De plicht roept niet

Columns van de week

Hannah Prins en Nicolaas Veul

Law and Order in Amerika
Fotograaf Jan Banning is internationaal vermaard om onder meer zijn reeksen portretten van bureaucraten in verschillende landen, ‘troostmeisjes’, Amerikaanse zwervers, overlevenden van de Birma- en Paka­baroe-spoorweg en armen in Malawi. Hij wil zijn publiek op een andere, onbevangen manier laten kijken naar vaak kwetsbare mensen en de systemen waarvan zij deel uitmaken.
Voor zijn project Law and Order stelde hij zich de vraag hoe verschillende rechtssystemen werken en of het daarin alleen nog maar draait om vergelding of dat er ook nog sprake is van ‘hogere’ doelen, zoals de resocialisatie van gevangenen. Hij zocht zijn antwoorden in Oeganda, Frankrijk, Colombia en ten slotte de Verenigde Staten. Hij had ook graag naar Iran of Saoedi-Arabië gewild, maar dat bleek kansloos. Banning is inmiddels gewend dat hij voor zijn werk eerst een lange, moeizame weg moet afleggen voordat hij zijn camera daadwerkelijk op statief kan zetten. Tot nog toe was Law and Order de grootste beproeving, door de optelsom van belemmeringen in het belang van privacy en veiligheid, maar ook uit onwil en desinteresse van gevangenisautoriteiten. Uiteindelijk kon Banning in Amerika terecht in Georgia, de staat die houder is van het gevangeniswereldrecord: één op de dertien volwassenen zit gevangen of staat onder toezicht van justitie in afwachting van een strafzaak.
Duizelingwekkend netwerk
Het Amerikaanse strafsysteem is het grootste van de wereld. Sinds president Richard Nixon in 1971 de War On Drugs begon, groeide de gevangenisbevolking met zeshonderd procent en werden van kust tot kust nieuwe gevangenissen uit de grond gestampt. Van de circa tien miljoen mensen die wereldwijd officieel gevangen zitten, is ruim 2,2 miljoen Amerikaan. Van de honderdduizend Amerikanen zitten er 750 gevangen, negen keer zoveel als in Nederland en andere EU-landen. Nog eens 5,5 miljoen burgers staan onder toezicht van justitie, bijvoorbeeld omdat ze voorwaardelijk vrij zijn. Het is in de VS een industrie met een budget van tweehonderd miljard dollar per jaar, 2,5 miljoen medewerkers en een duizelingwekkend netwerk van bijna vijfduizend gevangenissen.
Straffen zijn zwaar en lang. In het Amerikaanse ‘Tough On Crime’-beleid kwam in de jaren tachtig in een aantal staten op het bezit van kleine hoeveelheden verdovende middelen vijftien jaar gevangenisstraf te staan. In de ‘Zero Tole­rance’-benadering van de jaren negentig nam de helft van de Amerikaanse staten de ‘Three Strikes’-wet aan. Rechters zijn voor recidivisten aan een minimumstraf gebonden. De man die een videoband van Walt Disney’s Sneeuwwitje uit de Walmart ontvreemdde, kreeg 25 jaar omdat het zijn derde misstap was. Een ongelukkige die een ongedekte cheque uitschreef, kreeg levenslang. Inmiddels is één op de elf Amerikaanse gevangenen een ‘lifer’.
Torenhoge schulden
Jaarlijks checken 750.000 nieuwe gevangenen in. Iedereen wil law and order, maar tegen zo laag mogelijke kosten. Middels dwangarbeid produceren gevangenen hun eigen voedsel, of verkeersborden en kantoorinrichtingen. Som­mi­ge gevangenissen besparen op ordebewaking in bezoekruimtes door contact alleen nog toe te staan via beeldschermen.
De meeste gevangenen werden veroordeeld voor geweldloze misdrijven: drugsbezit, diefstal en inbraak, verstoring van de openbare orde. Onder hen veel geestelijk gestoorden die geen psychische hulp konden krijgen, drugsverslaafden en steeds meer illegale immigranten.
Een andere grote categorie zijn ex-gevangenen die de regels voor hun voorwaardelijke vrijheid overtraden en opnieuw gearresteerd werden: dat overkomt zeventig procent. Ze werden betrapt tijdens een drugscontrole of gingen weer op dievenpad. Ex-gevangenen hebben vaak geen recht op voedselbonnen of sociale huisvesting en het is zo goed als onmogelijk voor ze om een baan te vinden. Geld verdienen is cruciaal, want veel ex-cons verlieten de gevangenis met torenhoge schulden door proceskosten, openstaande boetes en achterstallige kinderalimentatie, want die loopt tijdens de straf door.
In de gevangenisindustrie worden sloebers door sloebers bewaakt: gevangenissen kampen met eeuwig personeelstekort, dus de drempel is zo laag mogelijk. De salarissen in de branche zijn laag, terwijl het werk gevaarlijk is. Goed gedrag voor gevangenen loont immers niet: door de topzware straffen hebben ze weinig te verliezen en velen zijn boos en gefrustreerd. Vooral in de zuidelijke staten overlijden elke zomer gevangenen in cellen waarin de temperatuur tot 43 graden of meer kan oplopen. Anderen sterven door slechte medische zorg of zelfmoord. En door geweld.
Amerikaanse straten zijn door het Tough On Crime-beleid onmiskenbaar veiliger geworden, maar eerder dan dat de misdaadcijfers daalden, verplaatsten ze zich. Het aantal verkrachtingsslachtoffers in gevangenissen wordt geschat op jaarlijks 216.000 – slachtoffers, niet gevallen. Al die slachtoffers waren meerdere malen aan de beurt. Dat betekent dat gevangenisverkrachtingen de bulk zijn van alle verkrachtingen in de VS. Het maakt Amerika waarschijnlijk tot het enige land ter wereld waar meer mannen dan vrouwen worden verkracht.
Klopje op de schouder
Dit zou voor Amerikanen dé tijd zijn om het strafbeleid te ontmantelen. De misdaadcijfers zijn laag, op overheidsuitgaven moet worden bezuinigd en de War On Drugs is door de regering-Obama ‘ineffectief en onhoudbaar’ verklaard. In augustus dit jaar kondigde minister van Justitie Eric Holder maatregelen aan. ‘Tough On Crime’ moet ‘Smart On Crime’ worden, gericht op echte zware criminaliteit. De regering werkt aan het afschaffen van de verplichte minimumstraffen voor kleine drugsdealers en -gebruikers en voor senioren moet vervroegde vrijlating mogelijk worden in ruil voor vrijwilligerswerk in anti-drugsvoorlichtingsprojecten.
Recent hevelden al zeventien staten budget over uit de pot voor meer gevangenissen naar programma’s die recidivisten en drugsverslaafden moeten helpen en in de afgelopen vijf jaar schaften weer vier Amerikaanse staten de dure doodstraf af. Maar de strijd is nog lang niet gestreden. In 39 van de vijftig Amerikaanse staten worden rechters en aanklagers door het volk gekozen en worden politiechefs door gekozen burgemeesters benoemd. In de jacht op stemmen doen ze kiezers de Tough On Crime-belofte. Vooral in ‘small town America’, de plattelandsgemeenschappen die de grond en de bulk van het personeel voor de gevangenis­industrie leveren, zijn strafrechthervormers vooralsnog zo goed als kansloos.
Banning is terughoudend met oordelen. Zijn beelden moeten bijdragen aan het gesprek over zin en doel van straffen. Het viel hem wel op dat er in de gevangenissen van Georgia nauwelijks sprake is van menselijk contact tussen gevangenen en hun bewaarders. In een cel in Oeganda krijg je misschien eerder een klap of word je ziek door de vervuiling, maar daar zul je een bewaarder ook nog wel eens iemand een bemoedigend klopje op de schouder zien geven. Er is tenminste compassie.
Nee
De Verhalen De Verhalen

Linda Polman

Geen enkele compassie

<div class="lead">Gevangeniskok Brian Price maakte galgenmalen klaar, tot Texas een einde maakte aan de traditie in die staat.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het is een lang verhaal dat door betrokkenen erger is gemaakt dan het was, maar het komt erop neer dat Brian Price, nu tweeënzestig, zijn zwager ontvoerd en zijn ex gemolesteerd had en dat hij naar The Walls Unit in Huntsville moest om een straf van vijftien jaar uit te zitten. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
The Walls, Texas’ oudste gevangenis, is standplaats van de Death Chamber, waar terdoodveroordeelden hun dodelijke injectie krijgen. 
‘Ik was basgitarist, maar ook voor een muzikant als ik, met ervaring in een bandje van Ted Nugent, hadden ze geen emplooi. Ze zetten me als schoonmaker aan het werk. Moest ik na terechtstellingen met een emmer en een dweil de Death Chamber soppen. Bloedspatten onder de executietafel wegpoetsen en lipstick van afscheidszoenen, snot en tranen van de ruiten van de getuigenkamers. Grote opluchting toen ik naar de keuken werd overgeplaatst.’ Niemand behalve Price durfde er de bestelde galgenmalen te koken. ‘Collega’s kregen de creeps van het idee alleen al.’ Er durfde ook niemand van te snoepen als Price in zijn pannen roerde, al waren de galgenmalen veel lekkerder dan wat gewone gevangenen te eten kregen. ‘Er hing wel eens iemand met zijn neus boven een stomende pan: “Mmmm, lekker, boterboontjes. Who dey for?” Voor de vent die ze zo meteen gaan executeren. Wil je proeven? “No suh! Don’t want no dead man’s beans. I gots enuff problems!”’ Het was 1991. Price zou in totaal 218 laatste maaltijden klaarmaken. 
Om drie keer niks
Zijn eerste klant, vertelt Brian Price, was Lawrence Buxton, veroordeeld omdat hij bij de beroving van een filiaal van de Safeway Store in Houston een klant doodschoot. Buxton bestelde een T-bonesteak, ananastaart, limonade, thee en koffie. ‘Ik schikte het allemaal netjes op een dienblad en sprak er een gebed boven uit voordat ze hem de maaltijd brachten.’ 
Zijn tweede klant was een drievoudig moordenaar die kip, gestoomde rijst en zwarte bonen bestelde. Klanten nummer drie en vier wilden ieder een dubbele cheeseburger met mosterd, mayonaise en augurk.
Er waren periodes met elke week wel een executie, vooral in het George W. Bush-tijdperk, maar Price heeft het zichzelf nooit toegestaan om van een laatste maaltijd een routineklusje te maken. Hij zag van de veroordeelden alleen hun met de hand ingevulde bestelformulieren, maar las hun strafbladen om zich ervan te doordringen voor wie en waarom hij stond te koken. Tragische sukkels waren het, bijna zonder uitzondering. De lagere school net of net niet afgemaakt. Te armlastig om een goede advocaat te kunnen betalen. Met hun donder vol drugs en alcohol medemensen te lijf gegaan met bandenlichters, wurgtouwen, bakstenen, schroevendraaiers of hamers. 
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Price bood de Senaat aan om laatste maaltijden te blijven koken en uit eigen zak te betalen
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘In het overgrote deel van de gevallen ging het om drie keer niks, hè. Hadden ze een oud vrouwtje de hersens ingeslagen voor een buit van wat oorbellen en armbandjes waarvoor ze dan bij een pandjesbaas tweehonderd dollar vingen. Of ze maakten een klokradio en een ouwe ladder buit, of zes dollar uit de kassa van een armetierig buurtwinkeltje.’ Slechts één van zijn 218 klanten had van tevoren goed nagedacht. Hij was bijna ontkomen met juwelen ter waarde van een half miljoen dollar. 
‘Onthutst was ik van het verhaal van de klant die ze betrapten onder het balkon van een bejaarde dame, met zijn gulp open, zijn geslachtsdeel besmeurd met haar bloed en feces en haar tv-toestel in zijn armen. Hij bestelde een portie patat, bananenvla en een kopje koffie. Ik walgde van zijn daad, maar voor hem deed ik net zo goed mijn best als voor een ander. Ik dwong mezelf altijd om beide kanten van de medaille te zien. Als het slachtoffer je moeder was, gun je zo’n man natuurlijk geen bananenvla. Maar stel dat de dader je zoon is? Of je broer? Dan ziet het verhaal er opeens heel anders uit.’
Twee gebraden kippen
De simpelste bestelling ooit: ‘Een pot augurken.’ 
De verrassendste bestelling: ‘De vent die een hap aarde wilde uit het graf dat al voor hem was gegraven op het gevangeniskerkhof. Mocht niet van de warden, de gevangenisdirecteur. Ik moest hem yoghurt aanbieden.’ 
Alcohol, sigaretten en kauwgum mochten ook niet, maar verder konden de veroordeelden krijgen wat ze wilden, als de gerechten maar samengesteld konden worden uit wat er in de keuken voorradig was. ‘Gourmets zijn het niet op death row. Het gros wilde gewoon kip of een cheeseburger met patat. Maar een paar maakten er een wedstrijdje van: wie wist er bij de warden de extravagantste maaltijd doorheen te krijgen? Zij hebben het uiteindelijk voor de anderen verpest.’
</div>
<figure id="post-27559 media-27559" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/12/ede22dbe-b08d-4480-8467-8b1863c4ada4_a1.jpg" alt="Foto: Henry Hargreaves" /><figcaption>Foto: Henry Hargreaves</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Tweevoudig moordenaar Steven Woods, een van de laatsten die nog een galgenmaal kreeg, bestelde een kilo bacon, een grote pizza met vier vleessoorten, vier gefrituurde kippenborsten, vijf kippensteaks, twee hamburgers met bacon, patat, een dozijn knoflookbroodjes met marinarasaus, twee blikjes Mountain Dew met lemon-lime-smaak, twee blikjes Pepsi, root beer, thee en een liter ijs. Cleve Foster, na Woods aan de beurt voor een dodelijke injectie, bestelde twee gebraden kippen, Franse frietjes en een vier-liter-emmer vol perziken. 
Dichte kelen
Laatste maaltijden werden, net als laatste woorden, altijd beschreven in de kranten. De wenkbrauwen in Texas waren bij grote bestellingen wel eens omhoog gegaan, maar de traditie an sich stond nooit ter discussie. ‘Je wilt als beschaafde samenleving immers kunnen zeggen: wij gunnen jou de humane dood die jij je slachtoffer niet gegund hebt,’ zegt Price. ‘In je laatste uren mag een geestelijke bij je zijn, je mag je geliefden bellen, je mag nog één keer douchen en schone kleren aan en je krijgt een maaltijd die je zelf hebt uitgekozen. En dan sturen we je schoon en voldaan naar je Schepper. Wat die verder met je doet, is aan Hem.’ 
Maar op 21 september 2011 maakte de machtige Texaanse senator John Whitmire, voorzitter van de Senaatscommissie voor Justitie, aan dat stukje Texaanse beschaving een einde, in z’n eentje, als was hij Texas’ Zonnekoning. Die dag werd de ‘white supremacist’ Lawrence Brewer geëxecuteerd, voor een moord die zelfs Texanen – toch niet de weekhartigste der Amerikaanse volken – had doen huiveren. In 1998 sleurde Brewer de zwarte James Byrd aan een ketting achter zijn pick-uptruck heen en weer over een met stenen bezaaide landweg bij Jasper, East-Texas, tot Byrd aan flarden lag. Toen Brewer een galgenmaal bestelde waar je een heel gezin van had kunnen voeden en dat vervolgens ook nog eens onaangeroerd naar de keuken terugstuurde, walgde Texas opnieuw van hem. Twee kippensteaks, een driedubbele bacon cheeseburger, een halve kilo barbecuevlees, een half witbrood, een pizza met extra veel vlees, een kaasomelet, een grote kom gefrituurde okra, drie fajita’s, een halve liter Blue Bell-ijs en pindakaasfudge: hij at er geen hap van. Door de zenuwen, volgens Price. 
Met nog twee uur te leven zaten de kelen van zijn klanten wel vaker dichtgeknepen. Maar volgens senator Whitmire had Brewer de intentie gehad om de Texaanse belastingbetalers, die hem zijn laatste maaltijd gunden, belachelijk te maken. Met één telefoontje naar de gevangenisautoriteit zorgde de senator ervoor dat er een dikke streep kwam onder een traditie die teruggaat tot de oude Grieken en Romeinen, misschien zelfs wel naar het Bijbelse Jesaja 22:13: ‘Laten we eten en drinken, want morgen sterven we.’

</div>
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/12/449e4c74-6b11-420c-93ef-ede909295bac_a4.jpg" width="960" height="548"alt="Foto: Henry Hargreaves" border="0" />Foto: Henry Hargreaves</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Terdoodveroordeelden in Texas moeten zich sindsdien tevreden stellen met wat er op de dag van hun executie toevallig op het gevangenismenu staat. ‘Als dat ze niet bevalt, hadden ze maar niet in de gevangenis moeten komen,’  zei de senator. Tevredengesteld leunden de Texaanse burgers achterover. 
Wraak
‘Maar wat mensen niet wisten, was dat de kranten opsomden wat de veroordeelden besteld hadden – niet wat ze uiteindelijk hadden gekregen. De T-bones waar ze over lazen waren gewoon hamburgers-van-de-rol. Scheutje Worcestershiresaus erover, gebakken uitjes erbij, oogjes dicht en dan maar fantaseren dat het steak was. Kreeft of garnalen? Was altijd gewoon koolvis uit de diepvries. Ik spoelde de paneer eraf en haalde het door een beslagje. Bestellingen van kilo’s van dit en dozijnen van dat? Kregen ze nooit. Ze kregen onsjes en handjesvol.’ 
Een galgenmaal kostte zodoende zelden meer dan anderhalf, twee dollar. Senator Whitmire wíst dat natuurlijk. Het ging hem dan ook niet om ‘de verspilling van belastinggeld aan verwennerij van de ergste criminelen’, zoals hij voorgaf, maar om een puur persoonlijk belang, weet de kok. Niet lang voor ‘Brewergate’ was Whitmire gebeld. Door viervoudig moordenaar Richard Tabler, vanuit diens cel op death row. Hij wilde de senator even laten weten dat hij wist hoe diens kinderen heetten en waar ze woonden. 
</div>
<figure id="post-27559 media-27559" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/12/81f520d5-b27d-48de-9862-a88ddea8946f_5555.jpg" alt="Brian Price maakte 218 keer een galgenmaal klaar." /><figcaption>Brian Price maakte 218 keer een galgenmaal klaar.</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Hoe kom jij aan een telefoon?’ had Whitmire gebriesd. ‘2100 dollar,’ antwoordde Tabler. Op Whitmire’s bevel werden ogenblikkelijk alle cellen in alle 112 gevangenissen in Texas binnenstebuiten gekeerd. Eenenzeventig illegale mobieltjes kwamen tevoorschijn, waarvan twaalf op death row. De politieke schade werd de senator bijna fataal. Hem werd, als voorzitter van de Senaatscommissie voor Justitie, aangerekend dat het zelfs in een peperdure super maximum security unit zoals death row kennelijk een fluitje van een cent is om mobieltjes binnen te smokkelen. Met zijn verbod op een zelfgekozen laatste maaltijd was de deuk in zijn carrière gerepareerd én had hij zich op de death row-bewoners gewroken. 
Ingeblikte worst
Van zijn straf van vijftien jaar zat Brian Price er veertien uit. Vanuit een geluidscel in een radiostudio in zijn woonplaats Crockett, East-Texas, voedt hij nu zielen: voor veertigduizend inmates in tweeëntwintig gevangenissen in een straal van tachtig kilometer om Crockett heen, presenteert hij Here Comes The Light, een radioprogramma over Jezus’ liefde voor misdadigers. En hij is in training voor de World Championship Steak Cook-off in Magnolia, Arkansas, in de categorie Rib Eye. Zijn team, Steakin’ it Easy, staat elfde op de wereldranglijst.
Met het ongegeten galgenmaal van Laurence Brewer als aanleiding voor het verbod, heeft niemand in Texas zich gewaagd aan een strijd voor het herstel van de traditie. Ook de Texaanse antidoodstrafbeweging beperkte zich tot wat gemompel over terdoodveroordeelden die een ‘laatste advocaat toch belangrijker vinden dan een laatste maaltijd’. 
Brian Price strijdt wél. Hij bood de Senaat aan om laatste maaltijden te blijven koken en uit eigen zak te betalen. &#8216;Alleen uit Texas ontvangt de Lieve Heer nu geëxecuteerden met een broodje ingeblikte worst of ander ranzigs in hun maag. Texanen zouden zich moeten schamen.&#8217; 
Price ontving tot nu toe geen antwoord van de Senaat. 
</div>

Het laatste avondmaal: moordgerechten van een chef-kok op death row

De galgenmaalkok
Het is een lang verhaal dat door betrokkenen erger is gemaakt dan het was, maar het komt erop neer dat Brian Price, nu tweeënzestig, zijn zwager ontvoerd en zijn ex gemolesteerd had en dat hij naar The Walls Unit in Huntsville moest om een straf van vijftien jaar uit te zitten.
The Walls, Texas’ oudste gevangenis, is standplaats van de Death Chamber, waar terdoodveroordeelden hun dodelijke injectie krijgen.
‘Ik was basgitarist, maar ook voor een muzikant als ik, met ervaring in een bandje van Ted Nugent, hadden ze geen emplooi. Ze zetten me als schoonmaker aan het werk. Moest ik na terechtstellingen met een emmer en een dweil de Death Chamber soppen. Bloedspatten onder de executietafel wegpoetsen en lipstick van afscheidszoenen, snot en tranen van de ruiten van de getuigenkamers. Grote opluchting toen ik naar de keuken werd overgeplaatst.’
Niemand behalve Price durfde er de bestelde galgenmalen te koken. ‘Collega’s kregen de creeps van het idee alleen al.’ Er durfde ook niemand van te snoepen als Price in zijn pannen roerde, al waren de galgenmalen veel lekkerder dan wat gewone gevangenen te eten kregen. ‘Er hing wel eens iemand met zijn neus boven een stomende pan: “Mmmm, lekker, boterboontjes. Who dey for?” Voor de vent die ze zo meteen gaan executeren. Wil je proeven? “No suh! Don’t want no dead man’s beans. I gots enuff problems!”’
Het was 1991. Price zou in totaal 218 laatste maaltijden klaarmaken.
Om drie keer niks
Zijn eerste klant, vertelt Brian Price, was Lawrence Buxton, veroordeeld omdat hij bij de beroving van een filiaal van de Safeway Store in Houston een klant doodschoot. Buxton bestelde een T-bonesteak, ananastaart, limonade, thee en koffie. ‘Ik schikte het allemaal netjes op een dienblad en sprak er een gebed boven uit voordat ze hem de maaltijd brachten.’
Zijn tweede klant was een drievoudig moordenaar die kip, gestoomde rijst en zwarte bonen bestelde. Klanten nummer drie en vier wilden ieder een dubbele cheeseburger met mosterd, mayonaise en augurk.
Er waren periodes met elke week wel een executie, vooral in het George W. Bush-tijdperk, maar Price heeft het zichzelf nooit toegestaan om van een laatste maaltijd een routineklusje te maken. Hij zag van de veroordeelden alleen hun met de hand ingevulde bestelformulieren, maar las hun strafbladen om zich ervan te doordringen voor wie en waarom hij stond te koken. Tragische sukkels waren het, bijna zonder uitzondering. De lagere school net of net niet afgemaakt. Te armlastig om een goede advocaat te kunnen betalen. Met hun donder vol drugs en alcohol medemensen te lijf gegaan met bandenlichters, wurgtouwen, bakstenen, schroevendraaiers of hamers.
‘In het overgrote deel van de gevallen ging het om drie keer niks, hè. Hadden ze een oud vrouwtje de hersens ingeslagen voor een buit van wat oorbellen en armbandjes waarvoor ze dan bij een pandjesbaas tweehonderd dollar vingen. Of ze maakten een klokradio en een ouwe ladder buit, of zes dollar uit de kassa van een armetierig buurtwinkeltje.’ Slechts één van zijn 218 klanten had van tevoren goed nagedacht. Hij was bijna ontkomen met juwelen ter waarde van een half miljoen dollar.
‘Onthutst was ik van het verhaal van de klant die ze betrapten onder het balkon van een bejaarde dame, met zijn gulp open, zijn geslachtsdeel besmeurd met haar bloed en feces en haar tv-toestel in zijn armen. Hij bestelde een portie patat, bananenvla en een kopje koffie. Ik walgde van zijn daad, maar voor hem deed ik net zo goed mijn best als voor een ander. Ik dwong mezelf altijd om beide kanten van de medaille te zien. Als het slachtoffer je moeder was, gun je zo’n man natuurlijk geen bananenvla. Maar stel dat de dader je zoon is? Of je broer? Dan ziet het verhaal er opeens heel anders uit.’
Twee gebraden kippen
De simpelste bestelling ooit: ‘Een pot augurken.’
De verrassendste bestelling: ‘De vent die een hap aarde wilde uit het graf dat al voor hem was gegraven op het gevangeniskerkhof. Mocht niet van de warden, de gevangenisdirecteur. Ik moest hem yoghurt aanbieden.’
Alcohol, sigaretten en kauwgum mochten ook niet, maar verder konden de veroordeelden krijgen wat ze wilden, als de gerechten maar samengesteld konden worden uit wat er in de keuken voorradig was. ‘Gourmets zijn het niet op death row. Het gros wilde gewoon kip of een cheeseburger met patat. Maar een paar maakten er een wedstrijdje van: wie wist er bij de warden de extravagantste maaltijd doorheen te krijgen? Zij hebben het uiteindelijk voor de anderen verpest.’
Tweevoudig moordenaar Steven Woods, een van de laatsten die nog een galgenmaal kreeg, bestelde een kilo bacon, een grote pizza met vier vleessoorten, vier gefrituurde kippenborsten, vijf kippensteaks, twee hamburgers met bacon, patat, een dozijn knoflookbroodjes met marinarasaus, twee blikjes Mountain Dew met lemon-lime-smaak, twee blikjes Pepsi, root beer, thee en een liter ijs. Cleve Foster, na Woods aan de beurt voor een dodelijke injectie, bestelde twee gebraden kippen, Franse frietjes en een vier-liter-emmer vol perziken.
Dichte kelen
Laatste maaltijden werden, net als laatste woorden, altijd beschreven in de kranten. De wenkbrauwen in Texas waren bij grote bestellingen wel eens omhoog gegaan, maar de traditie an sich stond nooit ter discussie. ‘Je wilt als beschaafde samenleving immers kunnen zeggen: wij gunnen jou de humane dood die jij je slachtoffer niet gegund hebt,’ zegt Price. ‘In je laatste uren mag een geestelijke bij je zijn, je mag je geliefden bellen, je mag nog één keer douchen en schone kleren aan en je krijgt een maaltijd die je zelf hebt uitgekozen. En dan sturen we je schoon en voldaan naar je Schepper. Wat die verder met je doet, is aan Hem.’
Maar op 21 september 2011 maakte de machtige Texaanse senator John Whitmire, voorzitter van de Senaatscommissie voor Justitie, aan dat stukje Texaanse beschaving een einde, in z’n eentje, als was hij Texas’ Zonnekoning. Die dag werd de ‘white supremacist’ Lawrence Brewer geëxecuteerd, voor een moord die zelfs Texanen – toch niet de weekhartigste der Amerikaanse volken – had doen huiveren. In 1998 sleurde Brewer de zwarte James Byrd aan een ketting achter zijn pick-uptruck heen en weer over een met stenen bezaaide landweg bij Jasper, East-Texas, tot Byrd aan flarden lag. Toen Brewer een galgenmaal bestelde waar je een heel gezin van had kunnen voeden en dat vervolgens ook nog eens onaangeroerd naar de keuken terugstuurde, walgde Texas opnieuw van hem.
Twee kippensteaks, een driedubbele bacon cheeseburger, een halve kilo barbecuevlees, een half witbrood, een pizza met extra veel vlees, een kaasomelet, een grote kom gefrituurde okra, drie fajita’s, een halve liter Blue Bell-ijs en pindakaasfudge: hij at er geen hap van. Door de zenuwen, volgens Price.
Met nog twee uur te leven zaten de kelen van zijn klanten wel vaker dichtgeknepen. Maar volgens senator Whitmire had Brewer de intentie gehad om de Texaanse belastingbetalers, die hem zijn laatste maaltijd gunden, belachelijk te maken. Met één telefoontje naar de gevangenisautoriteit zorgde de senator ervoor dat er een dikke streep kwam onder een traditie die teruggaat tot de oude Grieken en Romeinen, misschien zelfs wel naar het Bijbelse Jesaja 22:13: ‘Laten we eten en drinken, want morgen sterven we.’
Terdoodveroordeelden in Texas moeten zich sindsdien tevreden stellen met wat er op de dag van hun executie toevallig op het gevangenismenu staat. ‘Als dat ze niet bevalt, hadden ze maar niet in de gevangenis moeten komen,’ zei de senator. Tevredengesteld leunden de Texaanse burgers achterover.
Wraak
‘Maar wat mensen niet wisten, was dat de kranten opsomden wat de veroordeelden besteld hadden – niet wat ze uiteindelijk hadden gekregen. De T-bones waar ze over lazen waren gewoon hamburgers-van-de-rol. Scheutje Worcestershiresaus erover, gebakken uitjes erbij, oogjes dicht en dan maar fantaseren dat het steak was. Kreeft of garnalen? Was altijd gewoon koolvis uit de diepvries. Ik spoelde de paneer eraf en haalde het door een beslagje. Bestellingen van kilo’s van dit en dozijnen van dat? Kregen ze nooit. Ze kregen onsjes en handjesvol.’
Een galgenmaal kostte zodoende zelden meer dan anderhalf, twee dollar. Senator Whitmire wíst dat natuurlijk. Het ging hem dan ook niet om ‘de verspilling van belastinggeld aan verwennerij van de ergste criminelen’, zoals hij voorgaf, maar om een puur persoonlijk belang, weet de kok. Niet lang voor ‘Brewergate’ was Whitmire gebeld. Door viervoudig moordenaar Richard Tabler, vanuit diens cel op death row. Hij wilde de senator even laten weten dat hij wist hoe diens kinderen heetten en waar ze woonden.
‘Hoe kom jij aan een telefoon?’ had Whitmire gebriesd. ‘2100 dollar,’ antwoordde Tabler.
Op Whitmire’s bevel werden ogenblikkelijk alle cellen in alle 112 gevangenissen in Texas binnenstebuiten gekeerd. Eenenzeventig illegale mobieltjes kwamen tevoorschijn, waarvan twaalf op death row. De politieke schade werd de senator bijna fataal. Hem werd, als voorzitter van de Senaatscommissie voor Justitie, aangerekend dat het zelfs in een peperdure super maximum security unit zoals death row kennelijk een fluitje van een cent is om mobieltjes binnen te smokkelen. Met zijn verbod op een zelfgekozen laatste maaltijd was de deuk in zijn carrière gerepareerd én had hij zich op de death row-bewoners gewroken.
Ingeblikte worst
Van zijn straf van vijftien jaar zat Brian Price er veertien uit. Vanuit een geluidscel in een radiostudio in zijn woonplaats Crockett, East-Texas, voedt hij nu zielen: voor veertigduizend inmates in tweeëntwintig gevangenissen in een straal van tachtig kilometer om Crockett heen, presenteert hij Here Comes The Light, een radioprogramma over Jezus’ liefde voor misdadigers. En hij is in training voor de World Championship Steak Cook-off in Magnolia, Arkansas, in de categorie Rib Eye. Zijn team, Steakin’ it Easy, staat elfde op de wereldranglijst.
Met het ongegeten galgenmaal van Laurence Brewer als aanleiding voor het verbod, heeft niemand in Texas zich gewaagd aan een strijd voor het herstel van de traditie. Ook de Texaanse antidoodstrafbeweging beperkte zich tot wat gemompel over terdoodveroordeelden die een ‘laatste advocaat toch belangrijker vinden dan een laatste maaltijd’.
Brian Price strijdt wél. Hij bood de Senaat aan om laatste maaltijden te blijven koken en uit eigen zak te betalen. ‘Alleen uit Texas ontvangt de Lieve Heer nu geëxecuteerden met een broodje ingeblikte worst of ander ranzigs in hun maag. Texanen zouden zich moeten schamen.’
Price ontving tot nu toe geen antwoord van de Senaat.
Guillotine Goulash en meer
Meals To Die For
Soms droop het in de gevangeniskeuken van de ironie. Stond Brian Price een hamburger te bakken voor de man die in een filiaal van de Whataburger een hamburgerbakker had doodgeschoten, of bakte hij aardappelen voor iemand die zijn slachtoffer met zo’n zelfde koekenpan de schedel had ingeslagen.
Price beschrijft in zijn boek Meals To Die For zijn herinneringen als gevangeniskok, menu’s en recepten. Wat zijn gerechten ontbeerden aan variëteit en verfijning – hij moest het doen met wat in de gevangeniskeuken voorradig was – compenseerde hij met creatieve benamingen. Kook aardappelen, uien en selderij aan gort, noem het Post Mortem Potatoe Soup en mensen willen het thuis opeens ook maken, zegt hij. Gebakken rijst met uien en paprika wordt bijzonder als je het Rice Rigor Mortis noemt. Vlees met uien, mosterd en klodders van wat er verder in een keukenkastje kan liggen, is lekkerder als het Guillotine Goulash heet. ‘Het boek surft ook mooi mee op de golf aan belangstelling voor vampiers en zombies,’ zegt Price. (www.mealstodiefor.com)
Nee

‘Het gros wilde gewoon kip met patat’

De cowboys zijn nu bewakers

<div class="lead">Fotoreportage: Straf is waar Huntsville op draait. Bijna de helft van de inwoners leeft achter tralies.</div>
<div class="gallery gallery-columns-2 clearfix gallery-size-"><div class="gallery-inner clearfix"><div class="gallery__expand pulse"><div class="gallery__plus"></div></div><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="0"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/06/f84530bc-03a3-400a-a583-abe6326609f6_IMG_4839_preview5-1280x1280.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1280"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="1"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/06/1ce37b47-2029-4782-8610-b5ba9c177794_IMG_3372_preview-22.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="600" height="600"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure></div></div>
<div class="wpg-element paragraph">
Huntsville, negenenzestig kilometer ten westen van Livingston, is al honderdvijfenzestig jaar lang het epicentrum van Texas’ strafindustrie. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het stadje, omringd door pijnboombossen en glooiende grasvlaktes, werd in 1848 uitverkoren als locatie voor Texas’ allereerste gevangenis. The Walls Unit, genoemd naar zijn zeven meter hoge, roodbakstenen muren, staat pal in het stadscentrum naast het Court House. Huntsvillianen leven in de schaduw van The Walls. Drie keer per dag klinkt vanachter de muren de locomotiefachtige all clear-fluit: alweer niemand ontsnapt, iedereen kan doorgaan met waar hij mee bezig was. 
Straf is waar Huntsville op draait. Steeds als het strafsysteem groeide, groeide Huntsville een beetje mee. Bijna de helft van de inwoners (16.227 van de 35.567) leeft achter tralies. Ongeveer 7500 volwassen Huntsvillianen verdienen hun brood in het systeem. Misdaad en straf is hier geen issue, het is gewoon werk. Elke ochtend waaieren pick-ups vol bewakers in grijze uniformen uit naar een van de negen gevangenissen in en om het stadje. Ambtenaren kruipen achter hun computers in de kantoren van het hoofdkwartier van het Texas Department of Criminal Justice.
Huntsville heeft wel iets van een gevangenisthemapark. Wandelend door het kleine historische centrum kun je je vergapen aan – meestal zwarte – gevangenen die op hun knieën de bloemperken in het stadspark en de tuinen van gevangenisbazen wieden, onder het wakend oog van gewapende blanken, soms te paard. In het Prison Museum verderop kunnen bezoekers Ol’ Sparky bekijken, de elektrische stoel die na 361 vonnisvoltrekkingen werd afgeschaft, en souvenirs inslaan. T-shirts met ‘Riding Thunderbolt’ erop – zo heette het als je op de stoel moest gaan – voor veertien dollar, en doosjes Solitary Confine MINTS voor bijna nop. Ik schaf een gevangenenpopje aan voor op mijn dashboard, met streepjespak en een hoofdje dat meewiegt als ik door een kuil in de weg rijd. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Huntsville is het begin- en eindstation van veroordeelden in Texas. Hier worden nieuwe inmates bij hun entree in het systeem geregistreerd en over gevangenissen in de rest van Texas verdeeld en hier worden ze ook weer uitgeschreven. Dood of levend. Binnen de muren van The Walls, links van de ingang en uit het zicht van de zeventienhonderd reguliere Walls inmates, bevindt zich Texas’ nationale executiehuis, met één cel, de kamer met de executietafel erin en twee kleine kamertjes met uitzicht op de tafel: een voor getuigen namens het slachtoffer en een voor getuigen die de dader door het glas een laatste keer willen aankijken of een kushand willen toewerpen.
Gemiddeld worden in administratief centrum Huntsville honderdveertig gevangenen per dag vrijgelaten om plaats te maken voor honderdveertig nieuwe. Klokslag elf uur ’s ochtends, behalve op zon- en feestdagen, valt de sliert vrijgelatenen als een attractie in een themapark te aanschouwen. Ze stromen door een  zijpoort The Walls uit. Gevangenispakken zijn verruild voor afdankers van kerkelijke liefdadigheidsorganisaties. Passen doen de tweede handsjes nooit: de parade is armoedig, met te wijde of te korte broeken in lang vergeten modekleuren, gedragen T-shirts met teksten als ‘Only God Can Judge Me’ en wapperende hawaïhemden met verwassen bloemen- en palmenprints.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
70% van de vrijgelaten gevangenen recidiveert binnen twee jaar en komt terug naar Huntsville
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
In uienzakken uit de keukens van The Walls sjouwen de mannen en jongens hun bezittingen mee: door de gaten in de netten zie ik wc-rollen die nog niet op waren, tandenborstels en brieven en ansichtkaarten die ze door de jaren heen ontvingen. In geen enkele zak ontbreekt de Bijbel. Gadegeslagen door de bewakers in de torens hoog boven hun hoofden laten ze The Walls zo snel ze kunnen achter zich, op weg naar het Greyhound-busstation driehonderd meter verderop. Ze maken snelle kleine dribbelpasjes, alsof hun enkels nog geketend zijn. 
Het busstation, één kaartjesloket en twee zitbanken groot, is korte tijd het propvolle toneeltje van enorme verwarring. In kluwens storten de vrijgelatenen zich op iedereen die zou kunnen weten waar ze hun honderd dollar premie en het gratis buskaartje naar Houston of Dallas in ontvangst kunnen nemen. Velen draven even snel op en neer naar het tankstation verderop om de hamburger te kopen waar ze lang naar gesnakt hebben. Jongeren duiken hongerig op de rekken tweedehands hiphopoutfits in de Surplus Shop naast het busstation. Ze verrijzen uit het pashok in slobberbroeken tot net onder de billen, precies zoals het hoort, en met snelle zonnebrillen op. ‘Shoplifters will be prosecuted’ staat op een bord in de winkel. Niet voor niks: zeventig procent van de vrijgelaten gevangenen recidiveert binnen twee jaar en komt terug naar Huntsville. 
Om half een zijn alle hiphoppers, hawaïhemden en uienzakken weer verdwenen. De laatste volle bus rijdt de straat uit. Het Greyhound-personeel haalt bezems tevoorschijn om lege chipszakken en hamburgerdozen op te vegen.
De volledige reportage van Linda Polman vindt u in <a href="https://www.vn.nl/Service/Over-VN/Artikel-Vrij-Nederland/Week-24-De-tijd-van-Jan-Pronk-is-voorbij.htm" class="normal" title="https://www.vn.nl/Service/Over-VN/Artikel-Vrij-Nederland/Week-24-De-tijd-van-Jan-Pronk-is-voorbij.htm">Vrij Nederland #24</a>, nu in de winkel. Meer foto&#8217;s van Robert Knoth over Texas en de gevangen ziet hieronder in de slideshow.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<iframe src="https://player.vimeo.com/video/67799054?dnt=1" width="560" height="525" frameborder="0" webkitAllowFullScreen mozallowfullscreen allowFullScreen></iframe>
</div>

Gevangenen in Huntsville: booming business

<div class="wpg-element paragraph">
In de VS blijven de meningen over de doodstraf verdeeld. Twee websites &#8211; één met critici, één met enthousiastelingen &#8211; illustreren dit.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Little Angels Memories &#8211; <a href="https://www.prodeathpenalty.com/" class="normal" title="https://www.prodeathpenalty.com/">Pro-death penalty</a>
Naast scheldpartijen op &#8216;liberale&#8217; rechters en kinderverkrachters ook heel veel links naar recente literatuur over misdaad en straf in de VS, wetenschappelijke onderzoeken en zelfs naar groeperingen die tegen de doodstraf zijn. De site giert uit de bocht waar je kunt klikken op &#8216;Little Angles Memories&#8217;, een YouTube-collectie van hartverscheurende filmpjes waarin ouders hun vermoorde kinderen herdenken. Een voorbeeld van deze filmpjes is hieronder te bekijken.
<object id="otvPlayer" width="400" height="268"><param name="movie" value="https://cdn.abclocal.go.com/static/flash/embeddedPlayer/swf/otvEmLoader.swf?version=fw1000&#038;station=ktrk&#038;section=&#038;mediaId=7609633&#038;parentId=null&#038;cdnRoot=https://cdn.abclocal.go.com&#038;webRoot=https://abclocal.go.com&#038;configPath=/util/&#038;site=" ></param><param name="allowScriptAccess" value="always"></param><param name="allowNetworking" value="all"></param><param name="allowFullScreen" value="true"></param><embed id="otvPlayer" width="400" height="268" type="application/x-shockwave-flash"allowscriptaccess="always" allownetworking="all" allowfullscreen="true"src="https://cdn.abclocal.go.com/static/flash/embeddedPlayer/swf/otvEmLoader.swf?version=fw1000&#038;station=ktrk&#038;section=&#038;mediaId=7609633&#038;parentId=null&#038;cdnRoot=https://cdn.abclocal.go.com&#038;webRoot=https://abclocal.go.com&#038;configPath=/util/&#038;site="></embed></object>
DNA-onderzoek &#8211; <a href="https://www.innocenceproject.org/" class="normal" title="https://www.innocenceproject.org/">Innocence Project</a>
Het Innocence Project helpt veroordeelden aan kansen om door DNA-onderzoek hun onschuld te bewijzen. Meer dan 300 mensen kwamen mede dankzij dit project vrij, onder wie 18 uit death row. Het Amerikaanse justitiële systeem rammelt, dat blijkt uit elke link naar individuele cases en nationaal onderzoek. De website van het Innocence Project is <a href="https://www.innocenceproject.org/" class="normal" title="https://www.innocenceproject.org/">hier</a> te bekijken.
</div>
<figure id="post-36907 media-36907" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/06/aa229b51-5853-4b05-9599-0c4a4cf32ae2_Charles_Chatman1.jpg" alt="Charles Chatman" /><figcaption>Charles Chatman</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Charles Chatman is één van de personen die dankzij het Innocence Project vrijkwam. Hij zat liefst 26,5 jaar in de gevangenis. Meer over de zaak is <a href="https://www.innocenceproject.org/Content/Charles_Chatman.php" class="normal" title="https://www.innocenceproject.org/Content/Charles_Chatman.php">hier</a> te lezen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Deze bladwijzer hoort bij de reportage die Linda Polman maakte over de Texaanse doodstrafindustrie. Het artikel is te lezen in <a href="https://www.vn.nl/Service/Over-VN/Artikel-Vrij-Nederland/Week-24-De-tijd-van-Jan-Pronk-is-voorbij.htm" class="normal" title="https://www.vn.nl/Service/Over-VN/Artikel-Vrij-Nederland/Week-24-De-tijd-van-Jan-Pronk-is-voorbij.htm">Vrij Nederland#24</a>, vanaf 12 juni in de winkel. 
</div>

De doodstraf in de VS

In de greep van de ngo’s

<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
Waarom durfden hulpverleners grote delen van Port-au-Prince niet in? Omdat ze bang waren voor berooide zwarten. 
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Zeker, er was een verkeersinfarct op de landingsbaan van Port-au-Prince en er lag puin op de weg van het vliegveld naar de stad. Maar dat verklaart niet volledig waarom de eerste twee weken na de aardbeving op Haïti de hulp de meeste slachtoffers niet, en andere in veel te kleine hoeveelheden bereikte. Het slakkentempo waarmee hulpgoederen werden uitgedeeld, had ook alles te maken met een deken van angst die de hulpoperatie verstikte. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Bijna twee weken lang gingen koppen op televisie en in kranten over &#8216;de veiligheidssituatie&#8217; in Port-au-Prince en maakten internationale hulpverleners van hun eigen bescherming prioriteit. In Afghanistan en Irak waren nog bloedige aanslagen op VN-organisaties en ngo&#8217;s nodig om hulpinstanties zo bang te maken dat ze nauwelijks de straat nog op durfden, in Haïti bleven ze al binnen zonder dat er zelfs maar één bedreiging aan hun adres was geuit. De honger van de Haïtianen boezemde zelfs de grote en ervaren hulporganisaties &#8211; en journalisten &#8211; zoveel angst in, dat ze grote delen van de stad slechts onder bewaking van mannen met geweren durfden te betreden.
Groene Zone Een ramp zonder wapperende vlaggen met de logo&#8217;s van hulporganisaties, zonder witte Landcruisers met hulpverleners aan het stuur, zonder reportages vanuit vluchtelingenkampen en zonder persconferenties over de hulpsuccessen: de hulpverleners hadden weinig of niets om aan pers en publiek te laten zien. Hulpgoederen stapelden zich steeds hoger op naast de landingsbaan op het vliegveld van Port-au-Prince; uitdelingen waren schaars en verliepen paniekerig. De luchthaven werd tot Groene Zone uitgeroepen, een enclave voor buitenlanders zoals Bagdad die ook heeft, met prikkeldraad en machinegeweren eromheen die een &#8216;vijand&#8217; op afstand moesten houden. Grote delen van de stad werden Rode Zones, arme wijken waar buitenlanders alleen dachten heen te kunnen als ze gewapende VN-soldaten mee konden krijgen. Als de blauwhelmen het te druk hadden, gingen ze niet. Andere, de armste wijken, waren zelfs voor VN-soldaten in pantserwagens no go-areas. De zelf opgelegde grenzen aan het operatiegebied van de hulpverleners lagen daarmee wel erg krap: in Port-au-Prince, een van &#8216;s werelds armste steden, woont tachtig procent van de bevolking in onafzienbare sloppenwijken.
Wat een weliswaar groot en dramatisch, maar verder &#8216;gewoon&#8217; humanitair rampgebied is, werd betreden alsof het er oorlog was en slachtoffers werden benaderd als rondschuimende war lords. Dat niet bijvoorbeeld Unicef, maar het Pentagon de scepter zwaaide over de Groene Zone, en dat zestienduizend Amerikaanse soldaten door ons beeld marcheerden, bevestigde ieders indruk van hoe gevaarlijk het er was.
Niet gecheckt Ook de internationale media deden tot nu toe weinig of niets om de sfeer te ontspannen en de hulpverleners over te halen aan het werk te gaan. CNN was er het eerst en zette krachtig de toon. In de grootste CNN-operatie sinds de tsunami van 2004, zette het tv-station uren na de beving al vijftig man aan de grond. Het Amerikaanse CBS volgde, ook met vijftig man. De New York Times en de Washington Post vlogen elk tien man binnen en dan waren er ook de Miami Herald, de Los Angeles Times, Reuters en AP, radio en televisie uit Latijns-Amerikaanse landen, BBC-radio en -tv en Duitse, Franse, Italiaanse en Spaanse media. Nederlandse media pakten uit alsof Haïti een zaak van nationaal belang was. Het NOS Journaal, Netwerk, Nova, Een Vandaag, de radio, alle stuurden eigen correspondenten.
</div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
&#8211; NRC trok in gewapend konvooi door het rampgebied met het Nederlandse search and rescue-team, en noemde de stad &#8216;levensgevaarlijk&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Verspreidde de mediamenigte zich na de tsunami nog over een kustlijn van enige duizenden kilometers lengte, in Haïti propten ze zich met zijn allen in en om één Groene Zone in één enkele stad. Bij zoveel vraag is het aanbod aan nieuws al snel veel te klein. Verhalen over chaos en plunderingen werden heet opgediend, incidenten werden gebracht als staande praktijk, en omdat het zich allemaal zou afspelen in de gevaarlijke Rode Zones, werden geruchten niet of nauwelijks gecheckt.
De aardbeving was nog geen vierentwintig uur oud, of een CNN-verslaggever wees op een troepje Haïtianen die elkaar achterna zaten met lege kartonnen biscuitdozen. &#8216;Een explosie van geweld!&#8217; zei de verslaggever opgewonden. Uren later moest hij het verhaal rectificeren. Het was juist een &#8216;explosie van vreugde&#8217; geweest. Haïtianen vielen elkaar niet aan met de dozen, maar hielden met elkaar een &#8216;soort kussengevecht&#8217;. De correctie op het verhaal kwam te laat. Het perspectief van de internationale media was al bepaald. &#8216;De veiligheidssituatie&#8217; zou twee weken lang de meest gebruikte invalshoek voor de verhalen over de aardbeving blijven.
&#8216;Grootschalige plunderingen&#8217;, waarbij tientallen mensen doodgeschoten zouden zijn, &#8216;aanvallen op hulpkonvooien&#8217;, &#8216;anarchie&#8217; en &#8216;lynchpartijen&#8217; &#8211; met verhalen over levensgevaarlijke Haïtianen, dol van honger en dorst, werden we dagenlang om de oren geslagen. Maar ze werden ondersteund door beelden die op zijn minst de vraag opriepen of we wel zagen wat ze zeiden: &#8216;vechtpartijen&#8217; bleken duwpartijen om flessen water en eten &#8211; niet onbegrijpelijk na dagen honger en dorst; bij &#8216;gewapende bendes die zich meester maken van de straten&#8217; zagen we een handvol mannen met machetes, die net zo goed op weg konden zijn naar een ingestort huis om iemand te helpen uitgraven; en de &#8216;golven van plunderingen&#8217; konden ook worden geïnterpreteerd als overleven met voedsel dat er was, maar dat de mensen niet kregen.
&#8216;Zo zijn de mensen hier niet&#8217; Hulporganisaties gingen mee in de verhalen en gebruikten ze als medeverklaring voor hun inertie. De organisatie World Vision maakte zich na zes dagen nog steeds &#8216;zeer bezorgd&#8217; en kon niet werken zonder beveiliging en het World Food Program (WFP) zei vanwege &#8216;geweld en plunderingen&#8217; pas 250.000 rantsoenen te hebben kunnen uitdelen, terwijl drie miljoen hongerigen op eten wachtten.
Tegengeluiden waren er ook, maar de meeste werden gesmoord. Waar de correspondente van NRC &#8216;complete anarchie&#8217; meldde, Nova speculeerde over een mogelijke staatsgreep die het allemaal nog erger zou maken en de Volkskrant de &#8216;grimmige sfeer&#8217; beschreef, zagen BBC-verslaggevers, die wel alleen en te voet door de Rode Zones durfden, Haïtianen die straten aanveegden en in hun netste kleren al weer naar de kerk gingen. Aan de eigenaresse van een supermarktje dat nog overeind stond, vroeg een BBC-reporter of ze niet bang was voor plunderaars. &#8216;Nee. Zo zijn de mensen hier niet,&#8217; zei ze.
Twitteraars in de Rode Zones die met hun laatste restjes benzine hun generatoren en mobieltjes aan de praat wisten te houden, vertelden over mensen die water- en voedselvoorraadjes deelden. De directeur van een weeshuis in Port-au-Prince vertelde op zijn website dat ook hij water uitdeelde, en dat hij mensen daarvoor twee eurocent per twintig liter in rekening bracht om zo getrek en geduw te voorkomen. Lokale ziekenhuizen in de omgeving van de stad deden dagenlang oproepen via internet: stuur patiënten! We functioneren, maar onze bedden staan leeg. Zeven dagen na de ramp verklaarde zelfs luitenant-generaal Ken Keen, deputy commander van het Amerikaanse leger in Port-au-Prince, dat &#8216;het geweldsniveau lager is dan vóór de aardbeving&#8217;. 
Maar die dag trok NRC nog in gewapend konvooi door het rampgebied met het Nederlandse search and rescue-team, dat de stad &#8216;levensgevaarlijk&#8217; noemde. Op dag acht was volgens CNN &#8216;niets of niemand in Port-au-Prince veilig&#8217;, volgens Nova nam de agressie tegen buitenlanders toe en in de Telegraph waarschuwde het Internationale Rode Kruis voor &#8216;toename van geweld en plunderingen&#8217;.
Voodoo Het oordeel van veel media over de Haïtianen, die al die dagen alleen naar hulp mochten kíjken, maar er weinig of niets van kregen, was meedogenloos. Het hoofdredactioneel commentaar in NRC op de zesde dag van de ramp (18 januari): &#8216;Terwijl onder het puin nog overal mensen liggen te sterven, terwijl boven de grond reddingswerkers er het beste van proberen te maken, nemen medemensen hun toevlucht tot geweld om aan levensmiddelen te komen of verlagen zich soms zelfs tot regelrechte plunderingen.&#8217; Geen journalist vergat de &#8216;corrupte, falende Haïtiaanse regering&#8217; te noemen als medeschuldige aan de trage hulpverlening, maar tegelijkertijd zagen journalisten er geen been in om zich door de veiligheidsdienst van diezelfde corrupte kliek te laten beveiligen tegen &#8216;plunderaars en criminelen&#8217;: de Haïtiaanse politie reed mee in de VN-konvooien.
Sommige Amerikaanse commentatoren herkenden de meedogenloosheid waarmee hulpverleners en journalisten de slachtoffers beschreven. Ze zagen ze eerder hetzelfde doen na orkaan Katrina. Ook daar kwamen, mede doordat de verslaggeving vooral ging over anarchie, plunderingen en geweld, gewapende beveiligers eerder dan hulp. Het gros van alle berichten over de gewelddadigheid van de inwoners van New Orleans moet nog bewezen worden.
De afstand tussen New Orleans en Haïti is niet groot. Parijs ligt voor Amsterdammers ongeveer net zo ver. De imago&#8217;s van de twee gebieden liggen ook niet ver uiteen. Eén, misschien zelfs wel twee miljoen Haïtianen wonen al in Amerika, al dan niet legaal, en steeds meer proberen er te komen. 
Op de toeristenstranden van Miami spoelen bijna wekelijks dode Haïtiaanse bootvluchtelingen aan. Amerikaanse belastingbetalers ergeren zich verder groen en geel aan het zwarte gat waarin de honderden miljoenen Amerikaanse hulpdollars voor Haïti in de afgelopen decennia verdwenen. Op het moment van de aardbeving liepen er Amerikaanse onderzoeken naar verdampte miljoenen die waren gedoneerd voor slachtoffers van de laatste orkanen. Een gruwel voor Amerikanen, het gros zeer godvruchtig, is ook dat voodoo in Haïti een officiële religie is. Bovenal zijn Haïtianen arm en zwart. In Amerikaanse &#8211; en veel andere westerse &#8211; steden telt die combinatie in de perceptie op tot: gewelddadige gangs.
&#8216;Back! Back!&#8217; De reacties van de buitenlanders in Haïti nu, doen me denken aan die van de Amerikaanse soldaten die in 1994 Haïti binnenvielen om de staatsgreep tegen president Jean-Bertrand Aristide ongedaan te maken. Ik was erbij als radiojournalist. De invasiemacht was twintigduizend man sterk en tot de oorlellen beschermd met de laatste Pentagon-snufjes, en toch waren de manschappen uiterst bezorgd over wat de (ongewapende en door een langdurig economisch embargo ondervoede) Haïtianen als tegenzet bedacht zouden kunnen hebben. In de praktijk was er alleen een welkomscomité. Een optocht van sloppenbewoners perste zich uit de stegen de boulevard naar de haven op, waar de Amerikaanse soldaten zojuist aan land waren gekomen. Ik stond naast een soldaat uit Alabama, een pukkelige tiener. Zonder zijn ogen van de in deerniswekkende lompen gestoken mensenmassa af te wenden, tastte hij naar het wapen aan een riem op zijn met staalplaten beveiligde buik.
&#8216;Merci! Beel Clieng Dong!&#8217; riepen de mensen toenmalige president Bill Clinton aan.
&#8216;Wat zijn dat voor mensen?&#8217; hijgde de soldaat.
&#8216;Sloppenbewoners,&#8217; probeerde ik hem gerust te stellen, maar zijn vingers spanden zich vaster om de trekker. Hij ontspande ze pas weer een beetje toen een kleine stoet BMW&#8217;s en Mitsubishi&#8217;s in de achterhoede voorbij rolde. In Amerika zijn mensen die zich auto&#8217;s in die prijsklasse kunnen veroorloven, meestal respectabele burgers. In Haïti behoren ze toe aan de elite, de klasse die toegang heeft tot wapens, drugsgeld en de verdwenen Amerikaanse hulpdollars. De good guys in Haïti zijn juist de weerloze sloppenbewoners. Voor westerse stedelingen is dit de omgekeerde wereld. Dat beeld zet je niet zomaar even recht.
&#8216;Back! Back!&#8217; schreeuwden de Amerikaanse soldaten tegen het welkomscomité terwijl ze hun geweren aanlegden.
Kalmte In de daily briefing van VN-missie Minustah van 22 januari, dag tien van de aardbeving, lezen we dat banken en supermarkten die nog overeind staan, de deuren weer hebben geopend. De voorzitter van de Haïtiaanse Kamer van Koophandel liet weten dat de frisdrankenfabriek in Port-au-Prince al weer voor vijftig procent draait en dat dat over een week honderd procent zal zijn. Maar op dag twaalf van de aardbevingsramp waren de VN, het Amerikaanse leger, de Haïtiaanse regering en de internationale ngo&#8217;s nog steeds niet in staat gebleken om naar Cité Soleil te gaan, de grootste, armste, en vóór de aardbeving ook al ellendigste wijk.
Een met de dag onbegrijpelijker wordende kalmte bleef in de stad overheersen. Zelfs CNN kon er niet meer omheen. Op dag elf van de ramp vertelde Christiane Amanpour op CNN wat ze &#8216;the real story&#8217; noemde: &#8216;In Haiti right now you notice how patient, considerate, gentle, even noble people are, all things considered. We&#8217;ve seen very little looting. Very little violence and anger from the people.&#8217; Straatmarkten waren gewoon in bedrijf; kramen lagen vol &#8211; dure &#8211; groente en fruit. Ze werden niet bestormd.
</div>