Na een verkiezingscampagne die nauwelijks van de grond kwam en die Frans Timmermans niet in het gedroomde Torentje, maar in de oppositiebankjes bracht, moet hij zijn vorm als leider van de grootste oppositiepartij nog zien te vinden. Dat bleek ook weer tijdens het debat over de regeringsverklaring, dat hopeloos ontspoorde toen Dick Schoof als nieuwe minister-president niet alleen door de oppositie te grazen werd genomen maar ook door de PVV: Geert Wilders noemde het optreden van de man die hij nota bene zelf als premier had gevraagd ‘slappe hap’, en vicepremier Fleur Agema presteerde het haar eigen premier achter zijn rug via X te ondermijnen tijdens een oplaaiende discussie over hoofddoekjes.

Terwijl de bijdrage van Timmermans uit niet veel meer bestond dan een confrontatie met Geert Wilders over de racistische uitspraken van Marjolein Faber en Reinette Klever over ‘omvolking’ en het indienen van een kansloze motie van wantrouwen tegen de beide PVV-bewindslieden – een sleets middel dat de afgelopen jaren juist door Wilders te pas en te onpas werd ingezet – was het Mirjam Bikker van de ChristenUnie die aan het einde van het debat het morele leiderschap op zich nam. Ze las niet alleen de coalitieleiders en vicepremier Agema de les over de manier waarop ze hun eigen premier afvielen – ‘Het is van de zotte’ – , maar stak ook Schoof zelf een hart onder de riem: ‘Het is soms eenzaam, maar u bent niet alleen.’

Als leider van de grootste oppositiepartij kon Timmermans vanuit de bankjes alleen maar instemmend knikken, terwijl zijn kiezers het morele leiderschap juist van hem hadden mogen verwachten.

Na zijn terugkeer uit Brussel, waar Timmermans jarenlang indruk maakte als gedreven en invloedrijk Eurocommissaris, was hij niet de enige die meende dat de weg naar het premierschap voor hem open lag. Daar was ook het campagneteam van GL-PvdA geheel op gericht. Zo probeerde Timmermans zich vooral als staatsman te laten gelden, met deftige betogen over het oprukkend populisme en ontmoetingen met andere progressiever leiders in Europa, terwijl zijn mogelijke concurrent Marjolein Moorman, de populaire onderwijswethouder in Amsterdam, tijdens de gehele campagne zorgvuldig buiten beeld werd gehouden: Frans moest het doen.

Wat volgde was een bittere deceptie op verkiezingsavond in november, toen GL-PvdA bleef steken op 24 zetels en tot overmaat van ramp de PVV van Geert Wilders veruit de grootste partij werd. Het was Frans Timmermans die tijdens de bijeenkomst van GL-PvdA in de Westergasfabriek in Amsterdam geëmotioneerd verklaarde dat ‘we elkaar even vast moeten houden’. Waarna hij dus ongewild en teleurgesteld in de oppositiebankjes belandde.

Haagse commentatoren die Timmermans nog tijdens de kabinetten-Balkenende en Rutte I en II als Kamerlid en minister hadden meegemaakt – waarbij hij bekend stond als een gehaaid politicus en een scherp debater – verwachtten aanvankelijk nog dat Timmermans een moeiteloze rentree in de Kamer zou kunnen maken. Maar van zijn rol als oppositieleider kwam de afgelopen maanden zo weinig terecht, dat in de Haagse wandelgangen zelfs al werd gespeculeerd over een aanstaand vertrek. Het werd er niet beter op toen Timmermans laatst in de Volkskrant verklaarde dat hij niet van plan was ‘gaten te gaan dichtfietsen’ voor het nieuwe kabinet. Als de PVV bijvoorbeeld niet bereid was extra hulp voor Oekraïne te steunen, hoefden de andere coalitiepartijen niet bij hem aan te kloppen. Het hagelde woedende commentaren, en niet alleen van de rechterkant: maakte Timmermans het lot van de Oekraïners nou ondergeschikt aan het electorale belang van zijn partij?

Als Frans Timmermans niet in de marge wil belanden zou hij er goed aan doen het zomerreces te gebruiken om een nieuwe strategie als oppositieleider te bedenken, die verder gaat dan voorspelbare aanvallen op het populisme van de PVV en losse flodders over het al dan niet steunen van het nieuwe kabinet.

Sinds de ‘ruk naar rechts’ bij de verkiezingen in november hebben allerlei commentatoren, vooral aan de rechterkant van het politieke spectrum, erop gewezen dat ‘links’ niet zou beschikken over een overtuigend verhaal en het rechtse kabinet daardoor aan zichzelf te wijten zou hebben. Heel overtuigend zijn de progressieve partijen inderdaad niet geweest, maar een verhaal hebben ze wel degelijk. Getuige de verkiezingsuitslag willen veel kiezers meer greep op migratie, maar na veertien jaar Rutte zijn daarnaast in korte tijd juist traditionele linkse thema’s weer in het brandpunt van de belangstelling komen te staan, zoals bestaanszekerheid, een eerlijker verdeling van de lasten – ook die van het klimaat – en meer greep op de woningmarkt: precies de thema’s waar vooral de PvdA zich al jaren sterk voor maakt. Het progressieve verhaal, kortom, ligt al klaar, en heeft het maatschappelijke tij in veel opzichten mee. Zo moeilijk kan het niet zijn om het met vuur uit te dragen.