losgeslagen trein’, bestuurd door ‘anti-tabaksextremisten’.

In een brief aan de Tweede Kamer schreef Blokhuis dat je ook van de rookvrije apparaatjes en de e-sigaret ‘dodelijk ziek’ kan worden. Het leverde hem eerder dit jaar een geïrriteerde reactie op van Philip Morris, dat juist bezig was met het openen van IQOS-winkels in de grote steden.

Het Amerikaanse persbureau Reuters onthulde vorig jaar de grootschalige lobby van Philip Morris om dit akkoord en vooral de bepalingen omtrent e-sigaretten te torpederen. In uitgelekte stukken omschreef de industrie het FCTC als een ‘losgeslagen trein’, bestuurd door ‘anti-tabaksextremisten’. De aanwezigheid van de fabrikant op een evenement als One Young World kan dan ook niet anders worden gezien als onderdeel van een tegenlobby.

Old boys network

Dat de sigarettenindustrie nog steeds onderdeel is van het old boys network, blijkt uit de lijst van genodigden voor een lunch in nieuwscentrum Nieuwspoort op 6 december, in aanwezigheid van premier Mark Rutte. Op die lijst staat ook Peter van den Driest, directeur Corporate Affairs van Philip Morris.

De tabaksmultinational blijkt een van zestig ‘vrienden’ van Nieuwspoort. Volgens de site van het perscentrum vormen zij een ‘exclusief gezelschap’, hoofdzakelijk bestaand uit directeuren en leden van raden van bestuur van Nederlands grootste bedrijven. De ledenlijst is geheim. Leden hebben een vaste plek bij het jaarlijkse vriendendiner in de Ridderzaal, volgens de website van Nieuwspoort ‘altijd in gezelschap van de premier, verschillende kabinetsleden en toonaangevende politici’. Peter van den Driest zegt dat Philip Morris bijdraagt ‘aan de instandhouding van Nieuwspoort als centrum van het vrije woord.’ Vragen over het FCTC vindt hij ‘spijkers op laag water zoeken.’

Vooral bij de VVD vindt de industrie nog immer een luisterend oor.

Nieuwspoort-directeur Eric Janssen laat weten dat het Vrienden Comité als onafhankelijke organisatie opereert. Lidmaatschap is geheim, er is geen aanspreekpunt. Nieuwspoort is geen overheidsinstantie, zegt Janssen, maar een debatcentrum waar ‘ruimte is voor alle opinies en meningen, uiteraard binnen het kader van de wet’. Omdat Nieuwspoort buiten de overheid valt, zijn de antilobby-bepalingen van het FCTC er niet van toepassing. Op evenementen zijn politici en lobbyisten er zelf verantwoordelijk voor hoe zij onderling contact inkleden, aldus Janssen. Volgens de directeur is Rutte op 6 december alleen als spreker uitgenodigd.

Het ministerie van Algemene Zaken laat in een reactie weten dat er van kabinetszijde geen bemoeienis is met de samenstelling van zowel de bezoekerslijst van One Young World als die van de Vrienden van Nieuwspoort. ‘De aanwezigheid van de tabaksindustrie op de evenementen doet niets af aan het kabinetsvoornemen om te komen tot een rookvrije generatie.’

Twee gezichten

De exclusieve status van Philip Morris als Vriend van Nieuwspoort is tekenend voor de positie die de fabrikant ondanks de strenge regels van het FCTC heeft weten te behouden in Den Haag. Vooral bij de VVD vindt de industrie nog immer een luisterend oor. In haar eerste jaren als minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport probeerde Edith Schippers maatregelen als het rookverbod in cafés terug te draaien.

Televisieprogramma Zembla onthulde in 2011 dat er veelvuldig contact was tussen de tabaksindustrie en VWS-ambtenaren. Ook andere VVD-leden worden er regelmatig van beticht warme banden te hebben met de tabaksindustrie. Zo sprak Kamerlid Erik Ziengs zich uit tegen accijnsverhogingen op tabak en rookvrije terrassen. Ook noemde hij het inperken van tabaksverkooppunten ‘treiterbeleid’ en kwam hij in opspraak vanwege een bezoek aan tabaksfabriek Niemeyer in Groningen.

Van de ene kant heb je staatssecretaris Paul Blokhuis die serieus werk lijkt te maken van het anti-rookbeleid, van de andere kant VVD’ers die vooral hun oren laten hangen naar de industrie. De komende tijd zal duidelijk worden wie er aan het langste eind gaat trekken als het gaat om het rookverbod in de horeca, de regulering rond de IQOS en andere maatregelen.