Deze column is er ook als audio.

Een boek waaraan ik in deze verontrustende tijd veel denk, is Slaapwandelaars (2012) van Christopher Clark. Hierin ontrafelt de Cambridge-historicus minutieus de gebeurtenissen in aanloop van de Eerste Wereldoorlog, op een manier die van elke schuldvraag is ontdaan. Niet met de blik van ‘nu’, gekleurd door het morele oordeel van de afloop, maar simpelweg door als een detective met een vergrootglas alle draden in kaart te brengen die leidden naar de ontsteking in 1914: de moord op Franz en Sophie Ferdinand in Sarajevo. Een reconstructie met zoveel factoren en kruispunten, waarbij duidelijk wordt dat alle belangrijke spelers ook andere afslagen hadden kunnen nemen: het maakt het de lezer onmogelijk om bij een simplistisch ‘het waren de Duitsers’ uit te komen. Bij Clark geen helden of schurken, geen veldheren met soevereine strategieën of staatslieden die vele zetten vooruitdenken. De meeste hoofdrolspelers waren vooral met hun...