DUO maakt studeren haram

Columns van de week

Teun van de Keuken en Nicolaas Veul

Alies Pegtel

Dorine Hermans

Prins Speedboot

Media
Persvoorlichter van RTL 4 Jaap Paulsen: &#8216;Het is ontzettend jammer dat Nicolette van Dam juist nu op vakantie is. Zij was al op eigen houtje geld gaan inzamelen voor Pakistan, via Twitter heeft ze haar fiets geveild. Nicolette is precies de persoon die goed in RTL Boulevard past. Maar helaas, ze is er niet.&#8217;
Tv-personality en slagersdochter Nicolette van Dam is op 26 augustus dus niet een van de boegbeelden die voor Actie 555 geld inzamelt voor Pakistan. Welke bekende Nederlanders dat wel doen, kan de RTL-voorlichter aan het begin van deze week nog niet verklappen. Net zoals hij eigenlijk nog &#8216;niets&#8217; concreets kan zeggen over de inhoud van de uitzendingen van RTL die donderdag aandacht vestigen op de nood in Pakistan. &#8216;Er komt een centraal belpanel met BN&#8217;ers, het ligt voor de hand dat RTL Boulevard daar naar overschakelt.&#8217;
Hoofd NOS Evenementen (voorheen NOS Actueel) Peter Kloosterhuis, verantwoordelijk voor de speciale uitzending op Nederland 2, is maandagmiddag ook nog weinig specifiek. &#8216;In ieder geval zal een correspondent ter plaatse in Pakistan verslag doen. En we hebben een studiogesprek met gasten.&#8217; Die gasten zijn waarschijnlijk vertegenwoordigers van de betrokken hulporganisaties. &#8216;Maar,&#8217; benadrukt Kloosterhuis, &#8216;we schuwen de kritische journalistieke vragen niet. Komen de hulpgelden wel goed terecht? Die vraag komt ongetwijfeld aan bod.&#8217;
De draaiboeken lagen bij de omroepen klaarblijkelijk niet klaar toen de samenwerkende hulporganisaties (SHO) toch nog besloten tot een nationale tv-actie voor Pakistan. In tegenstelling tot de afgelopen uitzending voor Haïti komt er ook geen gezamenlijke tv-show. Besloten is dat de publieke en commerciële zenders binnen hun reguliere programma&#8217;s aandacht besteden aan Pakistan met de nadruk op uitleg en informatie over de ramp. Deze keer &#8216;geen zang en dans&#8217;, verduidelijkt Erik Kroeze van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). &#8216;We willen niet bij iedere ramp op dezelfde knop drukken.&#8217;
Dat de tv-actie voor Pakistan soberder wordt dan eerdere nationale hulpacties, komt ook doordat de SHO aanvankelijk aarzelde: zouden Nederlanders wel bereid zijn aan Pakistan te geven? Aan de omvang van de ramp lag het niet. Bijna twintig miljoen mensen zijn volgens de Verenigde Naties inmiddels slachtoffer van de overstromingen door hevige moessonregens, veel meer dan de vijf miljoen mensen die in Azië werden getroffen door de tsunami in 2004, al vielen toen meer dodelijke slachtoffers.
De rampspoed in Pakistan leek om verschillende redenen minder mediageniek. De ernst van de aanhoudende overstromingen was niet in een keer te overzien, mede doordat adequate tv-beelden tijdens de zomervakantie uitbleven. En het negatieve imago van Pakistan speelde de actiebereidheid parten (zie ook voorgaande pagina&#8217;s). Tegelijkertijd signaleerde de SHO ook een tegengestelde beweging van Nederlanders die juist protesteerden tegen geluiden alsof de humanitaire ramp in Pakistan onvoldoende &#8216;aaibaar&#8217; zou zijn. En terwijl de hulporganisaties zich volgens SHO-woordvoerder Jonathan Huseman nog afvroegen &#8216;of de ramp niet te snel kwam na Haïti&#8217;, werd de maatschappelijke druk om iets gezamenlijks te doen groter. De SHO liet een &#8216;geefbereidheidsonderzoek&#8217; uitvoeren en besloot daarop toch een nationaal rekeningnummer te openen en een tv-actie te organiseren. Inmiddels is er vijf miljoen euro binnen.
Dat neemt niet weg dat er nog vele cynici beweren dat geven aan Pakistan geen zin heeft omdat de hulpgelden toch in verkeerde handen vallen. Maar volgens VU-hoogleraar filantropie Theo Schuyt staat dat het succes van de tv-actie absoluut niet in de weg. &#8216;Nederlanders zijn het meest vrijgevige volk ter wereld,&#8217; zegt hij. &#8216;Zodra iedereen over dezelfde ramp praat, als wij zien dat arme mensen getroffen zijn door natuurgeweld waar zij geen schuld aan hebben, en dat de lokale overheid onmachtig is, dan geven wij geld.&#8217; Programmamakers hoeven geen ingewikkelde strapatsen uit te halen om aarzelende kijkers over de streep te trekken, zegt Schuyt. &#8216;Voldoende tv-beelden zijn het belangrijkste. En BN&#8217;ers die ons aansporen er samen de schouders onder te zetten. Er moet een soort Oranjegevoel ontstaan: &#8220;wij zijn een klein land, met een groot hart&#8221;; dat sentiment beroeren, dat kunnen Nederlandse tv-makers als de beste. Daar hebben ze sinds Mies Bouwman jarenlang ervaring mee.&#8217;

Was Nicolette er nu maar

Prins speedboot

Suddervlees stoven, taarten bakken, partijtjes organiseren &#8211; Anna Visser (35) moeder van drie kinderen van 13, 11 en 9 jaar en voormalig directeur van omroep Llink, besloot twee jaar geleden haar topbaan op te zeggen om zich aan dit soort huiselijke werkjes te wijden.
&#8216;Waar ik het meest van baal als werkende moeder is dat ik zo weinig geniet van de dingen die ik juist het allerleukst vind in het leven: verjaardagen, kinderfeestjes, sinterklaas, Kerstmis.&#8217; Het is een dagboekaantekening uit 2006 die Visser opnam in haar boek Nieuwe Vrouwen. Op zoek naar de vrouw van nu, dat vorige maand verscheen. Visser bepleit daarin het recht voor moderne, geschoolde moeders thuis te blijven als zij daarvoor kiezen. Niet omdat het een betere keuze is dan werken, zegt zij, maar omdat iedere vrouw de vrijheid verdient zelf te bepalen hoe zij haar leven inricht. Zonder dat anderen haar de les lezen, zoals powerfeministes à la Heleen Mees, die betogen dat hoogopgeleide vrouwen het huishouden en de kinderen best kunnen uitbesteden aan betaalde krachten.
Dat het powerfeminisme veel invloed heeft, merkte Visser toen zij na lang wikken en wegen besloot haar baan op te zeggen. Haar vriend, cameraman, had jarenlang voor hun kinderen gezorgd, nu was het haar beurt. &#8216;Ik kreeg ontzettend veel kritiek. Mensen noemden het een verlies voor de maatschappij dat ik mijn baan opzei. Het valt me op dat er erg denigrerend wordt gedaan over de opvoeding van kinderen, alsof dat geen maatschappelijke waarde heeft. Maar als moeder vind ik mijzelf onvervangbaar, terwijl mijn voormalige functie ook door een ander kan worden vervuld.&#8217;
Actrice Margôt Ros (44), maker van comedyserie Toren C, liet deze week in de Volkskrant een vergelijkbaar geluid horen: &#8216;Ik heb jarenlang geroepen dat ze het in Zweden zo goed voor elkaar hebben, daar zitten alle vrouwen aan de top. Maar daar kom ik nu op terug. Alle kinderen zitten daar in de opvang, ik weet niet of dat nu wel zo goed is voor de maatschappij. [&#8230;] Allebei carrière maken is mooi, als je dat zou willen, maar dan liefst om beurten werken. Zodat er ook altijd iemand thuis is voor de kinderen.&#8217;
Geen &#8216;life long job&#8217; meer
Media, overheid en wetenschap besteden veel aandacht aan huisvrouwen, waardoor het idee van een oprukkend fenomeen al snel ontstaat. Arbeidsmarktcijfers onderschrijven dit overigens niet: steeds meer vrouwen werken, zij het vooral in deeltijdbanen. Terwijl in Frankrijk ruim zestig procent van de moeders werkt, steeg het aantal werkende Nederlandse moeders volgens het CBS tussen 2006 en 2007 van 74,6 naar 76,5 procent. Ongeveer 23 procent van de moeders is dus thuis. Onder hen Marieke Groenewold (40) moeder van vier kinderen van 13, 11, 8 en 5 jaar. Als verpleegkundige werkte zij de afgelopen jaren af en aan in deeltijd. Ze stopte na een reorganisatie, omdat haar werktijden toen slechter combineerden met de schooltijden. Groenewold: &#8216;Ik sluit niet uit dat ik weer aan het werk ga. &#8216;Wat dat betreft is de verpleging heel geschikt; het is niet uitzonderlijk dat collega&#8217;s een paar maanden vrij nemen om een lange reis te maken. En parttime werken is ook goed mogelijk.&#8217;
Net als een betaalde baan is ook het huisvrouwenbestaan dus geen life long job meer. Er zijn meer vrouwen zoals Groenewold, die tijdelijk stoppen met werken als hun kinderen klein zijn. En als ze de draad weer oppakken, werken ze vaak in deeltijd. Jan van Ours van de Universiteit van Tilburg deed er onderzoek naar. &#8216;Over een langere periode gemeten,&#8217; zegt hij, &#8216;zijn moeders die parttime werken gelukkiger dan moeders met een fulltime baan.&#8217; Zijn resultaten onderschrijven het betoog van Elsevier-redacteur Marike Stellinga in haar boek De mythe van het glazen plafond. Zij stelt dat Nederlandse vrouwen helemaal niet naar de top willen, maar bewust kiezen voor deeltijdbanen. En daar zijn ze heel blij mee.
Honderd procent genieten
Het is verheugend voor vrouwen dat ze van parttime werken houden, want één inkomen is tegenwoordig vaak ontoereikend. Fulltime huisvrouw zijn lijkt daardoor in toenemende mate weggelegd voor de happy few die het zich financieel kan permitteren. CBS-cijfers laten ook zien dat hoogopgeleide vrouwen in Nederland relatief de meeste kinderen krijgen. Vaak zijn zij getrouwd met hoogopgeleide mannen die een veeleisende baan hebben.
Over het algemeen houden deze vrouwen hun baan aan als het eerste kind komt, na de tweede gaat het ook nog wel, maar bij de derde valt de combinatie werk en privé hun steeds zwaarder. Dan valt thuis regelmatig de beslissing dat de vrouw haar carrière opzij zet. Vast tot ongeloof van auteur Hans Maarten van den Brink, die onlangs in NRC Handelsblad het arbeidsethos van vrouwen hekelde in een opiniestuk onder de kop &#8216;Nederlandse man draait op voor hoogopgeleide vrouw met pretbaantje&#8217;. Maar de gelukkige huisvrouwen die in dit verhaal aan het woord komen, zeggen dat hun man ze verzekerde dat zij moesten doen wat ze gelukkig maakte. Dat is ook de ervaring van Marianne Dekker (44) huisvrouw en moeder van vier kinderen van 12, 9, 7 en 5 jaar. Toen de psychologe met een tweede op komst drie dagen wilde gaan werken, werd ze overgeplaatst. Dekker: &#8216;Het vergde veel energie om tijdens schoolvakanties, ziekte en feestdagen opvang te regelen, terwijl ik inhoudelijk nog maar weinig bevrediging uit mijn werk haalde. En als ik mijn inkomsten afzette tegen de opvangkosten, leverde het niets op. Toen besloot ik te stoppen.&#8217;
Net als Dekker maken veel vrouwen voortdurend een individuele balans op. Behalve praktische en organisatorische bezwaren spelen ook emotionele overwegingen mee. &#8216;Je knippert met je ogen en je kind is groot. Van mijn laatste baby wil ik honderd procent genieten.&#8217; Of: &#8216;Ik vond het steeds ingewikkelder om mijn softe rol als moeder af te wisselen met de rol als harde carrièrebitch.&#8217; En: &#8216;Mijn baan hield eigenlijk nooit op, daardoor was ik er thuis geestelijk nooit helemaal bij.&#8217;
Bij de optelsom van factoren is &#8216;rust in het gezin&#8217; vaak van doorslaggevend belang. Maar vrijwel geen vrouw doet blijmoedig afstand van haar betaalde baan. Dekker, nu acht jaar thuis: &#8216;In het begin moest ik wel slikken als ik &#8216;s ochtends andere vrouwen naar hun gezin zag zwaaien. Zij hebben ook nog een andere wereld.&#8217; Opgevoed met de jaren-tachtigslogan &#8216;een slimme meid is op haar toekomst voorbereid&#8217; generen veel vrouwen zich toch enigszins dat zij terug zijn gevallen in het traditionele rolpatroon. Het voelt ook een beetje als falen dat ze niet &#8216;alle bordjes in de lucht hebben kunnen houden&#8217;. In dat opzicht heeft zich gedurende één generatie een reusachtige cultuuromslag voltrokken: sprak het voor moeders in de jaren zestig vanzelf dat zij fulltime huisvrouw werden, in 2010 moeten vrouwen zich voor die keuze verantwoorden en verdedigen.
Muur van onbegrip
Claudine Verhulst (37), vier kinderen van 8, 7, 5 en 2 jaar, stuitte op een muur van onbegrip toen zij tijdens de zwangerschap van haar eerste kind besloot thuis te blijven. &#8216;Dat was absoluut not done. Ik was pas afgestudeerd, had een leuke baan, verdiende meer dan mijn man en toen wilde ik er volledig voor mijn kind zijn.&#8217; Sommige thuisblijfmoeders willen ook niet met naam genoemd worden, en zeker niet onder de noemer &#8216;gelukkige huisvrouw&#8217;. Een voormalig advocate noemt het verzoek om medewerking aan dit artikel &#8216;confronterend&#8217;. &#8216;Blijkbaar heb ik me er zelf nog niet mee verzoend dat ik inderdaad een huisvrouw ben.&#8217;
De kritiek op de moderne huisvrouw is ook niet mals. En hoe kan het anders, vooral afkomstig van andere (werkende) vrouwen. Sharon Dijksma, toen PvdA-Kamerlid, zei in 2006: &#8216;Een hoogopgeleide vrouw die ervoor kiest om thuis te blijven en niet te werken: dat is kapitaalvernietiging. Je geniet op kosten van de samenleving een dure opleiding, die kennis mag je niet straffeloos weggooien. Die vrouwen zouden een deel van de kosten van hun opleiding moeten terugbetalen.&#8217;
Ook in Frankrijk krijgen huisvrouwen felle kritiek, onlangs nog in Le conflit. La femme et la mère, van de filosofe Elisabeth Badinter. Zij betoogt dat vrouwen tegenwoordig tot &#8216;slaaf&#8217; van hun kinderen worden gemaakt. Zo hekelt zij het voorschrift van de Wereldgezondheidsorganisatie om baby&#8217;s minimaal zes maanden borstvoeding te geven. &#8216;Vrouwen die anno 2010 een goede moeder willen zijn, moeten er 24 uur per dag zijn voor hun kind,&#8217; betoogde Badinter eind februari in De Standaard. &#8216;Het kind krijgt de absolute prioriteit, de vrouw als mens komt pas daarna, die staat altijd in de schaduw van het kind. Haar eigen ambities verschuiven naar de achtergrond.&#8217; Feministe Badinter, zelf moeder van drie volwassen kinderen, vindt dat een goede moeder de juiste afstand houdt tot haar kind. &#8216;Ze is niet te aanwezig en ook niet te afwezig.&#8217;
Sommige zelfgekozen thuisblijfmoeders weifelen ook of ze wel de juiste keuze hebben gemaakt. &#8216;Ik merk dat ik heel erg bovenop mijn kinderen zit,&#8217; vertelt een moeder die anoniem wil blijven. &#8216;Toen ik nog hard werkte, ontging me een beetje hoe ze precies in de groep lagen. Nu heb ik de neiging me met hun vriendschappen te bemoeien. Ik weet niet of dat wel zo goed is.&#8217;
Een andere huismoeder ziet haar rol verschrompelen tot taxichauffeur die haar kinderen van a naar b brengt. &#8216;Sinds ze groter zijn hebben ze me niet meer zo nodig.&#8217; Ze zou op termijn misschien wel weer aan het werk willen, maar dan zou haar man uren moeten minderen. En zij zal nooit het salarisverlies van haar man kunnen compenseren, die in de tussentijd behoorlijk carrière heeft gemaakt. &#8216;Dat is voor mij toch wel een barrière om weer aan de slag te gaan,&#8217; zegt ze.
Kwetsbaar
Coach Marianne van der Pool, auteur van Twee carrières op een kussen, raadt vrouwen ook af om volledig te stoppen met werken. &#8216;Een huisvrouw is kwetsbaar,&#8217; zegt zij. &#8216;Het is veel slimmer om allebei aan het werk te blijven, of om en om carrière te maken en de taken thuis eerlijk te verdelen.&#8217; In sommige beroepsgroepen is het ook niet mogelijk om na een jarenlange time-out zomaar terug te keren. Om hun registratie te behouden moeten huisartsen jaarlijks bijvoorbeeld een flink aantal bijscholingsuren volgen. Rechters kunnen hun papieren ook verliezen. Lang eruit betekent vaak het einde van de loopbaan. &#8216;Je neemt daarmee als vrouw financieel nogal wat risico,&#8217; zegt Van der Pool. &#8216;Een op de drie huwelijken loopt stuk.&#8217;
Dat zij zich als huisvrouw te afhankelijk maakt van haar man, daarvan wil Martine Rustveld (41), drie kinderen van 10, 7 en 1,5 jaar, niets horen. &#8216;Kom op zeg, ik doe niet aan risicomanagement. Als het mis gaat, gaat het mis, dat zie ik dan wel weer.&#8217; Rustveld is voormalig model en stewardess en ze vond het moederen zo heerlijk dat ze na de geboorte van haar eerste simpelweg &#8216;vergat&#8217; weer aan het werk te gaan. &#8216;Ik liep net nog met de Bugaboo in het zonnetje en toen realiseerde ik me: wat is het toch een ongelooflijke luxe dat ik zo&#8217;n leven mag leiden. Ik verveel me echt nooit. Maar goed, ik moet wel zeggen dat ik het geluk heb dat wij ons een nanny kunnen permitteren. Dat maakt het makkelijker om ook momenten voor mezelf te pakken; lekker lunchen met vriendinnen, en ik doe ook veel aan charity. Dat vind ik wel belangrijk, dat ik me inzet voor de samenleving.&#8217;
Al heeft ze geen nanny, ook Claudine Verhulst heeft nog geen moment spijt gehad van haar keuze fulltime thuis te zijn. &#8216;Ik ben echt een blije huismuts, ik vind het machtig om al die kleine individuutjes naar volwassenheid te begeleiden, ik geniet er elke dag intens van.&#8217;
Proper, bazig, vrijmoedig
De term &#8216;huisvrouw&#8217; was oorspronkelijk synoniem voor echtgenote; een ongetrouwde vrouw was per definitie dus geen &#8216;huisvrouw&#8217;. In de Nederlandse cultuur is de huisvrouw eeuwenlang op een voetstuk gezet. Haar man heette weliswaar &#8216;hoofd der huishouding&#8217;, maar binnenshuis was zij de baas. Ze genoot ook buitenshuis veel autonomie en gold als een soort vrije onderneemster die in aanzien stond bij Nederlanders en verbazing opriep bij buitenlanders. De stereotype Hollandse huisvrouw was stevig van gestalte, bazig, zeer proper, ijverig, zuinig en ze ging vrijmoedig om met het andere geslacht. Langzamerhand verloor zij haar onafhankelijke positie buitenshuis en transformeerde in een &#8216;huismoeder&#8217;, verantwoordelijk voor de typisch burgerlijke gezelligheid.
Uit een enquête van Libelle bleek dat de Nederlandse huisvrouw in 1956 gemiddeld twaalf tot veertien uur per dag werkte; het gros nam elke dag stof af en gaf het huis eenmaal per week een grote beurt. Kenmerkend voor haar hoogtijdagen in de jaren vijftig en zestig is de titel van het KRO-radioprogramma Moeders wil is wet. Uit een enquête van Philips tien jaar later, bleek dat de gemiddelde huisvrouw in 1966 1.66 meter lang was, 66 kilo woog en de meeste tijd, twee uur per dag, besteedde aan het verstellen en wassen van kleren. Slechts één procent van de huisvrouwen droeg een broek. De overgrote meerderheid, tachtig procent, noemde zichzelf gelukkig. Dit huisvrouwengeluk kwam ten einde toen de tweede feministische golf van pakweg 1967 tot 1981 over Nederland spoelde. Een huisvrouw was niet langer prijzenswaardig vanwege haar toewijding, maar meelijwekkend vanwege haar isolement.
Bron: Els Kloek, &#8216;Vrouw des huizes. Een cultuurgeschiedenis van de Hollandse huisvrouw&#8217;, Balans 256 p., € 19,95

Blije huismutsen

Zou Wouter Bos het zich van te voren hebben gerealiseerd? Dat hij het land in rep en roer zou brengen met zijn verklaring dat hij terugtreedt uit de politiek omdat hij meer tijd wil doorbrengen met zijn drie jonge kinderen? Wist hij dat hij hierdoor gebombardeerd zou worden tot voortrekker van een nieuwe emancipatiegolf? Dat hij met zijn individuele keuze voor zijn gezin het persoonlijke politiek zou maken?
Afgemeten aan de instemmende reacties van veel mannen in zijn omgeving valt dat te betwijfelen. Als er iets opvalt aan de vloed van meningen die de afgelopen dagen klonken, dan is het dat vrijwel alle mannen zijn beslissing toejuichen. Mocht Bos zijn overwegingen vooraf al met mannelijke intimi hebben gedeeld, dan lijkt het onwaarschijnlijk dat zij hun wenkbrauwen optrokken. Vreemd dat hij in de bloei van zijn leven de handdoek in de ring gooit ten faveure van zijn kinderen? Welnee, als mannen Bos privé hetzelfde zeiden als ze nu in het openbaar doen, dan zullen ze hem gezegd hebben dat die keuze volstrekt legitiem is.
In elk geval heeft de man met wie Bos al sinds 2007 over zijn mogelijke vertrek sprak, zijn opvolger Job Cohen, hem niet op andere gedachten geprobeerd te brengen. Immers: op dezelfde dag dat Bos zijn statement maakte, vertelde Cohen &#8216;s avonds in het tv-programma Pauw en Witteman dat hij de keuze van Bos goed begrijpt. Ter illustratie greep de kersverse PvdA-leider de gelegenheid meteen maar aan voor zijn eigen coming-out als betrokken zorgvader: zelf liet Cohen eens een kabinetspost aan zich voorbij gaan omwille van zijn puberende kinderen, verklapte hij.
In de daaropvolgende dagen buitelden de steunbetuigingen aan Bos over elkaar. Van premier Jan Peter Balkenende (een dochter), voormalig PvdA-minister Eberhard van der Laan (vijf kinderen) tot de Amsterdamse PvdA-wethouder Lodewijk Asscher (twee zoons); de hardwerkende mannelijke politici verdrongen zich om te melden dat ook zij worstelen met de belastende combinatie van werk en zorg.
Tijdelijk offer
Met het publiekelijke statement van Bos lijkt de geest uit de fles. De bijval die hij met name onder mannen oogstte, was zo reusachtig, dat het warempel lijkt alsof zij en masse hebben gewacht op een rolmodel van zijn statuur om een nieuw tijdperk in te luiden. Zo had Volkskrant-verslaggever Jan Tromp een dag na Bos&#8217; statement al een paginagroot artikel gereed waarin hij enigszins weemoedig afscheid nam van de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw waarin &#8216;politiek nog een manier van leven was&#8217;. Volgens Tromp markeert het vertrek van Bos een omslagpunt in de politieke cultuur; vanaf nu is het mannen ook gegund om behalve politicus &#8216;mens te wezen&#8217;.
De impact van Bos&#8217; beslissing als teken des tijds werd nog eens versterkt doordat hij niet de enige mannelijke politicus was die vorige week meldde dat hij vanwege zijn privéleven uit Den Haag vertrekt. Een dag eerder maakte CDA-minister Camiel Eurlings om vergelijkbare reden zijn aftocht bekend. De 36-jarige Eurlings heeft weliswaar nog geen gezin, maar hij wil meer tijd hebben om daar met zijn vriendin aan te werken, zei hij.
En zo werd Bos het aansprekende gezicht van een generatie hedendaagse mannen die weigert hun identiteit te ontlenen aan hun werk alleen. De moderne Nederlandse man voelt ook grote verantwoordelijkheid ten aanzien van kinderen en privéleven waaraan zij ook tijd willen besteden. Daarvoor zijn ze bereid om hun ambities (tijdelijk) te offeren. Nieuw is dit verlangen niet. Zoals blijkt uit het voorbeeld van Cohen, waren er eerder ook prominente politici die hun gezin boven hun politieke carrière verkozen.
Wat wel nieuw is, is dat politici hun privéleven nu publiekelijk aanvoeren als enige legitimatie voor hun vertrek. En ook nieuw is dat zij niet stilletjes hun biezen pakken, maar dat hun keuze tot brede maatschappelijke discussie leidt.
Dat verbaast Jannet Vaessen, projectmanager van vrouwenplatform Women Inc. niets. &#8216;Veel werkende ouders worstelen met eenzelfde dilemma als Bos,&#8217; zegt zij. &#8216;Hoe je werk en zorg combineert, is de kwestie van deze tijd. Iedereen kan zijn of haar persoonlijke situatie aan die van Bos toetsen, daarom lokt zijn beslissing zoveel gesprek uit.&#8217;
Ook Salem Samhoud, eigenaar van adviesbureau &#038;Samhoud, ervaart al jaren dat werkende ouders slecht uit de voeten kunnen met ouderwetse werktijden. Om zijn werknemers ter wille te zijn, biedt hij mannen een vaderschapsverlof van twee maanden. En man of vrouw, iedereen kan in zijn bedrijf vier dagen werken. Dat is overeenkomstig de trend die het CBS signaleert, waarbij een stijgend percentage van inmiddels tien procent van de hoogopgeleide koppels ieder een baan van vier dagen met een dag zorg voor kinderen combineert. Vooral in branches waarin het aantal vrouwen exponentieel is gestegen, zoals de rechterlijke macht, de huisartsenpraktijk of de journalistiek, is de cultuur van vierentwintig uur per dag zeven dagen per week in functie zijn allang doorbroken.
&#8216;Het politieke bedrijf is nog een van de laatste bastions waar de traditionele werkmentaliteit heerst,&#8217; zegt Samhoud. &#8216;Dat mensen in belastende functies zoals Bos af en toe een time-out nodig hebben om werk en privéleven in balans te brengen, is in het bedrijfsleven allang doorgedrongen. Bij de Rabobank gaan topbankiers om de vijf jaar een paar maanden op sabbatical.&#8217;
Watjes
Gezien alle begrip van zijn mannelijke collega&#8217;s en de tendens onder hedendaagse ouders om werk en zorg te combineren, is Bos&#8217; keuze om meer te willen vaderen niet uitzonderlijk. Des te opvallender dat niet iedereen aan de zijlijn staat te applaudisseren. Juist vanuit de meest onverwachte hoek, die van de feministes, werd Bos&#8217; beslissing namelijk in twijfel getrokken. Opzij-hoofdredacteur Margriet van der Linden twitterde onmiddellijk: &#8216;Alsof Camiel en Wouter vanaf nu alleen nog met bugaboo door Valkenburg of A&#8217;dam Noord gaan stiefelen, kom nou.&#8217; Zij verdenkt de heren ervan middels het privé-argument het werkelijke motief van hun aftocht te camoufleren. &#8216;Eurlings hevig teleurgesteld dat hij niet werd voorgedragen als lijsttrekker. Bos zou nooit meer met het CDA hebben gekund, wat misschien wel moet.&#8217;
Van der Lindens voorgangster Cisca Dresselhuys sprak haar wantrouwen in Bos hardop uit bij Pauw en Witteman. &#8216;Ik geloof niet dat zijn gezin de enige factor is geweest bij zijn vertrek,&#8217; zei ze. Van haar tafelheren, onder wie Cohen en RTL4-anchorman Frits Wester, kreeg Dresselhuys er ongenadig van langs. &#8216;Waarom kun je een politicus niet een keer op zijn woord geloven?&#8217;
Nader beschouwd is het niet verwonderlijk dat de door mannen bewierookte Bos juist door traditionele feministische voorvrouwen werd bekritiseerd. Strikt genomen strijden zij immers voor verschillende belangen. Terwijl vrouwen een plaats proberen te verwerven in de publieke arena, eisen mannen juist meer ruimte in de privésfeer.
Zo zei Neelie Kroes in 1978 tegen Elsevier dat zij abortus zou laten plegen als zij weer zwanger zou raken &#8211; naast de opvoeding van haar ene zoon bood haar politieke carrière haar geen ruimte voor nog een kind. Ruim dertig jaar later maakt de mannelijke politicus Bos de omgekeerde keuze door zijn drie kinderen te verkiezen boven de politiek. Beide politici zijn voortrekkers van de emancipatie van hun eigen sekse, maar de pioniers staan elkaar tijdens hun respectievelijke kruistocht ogenschijnlijk in de weg.
Trendanalist Justien Marseille meent ook dat de aftocht van Bos illustreert dat Den Haag aan status heeft verloren. &#8216;Als je de politiek inruilt voor de zandbak, dan devalueer je het politieke ambt.&#8217; &#8216;Nederlandse mannen zijn watjes,&#8217; twitterde powerfeministe Heleen Mees, die uitlegt dat zij het geen voordeel vindt dat &#8216;Nederlandse mannen volgens de feminiene lijn emanciperen&#8217;. &#8216;Uit internationaal concurrentieoogpunt lijkt deze ontwikkeling me buitengewoon ongunstig,&#8217; zegt zij.
Stap opzij
&#8216;Natuurlijk zijn wij Nederlandse mannen enorme watjes,&#8217; lacht psycholoog Henk Noort, auteur van Wat mannen echt willen. &#8216;Maar dat betekent niet dat onze emancipatieslag eenvoudiger is dan die van vrouwen. Ik zorg een paar dagen per week voor mijn twee kleine kinderen, maar op de crèche of op school bekruipt mij altijd het gevoel dat ik als man amper serieus wordt genomen door moeders of juffen.&#8217;
Rutger Groot Wassink, FNV-beleidsmedewerker en initiatiefnemer van het manifest Papa-plus, stelt ook dat er voor zorgvaders nog een wereld te winnen is. Terwijl onderzoek uitwijst dat 65 procent van de mannen minder zou willen werken om meer te zorgen, brengt maar 11 procent van de vaders dit in de praktijk. Zoals er voor vrouwen obstakels zijn om op de werkvloer door te stoten, ondervinden mannen hinder bij hun wens om meer te zorgen. Naast starre werkgevers en een macho werkcultuur, worden mannen ook op subtielere wijze buitengesloten van de zorg, zegt Groot Wassink. &#8216;Op consultatiebureaus is alle informatie gericht op moeders. Wij overwegen daarom flyers te maken met tips voor vaders hoe zij kunnen minderen met werken.&#8217;
Beide mannen noemen het signaal dat Bos heeft afgegeven &#8216;mooi&#8217;. Maar zij plaatsen ook kanttekeningen. Zo onderschrijven zij Mees&#8217; kritiek dat de PvdA onder Bos onlangs nog tegen het voorstel van GroenLinks stemde om het vaderschapsverlof te verlengen van twee tot vijf dagen. &#8216;Het is politiek wel hip om over het eigen vaderschap te praten,&#8217; zegt Groot Wassink &#8216;maar in de praktijk heeft het afgelopen kabinet niets voor jonge ouders gedaan.&#8217; Niet alleen door schrijnend gebrek aan beleid, maar ook door hun eigen arbeidsethos zijn de drie jonge vaders Balkenende, Rouvoet en Bos niet bepaald een lichtend voorbeeld geweest voor hun generatiegenoten.
&#8216;Het was pas echt gedurfd geweest,&#8217; zegt Noort, &#8216;als Wouter niet was vertrokken maar als hij in de praktijk concessies had gedaan. Door een van zijn drie functies te offeren bijvoorbeeld, had hij meer tijd kunnen vrijmaken voor zijn kinderen. Na de komst van mijn eerste kind heb ik mijn leidinggevende baan opgegeven. Even een stap opzij doen kan een consequentie zijn van modern vaderschap.&#8217;
En daarbij komt Noort op een punt dat Groot Wassink ook graag gemaakt wil hebben: in het ideale geëmancipeerde gezinsmodel staan man en vrouw niet tegenover elkaar, maar onderhandelen zij eigenlijk permanent over de onderlinge taakverdeling. &#8216;Ik haal en breng onze kinderen omdat mijn vrouw een lange reistijd heeft,&#8217; zegt Groot Wassink. &#8216;Maar ik sluit niet uit dat het over een aantal jaar weer anders ligt.&#8217;
Ondernemer Salem Samhoud signaleert ook dat moderne koppels samen beslissen over de werk-zorgverdeling. Daarom, zegt Samhoud, had hij graag gezien dat Bos met zijn echtgenote Barbara een dubbelinterview had gegeven. &#8216;Dan had de vraag of zijn motief om te vertrekken oprecht is, waarschijnlijk nooit gesteld hoeven worden.&#8217;
Vaderliefde
Tussen de publieke openbaring van vaderliefde en vaderschap in de privésfeer, gaapt een kloof. Mannen hebben er van oudsher moeite mee hun ouderschapsgevoelens in het openbaar te uiten. In brieven of dagboeken bestaat die vrees niet.
&#8216;Het is niet zo vreemd dat ik met mijn hele hart van je houd, want de vaderband valt niet te verloochenen.&#8217; (Sir Thomas More, 1517)
&#8216;Nu bid ik u, sta mij toe u een vraag te stellen, te weten: &#8220;Wat vindt u van mijn dochtertje?&#8221; Ik moet u zeggen dat ze gewikkeld is in de slippen van haar vaders hemd want iedereen houdt van haar en ik heb haar zeer lief.&#8217; (Thomas Meauty, 1632)
&#8216;Mijn zoon, die bedachtzaam keek,
en als een volwassene sprak en bewoog,
was voor de zevende keer ongehoorzaam.
Ik sloeg hem en stuurde hem weg
met harde woorden en zonder zoen.
Zijn gestorven moeder was erg geduldig.
Toen ging ik naar zijn bedje, bang dat hij niet zou kunnen slapen van verdriet,
maar ik vond hem in een diepe slaap, met zijn ogen gesloten en zijn wimpers
nog nat van de laatste tranen.
En ik kuste treurend
zijn tranen weg en liet er zelf ook een paar.&#8217;
(Coventry Patmore, 1823-1896)
&#8216;Ik moet zeggen, mijn lieve, kleine meid, dat ik vaak aan je gedacht heb toen ik van huis was, elders in land of op zee&#8230; en nu ik weer bij je ben… nu ik je dagelijks zie bij de haard, aan tafel je huiswerk en als je wandelt of speelt, als je praat en als je stil bent… wil ik boven alles een goede invloed op je hebben, je helpen bij het volgen en begrijpen van je hart.&#8217; (Bronson Alcott, aan zijn dochter Louisa, 1842)
Citaten uit: Adrienne Burgess, &#8216;Het vader instinct&#8217; (1997)
The Lion King
Vaderschap wordt sterk beïnvloed door geraffineerde mythevorming. De autoritaire, almachtige patriarch is al eeuwenlang een van de beeldbepalende mythische vaderfiguren, onder andere in christelijke verhalen. Met name de vader-zoon relatie draait vaak om onderlinge rivaliteit, waarbij de zoon uiteindelijk de heersende vader dient te gehoorzamen: &#8216;Uw wil geschiede.&#8217; Een ander terugkerend christelijk thema is de opoffering van een lievelingskind, meestal een zoon. De onderliggende boodschap aan mannen is dat zij zich door niets, zelfs niet door de liefde voor hun kinderen, moeten laten weerhouden om het hogere doel in hun leven na te streven.
Om de beeldvorming bij te stellen, probeerden de makers van de Disney film The Lion King in 1994 bewust een eigentijdser en positiever vaderbeeld te construeren. Vaderleeuw leert zijn zoontje Simba bijvoorbeeld dat goed leiderschap er niet op gericht is &#8216;om altijd je eigen zin door te drijven&#8217;. Allerbelangrijkste les van dit filmsprookje is dat niet de zoon, maar de vader zijn leven geeft voor zijn kind. Waarmee de boodschap wordt overgebracht dat ook vaderliefde opofferingsgezind is &#8211; een goede vader is wijs, sterk, masculien en beschermend.

Papa gaat zorgen

De benoeming van Neelie Kroes tot eurocommissaris &#8216;digitale agenda&#8217; afgelopen maand ging niet onopgemerkt voorbij. Haar eerste presentatie werd te licht bevonden en daarom moest ze terug naar het parlement om &#8216;herexamen&#8217; te doen. Kroes in &#8216;het strafbankje&#8217; haalde de voorpagina&#8217;s, en niet alleen met haar verhaal. Minstens zo opvallend was de grote zilverkleurige broche in de vorm van een vraagteken die op haar blauwe mantelpakje was gespeld. Het sieraad sprong zo in het oog, dat een lezer van NRC Handelsblad zich afvroeg of het misschien een trucage was.
De NRC-redactie haastte zich te melden dat Kroes het vraagteken echt had gedragen. Dat de krant een foto publiceerde van haar hals met nadruk op de broche, was een bewuste keuze van de fotoredacteur. &#8216;Iedere Nederlander weet ondertussen wel hoe Neelie Kroes eruitziet, daarom wilden wij dat sterke beeld van haar broche, rode lippen en rode nagels weergeven. Omdat het zo herkenbaar is voor wie zij is.&#8217;
De politica als icoon. Minstens zo interessant is dat de iconografie van Kroes bestaat uit typisch feminiene kenmerken: nagels, lippen, sieraden. Dat is niet zo vanzelfsprekend voor een vrouw die carrière maakte in een mannenwereld. Want tot voor kort gold het als ronduit seksistisch om het uiterlijk van een politica zelfs maar ter sprake te brengen. Focussen op haar looks stond zo ongeveer gelijk aan beweren dat de vrouw inhoudelijk niets voorstelde. Zo wond Xandra Schutte zich in De Groene Amsterdammer in een hoofdredactioneel commentaar getiteld &#8216;Seksisme&#8217; in 2008 nog erg op over de &#8216;aandacht voor de uitdossing van politieke &#8220;babes&#8221; als Femke Halsema en Agnes Kant&#8217;. Maar Kroes&#8217; statuur van gezaghebbend politica lijkt niet te lijden te hebben onder de aandacht voor haar vrouwelijkheid. Integendeel. In de beeldvorming vaart zij zelfs op haar felgekleurde nagels en lippen.
Dat de eurocommissaris weet wat zij waard is, blijkt doordat zij bewust een broche opspeldde waarmee zij een boodschap uitdroeg. Gewaagd, want parlementariërs hadden de broche kunnen interpreteren als teken dat Kroes hun twijfels aan haar capaciteiten bespotte. Overigens zei Kroes zelf zonder spoor van ironie, dat zij het vraagteken had opgeprikt omdat zij immers &#8216;niet wist wat het resultaat van de hoorzitting zou zijn&#8217;.
Aandacht trekken
Waarschijnlijk keek Kroes de kunst af van Madeleine Albright, die erom bekend stond dat zij communiceerde via opvallende broches. Maar of vrouwelijke politici nu massaal kunnen gaan communiceren via hun juwelen, waagt hoogleraar media en populaire cultuur Liesbet van Zoonen te betwijfelen. &#8216;Aandacht trekken met je uiterlijk is voor een politica riskant. Albright en Kroes kunnen zich dat alleen permitteren omdat zij uitzonderlijke posities hebben verworven.&#8217;
Grote sieraden of opvallende make-up vinden kiezers meestal niet getuigen van competentie, zegt Van Zoonen. &#8216;Onderzoek laat zien dat kiezers een uitgesproken idee hebben van hoe een geloofwaardige en betrouwbare leider eruit moet zien. Al te grote aantrekkelijkheid past daar niet bij, noch voor vrouwen noch voor mannen.&#8217;
De vraagtekenbroche van Kroes trok in elk geval de aandacht van PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer. Kroes droeg de broche namelijk al eens eerder, tijdens een uitzending van Buitenhof, toen zij nog niet wist of zij opnieuw als eurocommissaris zou worden voordragen. Hamer becommentarieerde Kroes na de uitzending op haar weblog. &#8216;Het zijn kleine dingen die haar naast een goede kandidaat ook een interessant en sympathiek persoon maken. Ondanks haar soms wat strenge voorkomen is ze toch &#8220;gewoon Neelie&#8221; geworden bij veel mensen&#8230; Daarbij houdt ze ook van een geintje&#8230; zo had Kroes tijdens haar optreden in Buitenhof van twee weken geleden een broche in de vorm van een vraagteken.&#8217;
Barbie-presidente
Kroes is hors categorie, want voor de meeste vrouwelijke politici blijft uiterlijk een heikel punt. Mode, make-up en sieraden zijn nu eenmaal symbolen van frivoliteit en ijdelheid die op gespannen voet staan met de ernst van het politieke bedrijf. In Notes from the Cracked Ceiling analyseert de Amerikaanse journaliste Anne Kornblut de campagnes van Hillary Clinton en Sarah Palin. Palin, die aanvankelijk werd omhelst als hot babe, werd genadeloos afgerekend toen bleek dat zij met een creditcard van de partij voor 150.000 dollar kleding had gekocht. Haar vermeende exorbitante shopgedrag gaf tegenstanders de ideale munitie om Palin af te schilderen als een koopzieke, onverantwoordelijke vrouw.
In een tijd waarin beeldvorming allesbepalend is voor succes, is een foutje snel gemaakt. Eén keer op de foto in een te kort rokje of met wilde haren en de toon is gezet. Zo vertelt VVD-europarlementariër Jeanine Hennis-Plasschaert (37) dat zij jaren geleden nogal schrok van een artikel in Trouw waarin zij met haar blonde lokken als nogal &#8216;wulps&#8217; werd afgeschilderd. Nog altijd is het taboe om in Den Haag openlijk over uiterlijk te praten, maar in de beeldvorming speelt het natuurlijk wel een rol. Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren zal vorig jaar vast gevleid zijn geweest toen zij door een Spaanse krant werd gekozen tot mooiste politica van Nederland, vóór leeftijdgenotes als Halsema, Mirjam Sterk en Samira Bouchibti.
Een flamboyant vrouwelijk uiterlijk heeft een hoog afbreukrisico, en daarom gaan veel vrouwelijke politici volgens hoogleraar Van Zoonen low key gekleed. Of zoals Mirjam van &#8216;t Veld (39), burgemeester van Maarssen, het verwoordt: &#8216;Het valt me op dat vrouwen zich zakelijk gezien vaak onopvallend kleden. Veilig en netjes in een donkerblauwe mantelpak of broekpak.&#8217; Hennis-Plasschaert zegt ook dat zij zich in het Europarlement aanvankelijk conservatiever kleedde dan zij gewend was. &#8216;Ik was eenendertig jaar en ik wilde als beginneling tussen al die grijze heren niet te veel opvallen.&#8217;
Geen enkele vrouw met serieuze politieke ambitie wil door toedoen van haar uiterlijk het etiket van oppervlakkig leeghoofdje opgeplakt krijgen, of misschien nog erger, dat van ongecontroleerde losbol. Zeer gangbaar zijn effen broekpakken in bedekte tinten, keurig gekapte korte haren en af en toe een verhullende sjaal. Toen het bedrijf Mattel in 2000 Barbie-presidentes op de markt bracht, werd duidelijk dat deze dresscode wereldwijd heerst. De &#8216;Barbie for president&#8217;-poppen droegen zonder uitzondering een broek- of mantelpak. Het meest frivole waren hun lange haren, die overigens in een keurige staart waren gebonden.
&#8216;Hair matters&#8217; is zelfs de boodschap van Hillary Clinton, die zelden wordt betrapt op bespiegelingen over haar uiterlijk. Maar op haar oude universiteit Yale hield Clinton de studentes in 2000 voor: &#8216;Let op je haren, iedereen om je heen doet dat ook.&#8217; Dat het bloempotkapsel van Angela Merkel sinds het begin van haar politieke carrière mikpunt was van spot, verbaast dus niet. In de Duitse doventaal was er zelfs een speciaal gebaar voor haar non-coupe: een rechthoek.
De van oorsprong Oost-Duitse Merkel heeft er nooit een geheim van gemaakt dat uiterlijkheden haar persoonlijk niet interesseren. Maar eenmaal leider van het CDU werd zij wel gedwongen tot een make-over. Ze kreeg een kapsel à la Hillary Clinton en naast haar vormeloze broekpakken ging ze perzikkleurige kleren dragen. Voorlopig hoogtepuntje was haar verschijning in 2008 in de Noorse opera in een diep uitgesneden galajurk. Wereldwijd was Merkels decolleté onderwerp van gesprek.
De make-over was volgens hoogleraar Van Zoonen vooral bedoeld om Merkel een warmer en menselijker imago te geven. Vrouwelijke politici, onder wie Clinton en iron lady Margaret Thatcher, hebben in het verleden juist willen tonen dat zij koelbloedig hun mannetje staan. Maar omdat de persoonlijkheid van de politicus als celebrity steeds belangrijker wordt om een politieke boodschap te personifiëren, komen vrouwen met een strikt neutraal, zakelijk voorkomen niet meer weg.
En zo belandt een politica al snel in de klassieke spagaat tussen de stereotypen koele bitch en geraffineerde babe. &#8216;Een generaal op Binnenlandse Zaken&#8217;, luidde de kop boven een recent portret in de Volkskrant van minister Guusje ter Horst. Maar in datzelfde stuk werd ook opgemerkt dat Ter Horst op haar zevenenvijftigste nog &#8216;een meisjesachtige kant&#8217; heeft en dat haar grootste valkuil is dat &#8216;zij nogal opzichtig een mens is van vlees en bloed&#8217;.
Als voorbeeld van haar menselijkheid noemde de verslaggever haar kleedgedrag. Wil Ter Horst de Kamer &#8216;paaien&#8217;, dan draagt ze gedekte mantelpakjes met rustige make-up. &#8216;Een en al charme. Stralende glimlach.&#8217; Maar als ze zich ergert, is de minister getooid in felle &#8216;oorlogskleuren&#8217;.
Sociolinguïste Deborah Tannen schreef ooit dat mannen in pak en stropdas volstrekt non-descript door het leven kunnen gaan, maar dat vrouwen die keuze niet hebben. Hoe een vrouw zich ook kleedt, ze zendt met haar verschijning altijd een boodschap uit en die is al snel iets té &#8211; té streng, té tuttig, té sexy of té flodderig. Neutraal is het nooit.
Volledig overvallen
De huidige generatie vrouwelijke politici erkent dat er sekseverschillen zijn. Maar slachtoffer van eventueel seksisme voelen zij zich allerminst. Gezien de gangbare stereotypering is het juist opvallend hoe makkelijk ze lijken om te gaan met hun vrouwelijkheid, ja, dat zij juist beweren gebruik te maken van feminiene wapens als dat zo uitkomt.
CDA-kamerlid Sabine Uitslag (36) zegt bijvoorbeeld dat zij het wel mooi vindt om te merken &#8216;dat mannen een bepaald beeld hebben van vrouwen&#8217; en dat zij hen &#8216;daarmee op het verkeerde kan been zetten&#8217;. &#8216;Toen ik nog werkte als leidinggevende in de gezondheidszorg, kreeg ik eens een man op bezoek, die zei: &#8220;Zo, en waar is de baas?&#8221; &#8220;Dat ben ik,&#8221; zei ik. De man was volledig overvallen, hij werd kwetsbaar en gaf mij zo de kans het gesprek te domineren. Dat is toch prachtig? Beheers je de inhoud, dan kun je als vrouw fantastisch spelen met de vorm, juist omdat je bestaande machtspatronen kunt doorbreken.&#8217;
Ook burgemeester van Maarssen Mirjam van &#8216;t Veld gaat bewust niet gekleed in &#8216;zo&#8217;n uniform van donkerblauw&#8217;. Mannen en vrouwen zien er nu eenmaal anders uit, stelt zij. &#8216;Waarom zou je dat moeten verbloemen? Natuurlijk kleed ik mij zakelijk en netjes, maar ik ben ook een jonge vrouw. Ik houd van vrouwelijke kleding en draag wat ik prettig vind. Daardoor verklein ik de afstand naar anderen. Ik wil graag benaderbaar zijn en mijn verbindende rol als burgemeester echt uitstralen.&#8217;
Jeanine Hennis-Plasschaert ontkwam niet aan de constatering dat zij in het Europarlement opvalt als jonge vrouw. En dat zij er maar beter haar voordeel mee kan doen. &#8216;Het was nog in de tijd dat ik voornamelijk saaie broekpakken droeg, toen ik door de voorzitter werd aangesproken als &#8220;lady in red&#8221;. Heel vervelend, vond ik. Tot ik na dat debat ontdekte dat iedereen mij door die opmerking kende. Sindsdien draag ik weer jurkjes en hoge hakken.&#8217;
De Amsterdamse PvdA-stadsdeelvoorzitter Martientje Kuitenbrouwer (41) voert momenteel campagne en stemt haar kleding bewust af op haar werkzaamheden. &#8216;Het is heel simpel: hoe je overkomt, wordt voor tachtig procent bepaald door je uiterlijk. Als ik voor een zaal spreek, draag ik glitters zodat ik achterin ook zichtbaar ben. Als ik een serieus gesprek voer, heb ik een vaak een coltruitje aan. Alleen een spijkerbroek draag ik onder werktijd nooit. Ik vind dat ik in een openbare functie altijd representatief moet zijn.&#8217;
Broches zoals Albright en Kroes heeft Kuitenbrouwer nog nooit gedragen, &#8216;daar voel ik mezelf nog iets te jong voor&#8217;. Toch sluit zij voor de toekomst niets uit. Rond je zestigste of zeventigste, denkt Kuitenbrouwer, heb je als vrouw de meeste speelruimte om volkomen jezelf te zijn. En daar kan zij zich nu al op verheugen.
Read my pins
Vrouwelijke accessoires kunnen van onschatbare politieke waarde zijn. Deze les leert Madeleine Albright, de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken. Zij zegt zelf dat haar juwelen &#8216;onderdeel waren van haar diplomatieke arsenaal&#8217;. Meest ingezette &#8216;wapen&#8217;: de broche. Afhankelijk van de situatie of haar humeur selecteerde Albright doelbewust een bepaalde speld om een boodschap uit te dragen.
De allereerste keer dat zij met een politieke bedoeling een broche opspeldde, was in 1997. Na de Golfoorlog lag Albright onder vuur in de Iraakse pers omdat zij Saddam Hoessein bekritiseerde vanwege zijn weigering mee te werken met de VN-wapeninspecteurs. In een Iraakse krant werd de Amerikaanse minister &#8216;een slang&#8217; genoemd. Nu bezat Albright een antieke gouden speld met diamant in de vorm van een slang. &#8216;Het leek me fun,&#8217; zei ze later, &#8216;om die broche te dragen als ik in Irak was.&#8217; Tijdens haar eerstvolgende bezoek aan Irak droeg ze de slang. In de loop der jaren volgden er honderden broches. Albright kocht ze zelf, bijvoorbeeld op vliegvelden, maar ze kreeg ze ook cadeau van diplomatieke vrienden en wereldleiders. Tijdens een bijeenkomst met Yasser Arafat droeg ze een bij. Hij stuurde haar daarop een vlinder. Albrights collectie broches werd zo beroemd dat er nu een tentoonstelling aan wordt gewijd.
&#8216;Read My Pins: The Madeleine Albright Collection&#8217;, van ?15 februari t/m 1 juni in William J. Clinton Presidential Center in Little Rock, Arkansas
Boerinnenlook
Als er één vrouw bewijst dat er politieke munt te slaan valt uit een zorgvuldig gecultiveerd uiterlijk, dan is het Joelia Tymosjenko. Deze negenenveertigjarige politica, herkenbaar aan de helblonde gedraaide vlecht achterop haar hoofd, werd in 2005 de eerste vrouwelijke minister-president van Oekraïne. Een jaar eerder was zij een hoofdrolspeler in de Oranjerevolutie, maar het is mede te danken aan haar opvallende look dat zij verkozen werd tot een van de toonaangevende leiders van Oekraïne.
Tymosjenko werd geboren in het oosten van het land, waar nauwelijks Oekraïens wordt gesproken. Om haar gebrekkige kennis van de nationale taal te camoufleren, bedacht een imagodeskundige in 2000 dat zij dit hiaat met haar uiterlijk kon compenseren. Op zijn advies ging zij zich kleden naar het voorbeeld van de beroemde Oekraïense dichteres Lesya Ukrainka.
Tymosjenko &#8211; als zakenvrouw steenrijk geworden door gasverkoop &#8211; liet haar liefde voor peperdure Franse designers varen om vrijwel uitsluitend witte kleren te gaan dragen. Haar oorspronkelijk bruine haren werden geblondeerd en gecomplementeerd met een witte kunstvlecht. Zo zag de elitaire Tymosjenko er ineens uit als het geïdealiseerde archetype van de Oekraïense boerenmeid, en kon het volk haar omarmen als &#8216;een van hen&#8217;.
Tegenstanders noemen haar &#8216;boerinnenlook&#8217; misleidend en bekritiseren haar witte, engelachtige verschijning als &#8216;pretentieus&#8217;. Maar onder kiezers is de charmante, nationalistische Tymosjenko populair. &#8216;Oranje prinses&#8217;, &#8216;Gasprinses&#8217; en &#8216;Godin van de Revolutie&#8217;, zijn enkele van haar bijnamen. In 2007 werd zij opnieuw gekozen tot premier. Afgelopen weekend verloor Tymosjenko, moeder van een dochter, de presidentsverkiezingen van oppositieleider Viktor Janoekovitsj.

De kleren van de keizerin

Binnenland
Sinds zijn zesentwintigste jaar draagt Mickel Aziz een gouden kruisje om zijn hals. Duidelijk zichtbaar, want het hangt aan een dunne gouden ketting over zijn kleding, op zijn hart. Het is zijn manier, zegt de inmiddels zesenvijftigjarige tramconducteur, om zijn christelijke geloof uit te dragen.
Toen hij het kruisje voor het eerst omhing, woonde Aziz nog in zijn vaderland Egypte. Daar is een kruis niet onomstreden, want de Koptische minderheid wordt in het islamitische Egypte gediscrimineerd.
Die discriminatie zou definitief tot het verleden behoren, dacht Aziz, toen hij in 1984 de Nederlandse nationaliteit kreeg. Nederland, dat van oorsprong een christelijke traditie heeft, kent immers vrijheid van godsdienst. Zeker in zijn woonplaats Amsterdam heerst een tolerant klimaat. Niemand zou hem nog het recht op het dragen van zijn kruis betwisten, was zijn stellige overtuiging.
Ruim vijfentwintig jaar later zat Aziz met gebogen hoofd in de Amsterdamse rechtbank. Achter zijn hand barstte hij afgelopen maandag in huilen uit. Want sinds een jaar is het hem door zijn werkgever &#8211; het Gemeentelijk vervoerbedrijf (GVB) in Amsterdam &#8211; verboden zijn gouden kruis over zijn bedrijfskleding te dragen. Noodgedwongen draagt de tramconducteur zijn ketting onder zijn kleren. Gevolg is dat hij aan gewetenswroeging lijdt; het gaat tegen zijn principes in dat hij zijn geloof niet openlijk kan uitdragen. Maandenlang leefde hij onder spanning. Totdat hij geen andere uitweg zag dan zijn werkgever in een kort geding voor de rechter te dagen. Met de eis dat het GVB het verbod op het zichtbaar dragen van het kruis intrekt. Tijdens de zitting kwam alle stress er met een snik uit.
Elf jaren werkte Aziz tot ieders tevredenheid als tramconducteur bij het GVB. Tijdens zijn sollicitatie droeg hij het kruisje openlijk, en alle opvolgende dienstjaren droeg hij het duidelijk zichtbaar over zijn conducteurspak. Zonder enig probleem. Passagiers of collega&#8217;s, hij hoorde niemand over zijn crucifix klagen.
Tot het GVB vorig jaar op 14 december een nieuw bedrijfsuniform invoerde en de kledingcode aanscherpte. Zoals in een interne brief aan het personeel werd meegedeeld, is het nieuwe kledingbeleid bedoeld om &#8216;herkenbaar&#8217; te zijn en een &#8216;professionele uitstraling te bevorderen&#8217;. Onder de punten van &#8216;algemene verzorging&#8217; stond: &#8216;sieraden: bescheiden van grootte en kleur&#8217;. Niets aan de hand, dacht Aziz. Zijn vijf centimeter lange kruisje is noch opzichtig van grootte, noch van kleur. Dus bleef zijn gouden kruis gewoon op zijn donkerblauwe trui bungelen tijdens zijn diensten op lijn 25.
En toen liet een assistent-lijnmanager hem op 16 januari weten dat het vanwege de nieuwe kledingcode zo niet langer kon met zijn kruis. Of hij zijn ketting voortaan maar onder zijn trui wilde dragen. Aziz weigerde. Zijn smalle kruisje voldeed aan de voorschriften, vond hij. En hij stelde dat hij vrij is om zijn geloofsovertuiging te uiten. Net als de moslima&#8217;s in het vervoersbedrijf. Want waarom mogen zij van het GVB wel hun geloof uitdragen door een hoofddoek te dragen? Terwijl hij als christen onder werktijd zijn kruisje moet verstoppen? Het antwoord van de chef was dat het hoofddoekje niet ter discussie stond.
Een week later kreeg de conducteur opnieuw de opdracht zijn ketting onder zijn kleding te stoppen. Nu met het argument dat het sieraad &#8216;afbreuk doet aan de professionele uitstraling van het uniform&#8217;. Aziz weigerde, waarop de chef hem ter plekke schorste. Een week later mocht hij weer op de tram. Maar een paar dagen later kreeg hij weer een rijverbod, alweer omdat hij zijn kruis niet had weggestopt. Om verdere discussie te voorkomen, besloot het GVB-managementteam twee dagen later op 5 februari om de kledingcode structureel te wijzigen: voortaan mocht geen enkele ketting of broche nog zichtbaar zijn.
Tramconducteur Aziz had het gevoel dat er op de man werd gespeeld. Waarom werd de pas ingestelde kledingcode nu alweer aangepast? Zijn leidinggevenden gaven hem het advies om met een geestelijke van zijn kerk te gaan praten. In de optiek van het GVB is het namelijk een strikt persoonlijke keuze dat hij zijn ketting zichtbaar wil dragen, een kruisje onder zijn uniform verbergen, is volgens het vervoerbedrijf niet in strijd met zijn geloof.
Aziz reageerde met een emotionele brief. Daarin schreef hij onder andere dat hij als geboren Egyptenaar heeft ervaren dat de &#8216;islam een gevaarlijk geloof is&#8217; dat &#8216;de Nederlandse maatschappij wil overnemen&#8217;. Dat moslima&#8217;s op hun werk wel een hoofddoek mogen dragen en hij zijn kruisje moet verstoppen, vond hij ook daarom een angstaanjagende ontwikkeling.
Het GVB besloot daarop dat Aziz psychologische hulp kon gebruiken. Zodat hij kon &#8216;verwerken&#8217; dat hij zijn ketting onder zijn kleren moet dragen. De tramconducteur had vier sessies met een psycholoog waarin werd geopperd dat hij een armband of een ring met een kruis zou kunnen dragen. Maar hij vond dat geen aanvaardbaar alternatief. In de zomer kreeg Aziz twee brieven waarin het GVB hem liet weten dat zij &#8216;alles in het werk hadden gesteld&#8217; om het probleem in &#8216;redelijkheid&#8217; op te lossen. Doordat de conducteur na &#8216;al onze inspanningen&#8217; bij zijn standpunt bleef, was de hoogste vervoermanager &#8216;bijzonder teleurgesteld&#8217; in hem.
Intussen werd Aziz regelmatig op zijn werk gepest, zo zou zijn advocate later schrijven. (Islamitische) collega&#8217;s maakten jennende opmerkingen. &#8216;Hé waar is je kruis. Mag niet meer hè?&#8217; In september was de maat vol en schakelde Aziz een advocaat in. Een aderlating voor een man die 2113 euro bruto per maand verdient.
Maandagochtend stelde zijn advocate voor de rechter dat het GVB discrimineert. Of alle GVB-werknemers mogen hun geloof uiten, stelde zij, of het wordt hen allemaal verboden. Zij noemde het voorbeeld van de politie die omwille van de neutraliteit iedere zichtbare vorm van geloofsuiting verbiedt. De advocaat van het GVB zei dat het Aziz helemaal niet verboden is zijn geloof te uiten via een kruisje. Omwille van zijn &#8216;professionele uitstraling&#8217; mag hij de ketting alleen niet zichtbaar dragen. De vergelijking met moslima&#8217;s ging mank, vond zij, omdat er voor de hoofddoek &#8216;geen onzichtbaar alternatief&#8217; is. Op de opmerking van Aziz&#8217; advocaat dat moslima&#8217;s hun haren ook met een neutrale pet kunnen bedekken, zei zij dat een pet nu eenmaal geen deel uitmaakt van het GVB-uniform. De rechter doet over een week uitspraak.
Dolk en baard
Ruim tien jaar geleden stelde de rechter een hotelmedewerker in het gelijk in een conflict met zijn werkgever over zijn uiterlijk. De man was tijdens een vakantie bekeerd tot Sikh, waardoor hij een tulband en een kirpan, een kort en stomp dolkje, ging dragen en zijn baard liet staan. De uitstraling van de man, die schoonmaakwerk verrichtte, was volgens het Golden Tulip-hotel niet langer representatief voor het bedrijf. De rechter oordeelde dat de man er ondanks zijn tulband verzorgd uitzag en dat hij als schoonmaker nauwelijks met gasten in contact kwam. Als hij zijn dolk maar onder zijn kleding droeg, stond hij in zijn recht om op zijn werk zijn geloof te uiten via zijn uiterlijk.

Ketting onder de kleding

<div class="wpg-element paragraph">
Tramconducteur Aziz mag van het GVB zijn gouden kruis niet meer zichtbaar dragen. Boos stapte hij naar de rechter. 
Sinds zijn zesentwintigste jaar draagt Mickel Aziz een gouden kruisje om zijn hals. Duidelijk zichtbaar, want het hangt aan een dunne gouden ketting over zijn kleding, op zijn hart. Het is zijn manier, zegt de inmiddels zesenvijftigjarige tramconducteur, om zijn christelijke geloof uit te dragen. Toen hij het kruisje voor het eerst omhing, woonde Aziz nog in zijn vaderland Egypte. Daar is een kruis niet onomstreden, want de Koptische minderheid wordt in het islamitische Egypte gediscrimineerd.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Die discriminatie zou definitief tot het verleden behoren, dacht Aziz, toen hij in 1984 de Nederlandse nationaliteit kreeg. Nederland, dat van oorsprong een christelijke traditie heeft, kent immers vrijheid van godsdienst. Zeker in zijn woonplaats Amsterdam heerst een tolerant klimaat. Niemand zou hem nog het recht op het dragen van zijn kruis betwisten, was zijn stellige overtuiging.
Ruim vijfentwintig jaar later zat Aziz met gebogen hoofd in de Amsterdamse rechtbank. Achter zijn hand barstte hij afgelopen maandag in huilen uit. Want sinds een jaar is het hem door zijn werkgever &#8211; het Gemeentelijk vervoerbedrijf (GVB) in Amsterdam &#8211; verboden zijn gouden kruis over zijn bedrijfskleding te dragen. Noodgedwongen draagt de tramconducteur zijn ketting onder zijn kleren. Gevolg is dat hij aan gewetenswroeging lijdt; het gaat tegen zijn principes in dat hij zijn geloof niet openlijk kan uitdragen. Maandenlang leefde hij onder spanning. Totdat hij geen andere uitweg zag dan zijn werkgever in een kort geding voor de rechter te dagen. Met de eis dat het GVB het verbod op het zichtbaar dragen van het kruis intrekt. Tijdens de zitting kwam alle stress er met een snik uit.
Elf jaren werkte Aziz tot ieders tevredenheid als tramconducteur bij het GVB. Tijdens zijn sollicitatie droeg hij het kruisje openlijk, en alle opvolgende dienstjaren droeg hij het duidelijk zichtbaar over zijn conducteurspak. Zonder enig probleem. Passagiers of collega&#8217;s, hij hoorde niemand over zijn crucifix klagen.
Tot het GVB vorig jaar op 14 december een nieuw bedrijfsuniform invoerde en de kledingcode aanscherpte. Zoals in een interne brief aan het personeel werd meegedeeld, is het nieuwe kledingbeleid bedoeld om &#8216;herkenbaar&#8217; te zijn en een &#8216;professionele uitstraling te bevorderen&#8217;. Onder de punten van &#8216;algemene verzorging&#8217; stond: &#8216;sieraden: bescheiden van grootte en kleur&#8217;. Niets aan de hand, dacht Aziz. Zijn vijf centimeter lange kruisje is noch opzichtig van grootte, noch van kleur. Dus bleef zijn gouden kruis gewoon op zijn donkerblauwe trui bungelen tijdens zijn diensten op lijn 25.
En toen liet een assistent-lijnmanager hem op 16 januari weten dat het vanwege de nieuwe kledingcode zo niet langer kon met zijn kruis. Of hij zijn ketting voortaan maar onder zijn trui wilde dragen. Aziz weigerde. Zijn smalle kruisje voldeed aan de voorschriften, vond hij. En hij stelde dat hij vrij is om zijn geloofsovertuiging te uiten. Net als de moslima&#8217;s in het vervoersbedrijf. Want waarom mogen zij van het GVB wel hun geloof uitdragen door een hoofddoek te dragen? Terwijl hij als christen onder werktijd zijn kruisje moet verstoppen? Het antwoord van de chef was dat het hoofddoekje niet ter discussie stond.
Een week later kreeg de conducteur opnieuw de opdracht zijn ketting onder zijn kleding te stoppen. Nu met het argument dat het sieraad &#8216;afbreuk doet aan de professionele uitstraling van het uniform&#8217;. Aziz weigerde, waarop de chef hem ter plekke schorste. Een week later mocht hij weer op de tram. Maar een paar dagen later kreeg hij weer een rijverbod, alweer omdat hij zijn kruis niet had weggestopt. Om verdere discussie te voorkomen, besloot het GVB-managementteam twee dagen later op 5 februari om de kledingcode structureel te wijzigen: voortaan mocht geen enkele ketting of broche nog zichtbaar zijn.
Tramconducteur Aziz had het gevoel dat er op de man werd gespeeld. Waarom werd de pas ingestelde kledingcode nu alweer aangepast? Zijn leidinggevenden gaven hem het advies om met een geestelijke van zijn kerk te gaan praten. In de optiek van het GVB is het namelijk een strikt persoonlijke keuze dat hij zijn ketting zichtbaar wil dragen, een kruisje onder zijn uniform verbergen, is volgens het vervoerbedrijf niet in strijd met zijn geloof.
Aziz reageerde met een emotionele brief. Daarin schreef hij onder andere dat hij als geboren Egyptenaar heeft ervaren dat de &#8216;islam een gevaarlijk geloof is&#8217; dat &#8216;de Nederlandse maatschappij wil overnemen&#8217;. Dat moslima&#8217;s op hun werk wel een hoofddoek mogen dragen en hij zijn kruisje moet verstoppen, vond hij ook daarom een angstaanjagende ontwikkeling.
Het GVB besloot daarop dat Aziz psychologische hulp kon gebruiken. Zodat hij kon &#8216;verwerken&#8217; dat hij zijn ketting onder zijn kleren moet dragen. De tramconducteur had vier sessies met een psycholoog waarin werd geopperd dat hij een armband of een ring met een kruis zou kunnen dragen. Maar hij vond dat geen aanvaardbaar alternatief. In de zomer kreeg Aziz twee brieven waarin het GVB hem liet weten dat zij &#8216;alles in het werk hadden gesteld&#8217; om het probleem in &#8216;redelijkheid&#8217; op te lossen. 
Doordat de conducteur na &#8216;al onze inspanningen&#8217; bij zijn standpunt bleef, was de hoogste vervoermanager &#8216;bijzonder teleurgesteld&#8217; in hem.
Intussen werd Aziz regelmatig op zijn werk gepest, zo zou zijn advocate later schrijven. (Islamitische) collega&#8217;s maakten jennende opmerkingen. &#8216;Hé waar is je kruis. Mag niet meer hè?&#8217; In september was de maat vol en schakelde Aziz een advocaat in. Een aderlating voor een man die 2113 euro bruto per maand verdient.
Maandagochtend stelde zijn advocate voor de rechter dat het GVB discrimineert. 
Of alle GVB-werknemers mogen hun geloof uiten, stelde zij, of het wordt hen allemaal verboden. Zij noemde het voorbeeld van de politie die omwille van de neutraliteit iedere zichtbare vorm van geloofsuiting verbiedt. De advocaat van het GVB zei dat het Aziz helemaal niet verboden is zijn geloof te uiten via een kruisje. Omwille van zijn &#8216;professionele uitstraling&#8217; mag hij de ketting alleen niet zichtbaar dragen. De vergelijking met moslima&#8217;s ging mank, vond zij, omdat er voor de hoofddoek &#8216;geen onzichtbaar alternatief&#8217; is. Op de opmerking van Aziz&#8217; advocaat dat moslima&#8217;s hun haren ook met een neutrale pet kunnen bedekken, zei zij dat een pet nu eenmaal geen deel uitmaakt van het GVB-uniform. De rechter doet over een week uitspraak.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Dolk en baard</h3>
Ruim tien jaar geleden stelde de rechter een hotelmedewerker in het gelijk in een conflict met zijn werkgever over zijn uiterlijk. De man was tijdens een vakantie bekeerd tot Sikh, waardoor hij een tulband en een kirpan, een kort en stomp dolkje, ging dragen en zijn baard liet staan. De uitstraling van de man, die schoonmaakwerk verrichtte, was volgens het Golden Tulip-hotel niet langer representatief voor het bedrijf. De rechter oordeelde dat de man er ondanks zijn tulband verzorgd uitzag en dat hij als schoonmaker nauwelijks met gasten in contact kwam. Als hij zijn dolk maar onder zijn kleding droeg, stond hij in zijn recht om op zijn werk zijn geloof te uiten via zijn uiterlijk.
</div>

Tramconducteur mag geen gouden kruis dragen

Achteraf bleek: zijn Bugaboo was op dat moment leeg. Maar toen papa Wouter Bos zich na de geboorte van zijn oudste dochter in 2004 liet fotografen achter de kinderwagen, maakte hij met die pose wel degelijk een statement. Hij toonde dat een beetje moderne man zich gerust van zijn zorgzame kant mag laten zien. Vervolgens introduceerde hij ook nog de papadag aan het Binnenhof. Met partijgenoten, onder wie de huidige staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk, liet Bos weten dat het Kamerwerk best zodanig te organiseren valt dat vaders een dag thuis voor hun kinderen kunnen zorgen. Zo gaven de toenmalige Kamerleden gestalte aan het ideaal dat de overheid al jaren uitdraagt: vaders en moeders dienen de zorg voor hun kinderen eerlijk te verdelen.
Dat deze overheidspropaganda nauwelijks effect sorteert, zou je kunnen afleiden uit CBS-cijfers die tonen dat slechts vijf procent van de mannen minder gaat werken na de geboorte van hun eerste kind. Maar arbeidsmarktcijfers zeggen niet alles. De meeste moderne vaders zeggen hun voltijdbanen weliswaar niet op om te zorgen, maar in hun vrije tijd bemoeien zij zich vaak intensiever met hun kinderen dan hun eigen vaders deden.
Veel vaders rechteloos
Haaks op het legioen betrokken vaders dat af en aan rijdt naar crèche of balletles, staat een groeiende groep vaders die hun kinderen nauwelijks of helemaal niet ziet. Jaarlijk krijgen circa zestigduizend kinderen te maken met een scheiding. Een kwart van hen heeft volgens het CBS een jaar na de breuk het contact met de uitwonende ouder verloren. Nog een kwart houdt na de scheiding slechts marginaal contact.
Dat de vaderrol in het leven van tienduizenden kinderen is gemarginaliseerd, is niet altijd de keuze van de vaders zelf. Het lijkt eerder de vanzelfsprekende uitkomst van het anderhalfverdienersmodel dat in Nederland domineert. Omdat het gros van de moeders kleine deeltijdbanen heeft, blijft tachtig procent van de kinderen alleen al uit praktische overwegingen bij haar wonen. De werkdruk op de fulltime werkende vader neemt alleen maar toe aangezien hij zwaardere lasten gaat dragen. Slechts vijftien procent van de gescheiden ouders deelt de opvoeding via co-ouderschap. Veel gescheiden vaders worden weekendvaders en zien kinderen eens in de twee weken.
Wil een gescheiden vader zijn kinderen vaker zien, dan is hij meestal overgeleverd aan de goodwill van zijn ex. Want als het gaat om omgangsregelingen, zijn moeders almachtig, zo blijkt uit onderzoek van bureau Enova naar de positie van gescheiden vaders. Zeker als paren ongeregistreerd samenwoonden, blijven mannen na een scheiding soms rechteloos achter. Ten onrechte denken veel vaders dat het met hun rechten wel goed zit als zij hun kind hebben erkend. Maar erkenning geeft een vader geen ouderlijk gezag. En zonder dat gezag zijn vaders makkelijk op een zijspoor te dirigeren. Ze hebben dan bijvoorbeeld geen zeggenschap over de schoolkeuze of beslissingsbevoegdheid bij medische problemen. Ze kunnen niet zomaar op vakantie met hun kinderen, omdat die in het paspoort van de moeder staan. Zelfs als de moeder overlijdt, belandt het kind niet automatisch onder zijn hoede.
Alleen als kinderen geboren worden in een huwelijk of een geregistreerd partnerschap, heeft de vader vanzelf ouderlijk gezag. Anders moet hij dat via een speciale procedure bij de rechter aanvragen. Maar een moeder kan in haar eentje beslissen of zij daarvoor wel of niet haar handtekening zet. En eenmaal gescheiden, blijken weinig vrouwen alsnog bereid dat te doen.
Geen pretparkvader zijn
Tot deze ontdekking kwam ook Rik Erkelens. Toen hij zijn relatie verbrak, zei hij tegen zijn ex dat hij de zorg over hun twee zoontjes zo gelijkwaardig mogelijk wilde verdelen. &#8216;Ik wil geen pretparkvader zijn. Ik wil mijn kinderen in bed leggen, helpen bij hun huiswerk, hun vrienden leren kennen &#8211; ik wil gewoon deel uitmaken van hun dagelijks leven.&#8217;
Zijn ex wilde niets weten van co-ouderschap. Hij mocht zijn zoons op vrijdag bij haar thuis zien en eens in de twee weken waren ze het weekend bij hem. Om meer ruzie te voorkomen, ging hij aanvankelijk akkoord. Maar na twee jaar wachten, had hij er genoeg van. &#8216;Ik was expres om de hoek gaan wonen zodat de jongens makkelijk bij mij kunnen zijn. Ik ben ondernemer, ik kan mijn werktijd flexibel indelen om te kunnen zorgen.&#8217;
Uiteindelijk trof Erkelens een regeling waarbij zijn zoons een kleine helft van de week bij hem wonen. Dat lukte alleen nadat hij zijn ex financieel flink onder druk had gezet. &#8216;Ik dreigde haar alimentatie en het huis niet meer te betalen. Omdat zij niet werkt, moest ze wel inbinden.&#8217; Niet netjes, maar hij kon niet anders, zegt hij. &#8216;We waren niet getrouwd en ik had geen ouderlijk gezag. Juridisch sta je dan zwak.&#8217;
Vanuit de redenering dat &#8216;iemand die niet goed voor mij is, ook niet goed is voor mijn kinderen&#8217; saboteren, controleren of manipuleren veel vrouwen de omgang met hun ex. Uit angst hun kinderen helemaal te verliezen, mijden mannen discussies en conflicten &#8211; alles, om het broze evenwicht met de moeder van hun kinderen maar niet te verstoren.
Als een vader het gevecht toch aangaat, leidt dat vaak tot nare, uitputtende procedures. Zo vertelt Mark Rutgers dat hij vier jaar heeft geprocedeerd om een minimale omgangsregeling te krijgen waarbij hij zijn dochtertje om de twee weken van zaterdag 12.00 uur tot zondag 17.00 uur ziet. Zijn kind is inmiddels vijf jaar en gedurende de procedures mocht hij haar soms maandenlang niet zien.
Rancune
Nog voor zijn dochter geboren werd, eindigde Rutgers&#8217; relatie. &#8216;Haar moeder en ik woonden niet samen, we waren nog niet lang bij elkaar. Maar ja, zij was eind dertig en ze wilde nog graag een kind.&#8217; Rutgers wilde ondanks de breuk graag zijn verantwoordelijkheid nemen. Hij erkende zijn dochter en zij draagt ook zijn achternaam. Maar ouderlijk gezag of een omgangsregeling kreeg hij niet. &#8216;Zij was gefrustreerd dat het tussen ons niet lukte. We hebben na de geboorte nog een paar pogingen gedaan om de relatie te lijmen. Vermoedelijk uit rancune is zij daarna de omgang gaan frustreren.&#8217;
Vijf jaar na de geboorte en &#8216;tienduizend euro lichter&#8217;, kreeg Rutgers uiteindelijk een regeling, en nog altijd heeft hij geen ouderlijk gezag. Hij geldt als een zeldzame doorzetter. Torenhoge advocatenrekeningen vormen voor veel mannen een obstakel, en de &#8216;honderden&#8217; uren voorbereiding die de procedures volgens Rutgers opslokken. De onderzoekers van Enova concluderen dat &#8216;de Nederlandse echtscheidingspraktijk een vrouwenaangelegenheid is&#8217; en dat vaders &#8216;bij voorbaat kansloos zijn&#8217; als de moeder zich verzet.
&#8216;Mom culture&#8217;
De macht van de ongehuwde moeder lijkt grenzeloos, schreef juriste Dorien Pessers twee jaargeleden in een kritisch betoog in de Volkskrant. &#8216;Het doorgeschoten familierecht richt zich niet meer op gezinnen, maar op individuen, ten koste van vaders en kinderen.&#8217; Pessers is nota bene medeoprichter van het Clara Wichmann Instituut, dat proefprocessen financiert om de rechtspositie van vrouwen te verbeteren.
Ondersteund door dit &#8216;doorgeschoten&#8217; familierecht menen veel vrouwen &#8211; en mannen &#8211; dat een moeder van nature het beste weet wat goed is voor een kind. Is haar kind blij, dan is zij het ook en vice versa. Daaruit vloeit dan weer de overtuiging voort dat &#8216;het belang van de moeder&#8217; samenvalt met &#8216;het belang van het kind&#8217;; een mantra dat ook vaak door de rechtszaal schalt.
Hoogleraar pedagogiek Louis Tavecchio stelt dat de &#8216;idealisering van het moederschap&#8217;, zoals hij het uitdrukt, mede het gevolg is van de mom culture die uit Amerika is overgewaaid. &#8216;Onder invloed van het feminisme is jarenlang alleen onderzoek gedaan naar de rol van moeders. Moederschap werd synoniem aan ouderschap, vaders deden er niet toe.&#8217;
Door de eenzijdige focus op moeders is het belang van vaders decennialang schromelijk onderschat, zegt Tavecchio. Recente onderzoeken wijzen uit dat vaders grote invloed hebben op de ontwikkeling van hun kinderen. Vaderlijke zorgzaamheid en betrokkenheid vanaf babytijd verhogen de leerprestaties, het intelligentieniveau, het zelfvertrouwen en de sociale vaardigheden en competenties van een kind.
Mede op grond van deze nieuwe inzichten oordeelde een meerderheid van de Tweede Kamer onlangs dat het schadelijk is dat zo veel kinderen na een scheiding leven met een afwezige vader. Eerder dit jaar trad daarom de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding in werking. Als gehuwden uit elkaar gaan, moeten ze tegenwoordig een ouderschapsplan indienen bij de echtscheidingsrechter waarin ze de omgang hebben geregeld.
Ter verbetering van de situatie van kinderen van ongehuwde ouders werkt CDA-Kamerlid Marleen de Pater nu aan een plan voor de invoering van een &#8216;ouderschapsakte&#8217;. &#8216;Ik stel voor dat ongehuwde ouders in de toekomst hun kind samen gaan aangeven,&#8217; zegt zij.
&#8216;Beiden tekenen dan de geboorteakte; de vader heeft daarmee zijn kind officieel erkend en hij heeft dan ook meteen ouderlijk gezag.&#8217; Achterliggende gedachte is dat ongehuwde vaders en moeders onderling ook betere afspraken zullen maken over de omgang met hun kinderen, mochten ze uit elkaar gaan.
Tegenstanders
Dat ongehuwde vaders zo mogelijk aangemoedigd zullen worden hun juridische positie te versterken, juicht niet iedereen toe. Elisa van der Kamp bijvoorbeeld besloot bewust om de vader van haar zoontje geen gezag te verlenen. &#8216;Onze relatie was al over toen ik zwanger bleek. Mijn ex mag van mij best ons kind zien. Maar ik zou er moeite mee hebben als hij een omgangsregeling zou kunnen afdwingen. Ik vind ook dat biologisch vaderschap erg wordt overschat. Dat is meer dan het doneren van een spermacel. Iemand moet zich gaandeweg als vader ontwikkelen. En omdat ik niet met mijn ex leef, weet ik niet of hij het wel kan.&#8217;
Kritiek op De Paters voorstel is er ook uit feministische hoek. Niet verrassend, want zoals de Britse journaliste Adrienne Burgess schrijft in Het vaderinstinct zijn veel feministes tegenstanders van het idee dat vaders van essentieel belang zijn voor kinderen. Die veronderstelling ondermijnt namelijk de autonomie van vrouwen. Sabine Kraus van E-Quality, kenniscentrum op gebied van emancipatie, gezin en diversiteit, vindt dat de overheid niet moet tornen &#8216;aan de vrijheid van mensen om zelf te bepalen hoe zij hun ouderschap willen vormgeven&#8217;. Zij wijst bijvoorbeeld op de groeiende groep Bewust Alleenstaande Moeders die volgens haar &#8216;geen enkele behoefte heeft&#8217; om het ouderlijk gezag te delen met de verwekker van hun kind.
Vrouwen hebben naar de mening van Kraus over het algemeen ook gegronde redenen als zij een vader geen ouderlijk gezag willen geven. &#8216;Als een moeder hem dat weigert, is er in elk geval sprake van een conflict. En als we iets weten, dan is het dat conflicten tussen ouders zeer schadelijk zijn voor kinderen. Voor de rust is het beter als de vader dan afstand houdt.&#8217;
Volgens Marleen de Pater zijn gescheiden ouders het juist aan hun kinderen verplicht om conflicten samen op te lossen. &#8216;Als een ouder vanwege ruzie het veld ruimt, lost dat voor de andere ouder misschien wat op, maar niet voor hun kind. Die is er meestal bij gebaat dat het beide ouders blijft zien.&#8217;
Tot nu toe laten gescheiden vaders zich er vaak van overtuigen dat het voor hun kinderen beter is om afstand te nemen als ruzies met hun ex aanhouden, zo blijkt uit het Enova-onderzoek. Ook Oene de Jong dacht dat het wel los zou lopen met de woede van zijn ex. Inmiddels heeft hij zijn twee dochters tweeënhalf jaar niet meer gezien. &#8216;Afstand nemen is het domste wat ik kon doen,&#8217; zegt hij nu. &#8216;Zodra je als man het ouderlijk huis verlaat, heb je de strijd om je kinderen eigenlijk al verloren.&#8217;
Nu zal het in de praktijk niet zo zijn dat alle onvrede van gescheiden vaders verdwijnt als zij eenmaal over ouderlijk gezag beschikken. Gezag of niet, vaders kunnen het zelf laten afweten en onwillige moeders kunnen blijven tegenwerken. Alle onderlinge problemen wil ze ook niet oplossen met de ouderschapsakte, zegt Marleen de Pater. Wat ze wel hoopt, is dat juridische gelijkschakeling van ongehuwde vaders en moeders bijdraagt aan een &#8216;sociaal klimaat&#8217; waarin het &#8216;als vanzelf spreekt&#8217; dat een kind beide ouders regelmatig ziet. Ook al zijn ze niet bij elkaar.
Vaders te vaak &#8216;onbekend&#8217;
Van de 190.000 geboortes per jaar wordt in 11.000 gevallen het hokje &#8216;vader onbekend&#8217; aangekruist. Veel te veel, volgens ChristenUnie-Kamerlid Joël Voordewind. Hij zegt dat moeders in ruim de helft van deze gevallen &#8216;bewust de vader uit het leven van hun kind weren&#8217;. Een brede Kamermeerderheid ging vorige week akkoord met zijn voorstel moeders te ontmoedigen op de geboorteakte de vader als onbekend op te geven. Minister van Jeugd en Gezin André Rouvoet, moet nu onderzoeken hoe vrouwen kunnen worden aangespoord wel de naam van de biologische vader te laten registreren.
Niet helemaal rechteloos
Een ongehuwde vader kan na een scheiding in een underdogpositie belanden, maar dat hoeft niet. Daarvoor is het wel verstandig dat hij de zaken goed regelt met de moeder, liefst zo snel mogelijk na de geboorte, als hun relatie dan nog bloeit. Een ongehuwde vader moet zijn kind erkennen bij de burgerlijke stand, daarmee krijgt hij recht op omgang. Om ook wettelijk vertegenwoordiger van zijn kind te worden, dient hij het ouderlijk gezag aan te vragen bij de rechtbank. Hiervoor kan een formulier worden gedownload dat vader en moeder moeten invullen. De moeder heeft automatisch ouderlijk gezag.
Mannen van wie de ex-partner weigert mee te werken aan het verkrijgen van gezamenlijk gezag, denken vaak dat zij machteloos zijn. Maar als een vader kan aantonen dat hij een nauwe persoonlijke band heeft met zijn kind, zal een rechter tegenwoordig al snel geneigd zijn &#8216;vervangende toestemming&#8217; te verlenen voor gezamenlijk ouderlijk gezag. Ook als een gescheiden vader een dag in de week voor zijn kind zorgt, kan dit al overtuigend bewijs opleveren van family life. Een moeder moet wel zeer sterke argumenten aanvoeren, wil ze een rechter er in zo&#8217;n situatie van overtuigen dat gedeeld gezag niet in het belang is van hun kind.
www.verder-online.nl
Om privacyredenen zijn de namen van de geïnterviewde ouders gefingeerd