De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Rubriek

Mannen die aandachtig naar haar decolleté keken, of ‘gezellig’ haar dij aanraakten tijdens het bestellen: toen Lou (30, niet haar echte naam) nog in het restaurant werkte, zette ze dat soort gasten moeiteloos op hun plek. Ze zwiepte gewoon demonstratief de menukaarten voor haar borst, of zette vrolijk maar nadrukkelijk een stap opzij. Vaak was het dan wel duidelijk: met mij niet fucken. ‘Zoiets kwam niet vaak voor, hoor. De meeste mannen gedroegen zich heel respectvol’, benadrukt ze. Maar toch: vooral in de private diningroom, waar uitgerekend mannen met respectabele beroepen kwamen eten – artsen, advocaten, notarissen – konden de grenzen snel vervagen. ‘Als ze gedronken hadden, dachten sommigen alles te kunnen maken.’
Denk nou niet dat de zich misdragende man Lou de horeca heeft uitgejaagd. Welnee, joh. Ze was gewoon toe aan iets nieuws. Sinds een jaar werkt ze als begeleider in een trainingshuis voor jongeren met een licht verstandelijke beperking. Megamooi werk, vindt ze: grote bekken, kleine hartjes, stomme fouten en soms een babystapje vooruit. Maar wie een vrouwonvriendelijke opmerking maakt, krijgt van Lou dezelfde koude douche als de aangeschoten notabelen in het restaurant. ‘Afgelopen zomer wilde ik met een van de jongens een ijsje gaan halen. “Vrouw achter het stuur, bloed aan de muur”, zei hij toen hij bij mij in de auto stapte. “Nou, dan zou ik maar gauw uitstappen. Heb je zelf al een rijbewijs? Niet, hè? Daar gaat je ijsje, jammer man”, antwoordde ik. Pas toen hij zijn woorden terugnam, startte ik de auto’, grinnikt ze.
Hoewel ze haar jongeren liefst met een grap op hun plek zet, is haar boodschap bloedserieus: ‘Ik wéét gewoon dat die jongens menen wat ze zeggen over vrouwen’, benadrukt Lou. ‘En dat kun je ze nauwelijks kwalijk nemen: dit soort uitspraken horen ze overal, Johan Derksen en René van der Gijp zijn er rijk van geworden. Maar bij ons zien ze het verschil niet tussen serieus en satirisch, ze praten elkaar gewoon na.’ Waarmee ze maar wil zeggen: qua zelfreflectie valt er weinig te verwachten.
<blockquote>
‘Jullie kijken allemaal porno en degene die al het werk doet, keuren jullie af? Waar slaat dat op?’
</blockquote>
Haar (vooral oudere) collega’s snappen niet waar Lou zich zo druk om maakt. ‘Dat verander je toch niet, zeggen ze. Maar ik kan toch niet de hele dag denken: laat maar lullen? Wij moeten ervoor zorgen dat ze straks een beetje mee kunnen in de maatschappij. Dan wil je toch op zijn minst dat ze fatsoenlijk met anderen omgaan?’ Haar dilemma is wel: hoe ver kan ze gaan? ‘Dat mijn moeder mij toevallig ruimdenkend heeft opgevoed, wil niet zeggen dat ik mijn overtuigingen aan anderen mag opdringen. Aan de andere kant: dit is mensenwerk, het werkt alleen als ik mezelf kan zijn. En ik vind bekrompenheid nou eenmaal bloedirritant.’ Dus toen een van de jongens een vrouw met een Only Fansaccount een kankerhoer noemde, dook Lou erbovenop: ‘Jullie kijken allemaal porno en degene die al het werk doet, keuren jullie af? Waar slaat dat op?’
Of het zin heeft, weet ze niet. Maar ze put moed uit de korte stiltes die soms vallen. ‘Ik hoop dat ik af en toe een zaadje plant. Het woord hoer wordt in mijn bijzijn in elk geval niet meer gebruikt. Er wordt nu gescholden met sekswerker.’ Ook Lou zelf valt weleens stil, bijvoorbeeld toen een van de bewoners haar in de huiskamer vroeg of ze een goed mens zou willen zijn. Natuurlijk was er direct een huisgenoot bereid om nee roepen, maar Lou hoorde zichzelf vragen: ‘Wat is een goed mens?’ Om er direct achteraan te denken: is iemand die vrouwonvriendelijke opmerkingen maakt, dan een slecht mens? Nee, natuurlijk niet, bedacht ze, vooral niet als hij pas achttien is. En een aangeschoten advocaat dan? Of een zelfingenomen tv-persoonlijkheid? Zelfs die niet. Die zijn gewoon stom.
<div class="info-box">
Worstel jij met polarisatie, of ken je mensen die dat doen? Tips: laura@vn.nl
</div>

Laura van der Burgt

Stiltes zijn een medicijn tegen polarisatiepijn

Portret

Haar zus en broers ogen met hun blonde haren en blanke huid zo Hollands als wat; Ilse (49) is de enige van de vier aan wie je ziet dat ze een Indische moeder hebben. Afgezien van de zalige sateh en zelfgemaakte loempia’s die ze weleens op tafel zet, waren haar roots voor mij eigenlijk nooit zo zichtbaar. Maar voor haar voelt dat totaal anders. Op haar vijftiende werkte ze naast de havo als schoonmaakster op een advocatenkantoor. ‘Daar spraken ze over mij alsof ik er niet was, ze gingen ervan uit dat ik ze niet verstond. Het was de eerste keer dat ik besefte dat sommige mensen mij als buitenlander zien’, vertelt ze. ‘Het was vernederend. Ik hield mijn mond en poetste verder.’
Zwijgen, dat doet ze tegenwoordig dus niet meer – waarom zou zíj de lieve vrede moeten bewaren als anderen zich misdragen? Zo zette ze in een volle bedrijfskantine een collega op zijn nummer, die vond dat een jochie van kleur, dat tijdens een voetbalwedstrijd het veld op rende om een foto te maken met zijn idool, ‘maar terug moest naar zijn eigen land’. ‘En ik? Ik heb een Indische moeder, waar moet ik naartoe van jou?’ had ze hem toegebeten. De hele tafel viel stil, de collega sputterde wat, extreem ongemakkelijk allemaal, natuurlijk, maar dat was zijn schuld en niet de hare, vond ze. ‘Goed gedaan’, fluisterde een collega haar na afloop toe. ‘Had dat net maar gezegd’, antwoordde ze.
<blockquote>‘Wat ik het meest aan haar bewonder, is dat ze niet somber of haatdragend is geworden.’</blockquote>
Die felheid heeft ze niet van Ely, haar moeder, ‘want Indische mensen zwijgen liever’. Samen waren ze naar de boekpresentatie geweest van Soedah Laat Maar, een roman van Maddy Stolk over een Indische familie die naar Nederland was gekomen. Stolk citeerde uit een destijds geheim rapport waarin onze regering werd geadviseerd om de Indische Nederlanders die voor ons land hadden gewerkt en daardoor in levensgevaar waren, zo veel mogelijk te weren. ‘Ze zouden niet het vereiste werktempo hebben, passief zijn en geestelijk labiel’, vertelt Ilse. ‘Zo werd er dus gedacht over mijn moeder en haar ouders. Mijn bloed begint weer te koken.’
Ilse zou Ilse niet zijn als ze daar tijdens de boekbespreking niets over zei. ‘Ik vind het walgelijk dat Nederland niet thuis geeft als mensen in nood zijn. Het is een patroon van harteloosheid: de Indiërs, de moslims in Srebrenica, de tolken in Afghanistan.’ Een vrouw in het publiek vond die situaties niet vergelijkbaar, want dat waren geen Nederlanders. Het maakte Ilse nog bozer: ‘Mijn opa en oma waren ook geen Nederlanders, zij waren gekoloniséérd door Nederlanders. Maar los daarvan: waarom is het oké om alleen je ‘eigen volk’ te helpen? Ik erger me ontzettend aan het bekrompen, bevoorrechte perspectief van witte mensen.’ Afijn, het werd er niet gezelliger op in de boekhandel. Ely klopte haar dochter zachtjes op haar knie: rustig nou maar.
Hoewel Ely de pijnlijke discussies tegenwoordig liever mijdt, weet Ilse dat haar moeder vroeger net zo strijdlustig was. ‘Tijdens een bezoek aan Museum Sophiahof vertelde ze me hoe boos ze was geweest op de Nederlandse vrouwen die haar moeder dwongen aardappels te schillen, terwijl ze fantastisch Indisch kon koken. Uit protest weigerde ze Nederlands te spreken. Zelfs toen ze voor straf door haar lerares in de sneeuw werd gezet, hield ze haar lippen stijf op elkaar. Maar wat ik het meest aan haar bewonder, is dat ze niet somber of haatdragend is geworden. Ze heeft zich losgemaakt van haar pijn en vier sterke, mondige kinderen opgevoed.’
<div class="info-box">
Laura van der Burgt portretteert Nederlanders die worstelen met polarisatie. 
Tips: laura@vn.nl
</div>

To hell met de lieve vrede

Brabander Ton (46) werkt als zzp’er in de bouw. Toen hij er zo’n dertig jaar geleden begon, draaide zijn leven nog volledig om het weekend: uitgaan, vrienden en vrouwelijk schoon – politiek interesseerde hem niets. Tegenwoordig luistert Ton, niet zijn echte naam, elke dag naar Radio 1. Niet tijdens het werk, zijn collega’s op de steiger horen liever Sterren NL. Maar als hij aan het eind van de middag in zijn eentje naar huis rijdt, wil hij geïnformeerde meningen horen. ‘Die interesse is gegroeid toen ik gezonder wilde gaan leven’, vertelt hij. ‘Het begon met series en podcasts over voeding, stoppen met alcohol en hardlopen. Later kwam daar het nieuws bij: klimaatverandering, de boerenprotesten, migratie, de verkiezingen. Ik wil begrijpen hoe de dingen in elkaar zitten.’
Op de bouw deelt Ton zijn interesses met niemand. ‘Nee, joh. De paar keer dat ik met een collega probeerde te praten over immigratie, zat ik binnen de kortste keren met trillende handen van ingehouden woede. Hij is fel tegen en vindt dat we onze grenzen moeten sluiten. Ik heb hem weleens uitgelegd dat we een bepaald aantal arbeidsmigranten nodig hebben, vooral bij ons op de bouw. En ik vroeg hem wat hij ervan zou vinden als de bootjes met vluchtelingen in Nederland aankwamen en de rest van Europa zijn grenzen dichthield. Daar reageerde hij niet meer op. Ik ben definitief afgehaakt toen hij me een foto liet zien van zijn kerstboom: het was een witte boom, met een nazivlag eronder. Ik vond het verschrikkelijk, dat heb ik hem ook gezegd. Daar moet ik dan mee werken.’
Ook de ochtend na de verkiezingen moest Ton zichzelf verbijten. ‘Ik zat net aan een boterham in de bouwkeet toen een jonge metselaar binnen kwam met zijn rechterarm gestrekt in de lucht. ‘Sieg heil! PVV de grootste, Geertjuh..!’ riep hij vrolijk. Iedereen lachte, het was te triest voor woorden. Maar ik heb niet de illusie dat ik daar iets aan kan veranderen. Mijn mening interesseert ze niet. De meesten hebben helemaal geen zin om zich echt ergens in te verdiepen, ze praten elkaar gewoon na.’ Ton zwijgt even. ‘Ze denken niet na over hun stem, maar ja, ze hebben wel stemrecht, hè
Ton vindt het lastig om een objectieve verklaring voor de vreemdelingenhaat te geven, maar hij denkt dat onvrede over de eigen situatie meespeelt. ‘Toen ik op mijn achttiende begon in de bouw, werkte iedereen in loondienst en had alleen de baas veel geld. Maar tegenwoordig verdienen ook zzp’ers, zoals ik, veel meer. Als bouwvakker in loondienst kun je tegenwoordig echt geen huis meer kopen, of je gezin onderhouden. Dat steekt. Die collega’s voelen zich tekort gedaan. En als ‘Geertjuh’ dan gaat lopen roepen dat zelfs migranten het beter hebben dan zij, dan voedt dat hun gevoel van onrechtvaardigheid. Ik denk ook dat dit het anti-overheidssentiment verklaart: de overheid moet voor gelijke kansen zorgen, maar die laat het afweten.’
Op de bouwplaats hebben zijn collega’s hun hoop op Wilders gevestigd. Ton verwacht daar niets van. ‘Ik hoop dat de PVV in zijn eigen zwaard valt, maar ook dat zal de ontevredenheid op de bouw niet wegnemen. Dat zit me wel dwars. Ik vind het al heel lang niet meer gezellig in de schaftkeet. Er is een blokkenlijmer die altijd in zijn eentje pauzeert, gewoon lekker met een bakkie koffie in zijn eigen bus. Misschien moet ik dat ook maar gaan doen.’
<div class="info-box">
Laura van der Burgt portretteert Nederlanders die worstelen met polarisatie. Tips: laura@vn.nl
</div>

Stiltes zijn een medicijn tegen polarisatiepijn

To hell met de lieve vrede

Nazikreten in de schaftkeet

Wat zou jij doen als je premier zou zijn?