Vrouwen, verover AI!

Columns van de week

Teun van de Keuken en Chard van den Berg

De stemmen van Vrij Nederland

Leon Verdonschot

Ron Meyer: activist zonder schaapskleren

De linkse leiders van de toekomst: Lodewijk Asscher op bezoek bij Trudeau

Jan Slagter: ‘Jongeren kijken naar ons omdat het zo lekker traag is’

‘Ik zou het nooit meer doen, privédetective worden’

<div class="lead">Haar theaterstuk ‘Nobody Home’, gemaakt door en over vluchtelingen, was vorige maand te zien in het DeLaMar Theater, tijdens een benefietavond voor VluchtelingenWerk. Vrij Nederland liep mee met regisseur Daria Bukvić. ‘Als politici framen, dan mag ik terugframen.’</div>
<p class="p_1">‘Het is in zekere zin natuurlijk gemakkelijk scoren vanavond,’ zegt Daria Bukvić. Ze zit aan de bar van café De Smoeshaan, aan de achterkant van het uitverkochte DeLaMar Theater waar vanavond haar voorstelling <span class="Cursief">Nobody Home</span> nog een keer is te zien in het kader van een vluchtelingenbenefiet. De drie acteurs van de voorstelling, net als Bukvić kinderen van vluchtelingen en afkomstig van de Toneelschool in Maastricht, zitten boven nog aan tafel. Ze verduidelijkt: ‘Mensen die betalen voor een benefietavond voor VluchtelingenWerk, die hoef je niet meer voor je te winnen. Dus ik heb niet de illusie dat we vanavond mensen nieuwe, grote inzichten geven. Tijdens onze tournee gaat dat hopelijk wel gebeuren. De momenten waarop het moeilijk wordt voor de acteurs. Waarop we het ongemak echt aanraken.’</p>
<h5>Net uit de fucking oorlog</h5>
<p class="tekst">In 2014 mocht theatermaakster Daria Bukvić (Tuzla, 1989) een speech houden op het Lowlands-festival. Ze vertelde over een voorstelling die toen in haar hoofd zat. ‘Ik sprak de naïeve, pas afgestudeerde hoop uit dat ik met die voorstelling een sneeuwbal kon gooien die in een lawine zou veranderen.’</p>
<p class="tekst">Dat idee kreeg ze toen ze in Limburg door het bos fietste. ‘Ik kwam langs een bankje waarop drie jongen zaten. Een beetje verveeld, in trainingspakken: het clichébeeld van asielzoekers. Ik fietste er langs, en toen deed ik dit.’ Bukvić kijkt weg. ‘Na een tijdje stopte ik met fietsen, hield stil en dacht na over wat er zojuist was gebeurd. Hoe kon dat nou? Hoe kon ik mijn blik afwenden? Als ik als lotgenote hen al wil negeren, hun aanblik te pijnlijk vind voor mijn rijke gelukkige leven, hoe kan ik dan van mijn mede-Nederlanders verwachten dat ze begrip hebben voor iets dat ze niet begrijpen? Terwijl ik weet hoe belangrijk het is als iemand ogenschijnlijk kleine maar in werkelijkheid grote dingen voor je doet. Als mensen me vragen wat ze kunnen doen voor vluchtelingen, zeg ik: het allerbeste wat je kunt doen, is iemand verwelkomen. Mijn moeder en ik kwamen terecht in een dorp dat nog nooit allochtonen had gezien, bij mensen die niet voorbereid waren op onze komst en er ook niet echt op zaten te wachten. Eén vrouw uit een dorp verderop kwam ons cake brengen en leerde ons ganzenborden. Dat heeft zo ongelooflijk veel voor ons betekend. Kleine gebaren kunnen een enorme impact hebben. Dat is bepaald geen grote wijsheid, maar toch vergeten we dat heel vaak. Dus schrok ik ervan: ben ik zo non-empathisch geworden dat ik mijn blik afwend?’</p>
<p class="tekst">Ze weet: ook drie Néderlandse mannen op een bankje was ze wellicht snel voorbij gefietst. ‘Ik ben een product van de Limburgse Marc Dutroux-generatie: die meisjes zijn allemaal overbeschermd opgevoed. Als ik weekblad <span class="Cursief">De Trompetter</span> bezorgde op mijn fiets, reed mijn moeder in haar autootje stapvoets achter me aan, bang dat ik ontvoerd zou worden. Net uit de fucking oorlog, twee jaar in een azc gezeten, was daar ineens Dutroux. Ik fiets ’s avonds in Amsterdam nog steeds het liefst over het midden van de weg, zo ver mogelijk van alle geparkeerde auto’s. Dus nee, ook bij Nederlandse mannen was ik niet afgestapt. Maar de pijn zit hem meer in het feit dat ik mijn blik van ze afwendde, zoals je dat soms ook doet bij zwervers. Mensen met wie ik me niet meer kon identificeren.’</p>
<p class="tekst"><q class="pull-left">Als wij dat stuk niet maken, wie gaat het dan doen?</q></p>
<p class="tekst">Ze nodigde studiegenoten Majd Mardo (Aleppo, 1989), Vanja Rukavina (Sarajevo, 1989) en Saman Amini (Teheran, 1989) bij haar thuis in Maastricht uit. Rukavina zat in hetzelfde jaar als Bukvić. ‘We waren elkaars spiegels: de jongsten van ons jaar, en de eerste twee Bosnische kinderen op deze opleiding.’ Ze zei: ‘Ik heb een plan. We gaan een komische, supertoffe voorstelling maken waarin we het hele vluchtelingenprobleem laten zien vanuit onszelf als bijna-tweede generatie, en vanuit onze ouders. Ik ga het regisseren, jullie gaan het spelen.’ Veel overtuigingskracht had ze niet nodig. Haar finale argument was onweerlegbaar: ‘Als wij het niet maken, wie gaat het dan doen?’ Bukvić: ‘We waren alle vier vijfentwintig, het azc lag lang genoeg achter ons: we hadden het inmiddels allemaal wel verwerkt en voldoende afstand. Dachten we. Maar half vergeten is nog lang niet verwérkt.’</p>
<p class="tekst">Eerst gingen ze langs bij alle vier hun ouders. Om ze te interviewen, en een maaltijd uit het land van herkomst te nuttigen. ‘Verwennerij ten top, en tegelijk superzwaar. Tijdens het eten hielden we het gezellig. Daarna op de bank, met een kop thee, praatten we uren lang. Waar bent u geboren? Beschrijf de omgeving eens. Tot aan: wanneer merkte u dat het onveilig werd? Wanneer besloot u te vluchten? Wat pakte u toen in?’ Tijdens de eerste try-out eindigde de voorstelling nog met een van die geluidsopnamen. ‘Om de werkelijke wereld weer toe te laten. Maar dat was niet nodig. Wij zíjn de werkelijke wereld.’</p>
<p class="tekst">Een paar weken later, in de zomer, reden ze met z’n vieren naar Texel, om daar in een bungalow verder te brainstormen. ‘We namen de verkeerde afslag en moesten eerst de hele Afsluitdijk afrijden. Vier asielzoekers op weg naar Texel die verdwaald raken: het cliché voorbij.’</p>
<p class="tekst">Hele dagen vulden ze met praten over elkaars verhalen en de voorstelling. ‘En al die andere mensen in het bungalowpark maar denken: wat zijn dat voor rare Turken met een Oostbloksletje?’ Ze lacht. En zegt iets later: ‘Dat weet ik eigenlijk helemaal niet, of ze dat dachten. Nu plak ik zélf een vooroordeel op andere mensen.’</p>
<h5>OE VEE VEE</h5>
<p class="tekst">Het is bijna zeven uur. Daria Bukvić zit op een theaterstoel, de acteurs staan zich op het toneel warm te spelen. Er staan stoelen op het podium, van hard oranje-rood plastic met een gat bij de onderrug. Bukvić: ‘Iedereen die ooit in een azc is geweest, kent die stoelen.’ Ze heeft vaak de vraag gekregen of ze de voorstelling ook in een azc wil spelen. ‘Waarom? Om die mensen te vertellen wat ze zelf meemaken?’</p>
<p class="tekst">Majd Mardo kijkt nog eens goed naar het grote podium. Hij grinnikt: ‘Zijn wij de eerste vluchtelingen op dit podium? Of zijn we alleen maar de eerste voorstelling met een startbudget van tienduizend euro?’</p>
<p class="tekst">Saman Amini zingt achter de piano een lied waarin hij het normaal over ‘kankerpijn’ heeft. Nu niet, nu alleen over pijn. Bukvić, vanuit de zaal: ‘Waarom bliep je je “kankerpijn” nu?’ Amini, vanaf het podium: ‘Vanavond komen ook veel oudere mensen, toch? Dan vind ik het niet zo toepasselijk.’ ‘Dat zou je dan van de hele voorstelling kunnen zeggen. Ik heb geen probleem met “kankerpijn”.’ ‘Ik weet niet. Als ik zo’n woord gebruik in deze zaal, voel ik me echt een matige ganstarapper.’</p>
<p class="tekst">Bukvić schiet in de lach. Ze zegt: ‘<span class="Cursief">Nobody Home</span> draait ook heel erg om taal. In de eindmonoloog zit een zinnetje van een eerste generatie vluchteling: ‘Je begrijpt mij wel, maar dat ben ik niet.’ Dat moest voor mij echt de kern worden. Als ik bij mijn vader op bezoek ben en ik heel veel aan het woord ben, kan hij soms opeens met tranen in zijn ogen zitten. Dan zegt hij: “Jij bent de meester van de taal, en daar ben ik zo jaloers op.” Mijn vader is jurist, maar hier spreekt hij daarvoor de taal niet goed genoeg. Hij werkt bij het UWV, maar kan UWV niet eens goed uitspreken. Oe Vee Vee. En dat zegt hij dan ook: de macht van het woord, die zal ik nooit meer bezitten in het land waar ik woon. Dat herkennen we in meer of mindere mate alle vier, want bijna al onze ouders komen uit een intelligent milieu. Besef je wat het mensen doet in eigenwaarde, wanneer je niet de volledige controle over de taal hebt? Voor talige mensen is dat een heel pijnlijk onderwerp.’</p>
<h5>We gaan toch terug</h5>
<p class="tekst">Ze leerden alle vier veel over hun ouders door de interviews die ze voor de voorstelling hielden. Net als Amini vluchtte Bukvić samen met haar moeder en kwam haar vader later naar Nederland. ‘Eerst vluchtten we naar Zagreb. Ik was toen drie. We zouden daar blijven tot het gerommel voorbij was, maar het werd alleen maar erger. We hebben daarna nog een half jaar in een vluchtelingenkamp in Split gezeten. Daar kwam mijn vader ons opzoeken en vertellen dat hij ons niet mee terug kon nemen, omdat de situatie inmiddels dramatisch was. Er waren twee opties: Maleisië en Nederland. Vraag me niet waarom, volgens mij hadden Maleisië en Bosnië een soort stedenband op landenniveau. Nederland dus, zei mij moeder, want dan konden we sneller terug. We gingen immers terug, daar was ze van overtuigd. Toen we op een gegeven moment een A-status kregen, zei ze ook: die hoef ik niet, we gaan toch terug. Mijn vader heeft haar gebeld: dat papiertje neem je aan, want hier gaat het helemaal mis. Hij paste op onze familie en bezittingen. Toen hij eenmaal ook wilde komen, waren de grenzen net gesloten. Pas na anderhalf jaar gingen ze weer open. In de tweede bus die toen vertrok, zat hij al.</p>
<div class="figure--right">
<figure id="post-306810 media-306810" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/11/VN_Daria63444-favo2_preview.jpg" alt="" /><figcaption>Foto: Jeroen Hofman</figcaption></figure>
</div>
<p class="tekst">Het eerste jaar in Roermond was dat azc voor mij een speelparadijs. Het voelde als een vakantie, maar dan een heel lange. Ik had er twee beste vriendjes die er ook alleen met hun moeder waren, een meisje en een jongetje. Na een jaar stierf zijn vader, drie maanden later die van haar. De logische reactie was dat ik vanaf dat moment dacht dat mijn vader ook ging sterven. Ook omdat de paar mannen die er wél zaten, geamputeerde armen of benen hadden en ’s nachts schreeuwden in hun slaap. Mijn moeder kon ook nauwelijks contact meer met mijn vader krijgen: brieven kwamen maanden later aan, telefoonlijnen waren doorgesneden.’</p>
<p class="tekst">Toen ze jaren later als puber een bijbaantje kreeg in het net geopende Designer Outlet in Roermond, liep ze in de lunchpauze naar de McDonald’s op het terrein. En opeens realiseerde ze het zich: hier was vroeger het azc. ‘Ik liep de Mac binnen, en besefte dat precies dit de plek was waar wij vroeger onze voedselbonnen ophaalden.’</p>
<p class="tekst">Haar ouders wonen nog steeds in de omgeving. Na honderd sollicitatiebrieven (‘Waarvan hij op 98 geen antwoord kreeg en op 1 een afwijzing’) kreeg haar vader een uitnodiging bij Rockwool, waar destijds een Melkertbaan beschikbaar kwam. ‘Hij werd de assistent van een van de managers. Die man had eigenlijk niets aan hem, want hij sprak de taal niet. Maar hij liet mijn vader cursussen volgen, en notulen van de vergaderingen maken om de taal te leren. Ik weet hoe er tegenwoordig in sommige kringen over Melkertbanen wordt gesproken, maar die baan heeft álles voor mijn vader betekend. Het feit dat hij werk had en een inkomen, zorgde voor zoveel rust in ons huis. En mijn broertje en ik hoefden niet meer naar het Rode Kruis voor onze kleding.’ Wanneer ze praat over haar ouders, en dat doet Bukvić vaak, wordt ze hoorbaar en zichtbaar emotioneel. Fel: ‘Mijn ouders zijn de grootste helden die je je kunt voorstellen. Ze hebben het voor elkaar gekregen om uit het huwelijk van een Bosnische moslima en een Kroatische katholiek – alle vier termen die er voor de oorlog volstrekt niet toe deden – na twee jaar van elkaar gescheiden te zijn geweest, een nieuw leven op te bouwen samen met mijn in ons eerste huis geboren, dus ongetwijfeld in het azc verwekte, broertje, en ons daar vervolgens níéts van te laten merken. Mijn respect voor mijn ouders is onbenoembaar groot. Ons allebei in die omstandigheden stabiel en mentaal gezond door een fijne jeugd leiden: dan kun je toch niet anders dan ze eren in een voorstelling? Het had maar iets anders hoeven lopen of ík had voor me uit zitten staren op dat bankje in het bos.’</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right">Mijn ouders zijn de grootste helden die je je kunt voorstellen.</q></p>
<h5>Gebedjes uit de scheurkalender</h5>
<p class="tekst">De zaal gaat open, het publiek stroomt binnen. Bukvićs zenuwen vallen vandaag nog wel mee, zegt ze. ‘Ik moet vaker plassen, en straks vast nog een keer net niet overgeven, en ik heb een kalmeringspilletje geslikt. Maar verder gaat het prima.’</p>
<p class="tekst">Ze heeft met zichzelf de afspraak gemaakt, zegt ze, dat al haar werk ‘een bepaalde onvermijdelijkheid in zich moet dragen’. Dat heeft niets te maken met de wereld willen verbeteren. ‘Maar wel met het feit dat ik me heel bewust ben van de maatschappij waarin we leven, en ik kan mijn vak niet uitoefenen zonder daar heel direct op te reflecteren. Als je puur een estheet bent, kun je wellicht je genoegdoening halen uit een gedicht uit 1783, opgevoerd door zestig kinderen met wapperende vlaggen. Zo’n kunstenaar ben ik niet: ik kan niet anders dan werk maken dat te maken heeft met de wereld om me heen. Ik neem mijn werk heel serieus en mijn menszijn daarin ook. Als politici framen, dan mag ik terugframen, met positiviteit.’</p>
<p class="tekst">Haar vriend is 39. Dat is geen detail. Aarzelend: ‘Ik vind het moeilijk om relaties te hebben met leeftijdsgenoten, deels omdat ze te weinig weten van het conflict in Bosnië. Mensen van mijn leeftijd waren nog een kind toen dat gebeurde, dus ik kan het ze niet kwalijk nemen, maar het doet er voor mij toe. En je kunt zeggen: dat kun je toch opzoeken op Wikipedia? Maar dat is echt anders. Van de Vietnamoorlog heb ik geen enkel beeld, en daar kan ik me met terugwerkende kracht ook niets bij voorstellen. Mijn vriend kwam thuis uit school en zag die beelden op televisie. Hij wist: dit speelt zich heel dichtbij af en ik kan er niks aan doen. Als mijn vriend tegen mij zegt: “Ik voelde me toen zo machteloos,” voel ik me begrepen. Ik ben twee keer onder een verkeersboete uitgekomen, een voor fietsen zonder licht, een keer voor fietsen door rood, omdat de politieagent mijn ID vroeg, Tuzla zag staan en toen glinsterende ogen kreeg. Toen wist ik meteen: een politieagent die in Bosnië heeft gediend.’</p>
<p class="tekst">Tegelijk weet ze: ze is 26. Nu wil ze de wereld beschouwen in haar theater, de wereld van haarzelf, maar alles kan nog veranderen. Lachend: ‘Want ik wil zeker nog een keer <span class="Cursief">Jesus Christ Superstar</span> regisseren.’</p>
<p class="tekst">Geboren in Limburg immers, die fascinatie voor theater. Waar anders dan in de kerk. ‘Ik zat op een rooms-katholieke basisschool omdat die op loopafstand was. We gingen bijna iedere week met de klas naar de kerk, kregen elke dag gebedjes uit de scheurkalender. Het glas in lood, de liederen: dat waren mijn eerste grote kunstzinnige belevenissen. Ik smeekte mijn moeder om communie te mogen doen. De pastoor bleef haar zelfs bellen om te vragen of Daria, die werkelijk alle liedjes uit haar hoofd kende, toch alsjeblieft die communie mocht. En mijn moeder maar weer uitleggen dat ze als moslim uit een socialistisch systeem kwam waarin religie er niet toe deed en ze niet eens wíst of haar man eigenlijk een Serviër of een Kroaat was, en dat dat land inmiddels was verscheurd door met name religieuze en etnische conflicten, en dat ze het haar socialistische familie niet kon uitleggen dat ze dan eenmaal in Nederland haar kind alsnog zou dopen. Uiteindelijk gaf die vent het maar op. Toen ik eenmaal het theater had ontdekt, zag ik dat er ook een kerk is waar eveneens rituelen bestaan en verhalen worden verteld, maar dan zonder je te vertellen hoe je moet leven. Theater is de kerk van de seculiere mens. Dat was een oppermachtige ervaring.’</p>
<p>Haar ouders zijn er vanavond niet, die hebben de voorstelling al lang gezien. Ze waren trots. Het is een ingewikkelde relatie, die tussen haar werk en haar ouders. ‘Mijn ouders hebben nooit iets tegen me gezegd als: ik heb alles verlaten, mijn carrière opgegeven, mijn vrienden en familie in de steek gelaten om jou een beter leven te geven. Nooit hebben ze dat gezegd. Maar dat hoeft ook niet, want ik weet dat. Het blijkt al uit de banen die mijn moeder, een van de meest intelligente mensen die ik ken, hier heeft gehad: schoonmaken en wraps vouwen in een tortillafabriek. Mijn grote motor is mijn eeuwige schuldgevoel naar mijn ouders. En mijn moeder heeft inmiddels al vaak gezegd: je broertje en jij hebben onze komst naar dit land al lang de moeite waard gemaakt, leef nu voor jezelf. Maar wij zijn ons alle vier hyperbewust van de kans die we hebben gekregen. Daarom doen we zo ons best, daarom is onze ambitie allesverslindend. Daarom zeggen we in de voorstelling: “We hebben geen kans, maar we grijpen hem”.’</p>
<div class="info-box">
<p class="tekst">Zien? Kijk op <a href="https://nobodyhome.nl/" target="_blank">nobodyhome.nl</a>.</p>
</div>
<p class="normal">


‘Net uit die fucking oorlog’: het theater van Daria Bukvić

<div class="lead"><span class="03_Intro_Kapitaal">Teksten vol fijn gevoel en engagement</span>, dat ontdekt schrijver en popjournalist Leon Verdonschot als hij nederhop analyseert.</div>
<p class="p_1">Zomaar een vraag.<br />
<em>‘Gelukkig zit ’m in het blij zijn met wat je hebt / Oh ja? / Maar wat als ik aids heb?’</em><br />
En nog een.<br />
<em>‘Denkbeeldige vrienden komen niet meer op visite / Ik vraag me af waarom / Waar the fok is de liefde?’</em><br />
Was getekend: Fresku, specialist in waarheden als een koe (die eerste). En De Jeugd van Tegenwoordig, specialisten in fraaie rookgordijnen (die tweede).</p>
<p class="p_1">Nog een citaat, en niet zomaar een. <em>‘Op 11 september vlogen twee vliegtuigen door de World Trade Center. (…) Het is in scène gezet door Bush en z’n vrienden / Als smoes voor een oorlog waar zij miljarden aan verdienen / We zien de feiten niet, omdat velen worden gebrainwashed / Door radio, krant en tv, maar ik kijk er doorheen, gast.’</em></p>
<p> De bron? Nee, niet een van de ontelbare samenzweringssites waarop alle wereldproblemen samenhangen met elkaar, en vooral met de Verenigde Staten én Israël. De bron is een songtekst. Van rapper Appa. Het zou op basis van het even stroeve als paranoïde citaat verleidelijk zijn, maar het is onmogelijk te stellen dat hij geen talent heeft: Appa was medeverantwoordelijk voor de sterke soundtrack van een van de beste Nederlandse films van de laatste jaren, het rauw-realistische Wolf.</p>
<p class="p_1">Waar Appa ook een talent voor heeft: de verdenking van antisemitisme op zich laden. Als Appa een tweet stuurt tegen Lodewijk Asscher, vermeldt hij altijd fijntjes de Joodse achtergrond van onze vicepremier.</p>
<p class="p_1">Wat evenwel weer onmogelijk is, is beweren dat Rachid El Ghazoui (zijn geboortenaam) zich onttrekt aan de problemen van deze wereld. Zelfs voor het ronduit beruchte collectief THC (Tuindorp Hustler Click) uit Amsterdam-Noord waar hij vroeger deel van uitmaakte, gold dat uiteindelijk: ‘<em>Allochtoon: ik hoor het woord te vaak, en het stoort me vaak / Vandaar dat dit gevoel wordt gevoeld door velen / De straat is overspoeld met jonge multiculturelen / Met dezelfde visie, op weg naar hogere posities / Niet te stoppen door de wet of de politie zie wat ik zie / Het is geen fictie het zijn feiten, we laten het blijken / God, het spijt me in m’n hart ben ik zuiver, maar ze sluiten me buiten.’</em><br />
Als de definitie van engagement is ‘belang hechten aan een maatschappelijke kwestie’, en dat is het volgens Wiktionary, dan was en is Appa een geëngageerde artiest.<br />
En daarin is hij bepaald niet de enige in de Nederlandse hiphop.</p>
<h5>Euforische optredens</h5>
<p class="tekst">Ze zijn volkomen terecht de twee meest bejubelde Nederlandse hiphoppers van het afgelopen jaar: Fresku (uit Eindhoven) en Typhoon (uit Zwolle, de stad die lang op afstand het hiphopklassement leidde). Ook hun blik richt zich veel verder dan hun navel. Het tekstuele universum van vooral Typhoon is het diapositief van dat van Appa. Ook vanwege zijn euforische optredens die lijken op een viéring, ja zelfs een gospeldienst, is hij uitgegroeid tot de Nederlandse belichaming van muziek als verbindingsmiddel en meer van die uitgekauwde welzijnstermen die bij zijn liveshows wonderlijk concreet worden. ‘Pootje baden in het universum’, noemt hij het zelf op zijn succesalbum <span class="Cursief">Lobi Da Basi</span> – Surinaams voor ‘Liefde is de basis’, waarmee de toon is gezet.</p>
<p class="tekst">Maar ook Typhoon is, met name als hij zichzelf onder de loep neemt, verre van een dromer. Op het album staat een nummer dat zich ronduit laat beluisteren als een tussenevaluatie van zijn eigen leven: ‘Glenn 1984’, een verwijzing naar zowel een schilderij van Jean-Michel Basquiat als zijn eigen voornaam en geboortejaar. Na enkele verwijzingen naar artiesten die hem hebben beïnvloed (Louis Armstrong, Extince, Postmen, Opgezwolle) komen de levenslessen: ‘<em>Heere, heere / Ik hoef me niet te generen / Ik hoef me niet te bewijzen / Niemand iets te verwijten / Dus je begrijpt: geen pretenties / Ik zeg je, dit is geen prestigekwestie meer, dit is urgentie / Leer een beetje van mijn fouten, luister wat meer naar je ouders / Als ze zeggen dat je beter wat kan sparen voor later / Later is nu. En nu is eerder dan tijd geleerd heeft om te kruipen / ’t Is nu of nooit en meer van die zooi.’</em></p>
<p class="tekst">Die plotselinge ‘je’-vorm klinkt wat al te zeer naar een voetballer die een interview geeft en het valt, zoals alle songteksten, pas echt op z’n plaats wanneer Typhoon het zíngt en je de muzikale rijkdom aan ideeën hoort, maar zelfs op papier valt het talent op. Net als de opmerkelijk vrije combinatie van bijna vrome ernst en een gebrek aan eerbied ervoor: <em>‘Meer van die zooi.’</em></p>
<p class="tekst">Zelfs wanneer hij de liefde bezingt, schemert de realiteit door de romantiek: ‘<em>Het is op zijn tijd een strijd / Maar ik zou met niemand anders willen vechten.’</em></p>
<p class="tekst">Ook Fresku zingt geregeld over de liefde. Op zijn debuutalbum <span class="Cursief">Maskerade</span> stond in 2012 een nummer dat gewoonweg zo heette, ‘Liefdesliedje’. Het begon zo: <em>‘Ik ben hard voor haar / Want ik ben het ook voor mezelf / Ik kan het niet uitleggen / Maar soms ben ik boos op mezelf / En reageer het op haar af / Wat een domme sukkel / Als ik een man was / Kon ik mijn zwaktes onderdrukken’.</em></p>
<figure id="post-226993 media-226993" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/08/VN_Fresku59145.jpg" alt="" /><figcaption>Fresku. Foto: Jeroen Hofman</figcaption></figure>
<h5>Opschepmuziek</h5>
<p class="tekst">Het cliché van hiphop is dat het opschepmuziek is. Grootdoenerij op melodie, gebral op rijm. Het heeft niet voor niets een cliché kunnen worden, geregeld was en is het waar, maar als je érgens Nederlandse hiphop niet van kunt beschuldigen, is het een gebrek aan kwetsbaarheid. Het is ook geen nieuwe ontwikkeling: Extince, een van de vaandeldragers van het genre, nam zichzelf al tamelijk genadeloos onder de loep in de jaren negentig. Letterlijk alle gradaties van kwetsbaarheid zijn vertegenwoordigd in het werk van hiphoppers, van milde zelfspot tot een venijn dat grenst aan de zelfverachting.<br />
Dat Fresku op de Body Mass Index iets te hoog zal scoren: hij weet het als geen ander. In zijn nummer ‘Kreeft’: <em>‘Ik sta bekend als die dikke met blubberbuik.’</em></p>
<p class="tekst">En nee, jóng en aanstormend is hij inmiddels ook niet meer. In ‘Altijd alleen’: ‘<em>Niemand wil me zien rappen als ik veertig ben / Maar soms lijkt het alles wat ik kan / Als ik eerlijk ben</em>’.<br />
‘Als ik eerlijk ben.’ En precies dat zijn ze vaak. Soms zelfs op het ronduit volkssentimenele af. Zelfs Jebroer, die hoort tot het segment waar feest, drank en pillen een grotere rol spelen in het dagelijks leven dan de vraag wie verantwoordelijk was voor 11 september, opende zijn album <span class="Cursief">Gouden tranen</span> vorig jaar met deze sterke vondst: ‘<em>School was niks voor mij / En ik was niks voor school.</em>’</p>
<p class="tekst">Grappig bedacht en effectief: in elf woorden het beeld neergezet van een drop-out. En vervolgens: <em>‘Mijn vader was er vaak niet / Mijn moeder was er altijd / Ik hou van hun allebei / Maar ik kan meer bij m’n mama kwijt</em>’.<br />
‘M’n mama’ – wanneer Nederhop het sentiment opzoekt, is de geest van André Hazes nooit ver weg.</p>
<h5>Undergroundhit</h5>
<p class="tekst">De twee grote sterren van dit moment uit de hoek van Jebroer, zijn Ronnie Flex (met wie hij de lompe rampestamper ‘Hoesten Als Bejaarden’ opnam) en zijn compagnon Lil’ Kleine, die laatst nog in aanraking kwam met het gezag in de persoon van de Hilversumse burgemeester Pieter Broertjes. Het kwam zelfs tot een televisiedebat, waarbij duidelijk werd dat Lil’ Kleine niet over de intellectuele bagage van Fresku of Typhoon of het retorische bombast van Appa beschikt.</p>
<p class="tekst">Wat Ronnie Flex en Lil’ Kleine dan wel weer lukte: een heuse maatschappelijke discussie (of nou ja, in ieder geval enkele bijdragen op de opiniepagina’s van de kranten) uitlokken over een sóngtekst, namelijk die van hun hit ‘Drank &amp; Drugs’. Het nummer, dat al een enorme undergroundhit was voor het op de radio viel te horen (dat geldt overigens voor meer Nederlandse hiphop, ook in dat opzicht is het letterlijk volksmuziek), is een verheerlijking van drank en drugs – althans, voor wie snel de weg kwijtraakt in een universum waar ironie iets diffuser is dan een vette knipoog. <q class="pull-left">Naadloos glijdt de erfenis van Neerlands Hoop de hiphop in </q>Het debuutalbum van Ronnie Flex trok zich vorig jaar, net als de generatie waar de begintwintiger toe behoort, geen bal aan van afbakeningen. Het is hiphop, maar net zo goed disco en r&amp;b, en zelfs gabber. Credible of commercieel? Dat zijn discussies uit de achterhoede, horend bij een vorige generatie. De titel van zijn album was ronduit literair: <span class="Cursief">De nacht is nog jong net als wij voor altijd</span>. Zijn metaforen zijn dat zeker niet altijd, maar vermakelijk zijn ze vaak wel, op en neer stuiterend tussen aandoenlijke mooischrijverij (de tanden van een meisje zijn ‘nog witter dan een lijntje’) en bijna puberale geestdrift: ‘<em>Ik weet nog in de tweede klas / Toen ik een kleine jongen was / Wou je niks met mij / Omdat ik nog een broodtrommel had.</em>’ De conclusie van het nummer is de desillusie: ‘<em>Meisjes, meisjes, meisjes / Ik zeg eerlijk: ik begrijp jullie niet.</em>’ Het levert zelfs in dreigementen nog een lach op. Althans, het is niet te hopen dat Ronnie Flex dacht dat het grimmig uitpakte, dat dreigement in ‘Op de maan staan’: ‘<em>Ik hoop dat de kogels door je voortuin vliegen / Jij en je laptop naar de gallemiezen</em>.’</p>
<h5>Vrijbuitersgeest</h5>
<p class="tekst">Ronnie Flex is de bastaardzoon van De Jeugd van Tegenwoordig, het gezelschap dat de verklaarde taalliefde in de Nederhop koppelde aan de erfenis van grote taalvernieuwers als Van Kooten en De Bie en Wim T. Schippers. Ze zijn werkelijk de dadaïsten van de Nederlandse hiphop: op inmiddels vier albums combineren ze jongerencultuur, de straat, de club, een kroeg ver na middernacht en een diep wantrouwen tegen dodelijke ernst tot een eigen taal waarin woorden die niet beschikbaar zijn gewoon zelf worden uitgevonden, of overgenomen uit een ander land: ‘<em>Handen in de lucht en groeten aan je tante / Welke tante? / Tante Lien / Welke Lien? / Lean back</em>.’</p>
<p class="tekst">Het maakt niet uit of het klópt, als het maar klínkt. En als het klinkt, klopt het vanzelf.<br />
Maar zelfs hier, in dit doolhof van knipogen, is er ruimte voor enige fijngevoeligheid, al krijgt die dan tegenkleur in de vorm van decadentie. In het slepende ‘Huilend naar de club’: ‘<em>Vrijdagnacht, iets na half tweeën / De regen komt, met bakken naar beneden / Vier swagger meneren in een blaka BMW / De tranen in hun ogen man, zilter dan de zee / Op weg naar de party, biggelen neer / Echte mannentranen op het witte leer.</em>’<br />
Iets later komt de vast onwaarschijnlijkste verwijzing uit de geschiedenis van de Nederlandse hiphop: ‘<em>Het is een goddamn Griekse tragedie in this bitch / Euripides, Sophocles, tragedie in this bitch, tragedie in this bitch.</em>’</p>
<p class="tekst">Eigenlijk zou je kunnen zeggen: hierna kon alles. Als er in de Nederlandse hiphop al grenzen bestonden aan het combineren van verschillende werelden, dan werden die geslecht toen De Jeugd van Tegenwoordig Sophocles (496-406 voor Christus) de witleren wereld van Kanye West introk. Als dat kan, is niets heilig.<br />
Precies die vrijbuitersgeest maakt er zo’n sprankelend genre van. Ook omdat de voorlopers precies weten wie de weg ooit voor ze heeft geplaveid. In zijn nummer ‘Zandloper’ verwijst Typhoon in muzikaal opzicht onverhuld naar Doe Maar, en wie duikt daar opeens op als gastzanger? André Manuel (<span class="Cursief">Fratsen, Krang</span>), de vrijdenker onder de cabaretiers, en als zanger de Captain Beefheart van de lage landen. De groove van het nummer wordt stilgelegd, de kruitdampen stijgen op, en daar klinkt de schmierende en knarsende Manuel: ‘En ik oogst en ik zaai / En ik ontwikkel en ik draai / Pure vreugd is wat ’k verschaf / Kom met me dansen op m’n graf’. Naadloos glijdt de erfenis van Neerlands Hoop de hiphop in. Het kan allemaal.</p>
<p class="tekst">Wie bij Nederhop nog steeds denkt aan ‘<em>Je moet mee naar Diemen-Zuid / Want je ziet er lekker uit</em>’ of aan ‘<em>Moppie moppie moppie / Ik vind je helemaal toppie / Ik krijg je niet meer uit mijn koppie</em>’ (beide Lange Frans &amp; Baas B) is inmiddels zover van de werkelijkheid verwijderd als iemand die denkt dat Miley Cyrus nog steeds een Disney-sterretje is.</p>
<div class="info-box">
<h5 class="kader"><span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop blauw">Hiphop-encyclopedie<br />
</span></h5>
<p class="kader">In het eerste decennium van deze eeuw kwam de Nederlandse hiphop definitief tot wasdom. De muziek werd beter, de concertzalen werden voller. Hiphopinjesmoel.com maakte samen met de VPRO een <a href="https://www.npodoc.nl/documentaires/s/smoelwerk.html" target="_blank">documentaire</a> over die periode. Alle hoofdrolspelers komen aan het woord en het resultaat is van grote encyclopedische waarde.</p>
<h5 class="kader"> Puike werkmethode</h5>
<p>‘Het gaat niet om wat iedereen goed vindt, het gaat om wat ík goed vind,’ zegt TopNotch-oprichter Kees de Koning in <a href="https://www.vn.nl/koning-kees-ik-hou-wel-van-een-beetje-ongemakkelijkheid/" target="_blank">dit VN-interview</a> over zijn methode. Bij zijn platenmaatschappij staan en stonden onder andere onder contract: Extince, De Jeugd, Typhoon, Kempi en Fresku.</p>
</div>
<p>&nbsp;</p>


Nederhop: als het klinkt, klopt het vanzelf

Drie Nobelprijswinnaressen over vrede en vrouwenrechten

Typhoon: ‘Zelfs op internet kom je geen mensen tegen die hem haten’

De mannen die Obama maakten

<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Voor de koning</h3>
<p>Van de regen naar de zon’ heet het prachtig dubbelzinnige lied dat Typhoon ter gelegenheid van 200 jaar Koninkrijk in de Ridderzaal mocht zingen voor Willem-Alexander, Máxima, Mark Rutte en andere hoogwaardigheidsbekleders. Dan weer licht geamuseerd (Rutte, Máxima), dan weer licht verveeld (Van Aartsen, Willem-Alexander) ondergaan ze het charmante gezingzeg van Typhoon over zijn kleurrijke Nederland. ‘Houd de macht bij het volk en laat de angst varen.’</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/NQeOHEQo5nk" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Zwarte Piet</h3>
<p>Typhoon is zeer kritisch over Zwarte Piet. In Zwolle deed hij mee aan een discussie. In dit fragment doet een vrouw een zwart masker op en zegt tegen Typhoon dat hij geluk heeft, want hij heeft al een kleurtje. Typhoon blijft rustig.</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/Nw8Ooax4CiY" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>


Video: Typhoon waait niet zomaar over

<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Politico open mike</h3>
<p>Ergens op een dak vertelt Jon Favreau aan het tijdschrift Politico in twee minuten over het schrijven van grappen voor Obama, die blijkbaar erg van zelfrelativerende humor houdt. Vlak voor de laatste oefening voor het jaarlijkse Correspondent’s Diner, waarin de president altijd heel grappig voor de dag moet komen, zei Obama in 2011 opeens: ‘Laten we Bin Laden in die ene punchline vervangen door een andere bad guy, een dictator of zo.’ Luister maar waarom.</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/xez0q91AosI" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Klaar voor Hillary</h3>
<p>Mitch Stewart is alweer bezig data en mensen te verzamelen voor de presidentscampagne van Hillary Clinton, ook al is ze officieel nog geen kandidaat en heeft hij haar nog nooit ontmoet, vertelt hij aan hetzelfde Politico. </p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/ouOc-RfPjGM" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>


Video: De grappen van Obama

‘Ik was er klaar mee’

<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Schoppen Aas</h3>
<p><b>Peter Pan Speedrock</b><br />Het vaakst is Dikke Dennis te vinden op het podium van Peter Pan Speedrock, de Eindhovense rockband waar hij wat betreft onbehouwenheid en ongepolijste energie perfect bij past. Voor een drie minuten lange indruk: een opname van hun ‘Schoppen Aas’ (een Nederlandstalige bewerking van de Motörhead-klassieker ‘Ace of Spades’) tijdens het Eindhovense festival Speedfest in 2010.</p>
<p><iframe width="560" height="315" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/uVGbq63iiUc" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Duet met Guus Meeuwis</h3>
<p><b>De Kwis</b><br />Het zal zijn uiterlijk zijn, wellicht zijn tongval, maar de neiging is groot Dikke Dennis te onderschatten. Belezen is hij niet, maar taalgevoelig en ad rem wel. Wanneer hij zingt, levert hij het volume dat zijn lijf belooft. En vooral is hij een performer. Dat was hij als tatoeëerder (veel meer dan een ambachtsman, zoals hij zelf als eerste zal toegeven), dat is hij in talkshows en andere televisieprogramma’s, en dat is hij vooral op het podium. Laatst ging hij in het VARA-programma <i>De Kwis</i> in duet met Guus Meeuwis, die voor de gelegenheid gehuld was in namaaktattoeages, met diens klassieke hit ‘Het is een nacht’ in een punkversie.</p>
<p><iframe width="560" height="315" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/BNjrACkLeNA" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
</p></div>
<p><em>Bladwijzer bij het profiel van Dikke Dennis, door Leon Verdonschot, in VN 17. </em></p>
<p></p>
