Wie is er nog vruchtbaar?

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

De zaak-Wilders
De woede onder diverse bloggers was groot toen het Amsterdamse gerechtshof oordeelde dat Geert Wilders door het Openbaar Ministerie vervolgd moet worden voor haatzaaien en discriminatie van moslims. Al snel werden ook tientallen opiniepagina&#8217;s volgeschreven over de kwestie. Juristen bekvechten nog steeds met elkaar over de vraag of het hof juist heeft gehandeld. Bij veel burgers leefde al snel het bange vermoeden dat de rechtelijke macht Wilders monddood wil maken: &#8216;Drie rechters van het Islamsterdamse Gestapo-Hof traden afgelopen woensdag uitdrukkelijk in de voetsporen van Hitlers gewillige beul Roland Freisler. Het betreft het driekoppige geteisem Tom Schalken, J.P Splint en F.A. Hartsuiker.&#8217; Aldus het oordeel van de blogger &#8216;vrijdenker&#8217; op de site www.dutch.faithfreedom.org over de rechters van het Amsterdamse gerechtshof. &#8216;Vrijdenker&#8217; is niet de enige die gelooft dat de beschikking van het hof politiek dan wel ideologisch gemotiveerd is. Een opiniestuk van Rosa van der Wieken en Evelyn Markus, respectievelijk voorzitter en vice-voorzitter van het &#8216;Network on antisemitism&#8217;, in de Volkskrant van 5 februari, plaatst de beschikking in een mondiaal complot: &#8216;Het lijkt soms of er een wereldwijde juridische jihad gaande is.&#8217;
Persoonlijke vete
Wie de namen van de drie rechters van het hof en van Wilders naast elkaar intikt op Google wordt rücksichtlos het virtuele islamofobische continent binnen geleid. Vooral naar de column van schrijver Theodor Holman van 27 januari in Het Parool wordt enthousiast doorgelinkt. Holman lijkt zijn column overigens deels te hebben overgetikt van www.hetvrijevolk.com, eveneens een site waar de vermeende islamisering van the world as we know it wordt becommentarieerd (Holman wilde niet reageren, BdB). Een blogger genaamd &#8216;bottehond&#8217; heeft op een rijtje gezet waarom de drie rechters niet zouden deugen. Zo is Schalken suspect omdat hij een &#8216;persoonlijke vete&#8217; zou hebben met het Openbaar Ministerie. Het OM had vorig jaar besloten om Wilders níét te vervolgen. Dus dwong Schalken het OM om Wilders wél te vervolgen. Bottehond en Holman verwijzen naar een opinieartikel van (hoogleraar strafrecht) Schalken van 1996 uit NRC waarin staat dat het OM &#8216;in staat van ontbinding verkeert&#8217; en &#8216;een veel te grote jas aan trok&#8217;. Enige context wordt verder niet geleverd. Bijvoorbeeld dat Schalken zijn opinieartikel schreef op het hoogtepunt van de IRT-affaire toen ongeveer heel juridisch Nederland het (Amsterdamse) OM affakkelde vanwege zijn aanpak van de georganiseerde criminaliteit.
Rechter twee, Johannes Splint, wordt ervan beticht een &#8216;voorvechter van de multiculturele samenleving&#8217; te zijn. Want hij &#8216;is voorzitter van de stichting Folkloristische Danstechniek&#8217;. Niet helemaal juist. Splint wás tot 1998 voorzitter van die stichting, die stichting heet tegenwoordig &#8216;Internationaal Danstheater&#8217; en dat is gewoon één van de vijf grote dansgezelschappen van ons land dat, toegegeven, inspiratie voor haar voorstellingen put uit (dans)culturen elders in de wereld.
Naast Schalken en Splint maakt rechter Hartsuiker het magistratencomplot compleet. Deze heeft volgens Holman &#8216;een beperkt inzicht over de vrijheid van meningsuiting&#8217; en &#8216;zou pleiten voor censuur op internet&#8217; omdat hij een jaar geleden een man had veroordeeld wegens &#8216;beledigende uitlatingen&#8217; op dat internet van &#8216;groepen mensen, te weten homofiele en/of joodse mensen&#8217;. Wat had die arme man gezegd dat Hartsuiker het nodig vond hem te censureren? &#8216;Daarom is de doodstraf voor een homofiel in mijn ogen nog een te milde straf&#8217;, &#8216;Weer zo&#8217;n groepje daglichtschuwende wetteloze joden&#8217; en &#8216;Ook vandaag nog gedragen de Joden zich dus als beesten&#8217;.
Bumperkleven
Een invloedrijke Nederlandse rechter die anoniem wil blijven, maakt zich zorgen over het &#8216;gebrek aan vertrouwen&#8217; in de rechterlijke macht in Nederland dat zich ook weer in de reacties op de beschikking van het Amsterdamse Gerechtshof in volle glorie openbaart: &#8216;Kritiek op de rechterlijke macht moet kunnen,&#8217; zegt hij. &#8216;Maar wel met kennis van zaken. We leven helaas in een tijdsgewricht waarin onderbuikgevoelens via het internet wijd geëtaleerd worden. Ook de reguliere media geven populistische oprispingen en paranoia steeds meer de ruimte. Zonder enig benul wordt er maar van alles over de rechterlijke macht beweerd. Maar de samenleving bewijst zichzelf een rampzalig slechte dienst als het vertrouwen in de rechterlijke macht te gemakkelijk, ongefundeerd wordt ondermijnd.&#8217;
De rechter constateert dat Nederland, sinds &#8216;9/11&#8217; en de moord op Theo van Gogh, in de greep is van de angst: &#8216;Vooral bij juridische kwesties over de vrijheid van meningsuiting in relatie tot de islam, komt de angst aan de oppervlakte: dan floreren de complottheorieën als zouden de rechters van het Amsterdamse hof van boven af worden aangestuurd. Als deze drie rechters is opgedragen Wilders te laten vervolgen, wie zijn dan de opdrachtgevers? Het is geen &#8220;politiek proces&#8221; maar een proces tegen een politicus. De inzet is ook niet of Wilders nu wel of niet gestraft wordt, maar dat de norm wordt gehandhaafd. Rechters zijn in Nederland volledig onafhankelijk. Wat niet betekent dat rechters geen fouten maken. Je kunt vinden dat het niet zo gelukkig is dat het hof zo gedetailleerd is ingegaan op de vraag waaróm Wilders vervolgd moet worden.&#8217;
Het wantrouwen jegens de rechterlijke macht vertaalt zich niet alleen in stevige taal op internet maar ook in straffe uitspraken vanuit de &#8216;oude politiek&#8217;. Oud-VVD-kamerlid Henk Kamp trok de onafhankelijkheid van rechters in Nederland vorig jaar al in twijfel naar aanleiding van uitspraken van rechters die hadden bepaald dat enkele inburgeringseisen die de overheid aan migranten stelt in strijd zijn met nationale dan wel Europese wetgeving: &#8216;Het lijkt wel of er een campagne van linkse rechters is om alles wat goed is aan de inburgering weer af te breken.&#8217; VVD-leider Mark Rutte zette vraagtekens bij de &#8216;intimiderende&#8217; arrestatie van het OM van cartoonist Gregorius Nekschot. &#8216;De politiek,&#8217; zei hij, &#8216;moet tegen justitie en de samenleving zeggen: zo is de wet niet bedoeld.&#8217; Ook in de zaak Wilders profileert Rutte zich als de kampioen van het Vrije Woord. De vrijheid van meningsuiting mag van hem haast onbegrensd zijn, zo verkondigde hij in eerste instantie. Inmiddels heeft Rutte deze opvatting iets bijgesteld, zo blijkt uit een opinieartikel van hem en onder anderen cineast Eddy Terstall. Als het gaat over kwetsen, &#8216;moet men (&#8230;) duidelijk onderscheid maken tussen datgene wat men &#8220;is&#8221;, man of vrouw, homo of hetero, blank of zwart, en datgene wat men vindt. Geloof of ongeloof bijvoorbeeld.&#8217; Joden mogen volgens deze interpretatie niet worden beledigd, want die hebben er niet voor gekozen jood te zijn, net zomin als homoseksuelen voor hun seksuele oriëntatie hebben gekozen. Christenen en moslims kun je wel beledigen, want die hebben er zelf voor gekozen om christen dan wel moslim te zijn.
Ruttes betrokkenheid bij de vrijheid van meningsuiting komt volgens D66-leider Alexander Pechtold voort uit electorale overwegingen: &#8216;Zijn voorstel om de vrijheid van meningsuiting in Nederland vrijwel ongelimiteerd te maken, is in strijd met het Europees recht. Ik kan me niet voorstellen dat Rutte dat niet weet. Hij is gewoon aan het bumperkleven bij Wilders. Daarmee heeft de VVD voor mij nu wel definitief afgedaan als liberale partij.&#8217; Pechtold beschouwt alle commotie rond de vrijheid van meningsuiting als een &#8216;hype&#8217;. &#8216;Voorheen was de vrijheid van meningsuiting in Nederland een &#8220;verticaal&#8221; recht dat de burger moest beschermen tegen de overheid. Maar in Nederland wordt het nu als een &#8220;horizontaal&#8221; recht beschouwd, namelijk het recht om medeburgers te beledigen. Dat vind ik verkeerd.&#8217;
Niet onzinnig
Oud-rechter van de rechtbank Amsterdam Udo Bentinck (68) meent in de gedetailleerde beschikking van het Amsterdamse gerechtshof de hand van Schalken te herkennen: &#8216;Hij heeft er wel een handje van om flink uit te weiden. Het snijdt hout, is allemaal interessant, maar hij maait wel het gras weg onder de voeten van de rechter.&#8217; Dat maakt de beschikking nog niet onzinnig: &#8216;Als je Mohammed vergelijkt met Hitler en de koran met Mein Kampf, dan vergelijk je de moslims indirect met nazi&#8217;s. Het nationaal-socialisme staat in de Europese geschiedenis symbool voor het absolute kwaad. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft meermaals geoordeeld dat er strenger moet worden gekeken naar discriminerende uitlatingen waarbij vergelijkingen worden gebruikt die te maken hebben met het nationaal-socialisme.&#8217; Bentinck denkt ook niet dat de rechtbank zich snel laat intimideren door het gerechtshof: &#8216;De rechtbank is eigenzinnig genoeg om haar eigen oordeel te vellen. Het is nog maar de vraag of Wilders wordt veroordeeld. In de praktijk is de vrijheid van meningsuiting al stevig opgerekt sinds Janmaat werd veroordeeld omdat hij &#8220;vol is vol&#8221; had gezegd .&#8217;

Binnert de Beaufort

Onrecht?

Reportage / Bezinning in een harde wereld
Tevergeefs tracht een man van middelbare leeftijd met een lucifer een rode kaars te ontsteken voor de ingang van de Thomaskerk, een kleine tweehonderd meter van het Zuidplein, het epicentrum van de Amsterdamse Zuidas. De gure wind die op dit donkere avonduur rond de kantoortorens giert, geeft het vlammetje geen kans. Binnen drentelt de vijfentwintigjarige dominee i.o. Ruben van Zwieten een beetje gespannen door de kerk. Hij zal straks het kerstverhaal voorlezen aan lieden voor wie de kerk geen natuurlijke habitat is. &#8216;Nee, ik heb geen idee hoeveel mensen er komen. We hebben een promoteam van frisse meisjes op de Zuidas losgelaten die folders hebben uitgedeeld. Maar met advocaten en bankiers weet je het natuurlijk nooit.&#8217; Extra lokkertje is de gratis borrel die de Stichting Zingeving op de Zuidas de bezoekers na afloop aanbiedt in café De Blauwe Engel tegenover het World Trade Center. Achter die stichting schuilt de Protestantse Kerk Nederland van Amsterdam-Zuid die in de Thomaskerk samenkomt.
&#8216;De dominee van de Thomaskerk, Ad van Nieuwpoort, vond drie jaar geleden dat de Zuidas ook tot zijn werkgebied behoorde,&#8217; zegt Van Zwieten. Van Nieuwpoort dacht iets te kunnen betekenen voor het geestelijk welbevinden van de werkende mens in het financiële en juridische hart van Nederland. Aanvankelijk noemde hij zijn stichting Kerkelijke Presentie op de Zuidas. Maar deze naam bleek een te agressief-christelijk gevoel op te wekken bij de vele heidenen op de Zuidas en werd daarom veranderd in het neutraler klinkende Stichting Zingeving op de Zuidas. Van Zwieten: &#8216;Het is ook helemaal niet de bedoeling van de stichting om zieltjes te winnen voor de kerk. Wij willen de mensen die hier werkzaam zijn geestelijke bijstand verlenen.&#8217;
Al zou hij het niet vervelend vinden wanneer men ook daadwerkelijk eens wat vaker de kerk zou bezoeken. &#8216;Op 11 september 2001 zat het hier helemaal vol. Mensen zochten elkaar op. We hebben een sacrale stilteruimte waar je even tot bezinning kunt komen. Je hoeft van mij dan echt niet naar Jezus te bidden.&#8217;
De kerk is in dit cynische tijdsgewricht een unieke &#8216;maatschappijkritische&#8217; instelling, meent hij. &#8216;En dan bedoel ik niet die evangelische gemeentes waar ze zeggen dat Jezus een vriendje van je is. Bij ons gaat het om het verhaal. Dat verhaal geeft tegenwicht aan de harde samenleving waarin wij leven en werken. Vooral hier op de Zuidas luidt het adagium: &#8220;ik ren dus ik ben&#8221;. De kerk biedt mensen de mogelijkheid tot reflectie, tot stilstaan bij het kleine.&#8217;
En Van Zwieten is door de stichting aangesteld om dat verhaal te gaan verkondigen op de Zuidas. &#8216;Ik ben jong, ken veel mensen die werkzaam zijn in de zakenwereld en heb zelf ook een recruitmentbureau.&#8217; De dominee ronselt met zijn Van Zwieten &#038; Company jonge high flyers voor het bedrijfsleven. &#8216;Ik heb het bedrijf opgericht in het jaar nadat ik president was van het bestuur van Minerva in Leiden.&#8217; Van Zwieten moet dus ook in zijn rol van dominee in staat worden geacht door het pantser te breken van de cynische corpsbal, waarvan er op de Zuidas velen rondlopen.
Biertje van de kerk
Uiteindelijk is de kerk aardig gevuld maar &#8211; naar later blijkt &#8211; voor een aanzienlijk deel met het eigen netwerk van Van Zwieten. Veel mensen lijken dan ook voornamelijk te zijn gekomen uit nieuwsgierigheid naar hun Ruben. Een oud-huisgenoot &#8211; midden twintig, spuuglok, conservatief blauw pak &#8211; kent Van Zwieten inmiddels ook professioneel. &#8216;Ik werk bij een bank waarvoor Rubens bedrijf een opdracht heeft gedaan.&#8217; Zijn buurman &#8211; hip blauw sportvestje, rood krullend haar &#8211; kent de dominee alleen als Leidse student. &#8216;Ik probeer die combinatie te doorgronden: je hebt Ruben de student, Ruben met zijn eigen bedrijf én Ruben als dominee. Dominees zijn meestal niet van die snelle jongens.&#8217;
Een heldere, jonge sopraan zet het kerstlied &#8216;Once in Royal David&#8217;s city&#8217; in, begeleid door harp en dwarsfluit. Een jongen &#8211; type bankier/advocaat &#8211; verstuurt nog snel even een e-mail op zijn Blackberry.
Dan schrijdt dominee Van Zwieten de kerk binnen, een lange gestalte met nog wat biervet op de wangen. Hij stapt op het podium en gaat zitten op een Chesterfield, geleend van advocatenkantoor Van Doorne. Met gedragen stem vertelt hij een hedendaagse versie van het klassieke kerstverhaal uit het Lucasevangelie. &#8216;Stelt u zich eens voor dat door een computerstoring alle gegevens van de Nederlandse bevolking verloren zijn geraakt en dat Balkenende iedereen oproept om naar zijn of haar geboortestad af te reizen om zich te registreren. Voor sommigen is dat lastig. Die moeten helemaal naar Borneo omdat pa daar ooit zat voor de Shell. Anderen trekken naar Paterswolde, Nederweert, Dussen. De NS zet bussen in.&#8217; De boodschap van Van Zwieten: &#8216;Het gaat niet om het grote verhaal van Keizer Augustus maar om het kleine verhaal: de geboorte van een kind.&#8217;
De inner circle van Van Zwieten gaat na afloop mee naar De Blauwe Engel om op kosten van de kerk een biertje en een bittergarnituurtje te nuttigen. Tevreden laat Van Zwieten de complimentjes op zich neerdalen terwijl hem een biertje wordt aangereikt. &#8216;Merkte je dat? Op het einde werd ik gedragen, ik kwam los van de tekst, het kwam uit de grond van mijn hart.&#8217; Trots is hij ook op de opkomst: &#8216;Een paar vaste kerkgangers van de Thomaskerk vertelden mij dat het zelden zo druk is geweest bij een reguliere dienst.&#8217; Dat kan wel zijn, maar een groot deel van de bezoekers waren vriendjes, vriendinnetjes en zakenrelaties van Van Zwieten. &#8216;Dat was de helft. En de andere helft bestond uit mensen die zij weer hadden meegenomen. Een meerderheid van de bezoekers was ook echt op de Zuidas werkzaam. Zij vertellen weer door dat ze hier een bijzondere avond hebben meegemaakt. Uiteindelijk is kwaliteit je beste marketing.&#8217; Hij klampt een vriend uit Leiden aan: &#8216;Heb je gemerkt dat ik jouw geboorteplaats heb gebruikt? Een beetje een insider grap.&#8217;
Geestelijke bijstand
De volgende dag oogt Van Zwieten zwakjes. Hij zit gebogen over een cappuccino in een café tegenover het hoofdkantoor van ABN Amro op de Zuidas. Hij heeft een kater: &#8216;We zijn tot twee uur &#8216;s nachts doorgegaan.&#8217;
Toch is hij behoorlijk spraakzaam. Over Tex Gunning, bijvoorbeeld, het door hem bewonderde nieuwe lid van de Raad van Bestuur van Akzo &#8211; ook aan de Zuidas gevestigd &#8211; en tevens de man die hem heeft geselecteerd voor de lijst van 111 &#8216;leiders van de toekomst&#8217; volgens Visie Nederland, een ideële organisatie die streeft naar een duurzame toekomst voor Nederland: &#8216;Ik heb laatst met hem gegeten. Gunning is ook heel erg bezig met zingeving. Hij predikt onder zijn managers het &#8220;dienend&#8221; leiderschap. Hij probeert actief zingevingsvraagstukken aan de orde te stellen bij de organisaties waar hij werkzaam is, hiervoor bij Vedior en Unilever, en nu dus bij Akzo.&#8217; Naast Tex Gunning opereert ook ABN Amro-bankier Douglas Grobbe op de zingevingsmarkt van de Zuidas. Van Zwieten: &#8216;Het zou mooi zijn wanneer ik die schakels bij elkaar zou kunnen brengen.&#8217;
Daarnaast is het de bedoeling dat Van Zwieten ook daadwerkelijk de boer op gaat als geestelijk raadsman: &#8216;Dat is eigenlijk niet het goede woord. Ik geef geen raad, maar bied een luisterend oor. Ik bied mensen de mogelijkheid om hun verhaal te doen. Want uiteindelijk gaat het om hún levensverhaal.&#8217; In dit prille stadium verleent hij geestelijke bijstand aan slechts één werknemer op de Zuidas. Een advocate.
Zal een eind-dertiger met hypotheek, partner en kinderen, die huis en haard nauwelijks ziet, die zich gestaag naar een burn-out werkt, de ziel en zaligheid wel op tafel willen leggen bij een jongen van vijfentwintig die, bij wijze van spreken, net uit de sociëteit is komen rollen?
&#8216;Ik kan me voorstellen dat mijn leeftijd in eerste instantie tegen mij werkt,&#8217; zegt Van Zwieten. &#8216;Maar ik ben mijn leeftijd ver voorbij. Bovendien heb ik voor mijn opleiding tot predikant onder andere pastorale gesprekstechnieken geleerd. Ik ben dus gekwalificeerd. En als ze eenmaal merken dat ze met een normale, slimme kerel praten, dan speelt dat leeftijdsverschil geen enkele rol meer.&#8217; Hij verstaat naar eigen zeggen de kunst zich te kunnen verplaatsen in de mensen die hij voor zich heeft. &#8216;Ik heb als dominee een bepaalde sociale soepelheid, ben zeer goed in staat mij aan te passen.&#8217;
Van Zwieten maakt zich op voor de borrel van het World Trade Center op de Miljonairsfair. &#8216;Ik ben uitgenodigd door de Amsterdam Business Club waar ik lid van ben.&#8217; Denkt hij op dit jaarlijkse consumptieve ejaculatiepunt der superrijken nog iets aan zingeving te kunnen doen? &#8216;Vooral op dit soort gelegenheden zijn mensen altijd erg verbaasd wanneer ze horen dat ik ook dominee ben. Misschien zet dat feit alleen al ze aan het denken.&#8217;
Verantwoordelijk voor de crisis
Is dominee Van Zwieten de man in het veld voor de Stichting Zingeving op de Zuidas, Albert van Marwijk Kooy zet als voorzitter van de stichting de grote lijnen uit. De bescheiden advocaat &#8211; smetteloos grijs pak, strakke advocatenkop met een stevige bos keurig geknipt steil haar &#8211; schenkt koffie in een vergaderzaal van het tamelijk nieuwe gebouw van advocatenkantoor Van Doorne. Het kantoor ligt pal naast &#8216;De Schoen&#8217;, het hoofdkantoor van ING aan de A10, één metrohalte verwijderd van het Zuidplein en dus de Thomaskerk.
&#8216;Om van zingeving op de Zuidas een succes te maken, moet je allereerst de grote bedrijven meekrijgen,&#8217; zegt Van Marwijk Kooy. &#8216;Wij hebben nu driemaal een lunchbijeenkomst georganiseerd waarbij we tachtig uitnodigingen hebben verstuurd aan de beslissers bij bedrijven. De helft stuurde een afgevaardigde. Dat kan iemand van de Raad van Bestuur zijn maar ook het hoofd Human Resources. Op een van de bijeenkomsten heeft Elco Brinkman gesproken in zijn hoedanigheid van directeur van de Amsterdam Zuidas Onderneming. Vervolgens zou Nout Wellink van de Nederlandsche Bank vorig jaar oktober komen praten over integriteit, maar dat ging niet door omdat Fortis dreigde om te vallen. &#8216;En dan heeft Tex Gunning van Akzo nog een verhaal gehouden over dienend leiderschap,&#8217; zegt Van Marwijk Kooy.
Aanvankelijk bestond er een zekere huiver onder de bedrijven op de Zuidas voor de stichting. Van Marwijk Kooy: &#8216;Sommige bedrijven vroegen zich af wat zij nou binnen hun bedrijf aan zingeving moesten doen en ook waren ze misschien een beetje bang voor het &#8220;christelijke&#8221; aspect van de stichting. We hebben ze duidelijk gemaakt dat de Thomaskerk alleen maar wil faciliteren en niet bekeren. Ik kan me zo voorstellen dat ook andere gezindten een rol gaan spelen, mocht daar behoefte aan zijn.&#8217;
Hoe zit het met die behoefte aan zingeving?
&#8216;Als ik kijk naar de advocatuur, dan denk ik dat zingeving zeker belangrijk is. Sinds de jaren negentig is de advocatuur in Nederland sterk geprofessionaliseerd, mondialer geworden. Dat heeft het werk, vooral voor de medewerkers en de stagiairs (de tweede en derde laag in de hiërarchie van de feodale advocatuur &#8211; BdB) niet altijd interessanter gemaakt. Velen van hen zien nooit een rechtszaal van binnen, zitten eigenlijk het recht te bedrijven op de vierkante centimeter van een zakelijke overeenkomst. Dat kan geestdodend zijn. Daar bovenop kwam de individualisering van de samenleving wat weer tot extra onzekerheid heeft geleid. Het is daarom belangrijk dat advocaten &#8211; ook onder werktijd &#8211; gelegenheid hebben om even een moment tot zichzelf te komen, om te overdenken hoe ze in het leven staan. Dat kan bijvoorbeeld in de Thomaskerk waar een speciale stilteruimte is voor dit doel. Maar we vinden het eigenlijk nog belangrijker dat bedrijven en instellingen op de Zuidas zich openstellen voor zingeving.&#8217;
De kredietcrisis heeft volgens Van Marwijk Kooy het &#8216;zingevingsvraagstuk&#8217; een diepere lading gegeven. Ook voor de advocatuur, die vooralsnog in het zwartepietenspel over de schuldvraag de dans ontsprongen is. &#8216;Al die gevaarlijke hypotheekpakketjes die door de banken zijn ver- en doorverkocht en die aanleiding zijn geweest voor de kredietcrisis, zijn juridisch in elkaar gezet door advocaten die daar veel geld mee hebben verdiend. Ja, zij dragen ook verantwoordelijkheid voor de huidige crisis.&#8217;
Zingeving gaat voor Van Marwijk Kooy dan ook verder dan een periodieke geestelijke oppepper voor de mens op de Zuidas. &#8216;De menselijke maat is binnen de bancaire wereld en binnen de advocatuur een beetje uit zicht geraakt. We zouden wel eens wat meer mogen nadenken over onze maatschappelijke rol. Het bedrijfsleven is een beetje doorgeslagen in een cultuur die money driven is. Wat dat betreft biedt de kredietcrisis een mogelijkheid tot reflectie.&#8217;
Niet allemaal graaiers
Op het plein voor het &#8216;oude&#8217; hoofdkantoor van ABN Amro rookt een dertiger een sigaretje. Hij werkt voor een consultancykantoor. Heeft hij behoefte aan zingeving?
&#8216;Wat is zingeving? Even tot jezelf komen? Dat doe ik wel in het café.&#8217; En dan, schoorvoetend: &#8216;Er is wel het een en ander om over na te denken. Een paar jaar geleden was de zakenwereld hip. Mooie auto, mooi pak. Nu heerst bij sommigen het gevoel dat we losers zijn. Nee, ik hoef daarvoor niet speciaal een kerk te bezoeken. Maar, kom, als mensen daar behoefte aan hebben. Prima.&#8217;
De centrale hal van het hoofdkantoor van ABN Amro biedt een surrealistische aanblik. Links bevindt zich de balie van ABN Amro, rechts die van The Royal Bank of Scotland, die een deel van ABN Amro heeft ingelijfd. Alleen het logo van beide balies verschilt en de pakjes van de receptionisten. &#8216;Het is bizar,&#8217; zegt Douglas Grobbe, managing director special projects bij ABN Amro, een grote man in een pretentieloos blauw pak met een net niet slordige bankiersmat boven een ironisch hoofd, &#8216;maar we hebben hier de afgelopen jaren dan ook het een en ander meegemaakt.&#8217;
Het begon allemaal zo mooi. &#8216;De komst van ABN Amro in 1999 naar de Zuidas heeft als een magneet gewerkt op andere bedrijven. Er is hier in zeer korte tijd een nieuw stadshart ontstaan.&#8217; Om dat hart ook te laten kloppen, bedacht Grobbe namens ABN Amro samen met de Vrije Universiteit &#8211; ook gelegen aan de Zuidas &#8211; de &#8216;Amsterdam Bright City (ABC)&#8217;-formule. &#8216;Een samenwerkingsverband tussen universiteit en de bedrijven die zich hier aan de Zuidas hebben gevestigd. Er moet kennis worden uitgewisseld, een soort kruisbestuiving van initiatieven ontstaan, multicultureel, toekomstgericht.&#8217; En er moet ruimte zijn voor &#8216;zingeving&#8217;.
De grote vraag: zitten de jonge werkpaarden op de Zuidas, die wekelijks zeventig uur opgesloten zitten op een kamertje om een fusie of overname financieel en juridisch dicht te breien, wel te wachten op zingeving?
&#8216;De ouderen, de managers en partners moeten laten zien dat er binnen hun organisatie ruimte is voor zingeving. Er moet een zekere gerijptheid zijn voordat je de zingevingsvraag aan de orde kunt stellen: &#8220;Wat zijn jullie aan het dóen? En voor wie doen jullie het eigenlijk?&#8221;. Dat soort vragen.&#8217; Want: &#8216;Mensen werken hier keihard. En soms is het echt niet allemaal even spannend wat ze aan het doen zijn. Om dat dragelijk te houden, moet er af en toe een pas op de plaats worden gemaakt, moet je een moment voor jezelf kunnen hebben. Tijd voor reflectie.&#8217;
ABC heeft inmiddels een verdieping afgehuurd van achthonderd vierkante meter in het Violygebouw achter het kantoor van ABN Amro aan de Zuidas. Grobbe: &#8216;Het is een kennis- en ontmoetingscentrum met studiezalen en een café. We willen er de academische wereld betrekken bij het bedrijfsleven. En er moet ruimte zijn voor reflectie. Voor zingeving. We willen dat verschillende mensen met elkaar in gesprek raken, zich actief gaan bezighouden met de toekomst van Nederland. We willen daarom ook actief jongeren betrekken bij ABC. Deze ontmoetingen bieden de mogelijkheid tot reflectie voor de mensen die hier werken.&#8217;
Zingeving als instrument om de werkbijen van de Zuidas weer geestelijk op te lappen opdat ze nóg harder kunnen werken?
&#8216;Nee, zo zit het niet. Zingeving is meer. Bij ABN Amro zijn veel mensen actief bij projecten die je ook onder de noemer van zingeving kunt plaatsen. Jaarlijks worden iets van honderd leerlingen van het Calvijn met Junior College in Amsterdam-West door mensen van ABN Amro op sleeptouw genomen. Die jongens en meisjes komen bijna nooit buiten hun eigen buurt. Wij nemen ze mee naar het Telegraafgebouw of naar een museum. We verruimen letterlijk hun wereldbeeld. En intussen komen ook de mensen van onze bank uit hun reservaat. Dat is maar een van de projecten die wij doen. Het bedrijfsleven moet actief investeren in de toekomst. De talenten zoeken, ook in de Vogelaarwijken. Daarbij moeten wij een tegenwicht bieden aan politici als Wilders en Verdonk die de samenleving uit elkaar trekken. Door die verwijdering tussen mensen ontstaat vanzelf ook weer de drang om elkaar te ontmoeten. Dat willen wij met ABC faciliteren.&#8217;
Grobbe wil er maar mee aangeven dat bankiers niet allemaal graaiers zijn: &#8216;Ik heb hikkend gekeken naar de bonussen die verschillende bestuurders hebben opgestreken bij de overname van ABN Amro. Binnen de bank hebben veel mensen daar moeite mee. Het is een cultuur die uit Amerika is komen overwaaien waarbij je succes wordt afgemeten aan hoeveel je verdient. Ik hoop dat de kredietcrisis een einde heeft gemaakt aan die cultuur.&#8217;

Zin aan de zuidas

Hoe gaat het eigenlijk echt met de integratie in Nederland?

Rondgang / Islamofobe complottheorie wint terrein
Oud-LPF-coryfee Mat Herben raakte nog net niet in paniek nadat hij de lezing had bijgewoond van Bat Ye’or op een door de LPF georganiseerde islamconferentie in januari 2006. De Zwitserse historica van Joods-Egyptische origine (Bat Ye’or is een pseudoniem; haar naam is Giselle Littman) had er haar theorie van ‘Eurabië’ uit de doeken gedaan die stelt dat Europese politici in de jaren zeventig en tachtig, middels de zogenaamde Eur-Arabische Dialoog (EAD), verregaande afspraken zouden hebben gemaakt met Arabische leiders om Europa te islamiseren in ruil voor olie. Het nieuwe ‘Eurabië’ zou Amerika van de troon moeten stoten als machtigste land ter wereld en Israël vernietigen om er een Palestijns-islamitische staat te kunnen vestigen. Om deze doelstellingen te verwezenlijken, zouden er overal in Europa antisemitische politici op belangrijke posten zijn geparachuteerd die de onwetende bevolking langzaam tot onderwerping aan de islam moeten bewegen. Die onderwerping wordt door Bat Ye’or ‘dhimmitude’ genoemd. ‘Dhimmi’s’ – spreek uit: zimmi’s – waren in het Ottomaanse Rijk christenen en joden die, om hun geloof te mogen belijden, in een staat van slavernij verkeerden bij hun islamitische overheersers.
Daags na de islamconferentie vroeg Her­ben in de Tweede Kamer aan toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot of hij bekend was met de theorie van Bat Ye’or en zo ja, wat hij dacht er aan te doen. Bot beloofde er eens naar te kijken om er daarna nooit meer op terug te komen.
In 2005 verscheen Bat Ye’ors boek Eurabia, the Euro-Arab Axis waarin zij haar theorie wereldkundig maakte. Deze week verschijnt bij uitgeverij Meulenhoff de Nederlandse vertaling: Eurabië, de geheime banden tussen Europa en de Arabische wereld.
Ondergang
Waar sommige mensen misschien enigszins bevreemd zullen opkijken bij deze op het eerste gezicht toch tamelijk krankzinnige complottheorie, mag Bat Ye’or al geruime tijd rekenen op veel volgelingen. De Engelse Daily Mail-columniste Melanie Philips bijvoorbeeld schrijft regelmatig over de Eurabische dreiging en is tevens de auteur van het boek Londonistan, over Londen als machtsbasis van radicale moslims. De met George Bush bevriende Amerikaanse historicus en Midden-Oosten-deskundige Daniel Pipes is een groot bewonderaar van Bat Ye’or en lijkt geen twijfels te koesteren over het Eur-Arabische complot. En ook de legendarische Italiaanse journaliste Oriana Fallaci was in de laatste jaren van haar leven geobsedeerd door de islam die, volgens haar, het oude Europa – door decadentie en links multiculturalisme inwendig al volledig gesloopt – rijp had gemaakt voor de sharia. Over de Eurabia-theorie van Bat Ye’or schreef ze: ‘Het grootste complot uit de geschiedenis van de mens.’ Een complot waar Fallaci heilig in geloofde.
Ook op verschillende Nederlandse websites, zoals http/befana.weblog.nl, www.hetvrijevolk.com, www.hoeiboei.nl en www.hetkatholieknieuwsblad.nl, maar ook op een meer mainstream forum als www.eenvandaag.nl, wordt er driftig gespeculeerd over de ondergang dan wel islamisering van Europa. ‘Eurabië’ en ‘dhimmitude’ zijn er bekende begrippen. Tegenstanders, vooral die van de ‘linkse kerk’ worden er uitgemaakt voor ‘dhimmi’s’. Token-dhimmi is uiteraard burgemeester van Amsterdam, Job Cohen, die immers kopjes thee pleegt te drinken met lokale imams.
Op de website www.hetvrijevolk.com schiet Mark Evers met enige regelmaat met zijn columns zijn geweer leeg op ‘dhimmi’s’ en andere ‘multicultu­ra­lis­ten’. Jurist Evers was van 1994 tot 2004 lid van GroenLinks. In zijn toenmalige woonplaats Leiden schopte hij het zelfs tot afdelingsvoorzitter van zijn partij en het had weinig gescheeld of hij was verkozen in de Leidse gemeenteraad. ‘Dat ik lid werd van GroenLinks was eigenlijk meer een pose. Het stond wel intellectueel op de studentenvereniging Augustinus, waar ik toen lid van was en waar velen dweepten met hun linkse denkbeelden.’ Van zijn linkse bevlogenheid is inmiddels niets meer over. ‘Na 11 september begon ik ernstige twijfels te krijgen. Op een afdelingsvergadering waren er verschillende partijgenoten die serieus vonden dat Amerika 11 september aan zichzelf te wijten had.’
Daarna begon Evers zich te verdiepen in Amerikaanse lectuur en internetsites van rechts-conservatieve signatuur en zegde hij zijn partijlidmaatschap op. ‘Ik kwam tot de conclusie dat in Nederland de meeste politici veel te soft zijn voor mensen die er denkbeelden op na houden die op gespannen voet staan met onze samenleving. Die softheid, misschien zelfs onderdanigheid ten opzichte van de islam noem ik dhimmi-gedrag. In Rotterdam hebben we een typische PvdA-dhimmi als wethouder. Jantine Kriens moet hier het probleem van radicaliserende moslimjongeren gaan aanpakken. Haar oplossing bestaat uit de drie a’s: aanbellen, aanspreken en aanraken. Ongelooflijk soft. Osama bin Laden lacht zich een ongeluk in zijn grot.’
Evers gelooft niet letterlijk in het grote complot van Bat Ye’or waarbij Europese politici Europa bewust ten grave zouden willen dragen om vervolgens als Eurabië de strijd aan te kunnen binden met Israël en Amerika. Maar ‘Eurabië’ is wel degelijk een begrip waar hij zich in kan vinden: ‘Demografisch gezien is Eurabië helemaal niet zo irreëel. Marokkanen en Turken krijgen nu eenmaal meer kinderen dan autochtone Nederlanders. Op den duur zijn de moslims hier wel in de meerderheid.’ Evers noemt ‘angst’ als voornaamste reden voor zijn activiteiten op internet: ‘Omdat ik werkelijk geloof dat de islam en de slappe manier waarop Nederlandse politici er mee omgaan een bedreiging vormen voor onze samenleving.’
Vijfde colonne
Die demografische nachtmerrie waarbij de islam door stevig ‘doorfokken’ als vanzelf de grootste partij wordt in Europa is een van de belangrijkste punten uit de Eurabische theorie van Bat Ye’or. Ook Ayaan Hirsi Ali deelt die angst, blijkt uit haar opiniestuk in de Volkskrant van 8 april 2006: ‘Demografisch gezien is het nog maar een kwestie van tijd tot de volgelingen van het enige ware geloof ook hier de overhand krijgen.’ En: ‘Op enig moment zal de meerderheid van de Europeanen bestaan uit moslims, wat inhoudt dat de sharia langs democratische weg zou kunnen worden ingevoerd.’
Nu zullen wij dat in de nabije toekomst niet zo snel meemaken, bleek vorige week uit een stuk in de Volkskrant waarin demograaf Joop de Beer van het Nederlands Inter­dis­ci­plinair Demografisch Instituut de ‘tsunami’ van islamisering naar het rijk der fabelen verwees. Zelfs al zouden alle bevolkingsgroepen de komende jaren op hetzelfde niveau ‘doorfokken’, dan nog zou in 2050 maximaal negen procent van de Nederlandse bevolking uit moslims bestaan. En dan wordt er voor het gemak vanuit gegaan dat het nu al afnemende geboortecijfer van moslims in Neder­land in de toekomst niet lager zal worden. Eventuele secularisatie, die volgens het So­ci­aal Cul­tu­reel Planbureau nu al jarenlang gaande is onder veel Nederlandse moslims, werd ook niet bij het onderzoek van De Beer betrokken.
Adjiedj Bakas, vooraanstaand trendwatcher en directeur/eigenaar van bureau Dexter in Amsterdam, besteedde in zijn boek Megatrends Nederland een compleet hoofdstuk aan ‘Eurabië’ als mogelijk toekomstscenario voor Nederland, inclusief de demografische ontwikkeling waarbij moslims de autochtone Nederlander al spoedig voorbij zullen fokken. Hij besloot het hoofdstuk met een fictieve eindejaarsrede van koningin Amalia in 2050 die aldus begint: ‘Landgenoten en medeburgers van Eurabië, Allah zij met u.’ Het stuk lijkt scherts, maar dat Bakas de Eurabische nachtmerrie wel degelijk serieus neemt, blijkt uit een interview in de conservatief-liberale Duitse krant Die Welt in december 2004: ‘De moslims proberen Nederland te koloniseren.’ En: ‘Zij (de moslims) willen altijd de macht overnemen in de landen waar zij leven.’
Die wat zwijgzame Turkse bakker om de hoek en rapper Ali B. blijken beiden te behoren tot een vijfde colonne die Nederlanders tot dhimmitude wil dwingen, en in deze oorlogsretoriek is geen ruimte voor nuanceringen of feiten. Toenemende secularisatie naast toenemend extremisme, de taalachterstand die de afgelopen tien jaar met een derde is ingelopen bij Turkse en Marokkaanse Nederlanders, vijfenzeventig procent van de moslims die vinden dat afvalligheid een individuele keuze is, een opkomende islamitische middenklasse die wegtrekt uit de oude wijken naar vinexwijken in slaapsteden, en wier kinderen niet opgroeien met haat jegens de Nederlandse samenleving, naast een grote schooluitval van Turkse en Marokkaanse Nederlanders ook al jaren een stijgend opleidingsniveau: het negeren hiervan lijkt kenmerkend voor de gelovigen van Bat Ye’or. Het gaat hen vooral om het grote verhaal over de jihad die voor iedere moslim verplicht is.
Daarbij wordt letterlijke oorlogsretoriek niet geschuwd. Zoals Geert Wilders en zijn jonge vriend Ehsan Jami verkondigden in hun gezamenlijke opiniestuk in de Volkskrant van 27 september: ‘Als wij nu niet optreden tegen de vergaande islamisering van Nederland, herleven de jaren dertig van de vorige eeuw. Alleen was het toen Hitler en nu Mohammed.’
Dat ook Wilders heilig gelooft in Eurabië, bleek uit die andere politieke oekaze in de Volkskrant waarin hij opriep tot een verbod op de Koran: ‘Den Haag zit vol met laffe lieden. Bange mensen die laf zijn geboren en laf zullen sterven. Die lak hebben aan de belangen van de Nederlandse burger en meewerken aan de transformatie van Nederland in Nederabië als provincie van de islamitische superstaat Eurabië.’
Maar misschien is het al te laat, aldus Ayaan Hirsi Ali in haar stuk in de Volkskrant van april 2006: ‘Het onheil dat de radicale islam over Europa zal brengen, is onafwendbaar bij voortzetting van een doormodderpolitiek. Moslims nemen niet duidelijk genoeg afstand van radicale islamieten. Die sluiten intussen een duivels verbond met de visieloze voorstanders van verzoenen.’
Ook arabist Hans Jansen ziet overal dhimmi’s: ‘Ja, Job Cohen is een typisch geval.’ Jansen mocht het voorwoord schrijven bij de Nederlandse vertaling van Bat Ye’ors boek, maar dat wil wat hem betreft niet zeggen dat hij haar theorie volledig ondersteunt: ‘Dat laat ik in het midden. Laat mensen zelf maar uitmaken wat ze er van vinden.’ Bij zijn oorspronkelijke verschijnen in 2005 noemde hij het boek ‘van A tot Z gedocumenteerd’. Nu zegt hij: ‘Het zou zomaar waar kunnen zijn.’
In zijn voorwoord heeft hij het over de verworvenheden van het judeo-christelijke Europa mét zijn Verlichting versus de intolerantie en barbaarsheid van de islamitische wereld. Is dat niet wat te kort door de bocht? De holocaust en de goelagarchipel zijn toch ook kinderen van de Europese Verlichting?
‘Jawel, maar ook de afschaffing van de slavernij,’ antwoordt hij op deze vraag. ‘Het is niet toevallig dat die als eerste plaatsvond in Europa onder christenen. In de islamitische wereld zou zoiets nooit hebben kunnen gebeuren. Daarbij hebben het christendom en jodendom een veel groter incasseringsvermogen dan de islam. Kritiek op de islam – laat staan een grap over de islam – wordt niet getolereerd.’
Vindt hij niet dat de theorie van Eurabië de islam en haar aanhangers wel erg eenzijdig beschouwt als een statische groep van jihadi’s? Jansen: ‘Iemand als Ayaan Hirsi Ali heeft wel de neiging om alle moslims over één kam te scheren. Ik doe dat niet. Hoewel: als puntje bij paaltje komt, zullen ook de gematigde moslims zich schikken naar de macht van de zuivere islamaanhangers.’
En wanneer komt puntje bij paaltje?
‘Dat zou ik niet weten.’
Ridicuul
‘Volstrekte kolder,’ zo betitelt oud-diplomaat Henry Wijnaendts het Eurabische complot van Bat Ye’or. Wijnaendts leidde in de eerste helft van de jaren tachtig als ambassadeur in bijzondere dienst de Eur-Arabische Dialoog (EAD) om vervolgens secretaris-generaal te worden van BZ en zijn carrière te eindigen als Nederlands ambassadeur in Parijs. Dus volgens hem hebben Europese politici nooit geheime afspraken gemaakt met Arabische leiders om Europa te islamiseren en Israël te vernietigen in ruil voor olie? ‘Ik vind het een schande dat iemand zulke onzinverhalen kan opschrijven,’ zegt hij.
Maar als de EAD niet de vernietiging van Israël behelsde en evenmin de georganiseerde islamisering van Europa, waar ging de dialoog dan wel over? ‘In de jaren zeventig ontstond het idee bij Europese politici om de banden met de landen aan de zuidelijke kant van het Middellandse-Zeegebied te verbeteren. Dat werd de EAD. Maar erg veel moet u zich er niet bij voorstellen. De dialoog vond plaats op ambtelijk niveau. Eens in de zoveel tijd kende de EAD weer een kleine opleving om dan weer snel aan betekenis te verliezen. Eigenlijk is de dialoog nooit echt van de grond gekomen. Ik had destijds contact met een Syrische diplomaat in Den Haag die om de zoveel tijd een collage maakte van verschillende stukken waaruit zou blijken dat Europa zich committeerde aan een anti-Israëlische politiek. Dat knip-en-plakwerk vonden wij uiteraard ridicuul. Eén keer heb ik zo’n communiqué aan Hans van den Broek, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken, laten zien. Hij was woedend.’
Wijnaendts hoort de Eurabische theorie van Bat Ye’or voor het eerst. ‘Onbegrijpelijk dat iemand met dergelijke onzin nog een uitgever heeft weten te vinden.’

Bang voor Eurabië

Rondgang / Potenrammers en politiek
De potenrammer is terug, althans, terug in de schijnwerpers. In de roze wolk van de steeds verder emanciperende Nederlandse homo was hij de afgelopen vijftien jaar een beetje onzichtbaar geworden, werd hij beschouwd als een gênant relict uit repressieve, reactionaire en homovijandige tijden. Maar vooral sinds Amsterdam, ‘Gay Capital of Europe’, de afgelopen jaren werd opgeschrikt door verschillende geweldsincidenten tegen homo’s, met als symbolisch dieptepunt twee geweldsmisdrijven tijdens het Gay Pride-weekend begin augustus, staat de potenrammer volop in de belangstelling van publiek, politiek en media. Mede omdat de ‘nieuwe’ potenrammer in de grote stad vaak zijn wortels heeft in Marokko.
Dat heeft ook Bernard Welten geconstateerd, zo blijkt uit een interview met de korpschef van de politie Amsterdam-Am­stel­land met de Gaykrant: ‘We waren op weg een heel tolerante samenleving te worden. Maar aan het begin van deze eeuw lijkt daar een kentering in te zijn gekomen. Ik denk dat dit met name komt door de wijziging van de samenstelling van de bevolking.’ Ook godsdienst speelt volgens Welten een rol: ‘Duidelijk is wel dat orthodoxie, in welke religie dan ook, tot intolerantie leidt.’
Autochtonen op de ‘baan’
De islam als inspiratiebron voor Marok­kaan­se potenrammers die het feestje van de Neder­landse tolerantie komen verpesten. De vraag rijst dan: hoe tolerant is ‘autochtoon’ Nederland ten aanzien van homo’s? ‘Dat valt tegen,’ zegt Frank van Dalen. De voorzitter van homobelangenorganisatie COC ontvangt wekelijks berichten in zijn mailbox van homoseksuelen die bedreigd zijn, in elkaar geslagen of anderszins gediscrimineerd door autochtone Nederlanders. ‘Geweld tegen homo’s is voor de helft afkomstig van allochtonen, met een oververtegenwoordiging van Marokkanen, en voor de helft van autochtone Nederlanders.’
Deze cijfers geven echter weinig zekerheid over de werkelijke omvang van het probleem. Van Dalen: ‘Bezoekers van homo-ontmoetingsplaatsen doen niet altijd aangifte.’ En juist op de zogeheten ‘baan’ lijkt de autochtone potenrammer toe te slaan, zo blijkt uit een toch behoorlijke waslijst aan incidenten die de afgelopen jaren wél de media hebben gehaald. Zoals dat met de Belgische zakenman Pierre Collette. Die werd in 2004 door twee Maastrichtenaren op homo-ontmoetingsplek Het Keelbos bij Valkenburg meegelokt naar de Pietersberg, alwaar hij met een honkbalknuppel op het hoofd werd geslagen en vervolgens doodgestoken. Vorig jaar oktober werd op een homo-ontmoetingsplaats nabij het Brabantse Lierop het lichaam gevonden van een tweeënzeventigjarige man. Inmiddels is er een tweeënveertigjarige, autochtone verdachte uit Asten gearresteerd. Dan zijn er nog de vele ‘kleinere’ incidenten, zoals twee zoenende lesbische vrouwen die in juli van dit jaar op straat in Nijmegen ernstig werden mishandeld door twee blanke mannen uit Zutphen en Dieren, of de vijf autochtone militairen die in juni dit jaar zes mannen mishandelden op parkeerplaats ’t Ginkelse Zand nabij Ede. De plek staat bekend als homo-ontmoetingsplaats. Ook Amsterdam wordt niet gespaard door autochtone potenrammers: in de nacht van 19 op 20 juli werden twee homoseksuele mannen op homo-ontmoetingsplek Nieuwe Meer te Amsterdam mishandeld. De eerste man werd door een groepje blanke mannen uitgemaakt voor ‘vuile homo’. Een blonde man gooide hem tegen de grond, trapte op hem in en sloeg hem met een stok. Het slachtoffer liep onder meer een gebroken rib op.
Gewone Limburgse gezinnen
En dan heb je nog de potenrammers van de Brunssummerheide. Een zaak die ongekend is wat betreft omvang en tijdsduur waarbinnen de delicten plaatsvonden. In oktober vorig jaar arresteerde de Heerlense recherche achttien mannen uit Landgraaf in de leeftijd van achttien tot dertig jaar wegens het herhaaldelijk beroven, beledigen en mishandelen van verschillende bezoekers van de homo-ontmoetingsplaats op de Brunssummerheide in de voorgaande twee maanden. De arrestaties volgden nadat een man bewusteloos was geslagen. Uiteindelijk werden acht verdachten in mei van dit jaar door de rechtbank van Maastricht veroordeeld tot celstraffen van anderhalf tot drie jaar waarvan zes maanden voorwaardelijk. De Maastrichtse strafrechtadvocaat, Serge Weening, stond John B. bij, die werd veroordeeld tot anderhalf jaar cel: ‘Het opmerkelijke aan deze zaak was dat er ook meisjes bij betrokken waren. Het betrof een wisselende groep van zo’n twintig man die elk weekend, onder invloed van drank en drugs, ’s avonds naar de Brunsummerheide trok om auto’s te bekogelen met stenen, mannen te mishandelen en beroven. Daarbij hielden ze auto’s aan en vroegen de automobilist of hij homo was. Was dat het geval, dan werd hij uit zijn auto getrokken, beroofd en vaak ook in elkaar geslagen. In één geval zou een man die al op de grond lag, nog een paar keer zijn geschopt door een meisje. ‘Flikker tikken”, zo noemden ze het zelf. De daders kwamen hoofdzakelijk uit gewone Limburgse gezinnen. Ze wisten dat hun slachtoffers niet snel aangifte zouden doen aangezien deze meestal overdag als getrouwde hetero door het leven gingen, of omdat ze gewoon niet wilden dat hun omgeving wist dat ze dit soort plekken bezochten.’ Volgens meldingen die het COC ontving, zou de doorgesnoven groep potenrammers – in wisselende samenstelling – niet slechts twee maanden te keer zijn gegaan op de Brunssummerheide, maar twee jáár. Alleen gaven de aangiften die bij justitie binnenkwamen slechts aanleiding om de maanden september en oktober te onderzoeken.
Weinig herinneringen
Geen politicus die het nodig vond zich op te winden over het ‘incident’ op de Bruns­sum­mer­heide. Evenmin over de moorden die de afgelopen jaren zijn gepleegd door autochtone daders op homoseksuele mannen. Hoe anders was dat na het, inmiddels beruchte, Gay Pride-weekend: verschillende politici buitelden over elkaar heen om het geweld tegen homo’s te veroordelen. PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester vroeg nog maar eens aandacht voor haar idee om zogeheten hate crimes zwaarder te bestraffen – in juni van dit jaar was ze al met dit voorstel gekomen naar aanleiding van verschillende geweldsincidenten tegen homo’s in Amsterdam. Oud-D66-Kamerlid, Boris Dittrich, tegenwoordig werkzaam bij Human Rights Watch in New York, somberde dat Amsterdam vanwege het geweld tegen homo’s allang had afgedaan als homohoofdstad van Europa, en vrijheidsstrijder Geert Wilders wist in zijn filippica tegen de Koran ook nog een bijzin toe te voegen over het recente geweld tegen homo’s dat in zijn ogen onlosmakelijk verbonden is met de islam.
Een kleine rondgang langs verschillende politici leert dat de ‘Brunssummerheide’ opvallend weinig herinneringen oproept. CDA-Kamerlid Corien Jonker moet bekennen nooit van de verwikkelingen op de Brunssummerheide te hebben gehoord. Evenmin heeft ze weet van haar tweeënzeventigjarige streekgenoot die vorig jaar is vermoord op een Oost-Brabantse homo-ontmoetingsplaats. Ze wil zich niet uitlaten over de wenselijkheid van gedoogde homo-ontmoetingsplekken: ‘Dat is iets voor de lokale overheid. Daar hebben wij als landelijke politici niets over te zeggen.’ Wel vindt ze dat middelbare scholen het verplichte curriculum strenger moeten naleven waarin staat dat leerlingen kennis moeten hebben van en respect hebben voor verschillende godsdiensten en leefwijzen. In het voorstel van PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester om hate crimes, dus misdrijven met een discriminatoir karakter, extra te bestraffen, ziet zij weinig: ‘Dat gebeurt namelijk allang in de praktijk.’
Selectieve verontwaardiging
Langzaam begint er iets te dagen bij PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester. ‘Het komt me ergens toch wel bekend voor, die geschiedenis op de Brunssummerheide.’ Maar wat er nou precies gebeurd is, weet ze niet meer. Andere incidenten van autochtoon geweld tegen homo’s weet ze ook niet te noemen. Waarom komt ze dan juist nu met haar voorstel om hate crimes zwaarder te bestraffen? ‘Het is een reactie op de verontrustende stroom berichten over geweldsmisdrijven tegen homo’s die de afgelopen maanden in de media zijn verschenen. Ja, het gaat dan voornamelijk om die misdrijven die in Amsterdam plaatsvonden waarbij allochtone jongeren betrokken waren.’ Kan zij zich er iets bij voorstellen dat er in de samenleving het beeld ontstaat dat potenrammen een bezigheid is van louter allochtonen? ‘Ik ben tegen dat beeld. Ons voorstel richt zich op álle plegers van geweld met een discriminatoir karakter. Dus ook op autochtone potenrammers en mensen die geweld plegen tegen allochtonen vanwege hun afkomst.’ Maar waarom heeft de PvdA nooit eerder gereageerd op, bijvoorbeeld, de twee moorden die de afgelopen drie jaar zijn gepleegd op homo-ontmoetingsplaatsen of de vele andere incidenten van potenrammerij? ‘De PvdA reageert niet op incidenten.’
GroenLinks-fractievoorzitter Femke Hal­se­ma beschouwt het voorstel van de PvdA als een typische pavlovreactie. ‘Het tijdstip waarop de PvdA met dit voorstel komt, vind ik ongelukkig. Laten we eerst zorgen dat we de pakkans verhogen van geweldplegers tegen homo’s voordat we beginnen over het verdubbelen van de strafmaat.’ Ook Halsema weet niet direct wat er op de Bruns­sum­merheide is gebeurd: ‘Help me even.’ Ze ziet het toenemende geweld tegen homo’s als een van de uitingsvormen van een groeiende intolerantie in Nederland: ‘Zowel tegen homo’s als tegen allochtonen.’ Daarbij hekelt zij de ‘selectieve verontwaardiging’ van Geert Wilders en diens Partij voor de Vrijheid wanneer deze geweld tegen homo’s relateert aan de islam en verder zijn ogen sluit voor autochtoon geweld tegen homo’s.
Achter de voordeur
Martin Bosma, Kamerlid voor de PVV: ‘Het geweld tegen homo’s is onlosmakelijk verbonden aan de massa-immigratie die dit land nog steeds over zich heen krijgt. Moslims hebben nu eenmaal een negatief beeld van homo’s.’ Bosma vindt dat de Marokkaanse geweldplegers tegen homo’s heel goed als moslim beschouwd kunnen worden: ‘Misschien dat ze niet zo vaak naar de moskee gaan of zelf de Koran lezen, ze groeien wel op in een moslimcultuur, hebben een vader of broer die misschien wel naar de moskee gaat. Dan zijn het wat ons betreft moslims.’
Dus kunnen de autochtone potenrammers van de Brunssummerheide worden aangeduid als ‘rooms-katholieke’ potenrammers aangezien zij misschien wel communie hebben gedaan, of familieleden hebben die wel eens de kerk bezoeken of klusjes voor de parochie opknappen? Bosma: ‘Dat weet ik niet. Ik weet niet of die daders christen zijn. Maar dat maakt niet uit, want het christendom doet niet zo aan stemmingmakerij tegen homo’s.’
Wat betreft de Marokkaanse geweldplegers tegen homo’s is de PVV glashelder: ‘Die mogen van ons dezelfde dag nog hun Nederlandse paspoort inleveren en op het vliegtuig naar Marokko worden gezet. Dan kunnen ze fijn rondwandelen in het Rifgebergte.’
D66-Kamerlid Boris van der Ham kan zich vaag iets herinneren van de Bruns­sum­merheide, maar looft liever de homovriendelijkheid van zijn partij: ‘Wij hebben bij monde van Boris Dittrich twee jaar geleden al voorgesteld dat er een betere registratie moet komen van geweld tegen homo’s. Zijn motie is destijds aangenomen. We vragen ons af wanneer de regering nu eindelijk eens haast gaat maken met het uitvoeren van die motie.’ Over homo-ontmoetingsplaatsen: ‘Je kunt je afvragen waarom die seks niet gewoon achter de voordeur kan plaatsvinden. Moet dat per se in de publieke ruimte? Maar je kunt ook pragmatisch zijn. Dat is D66. Het gebeurt nu eenmaal en zorg er dan ook voor dat er geen onverkwikkelijkheden plaatsvinden op die ontmoetingsplekken zoals minderjarige homoprostitutie, rotzooi die niet wordt opgeruimd en potenrammers.’
COC-voorzitter Van Dalen reageert geschokt op de stellingname van Van der Ham: ‘D66 profileert zich bij uitstek als homovriendelijke partij. En dan dit. Uit “pragmatisme” wil D66 mannenontmoetingsplekken gedogen? De mannen die op dergelijke plekken komen, willen of kunnen helemaal geen seks hebben “achter de voordeur”. Vooral in de provincie, op het platteland, zijn veel bezoekers van dit soort plekken hetero’s die in het geheim af en toe een uitstapje maken. Die mensen zijn gebaat bij anonimiteit. De negatieve houding ten aanzien van homo-ontmoetingsplaatsen, zowel bij lokale overheden, de bevolking als de landelijke politiek, creëert het klimaat waarin potenrammers kunnen gedijen. Ik moest maar eens een stevig gesprek hebben met Van der Ham.’
De reactie van de PVV van Geert Wilders verbaast Van Dalen dan weer allerminst: ‘Het is Wilders helemaal niet te doen om het beschermen van homo’s. Het gaat hem om de islam. Anders had hij ook wel gereageerd op geweldsmisdrijven waarbij autochtone potenrammers betrokken waren. Wilders gebruikt het geweld tegen homo’s voor zijn eigen politieke agenda. Om stemmen te trekken door de angst voor de radicale islam aan te wakkeren. Terwijl die Marokkaanse potenrammertjes daar niets mee te maken hebben. Die lezen de Koran niet, die dragen geen djellaba’s – ze zijn meer geïnspireerd door de macho-blingblingcultuur die ze op MTV zien.’
Islam als vangnet
De Amerikaanse historicus James Kennedy, tegenwoordig als hoogleraar contemporaine geschiedenis verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, constateert dat de selectieve verontwaardiging ten aanzien van de allochtone en autochtone potenrammer raakt aan de wijze waarop het integratiedebat in Nederland in zijn algemeenheid wordt gevoerd: ‘Veel Nederlanders hebben de neiging om de problemen binnen de samenleving te versmallen tot een religieus probleem.’ Dat is volgens Kennedy historisch zo gegroeid: ‘Vroeger werd onwenselijk gedrag gerelateerd aan het katholicisme of aan andersdenkende stromingen binnen de protestantse kerk, tegenwoordig is het de islam die fungeert als vangnet voor verschillende problemen binnen de samenleving.’ Dat potenrammers in de beeldvorming nu vooral geassocieerd worden met Marokkaanse moslims dan wel Marokkaanse crimineeltjes of een combinatie van beide, heeft volgens Kennedy deels te maken met het feit dat elk volk de neiging heeft om de allochtoon sneller tot zondebok te maken voor een probleem dat eigenlijk voor de hele samenleving geldt: ‘Het is alleen typisch Nederlands om er dan ook nog een religieuze dimensie aan toe te voegen. Amerikanen baseren hun vooroordelen veel meer op etniciteit en sociale achtergrond dan op religie.’
Over de uitspraken van de Amsterdamse korpschef Welten: ‘Als hij de oorzaak van vijandigheid tegen homo’s legt bij de orthodoxe islam, dan zouden er dus ook statistieken moeten zijn waaruit blijkt dat orthodoxe islamieten homo’s in elkaar slaan. Uit de berichten in de media krijg ik niet die indruk.’
Kennedy heeft het idee dat door de fixatie van veel Nederlanders om problemen in de samenleving te versmallen tot een probleem van de islam, sommige moslims juist een islamitische identiteit krijgen opgedrongen: ‘Het debat wordt daarbij tegenwoordig heel eenzijdig gevoerd. Wanneer je nuanceringen aanbrengt, krijg je al snel het etiket “politiek correct” opgeplakt, waarmee dus elke discussie onmogelijk wordt gemaakt. Bijvoorbeeld: ja, steeds meer moslims extremiseren, maar tegelijkertijd zijn er ook steeds meer moslims die juist seculariseren. Die nuance wordt verdacht gemaakt, terwijl het alleen maar een feitelijke constatering is. Twintig jaar geleden gebeurde precies hetzelfde, maar dan andersom. Als je kanttekeningen plaatste bij de zegeningen van de multiculturele samenleving werd je publiekelijk gebrandmerkt.’
Helft van het probleem
Ook Van Dalen werd door een columniste van Trouw verweten politiek correct te zijn: ‘Ik zou het gewelddadige gedrag van Marokkaanse jongens tegenover homo’s vergoelijken. Totale onzin. Ik keur het volledig af en het moet wat mij betreft ook echt snel afgelopen zijn. Maar wanneer je in het huidige debat genuanceerd tracht uit te leggen waarom volgens jou Marokkaanse jongens homo’s in elkaar slaan, heet je al snel politiek correct. Een verklaring wordt beschouwd als een waardeoordeel.’ Hoe luidt die verklaring? ‘Deze jongens worden thuis niet gecorrigeerd. Homofobie is er normaal, net als het taboe op homoseksualiteit. De meeste Marokkaanse potenrammers zijn sociale drop-outs die nauwelijks onderwijs hebben genoten. Jongens die worstelen met hun testosteron en frustraties, die met hun machogedrag geen aansluiting weten te vinden bij de Nederlandse samenleving en zich ook niet door die samenleving geaccepteerd voelen. Ze reageren zich af door juist de symbolen van die samenleving aan te vallen. Homoseksualiteit valt daar onder.’ Ondertussen is Van Dalen gelukkig dat het debat over discriminatie van en geweld tegen homo’s ‘eindelijk’ wordt gevoerd door de politiek: ‘Wij hebben de politiek echt aan hun haren er bij moeten slepen om hen te wijzen op de toenemende intolerantie jegens homo’s in de Nederlandse samenleving. Twee jaar geleden was dit onderwerp dood. Werkelijk niemand wilde er over horen. Het is de verdienste van het COC dat het onderwerp weer op de agenda staat. Nu is de aandacht vooral gericht op het geweld tegen homo’s in de allochtone hoek. Dat is dus de helft van het probleem. Wij gaan onze uiterste best doen om nu ook aandacht te vragen voor de andere helft: het geweld tegen homo’s uit autochtone hoek.’
Van Dalen constateert in heel Nederland een afnemende tolerantie ten aanzien van homo’s: ‘Laatst weer twee ingezonden brieven in de Metro waarin mannen verklaren “helemaal klaar” te zijn met die verhalen over homoseksualiteit. In Nederland leven we in een dominante heteroseksuele cultuur waar “afwijkend” gedrag steeds minder acceptabel wordt gevonden. Op een middelbare school werd laatst een onderzoek gedaan waaruit bleek dat vijfenvijftig procent van de leerlingen vond dat er binnen de school een slecht klimaat heerste voor leerlingen om uit de kast te komen. Hoe komt dat? Door diezelfde vijfenvijftig procent. Wanneer een vader op een voetbalveld zijn zoon uitscheldt voor “homo” zal er misschien ergens op het veld een jongen rondlopen die denkt, ik kan hier maar beter niet laten merken dat ik zelf homo ben. Ik las laatst een bericht in de Volkskrant over een negentienjarige homoseksuele jongen die vond dat je op straat maar beter niet hand in hand kon lopen met je vriend om “hetero’s niet te provoceren”. Kortom: er is nog veel werk te verrichten in dit land. “Homo” is een van de meest gebruikte scheldwoorden in Nederland, zowel onder allochtonen als autochtonen. Maar een Nederlandse rechter spreekt een man vrij die een agent met dat woord uitscheldt. Omdat het volgens die rechter een “neutrale aanduiding voor een bevolkingsgroep” is. Dan begrijp je er dus echt niets van.’V

Flikker tikken

Egyptische lokhomo’s
Hoe zot Geert Wilders’ voorstel ook is om de koran te verbieden, hij heeft misschien wel een punt als hij stelt dat Egypte niet bepaald het aangewezen land is om hem te kapittelen, zegt Omar. De vierentwintigjarige student massacommunicatie uit Cairo drinkt tevreden een biertje op een bankje in het Arabische homocafé Habibi Ana in Amsterdam. Hij is voor het eerst van zijn leven in het buitenland. Drie maanden logeert hij bij zijn Nederlandse vriend die hij op internet heeft ontmoet. De vrijheid die homo’s in Nederland genieten, heeft hem in een roes gebracht. ‘Unbelievable,’ zegt hij met een glimlach die niet van wijken weet. Ook niet wanneer hij het gruwelijke verhaal vertelt van zijn eigen ervaringen als homo in Egypte: ‘Homoseksualiteit is verboden in Egypte. Zelfs contact zoeken via internet is niet zonder gevaar. De overheid zet vaak lokhomo’s in op het internet om homo’s te kunnen ontmaskeren.’ Officieel staat er drie jaar gevangenisstraf op homoseksualiteit in Egypte. Omar heeft ‘geluk’ gehad. Hij zat ‘maar’ drie maanden in de gevangenis vanwege zijn geaardheid. ‘Ik heb de arts omgekocht die mij moest onderzoeken.’ Onderzoeken? ‘Als je gearresteerd wordt voor homoseksualiteit, moet een arts je anus onderzoeken om te kijken of je gepenetreerd bent.’ Want ’s lands jurisprudentie dicteert nu eenmaal dat penetreren minder zondig is dan gepenetreerd worden. Dat heeft Omar een paar keer op brute wijze aan den lijve mogen ondervinden: ‘Toen ik van het politiebureau naar de gevangenis werd gereden, ben ik achter in het politiebusje door zes mannen verkracht.’ Nog steeds die glimlach. ‘Toen ik tien was, heeft mijn oudere broer mij een jaar lang verkracht.’ Egyptische jongens hebben in de regel pas seks met vrouwen wanneer zij trouwen. Het is niet helemaal ongebruikelijk dat ze voor die tijd seks hebben met elkaar of met jongere broertjes. Zolang je zelf maar de ‘actieve’ partij bent, hoeft het geweten daar niet noemenswaardig onder te lijden. Omar kwam voor zichzelf uit de kast toen hij vijftien was. Hij kreeg een relatie met een klasgenoot. ‘Nee, die was geen homo. Hij sprak ?er zijn verbazing en afschuw over uit dat ik me door hem liet penetreren. Dat ik die vernedering vrijwillig onderging.’ Zijn lach is trouwens maar een masker: ‘Anders kan ik mijn verhaal niet vertellen. Van binnen huil ik.’
Binnert de Beaufort
Band of Brothers
Hé, Dutchie,’ roept de man met het witte haar terwijl hij me een flesje bier aanbiedt. Ik sta in een Vietnamees restaurant in Chicago waar de Vietnam Veterans Against the War (VVAW) hun veertigjarig bestaan vieren. ‘Weet je nog, vijf jaar geleden heb je ons geïnterviewd bij het Vietnam Memorial.’ Ah, Michael en zijn kameraden. Ze waren in Washington voor een demonstratie van Vietnam-veteranen tegen de oorlog in Irak die drie dagen eerder was begonnen. ‘Ik was toen zo emotioneel,’ herinnert Michael zich. ‘Weer een oorlog, weer de leugens. Alles wat ik in die verdomde oorlog had meegemaakt, kwam naar boven.’
Vanavond is het feest voor de mannen met grijs haar, manke benen en hoofden vol herinneringen aan oorlog. Vanavond worden er andere ‘war stories’ verteld. Over de tijd dat de Veterans de voorhoede vormden van de beweging tegen de Vietnam-oorlog. Billy Curmano heeft de kooi die hij meesleepte in demonstraties nog altijd in de opslag staan. De performance artist sloot er ‘vrijwilligers’ in op, om de beruchte tijgerkooien waarin verdachte Vietcong-aanhangers werden gemarteld na te bootsen. ‘Weet je nog die keer dat we een zogenaamde gevangene in de kooi vergaten?’ Billy ligt dubbel van het lachen. Subtiel waren de veteranen niet. Hun protest was rauw, gepassioneerd en theatraal. Carl Rogers herinnert zich de dag dat hij met andere veteranen, onder wie John Kerry, zijn militaire medailles op de trappen van het Congres smeet. ‘We zeiden daarmee: fuck you.’ Met een ‘give me a F’ zweept hij de mannen op. ‘Dit moeten ze in Washington horen,’ roept Rogers.
Een handjevol jonge mannen luistert aandachtig. Ze zijn lid van de beweging ‘Irak-veteranen tegen de oorlog’. De oude mannen zijn hun rolmodellen. ‘Het zijn onze vaders,’ zegt Aaron Hughes. ‘Ze leren ons hoe we actie moeten voeren.’ En ze zijn steun en toeverlaat. John Lansdale kwam in 2004 terug uit Irak met PTSS, posttraumatisch stress-syndroom. Op een ochtend werd hij wakker met zijn handen om de keel van zijn vriendin. Hij zocht psychische hulp. Toen een krant een interview met hem plaatste, kreeg hij een telefoontje van Vietnam-veteraan Randy. ‘Hij zei: let me help you, little brother.’ De oude Vietnam-veteraan werd de mentor van de jonge Irak-veteraan. ‘Ik kon hem midden in de nacht bellen.’ Vorig jaar werd Randy ziek. Lansdale stond aan zijn sterfbed. ‘Ik beloofde hem om zijn werk voor oorlogsveteranen voort te zetten. Wij zijn een Band of Brothers.’
Freke Vuijst
Prijsknallers
‘Jongens van de gestampte pot’ (onderwereld) klagen dat de relatief makkelijke verkrijgbaarheid van hun ‘blaffer’ (handvuurwapen) zich scheef verhoudt tot de moeite die het kost om munitie te bemachtigen. Een pistool is voor een paar honderd euro illegaal te koop, maar dat geldt niet voor het ‘lood’ (kogels) dat men van zins is de tegenspeler in het criminele circuit ‘door de bast te pompen’ (neerschieten). In ruil voor een ‘goudgele rakker’ (biertje) wil warme bakker ‘Guillaume de V.’ (pseudoniem) best uitleggen hoe hij er een grijpstuiver in het criminele circuit kan bijverdienen. In zijn vrije tijd is hij actief in van een van de twaalf schietverenigingen te Amsterdam. Nuttige achtergrondinformatie verschaft de website van de Koninklijke Nederlandse Schutters Associatie (KNSA): ‘Sportschieten is een sport voor perfectionisten die niets willen missen. Een sport die in Nederland door bijna veertigduizend KNSA-sporters wordt beoefend.’
Aan het lidmaatschap gaat een ballotage-periode van drie maanden vooraf. Daarna duurt het een jaar eer de schietclub het zogeheten WM 3-formulier mag afgeven, te tonen bij de aanschaf van het vuurwapen. Dat wapen dient vóór de in gebruikname ter screening en registratie aan de politie te worden voorgelegd. Het is verboden om het pistool, zoals gebruikelijk in spannende films, thuis in de bovenste la van het bureau te bewaren. Het schietijzer wordt samen met de munitie in een ‘wapenkluis’ opgeborgen. Minimaal zeventien keer per jaar moeten de leden komen schieten. De kogels – per sessie worden er tussen de vijftig en honderd afgevuurd – zijn ter plekke of in een wapenwinkel te koop vanaf zo’n honderd euro per vijfhonderd stuks. ‘Tel uit je winst!’ grijnst de bakker (die er trouwens nog wel eentje lust). Begrijpen we het dan écht niet? Je gaat naar de schietbaan en knalt er een uurtje lustig op los. Voor het kopen van munitie is een legitimatiebewijs vereist, maar over het aantal kogels doet niemand moeilijk. Evenmin neemt iemand de moeite om na afloop van de schietpret de lege patroonhulzen te tellen. Op de zwarte markt bestaat onder bezitters van een ‘blaffer’ levendige belangstelling voor het ongebruikte restant.
Voor de sportschutter die niet snel last heeft van een slecht geweten liggen hier kansen voor een makkelijk zakcentje. Beweert althans stamgast Guillaume de V., maar zou het wáár zijn? KNSA-directeur Sander Duisterhof zegt dat hij zich niet kan voorstellen dat sportschutters munitie aan criminelen verkopen. Theoretisch kan het, maar in de praktijk is er geen sprake van. ‘Onze leden zijn voorbeeldige burgers,’ weet Duisterhof. ‘Als ze dat niet zijn, krijg ik een melding en dan worden ze eruit gemieterd. Zelfs bij rijden onder invloed!’
Rudie Kagie
Hanglatino’s en donoren
‘De Fransen leerden mij over terroir – nu maak ik mijn eigen wijn,’ meldt een bord langs Silverado Road in de Napa Valley. Futuristische wijnkastelen zijn het Amerikaanse antwoord op de klassieke chateaux in de Medoc. Oerconcurrent Frankrijk is overal. Een ander land, of Amerikaanser: een ander product, is er om te worden verslagen. Onder het bord no loitering – no merodear voor de plaatselijke supermarkt in St. Helena wachten dagloners om te worden opgepikt voor een dag werk in de wijngaarden. Als mannelijke latino-versies van de klassieke prostituee loeren ze naar iedere pick-uptruck die voorbijrijdt. De hanglatino’s zijn als Tom Joad uit Steinbecks Grapes of Wrath in een tijd van gefortuneerde, blanke wijntoeristen die comfortabel voorbijschuiven in Porsche of Ferrari.
‘s Avonds hoor ik ergens vlakbij een Mexicaanse mariachi-band: dat moet een huwelijk zijn. Onder gigantische bomen en te midden van goedkope, tussen wijnranken geparkeerde Toyota’s is het maar één stap naar het andere Amerika. Mannen in spijkerbroek en cowboyhoed drinken Corona’s met een half oog op hun onveranderlijk forse echtgenotes. Om me heen onderdanig geknik, ‘hola, hola’-gefluister, lege blikjes en vieze luiers. Een vader in corduroy-shirt met geborduurde eenhoorn op de borst kijkt naar zijn kind dat in het stof speelt met een leeg sigarettenpakje. Een loensende man met strak zwart gegeld haar biedt lauwe pils aan uit zijn rode plastic beker. Dit is het onzichtbare California.
De volgende avond brengt weer muziek – dit keer keurige dwarsfluitjazz. Tweehonderd politiek donoren, geschaard aan lange tafels. Honderd procent blank, gekleed in Dockers en lichtgeel overhemd zonder das. Lokaal congreslid Democraat Mike Thompson – enigszins kneuterig zelfverklaard ‘leider van de wine caucus’ – houdt zijn milieuvriendelijke ‘zero waste pasta dinner’-fundraiser op het erf van de keurige Sutter Home Winery.
Vanachter een tafel, in een felrood ‘Mike Thompson for Congress’-keukenschort, schept hij bij iedere donor het bordje vol. Donoren zijn voor congresleden ‘a part of life’. Beleefde congressionele stafleden maken mij attent op gescheiden afvalbakken. Ingezamelde, afgedankte laptops worden geschonken aan soldaten die terugkomen uit Irak. Twee avonden, two California’s, two America’s.
Michiel Vos

Rudie Kagie

Freke Vuijst

De kleine wereld

Knoeien met eten
In Shanghai is het ‘hairy crab’-seizoen in volle gang. Op straat, in de supermarkt, overal harige krabben, de scharen netjes vastgestrikt. De nog levende beesten worden opgepakt, omgedraaid en beklopt. Een supermarkt biedt vuistgrote ‘rivierkrabben’ aan voor twee euro tachtig per ons. De krabben uit het Meer van Yangcheng, het beste van het beste, kosten tegen de vier euro per ons.
Een beetje krabeter kiest voor de Yangcheng-krab – net als met slang en schildpad is het eten van deze krab statusverhogend. Maar op de markt om de hoek zijn al Yangcheng-krabben te koop voor eenderde van de prijs. Met Yangcheng-zegels en al. Nepzegels. Ook is er altijd wel een relletje over de antibiotica en hormonen die gebruikt worden om de krabben een beetje op te peppen. Zo troffen de Taiwanezen laatst een gevaarlijk, kankerverwekkend antibioticum aan in een geïmporteerde partij YC-krabben van meer dan zeshonderd kilo. ‘Onmogelijk,’ reageerde Yang Weilong, voorzitter van de Harige Krab Vissers Vereniging in de provincie Jiangsu, waar het Yangcheng-meer ligt. ‘Elke partij krabben wordt getest op antibiotica,’ aldus Yang in de Shanghai Daily. Het gaat dus ofwel om fake krabben, ofwel de handelaar ter plekke heeft antibiotica gebruikt om de krabben een glanzend schildje te geven.
Het is maar één voorbeeld van het massale gerommel met voedsel in China. Andere recente schandalen: varkensvlees met clenbuterol, slakken met een gevaarlijke parasiet en rijst van zeventien jaar oud, opgepoetst met industriële olie.
Geregeld zijn hele scholen de dupe. Leerlingen worden ziek van sojamelk, bonencake, varkensvlees, eieren, kip en nog veel meer. Elke week worden producten uit de handel genomen, met een piek bij speciale gelegenheden: ‘mooncakes’ in september, vitaminepreparaten met Chinees Nieuwjaar, plakrijst in palmbladeren in de meivakantie. Het ergste geval van ‘fake food’ deed zich twee jaar geleden voor, toen twaalf baby’s overleden als gevolg van nepmelkpoeder.
Als het maar glimt, is het motto van handelaren en fabrikanten. Schaamteloos wordt er gerommeld: hormonen en antibiotica in vlees, melk en kweekvijvervis; groei- en kleurstoffen in sinaasappelen en meloenen, kankerverwekkende verfstoffen in eieren. Tel daarbij op de verontreinigde grond, het vervuilde zee- en rivierwater en de pesticiden, en een bezoek aan de buurtmarkt om lekkere verse spullen van het Chinese land te halen, wordt een deprimerende aangelegenheid. Dan maar naar de dure supermarkt, waar sinds kort organische groente ligt. En dan maar hopen dat het waar is.
Petra Quaedvlieg
Goeie jongens
‘Als je liever met je vingers werkt in plaats van met je hoofd, ben je toch niet meteen een crimineel?’ De blonde jongen in het filmfragment kijkt een beetje ongelukkig. Het publiek in de roodfluwelen stoelen van het Amsterdamse Tuschinski-theater begint uitzinnig te klappen. De honderden vmbo- en mbo-jongeren zijn vanuit heel Nederland naar hier gereisd om de lancering van de tv-serie C Yourself bij te wonen, een initiatief van jongerenorganisaties LAKS en JOB. Lui en crimineel, dat is de vmbo’er volgens velen ten voeten uit. De media hebben de jongeren dit slechte imago bezorgd. Maar nu slaan die luie criminelen terug met een eigen televisieserie. Elke zondagmiddag laten zij zien dat ze wel degelijk ‘onwijs leuke mensen’ zijn die van aanpakken weten. ‘De ruggegraat van de samenleving’ noemen de Amsterdamse wethouder Aboutaleb en Schiphol-directeur Cerfontaine ze tijdens een peptalk op het podium.
Na afloop staan de jongeren met een drankje in de hand te keuvelen. Ze lijken niet gebukt te gaan onder het vmbo-imago. Maar volgens drie gehoofddoekte meisjes is het vinden van een stage nogal lastig: ‘Mensen vinden je dom.’ Djedje (25, verwarmingsmonteur) en Mario (21, jongerenwerker) hebben beiden op het vmbo gezeten. Ze maken deel uit van een rapgroep uit Amsterdam-Noord en doen mee aan de serie. Op een dag waren ze thuis aan het rappen, stond de woningbouwvereniging opeens op de stoep. De buurtrechercheur volgde niet lang daarna. ‘De buren hadden geklaagd over geluidsoverlast, maar nooit bij ons.’ Het probleem was snel opgelost toen de jongens een eigen garagebox kregen om muziek te maken. In de serie gaan ze met een camera naar de buren met de vraag: wat was het probleem? ‘Ze reageerden zo schijnheilig, ongelofelijk,’ zegt Djedje. Op straat lopen mensen met een wijde boog om hen heen. Djedje: ‘Ik haat het woord hangjongere, alsof je een zwerver bent. Het is een schande voor mijn moeder dat mensen mij zo zien.’ Dan: ‘Alsof die havo/vwo’ers van die heilige boontjes zijn! Op straat zijn we allemaal hetzelfde. De slimmeriken doen juist extra stoer om er bij te horen, want het zijn natuurlijk wel nerdjes.’
Djedje en Mario hopen dat de serie C Yourself vooroordelen zal wegnemen. En dat de buren stiekem gaan kijken en zien hoe ze echt zijn. ‘Gewoon goeie jongens,’ zegt een meisje dat er bij is komen zitten. Djedje en Mario gieren het uit. ‘Goeie jongens? Nee, dát willen we echt niet zijn!’
Carolina Lo Galbo
Oude wijngod
Het was een verontrustende scène: acteur Paul Giamatti die in de film Sideways met maniakale teugen een emmer uitgespuugde wijn leegdrinkt. Het beeld drong zich op bij de wijnproeverij die het Amsterdamse veilinghuis Christie’s organiseerde aan de vooravond van een grote wijnveiling. Het blijft iets onsmakelijks, mensen die wijn uitspugen. De spuugemmers waren na een uur reeds tot aan de rand gevuld, met het nodige geklieder op vloer en tafel tot gevolg. De échte attractie was niet zozeer de wijn, maar de aanwezigheid van de Engelse wijngod Michael Broadbent. Deze bijna tachtigjarige wijnkenner van Christie’s in Londen is een levende legende. Broadbent schreef niet alleen enkele standaardwerken over wijn, maar geldt ook als de ontdekker van verschillende stokoude wijnkelders. Zo dronk hij in 1972 een ‘excellent’ Chateau Lafite-Rothschild uit 1865 uit de kelder van het Schotse jachtkasteel van Lord Gladstone. En in de catacomben van het Schotse Glamis Castle vond hij achtenveertig magnums Lafite-Rothschild van de ‘Earls of Strathmore’. ‘De Earl of Strathmore die de wijn in 1878 had gekocht, vond hem niet lekker. Zijn zoon dronk niet en zijn kleinzoon prefereerde whisky. Om de wijn te proeven, moest ik hem uiteraard ontkurken. De kurk was van uitstekende kwaliteit, de kleur was prachtig en hij was nog zeer goed te drinken.’ Heeft Broadbent nog een goede tip voor de kerstdagen? ‘Mensen gaan met de kerstdagen soms gekke dingen doen. Dan moet er plotseling iets heel bijzonders op tafel komen. Zonde. Je kunt bijzondere wijnen beter met zijn tweeën drinken. Een niet al te dure Côte du Rhône is goed genoeg voor bij de kerstkalkoen.’
Mevrouw Broadbent bezit al bijna net zo’n encyclopedische kennis over wijn als haar man. En, nee, wijn verveelt nooit, zo blijkt uit het strakke schema dat het echtpaar erop nahoudt: ‘We beginnen de dag met een glas Bucks Fizz, jus d’orange met champagne. Tijdens de lunch drinken we samen een fles. Ik houd zelf erg van Grand-Puy-Lacoste. ’s Avonds drinken we ook nog een paar glazen. Helaas houd ik helemaal niet van koken.’ Maakt mevrouw Broadbent zich geen zorgen om haar man die daar omringd wordt door een schare van aanbiddende fans? ‘Hij wordt oud. Daarom vergezel ik hem de laatste jaren naar het buitenland. I want to catch him when he drops dead.&#8217;
Binnert de Beaufort
Lachen in Kosovo
Haar kantoor ligt vlak naast de rechtbank in Mitrovica, volgens Richard Holbrooke de ingewikkeldste stad van Europa. Ten noorden van de rivier de Ibar wonen de Serviërs, ten zuiden de Albanezen. En wat de status van Kosovo ook wordt, deze stad blijft het Belfast van de eenentwintigste eeuw.
De internationale troepenmacht wisselt elk jaar van bezetting. Toen de blauwhelmen Pakistanen waren, had Valdete Idrizi het moeilijk. De rechtbank werd zwaar beveiligd, en om naar haar werk te komen, moest ze al haar charmes inzetten. Idrizi is een blondine en de Pakistanen vielen als een blok voor haar. Of ze getrouwd was, wilden ze weten. Of ze niet mee wilde op vakantie naar Capri, in de lunchpauze, en ze wezen naar het gelijknamige hotel op de hoek.
Over de buitenlanders in Kosovo hoef je Idrizi niets te vertellen. Als directeur van Community Building Mitrovica, een etnisch gemengde organisatie die er alles aan doet om de inwoners duidelijk te maken dat ze in een en dezelfde stad wonen, krijgt ze wekelijks buitenlandse experts op bezoek. Experts in conflictbeheersing, vluchtelingenterugkeer, verstandig bestuur en minderhedenemancipatie.
‘Komt een expert bij een boer in Kosovo,’ zegt ze. ‘Hij loopt de hoeve binnen en klapt zijn laptop open. Als ik weet hoeveel schapen jij hebt, vraagt hij, krijg ik er dan een cadeau? Doe maar een gok, zegt de boer. De expert speurt in zijn bestanden en zegt: 127! Ongelooflijk, zegt de boer, en geeft hem een hond, die de expert triomfantelijk over zijn schouders gooit. Maar voor hij wegloopt, zegt de boer: als ik weet wie jij bent, mag ik dan mijn schaap terug? Ja, grijnst de expert, dat lijkt me eerlijk. De boer doet alsof hij even nadenkt en zegt dan: jij bent een expert. Ongelooflijk, zegt die, hoe wist je dat? Niet zo moeilijk, antwoordt de boer. Je komt hier binnenlopen zonder uitnodiging, je vertelt me dingen over mezelf die ik allang weet, maar het verschil tussen een hond en een schaap ken je niet.’
Grappen maken, er zit niet veel anders op als je uit Kosovo komt. Pijnlijke grappen uit een land waar ideaal en realiteit dagelijks met elkaar botsen. ‘George Bush, Tony Blair en de baas van UNMIK, wie dat deze week ook mag zijn,’ lacht Idrizi, ‘gaan tegelijk dood. Eenmaal boven, wil Bush even bellen om te horen hoe het gaat in The War on Terror. Dat kan, maar het gesprekje kost wel vijfduizend dollar. Ook Blair belt met het thuisfront: vijfduizend pond, alstublieft. Tenslotte telefoneert ook de baas van UNMIK, uit betrokkenheid met het land waar Serviërs en Albanezen elkaar de heerschappij betwisten. En dat gesprek is helemaal gratis. Tja, zegt Petrus, van de ene hel naar de andere, dat is lokaal tarief.’
Chris Keulemans

Carolina Lo Galbo

Chris Keulemans

Ger Post

Marcel van Roosmalen

Milieu
Het was voor staatssecretaris van Milieu Pieter van Geel reden om trompetgeschal aan te heffen: ‘Een geweldige doorbraak,’ zo noemde hij de toezeggingen die hij had gekregen van Eternit – voorheen Europa’s grootste fabrikant van asbestproducten – in een brief aan de Tweede Kamer van 20 december. Het bedrijf had Van Geel laten weten er ten langen leste van overtuigd te zijn geraakt dat er inderdaad een relatie bestaat tussen de vele gevallen van asbestkanker in de regio Hof van Twente en asbestafval van Eternit uit hun fabriek in het Twentse Goor. Daarbij gaat Eternit aan toekomstige milieuslachtoffers van asbest een schadevergoeding uitkeren en zal het meewerken aan de totstandkoming van een nationaal fonds voor asbestslachtoffers.
Eternit keerde al schadevergoedingen uit aan werknemers en oud-werknemers van het bedrijf en hun huisgenoten die slachtoffer zijn geworden van asbest. Dat het nu ook milieuslachtoffers gaat compenseren, is het gevolg van ‘een voortschrijdend inzicht’ van het bedrijf, aldus een persbericht. Dat inzicht ontstond nadat in juli vorig jaar het Rijksinstituut voor Gezondheid en Milieu (RIVM) met een rapport naar buiten was gekomen waaruit onomstotelijk bleek dat veel gevallen van kanker in de regio Hof van Twente het gevolg waren van asbest­afval van Eternit.
Kanker
Boer Jan Jansen (67) uit het Twentse Markelo zal niet van de Eternit-regeling kunnen profiteren. Zijn vrouw is geen ‘toekomstig milieuslachtoffer’, zij overleed op 24 april 2000 aan asbestkanker.
In 1961 namen Jansen en zijn vrouw de boerderij van zijn schoonouders over. Vijftien jaar lang ging het echtpaar Jansen één keer per maand naar de Eternit-fabriek om asbestafval op hun ‘platte kar’ te scheppen. Met dat afval verhardden zij de vele zandweggetjes op hun land. ‘Mijn vrouw fietste elke dag over dezelfde weg naar de koeien om ze te melken. In de zomer werd de weg droog door de zon. Dan fietste ze dus voortdurend door een stofwolk van dat gemene spul. In maart 1999 begon ze te klagen over ademhalingsproblemen. In september van dat jaar gingen we met de hele familie naar de Weerribben. We hadden fietsen gehuurd, maar zij wilde niet meefietsen omdat ze te weinig adem had. We besloten eerder naar huis te gaan, zodat mijn vrouw naar de dokter kon.’ Die verwees haar onmiddellijk door naar het ziekenhuis Medisch Spectrum Twente (MST) in Enschede. Foto’s wezen uit dat er vocht in haar rechterlong zat. Jansen: ‘Ze hebben bijna drie liter uit haar longen gehaald.’ Het vocht werd voor onderzoek naar het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam gestuurd. Het vonnis: mesothelioom, een long- en buikvlieskanker die veroorzaakt wordt door asbest.
Binnen een halfjaar na de diagnose was de vrouw van Jansen overleden. Haar behandelend arts van het MST raadde Jansen aan het er niet bij te laten zitten: ‘Hij zei: “Je moet de Eternit-fabriek aanpakken. Zij zijn de schuldigen.”’ Zo kwam hij terecht bij de Utrechtse advocaat en oud-SP-senator Bob Ruers (58), die in 1995 een van de oprichters was van het Comité Asbestslachtoffers in Nederland. Daarnaast schreef Ruers voor het wetenschappelijke bureau van de SP samen met partijgenoot Nico Schouten het boek Het Asbestdrama. Eternit en de gevolgen van honderd jaar asbestcement. Het boek doet in sommige hoofdstukken denken aan Amerikaanse thrillers als Erin Brockovich of Silkwood, waarin blue collar-helden de strijd aanbinden met het grootkapitaal dat zich, geheel volgens de regels van het genre, bedient van politieke powerplay en geheimzinnigheid. Zo is Eternit, volgens Ruers, al sinds de jaren dertig van de vorige eeuw op de hoogte van het feit dat asbest in hoge mate kankerverwekkend is. ‘In het Westen werden we pas in de jaren zeventig wakker. En in grote delen van de wereld wordt nog steeds op grote schaal met asbest gewerkt.’
Gruwelverhalen
Ruers praktijk bestaat geheel uit asbest­slachtoffers. ‘Het went nooit,’ zegt hij. ‘Van­daag heb ik twee nieuwe slachtoffers bezocht. Als ze al wat ouder zijn, kan ik er nog wel enige vrede mee hebben. Maar vandaag heb ik een zaak aangenomen van een 45-jarige man met mesothelioom. Als kind speelde hij op het erf tussen het asbestafval. Die man heeft nu zelf kinderen. Je weet: over een jaar hebben die geen vader meer. Een andere zaak speelt zich driehonderd meter van het ouderlijke huis van die man af. Daar woonde een gezin met zes kinderen, waarvan één tweeling. Meisjes. De een heeft wel mesothelioom gekregen, de ander niet. Waarom? Toeval? Pech? Ik weet het niet. Waarschijnlijk heeft de een net iets meer asbestvezels binnen gekregen dan de ander.’ De advocaat schudt de gruwelverhalen uit zijn mouw: ‘Een postbode kreeg mesothelioom nadat hij jarenlang over asbestweggetjes had gefietst. Een onderwijzer: hetzelfde verhaal. Een kind van een werknemer van Eternit dat elke dag papa’s overall mocht uitkloppen.’
Ruers weet bijna elke rechtszaak tegen Eternit voor zijn cliënten te winnen. Maar zeker niet alle slachtoffers grijpen naar het recht: ‘Het ontbreekt velen eenvoudigweg aan de middelen om een dusdanig lang juridisch proces te financieren. Soms moet er zelfs geprocedeerd worden tot aan de Hoge Raad. Dan ben je in totaal al snel vijftien- à twintigduizend euro kwijt. Dat bedrag hoest je niet zomaar op als je boer bent, of onderwijzer, of postbode, of iemand met een klein pensioentje. In dit land mag iedereen zijn recht halen, maar niet iedereen kan zijn recht betalen.’ De ‘geweldige doorbraak’ van Van Geel noemt hij een ‘wassen neus’. ‘Ik ga mijn cliënten in elk geval niet aanraden zich te melden bij dat op te richten nationale asbestfonds. De milieuslachtoffers hebben gewoon recht op een volledige schadevergoeding. Of ze nou van de toekomst, het heden of het verleden zijn. En van de rechter krijgen ze die schadevergoeding ook. Meestal zo’n vijftigduizend euro. Per jaar zijn dat er ongeveer drie. Voor Eternit is dat bedrag peanuts. Ik ben benieuwd met welk bedrag zij komen voor de “toekomstige” milieuslachtoffers. Vooralsnog heb ik geen getallen gehoord.’
Tienpuntenplan
Het RIVM noemde in zijn rapport wel getallen. Zo heeft de staat zeventig miljoen euro uitgegeven aan het saneren van asbestafval in Twente alleen al. Krista van Velzen, Tweede-Kamerlid voor de SP, weet dat daar nog vele miljoenen bij zullen komen: ‘Die zeventig miljoen is het topje van de ijsberg. In Harderwijk is een compleet vergeten gebied rondom de voormalige asbestfabriek Asbestona. Decennia oud asbest ligt daar te vergaan. Overal in Nederland hebben mensen schuurtjes gebouwd met asbestplaten.’
Van Velzen verwacht dat de kosten ook explosief zullen stijgen omdat saneringen uit het verleden bijzonder inefficiënt zijn verlopen: ‘Die saneringen werden in gang gezet onder minister Pronk tijdens Paars II. Ze dachten het asbestafval te kunnen bedelven door de weggetjes opnieuw te asfalteren. Door bodemverzakking en een lager waterpeil komt veel asbest via de taluds weer naar boven.’
Naar aanleiding van het rapport van de RIVM steunde de Tweede Kamer in juli vorig jaar met grote meerderheid een tienpuntenplan van de SP waarin Van Geel werd gevraagd om met Eternit te gaan praten over de saneringskosten. Van Velzen: ‘Als Eternit niet over de brug zou komen, dan moest Van Geel naar de rechter stappen.’ Wat blijkt: ‘Van Geel geeft zelf in zijn brief toe dat de saneringskosten “slechts zijdelings” aan de orde zijn gekomen. Het lijkt wel of hij zich tijdens dat bewuste gesprek volledig door Eternit heeft laten inpakken. Van Geel komt op mij over als een konijn dat in de koplampen kijkt.’
De vervuiler betaalt
De SP vindt in haar strijd tegen Eternit – die zijn oorsprong al in de jaren zeventig vindt, toen SP’ers heimelijk nachtelijke gesprekken voerden met werknemers van het bedrijf – klassenvijand VVD aan haar zijde: ‘Wat is de “geweldige doorbraak”’? vraagt VVD-Tweede-Kamerlid Paul de Krom zich retorisch af. ‘De VVD is een groot voorstander van het begrip “de vervuiler betaalt”. In het tienpuntenplan van de SP dat wij hebben gesteund, wordt de staatssecretaris geadviseerd naar de rechter te stappen als Eternit weigert de saneringskosten voor zijn rekening te nemen. Ik vraag me af wanneer Van Geel nu naar de rechter stapt.’
Van Velzen: ‘De staatssecretaris zou zo makkelijk kunnen scoren met dit onderwerp. Hij zou zich kunnen ontpoppen als een mondiale ambassadeur van de asbestbestrijding.’
In zijn boek Het Asbestdrama schetst haar partijgenoot Ruers de omvang van het probleem: ‘Tussen 1995 en 2029 zullen naar schatting alleen al in West-Europa tweehonderdvijftigduizend mensen aan de asbestziekte mesothelioom overlijden. In Ne­derland stierven tot nu toe zevenduizend mensen aan deze ziekte, de komende vijfentwintig jaar zullen er nog twaalfduizend volgen.’ Elders in de wereld zullen de cijfers in de toekomst nog veel sterker toenemen. Ruers: ‘Canada heeft het gebruik van asbest in eigen land verboden. Maar het beschikt wel over enorme asbestvezelmijnen. Canada, maar ook China en Rusland, exporteert op grote schaal asbest naar derdewereldlanden.’
Debat
Van Geel laat via een woordvoerder weten dat er wat hem betreft nog steeds sprake is van een ‘doorbraak’, aangezien ‘Eternit hiervoor jarenlang geen enkele verantwoordelijkheid heeft willen nemen voor milieuslachtoffers en dat het bedrijf nu eindelijk erkent dat de vele gevallen van mesothelioom in de regio Hof van Twente te wijten zijn aan asbest­afval van Eternit.’
Van Velzen gaat binnenkort in de vaste kamercommissie voor Volkshuisvesting, Ruim­telijke Ordening en Milieubeheer een debat aanvragen met de staatssecretaris om meer duidelijkheid te verkrijgen over diens ‘geweldige doorbraak’.

Onrecht?

Zin aan de zuidas

Hoe gaat het eigenlijk echt met de integratie in Nederland?

Bang voor Eurabië

Flikker tikken

De kleine wereld

De kleine wereld

De kleine wereld

Het asbestdrama van Pieter van Geel