Het eerste wat George Orwell in zijn Notes on Nationalism (1945) opmerkte, was dat bij de eerste tekenen van nationalisme bij mensen onmiddellijk bewustzijnsvernauwing optreedt. Het idee heeft zoveel ruimte nodig dat alles wat daar niet in past, wordt weggedrukt. Wat niet nationaal is, niet Made in Eigen Land, wordt niet geaccepteerd, wordt als ‘vreemd’ gezien.

‘Nationalisme’ is zo’n ouderwets begrip dat je nu moeite moet doen om te achterhalen wat het ook alweer inhoudt. We hebben Brexit gehad om ons eraan te herinneren wat het betekent, maar voor de vrolijk met elkaar handel drijvende landen van de Europese Unie is de Brexit zo iets bizars gebleven dat ze het contact met Groot-Brittannië hebben verloren.

Nationalisme is archaïsch, de landen van de Europese Unie hebben het achter zich gelaten. Het is verleden tijd. De nationalistische geest, schrijft Orwell, is niet in staat bepaalde feiten te onderkennen. Die worden instinctief genegeerd. Het lukt die geest niet om...