Wanneer er van ‘machiavellisme’ sprake is, liggen een aantal mechanismen en eigenschappen meteen vast: er zal sprake zijn van list, van tactiek en van al of niet subtiele machtspelletjes. Men moet op zijn hoede zijn. Tot het machiavellisme behoort dat er onduidelijkheid is over de vraag of Machiavelli in De vorst alleen maar het feitelijke machtsstreven in de politiek heeft beschreven, of dat hij het ook als noodzakelijk in de politiek beschouwde.

Zeker is dat machiavellisme altijd op de loer ligt, maar dat het in de dagelijkse democratische politiek niet thuis hoort en door gisse waarnemers snel wordt herkend. Een van de middelen om machiavellisme tegen te gaan is transparantie, open kaart spelen. Daar is dan ook voortdurend vraag naar.

Er is machiavellisme in de politiek (Bolsonaro, Orbán, Duterte, Loekasjenko), maar ook in de menselijke omgang. Dat betekent elk moment bedacht zijn op berekening en dubbele agenda’s. Dat is niet bevordelijk voor de sfeer.

de spanning erin...