Waarom mannen het niet over hun problemen hebben: ‘Vrouwen hebben mij leren praten’

Begin 2021 scheurde Gianni Zuiverloon zijn enkelbanden. Zuiverloon, toen 34 jaar oud, was net teruggekeerd uit India om zijn voetbalcarrière in Nederland af te maken, zodat zijn zoontje hem nog kon zien spelen. In zijn eerste wedstrijd in de basisopstelling bij ADO Den Haag ging hij onderuit. Hij kon de rest van het seizoen, en een mooi einde van zijn voetbalcarrière, wel vergeten.

Maar toen Edson Braafheid, die hij nog kende van Jong Oranje, hem vanuit de Verenigde Staten opbelde om te vragen hoe het ging, zei hij: ‘Goed.’

‘Kap nou even,’ zei Braafheid meteen. ‘Hoe gaat het nu écht met je?’ Vervolgens zaten ze drie uur aan de telefoon. Het gesprek ging van werk naar privé en naar hun ‘struggles’, vertelt Zuiverloon. ‘De tranen liepen uiteindelijk over onze wangen.’

Praten over zijn gevoelens heeft Zuiverloon met vallen en opstaan moeten leren. ‘Ik heb de voetbalwereld ervaren als een keiharde mannenwereld,’ zegt hij, ‘waar geen plek was voor emoties of kwetsbaarheid. Over mentale problemen kon ik lang met niemand praten.’ Hij had last van faalangst en prestatiedruk, en belandde in een depressie omdat hij zich niet goed genoeg vond.

Het betekende in 2011 zelfs het einde van zijn tijd bij West Bromwich Albion, dat toen in de Engelse Premier League speelde. Door privé-omstandigheden zat hij niet lekker in zijn vel, vertelde hij eerder tegen sportzender ESPN. Maar in plaats van dat de club de toen 25-jarige voetballer psychologische hulp aanbood, mocht hij een weekje uitrusten op de bank. Hij speelde daarna geen enkele wedstrijd meer voor de club.

Inmiddels zijn sportpsychologen vaste krachten bij voetbalclubs. Toch merkte Zuiverloon tegen het einde van zijn carrière dat jongens naar hém toe kwamen met vragen over prestatiedruk, slaapproblemen en eenzaamheid. ‘Het is nog steeds niet gebruikelijk om met professionals over je mentale problemen te praten.’

Niet lang nadat ze een punt hadden gezet achter hun voetbalcarrière begonnen Zuiverloon en Braafheid de Play Mental Foundation. Met psychologen en coaches geven ze nu workshops over mentale gezondheid aan tieners en twintigers op scholen en sportverenigingen, en ‘inspiratiesessies’ bij bedrijven. Omdat cultuur ook invloed kan hebben op het mentaal welzijn – Braafheid en Zuiverloon hebben beiden een Surinaamse achtergrond – is ook een antropoloog onderdeel van hun team. In hun podcast Building Bridges, waarmee ze begin 2023 begonnen, spreken ze met (ex-)profvoetballers over waar ze tegenaan lopen of zijn gelopen in hun carrière.

In de sportwereld en bij hun workshops merken ze dat vooral mannen nauwelijks praten over mentale problemen. ‘Die vinden het moeilijk om zich kwetsbaar op te stellen, willen geen hulp vragen, alles zelf oplossen, omdat ze denken dat ze anders zwak zijn,’ zegt Zuiverloon. ‘Ik kan heel goed begrijpen dat als je alles opkropt, het er op een gegeven moment uitkomt. En dat je er dan aan ten onder gaat.’

Leeftijd is een voorspeller

Mannen maken twee keer zo vaak een einde aan hun leven als vrouwen. Toch hebben vrouwen twee keer zo vaak een depressie. Maar zijn mannen echt minder depressief, of verbergen ze het gewoon beter? De suïcidecijfers wijzen op het laatste.

‘Mannen van middelbare leeftijd zijn met stip de meest problematische doelgroep voor ons,’ zegt Marcel van Kanten, communicatieadviseur bij 113 Zelfmoordpreventie. Hij is de enige binnen de communicatieafdeling die een doelgroep onder zijn hoede heeft. Mannen, dus. Sterker nog, hij is daar twee jaar geleden speciaal voor aangenomen.

Suïcidepreventie is een relatief nieuw vakgebied, zegt Van Kanten. ‘In twee jaar tijd is onze onderzoeksafdeling gegroeid van zes naar zesentwintig mensen. Daardoor beginnen we nu een beetje een beeld te krijgen: waar hebben we het eigenlijk over? We ontwikkelen interventies, maar die moeten wel evidence-based zijn.’

Terwijl mannen vaker overlijden aan suïcide, doen vrouwen vaker een poging. ‘Mannen kiezen vaker voor wat agressievere methodes van zelfdoding. Bovendien trekken vrouwen eerder aan de bel en doen mannen pas een poging als ze echt geen andere uitweg meer zien,’ zegt Van Kanten.

Leeftijd is een belangrijke voorspeller: 40 procent van de zelfdodingen vindt plaats onder mannen tussen de 40 en 70 jaar oud. Maar hun aandeel aan de hulplijn van 113 bedraagt slechts 6 procent, aldus Van Kanten. In 2022 lanceerde 113 daarom een campagne die zich speciaal richtte op mannen van middelbare leeftijd. Ze begonnen met twee commercials waarin mannen besluiten met vrienden over hun problemen te praten. Een van de commercials speelde zich af in een café en een tijdens het wielrennen. ‘Wij praten (niet) over problemen’ heet de campagne.

Dit jaar deed 113 Zelfmoordpreventie samen met het Trimbos-instituut onderzoek naar welke middelbare mannen het vaakst een einde aan hun leven maken. Dat onderzoek kwam deze week uit. Mannen met psychische problemen, alleenstaande mannen en mannen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering bleken het grootste risico te lopen. Valt een man in alle drie de groepen, dan is de kans 14,5 keer zo groot dat hij overlijdt aan suïcide dan de gemiddelde man van middelbare leeftijd.

‘Ik heb vijftien jaar lang depressies gehad. Er was toen geen internet, geen 113. Dankzij een paar goede mensen om mij heen heb ik het gered.’

Uit vragenlijsten die ze afnamen bij nabestaanden bleek dat de mannen geen uitweg meer zagen door zorgen over hun financiën, hun relatie of gezin of lichamelijke problemen. Een deel van deze mannen zocht geen hulp omdat dat taboe voor ze was of ze niet afhankelijk wilden zijn van anderen.

Nabestaanden denken dat de suïcides voorkomen hadden kunnen worden wanneer het taboe rond mentale gezondheid bij mannen wordt doorbroken.

Waar dat taboe vandaan komt? Van Kanten neemt zichzelf als voorbeeld. ‘Ik ben net zestig geworden, ben half Indisch, half Surinaams en in Nederland geboren. Mijn vader is in Suriname opgegroeid met een bepaald manbeeld: een echte vent leert zijn eigen boontjes doppen. In de Creoolse gemeenschap geldt bovendien: je hangt je vuile was niet buiten. “Wanneer word je nou eens een echte vent” zei mijn vader eens toen ik als puber huilde.’ Van zijn Indische kant kwam daar het ‘Indisch zwijgen’ bij: over de Tweede Wereldoorlog en de verschrikkingen van de jappenkampen praat je niet.

In zijn studietijd is Van Kanten suïcidaal geweest. ‘Ik heb vijftien jaar lang depressies gehad. Er was toen geen internet, geen 113. Dankzij een paar goede mensen om mij heen heb ik het gered. Vrouwen hebben mij leren praten. En mijn oom: hij had als missie om het Indisch zwijgen te doorbreken.’

Serieuzer nemen

Ander voorbeeld. In 2015 maakte de broer van journalist Nathan Vos een einde aan zijn leven. Dat kwam voor Nathan als een verrassing: David was altijd de broer met wie het zo goed leek te gaan. Hij had een goede baan en een fijn gezin. Ja, op een gegeven moment kwam hij overspannen thuis te zitten. Maar dat kan iedereen toch weleens overkomen?

Binnen een paar maanden was David er niet meer. Wat had Nathan gemist? Had hij het kunnen voorkomen? Had hij wel de juiste vragen gesteld?

Zijn beroep werd zijn uitlaatklep. Hij sprak nabestaanden van andere mannen die er een einde aan hadden gemaakt en publiceerde in 2017 het boek Man o man. De grote overeenkomst die hij zag tussen de overleden mannen, was een slechte band met hun vader. Daardoor hadden ze niet geleerd hoe een man met emoties om moet gaan, denkt Nathan. In het geval van David: die zette zich volgens Nathan flink af tegen het losbandige leven en onbetrouwbare karakter van zijn vader. Hij legde vervolgens te veel druk op zichzelf om een ‘supervader’ te zijn.

Het stereotype van de stoere, zelfverzekerde, onafhankelijke man die niet praat over teleurstellingen en alles zelf wil oplossen bestaat kennelijk nog steeds. Verandert er dan niks? Zeker wel. De vader aan het schoolplein is al lang geen uitzondering meer. In de media zijn inmiddels genoeg mannen die open zijn over mentale gezondheid, zoals Tim Hofman, die in september een avond presenteerde over mentaal welzijn onder mannen naar aanleiding van de documentaire A Man’s World.

‘De tendens is over het algemeen: nu eerst de vrouwen. Ik zou het graag uit elkaar willen trekken. Er zijn twee slachtoffers van mannen: vrouwen en mannen.’

Zelfs het tijdschrift Men’s Health, doorgaans gericht op het uiterlijk, besteedde afgelopen zomer aandacht aan mental health.

‘Ik heb mijn verhaal veel en goed kunnen vertellen,’ zegt ook Nathan Vos. Zijn boek werd goed ontvangen, hij gaf lezingen, schoof aan in panels, gaf een TedTalk. Zijn boodschap: we moeten de problemen en behoeftes van mannen serieuzer nemen. ‘Tegelijkertijd vinden mensen het lastig om de man als slachtoffer te zien. Om met liefde en empathie naar de man te kijken. Ik werd regelmatig uitgejouwd in zalen. De tendens is over het algemeen: nu eerst de vrouwen. Veel vrouwen zijn getraumatiseerd geraakt door mannen. Dan is het moeilijk om te zeggen: de man heeft ook problemen. Ik zou het graag uit elkaar willen trekken. Er zijn twee slachtoffers van mannen: vrouwen en mannen.’

Vos vraagt zich ook af of hij wel de man bereikt die hij wil bereiken: de eenzame man die zich slecht kan verhouden tot zijn gevoelens. ‘Die gaat niet zomaar een boek van Nathan Vos lezen. Of naar een lezing. Of een mannencirkel.’

‘Je moet in de haarvaten van de samenleving zitten,’ zegt Marcel van Kanten van 113. Na de tv-reclames verfijnde hij de mannencampagne in 2023. Tijdens de Suïcidepreventieweek in september organiseerden ze een ‘Man in Mind Meetup’ in Roermond, waar ervaringsdeskundigen aan het woord kwamen. In december volgt een talkshow bij de regionale omroep van Limburg L1. ‘Hoogstwaarschijnlijk pakken we volgend jaar een noordelijke provincie, waar de zelfmoordcijfers hoog zijn.’

Maskeren

Als mannen wél om hulp vragen, zijn er andere obstakels. ‘Mannen vinden het heel ingewikkeld om er woorden aan te geven als het niet lekker gaat,’ zegt psychosociaal therapeut Jeremy Heshof, die zich in zijn praktijk richt op mannen. ‘Mannen komen nooit bij mij met: ik heb een depressie. Ze melden zich vaker met vage klachten: ik zit niet lekker in m’n vel, op mijn werk loopt het niet goed, de kinderen vallen me zwaar.’ Dat moet je als therapeut wel herkennen als mogelijk depressief.

‘Je kunt aan de buitenkant niet zien of iemand suïcidaal is,’ zegt Van Kanten van 113. ‘Het is daarom belangrijk om de signalen te herkennen, bijvoorbeeld als mensen zich terugtrekken of ineens ander verdrag gaan vertonen.’

Mannen maskeren hun depressieve klachten vaak door naar alcohol, drugs of porno te grijpen, zegt Heshof. ‘Alles om maar niet bij die pijn te hoeven.’ Volgens hem worden mannen daardoor eerder behandeld voor een verslaving dan voor hun depressie. Nabestaanden waren volgens het onderzoek van 113 en Trimbos van mening dat de zelfdodingen onder meer voorkomen hadden kunnen worden als de mannen sneller en beter geholpen waren door professionele hulpverlening.

Volgens hetzelfde onderzoek is een laag inkomen een van de risicofactoren op suïcide. De Groene Amsterdammer schreef in 2018 dat armoede-interventies echter vooral gericht zijn op alleenstaande vrouwen. ‘Het algemene beeld is dat mannen het zelf wel kunnen rooien,’ zei een hulpverlener tegen het blad, terwijl het aantal mannen met een bijstandsuitkering harder stijgt dan het aantal vrouwen.

In een Canadees onderzoek uit 2020 bleek 8 procent van de duizend onderzochte mannen aan de standaardcriteria voor depressie te voldoen, zoals somberheid en gebrek aan levenslust.

Komt bij dat er erg weinig mannelijke psychologen zijn. In 2021 was 79 procent van de psycho- en sociologen vrouw, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek. Tien jaar eerder was dat nog 71 procent. En dat aandeel zal alleen maar stijgen: van de psychologiestudenten is 80 tot 90 procent vrouw.

In principe moet het niet uitmaken of er een man of een vrouw voor je zit in de spreekkamer. ‘De klik die een cliënt ervaart met een therapeut is het belangrijkste,’ zegt psychosociaal therapeut Heshof. ‘Ik merk alleen wel dat mannen die bij mij komen vaak al een hele zoektocht achter de rug hebben. Sommige mannen vinden het een drempel om tegen een vrouw te zeggen dat het niet goed gaat, zeker als daar ook seksuologische problemen bij komen kijken.’

Mannen doen sowieso minder graag mee aan onderzoeken, ziet Heshof, zoals online surveys. ‘Ze vinden het lastig om hun klachten zwart op wit te zien staan. Ook de diagnose “depressief” vinden ze confronterend.’ Mogelijk is er daardoor minder bekend over hoe depressiviteit er bij mannen uitziet. ‘Het lijkt erop dat depressie zich anders bij mannen uit,’ zegt Marieke Bos, universitair hoofddocent bij de afdeling Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie van de Universiteit Leiden. ‘Bijvoorbeeld in prikkelbaarheid of agressief gedrag.’ Waar meisjes en vrouwen emoties eerder internaliseren, zoeken jongens en mannen vaker een externe uitlaatklep, is de theorie.

In een Canadees onderzoek uit 2020 bleek 8 procent van de duizend onderzochte mannen aan de standaardcriteria voor depressie te voldoen, zoals somberheid en gebrek aan levenslust. Als de onderzoekers een vragenlijst gebruikten die op mannen was toegespitst, bleek nog eens 11 procent depressieve klachten te hebben. 12 procent van de respondenten had volgens beide vragenlijsten symptomen van depressie.

Het is nog te vroeg om het psychiatrische handboek DSM aan te passen, zegt Bos: ‘Daar is onvoldoende kennis voor. Ik weet ook niet of het een oplossing zou zijn om een man-vrouwclassificatie toe te voegen, omdat je dan uitgaat van een binair systeem waarin alle mannen zo zijn, en alle vrouwen zo.’

Testosteronniveau

De afgelopen jaren is er wel steeds maar aandacht gekomen voor genderverschillen in de zorg. Die aandacht richt zich met name op de onderrepresentatie van vrouwen in medisch onderzoek; van oudsher werden vooral mannen onderzocht. Daarom is nu een inhaalslag nodig op het gebied van kennis over hoe bijvoorbeeld autisme of hartaandoeningen zich bij vrouwen manifesteren.

In verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen pleiten veel partijen voor meer aandacht naar ‘gendersensitieve’ zorg, maar vaak gaat het dan alleen over de vrouw. De VVD wil de ‘kwaliteit van zorg voor vrouwen verbeteren’ met een ‘Nationale Strategie Vrouwengezondheid’. PvdA-Groenlinks wil ‘een breed onderzoeks- en voorlichtingsprogramma om de kennisachterstand in de zorg weg te werken waar het gaat om aandoeningen of klachten die vooral voorkomen bij vrouwen of mensen van kleur’.

In 2022 organiseerde Marieke Bos samen met haar collega en neurowetenschapper Lara Wieringa een vijfdaags minicongres over de invloed van geslacht op mentale gezondheid. ‘Sommige stoornissen komen veel vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, en andersom, en dat kunnen we vanuit de neurowetenschap eigenlijk niet verklaren,’ zegt Wierenga. Zij deed haar promotieonderzoek naar geslachtsverschillen bij ADD en autisme, die vaker voorkomen bij jongens. Marieke Bos houdt zich juist veel bezig met angststoornissen en depressies, die vaker bij vrouwen worden vastgesteld.

‘Bij het ontwikkelen van depressies is nooit één factor bepalend. Het is altijd een interactie tussen biologische, psychologische en omgevingsfacoren.’

‘We wilden in die vijf dagen allemaal slimme mensen bij elkaar brengen – wetenschappers, psychologen, artsen, beleidsmakers – om de vraag te beantwoorden: wat weten we nu, en waarom komen we niet verder?’ zegt Wierenga. ‘Als je weet waar de verschillen vandaan komen, kan je ook betere interventies opzetten: zoals inzetten op medicatie of juist op sociaal-culturele genderverwachtingen.’

Zo kan het dus zijn dat mannen minder depressies rapporteren omdat ze denken: ik ben een man, dus ik kan geen depressie hebben, zegt Wierenga. Maar er zijn mogelijk ook biologische verklaringen. ‘Zo zijn er aanwijzingen dat testosteron beschermt tegen depressie. Er zijn studies waaruit blijkt dat mannen met lage testosteronspiegels eerder depressief raken. Dat kun je beïnvloeden door meer te gaan sporten: dan gaat het testosteronniveau omhoog.’

Het vijfdaagse congres van de Leidse onderzoekers heeft geen baanbrekende inzichten opgeleverd, moesten Bos en Wierenga concluderen. ‘We hebben eigenlijk een paar stappen teruggedaan,’ zegt Wierenga. ‘Onderzoek naar genderverschillen in het brein is zo complex dat je interdisciplinair moet werken, stelden we vast.’ Bos: ‘De wetenschap is in clusters georganiseerd: medicijnen, psychologie, dierstudies. Interdisciplinair werken vraagt veel tijd en middelen. Die stap zijn we sinds vijf jaar aan het zetten.’ Inmiddels hebben ze beurzen aangevraagd voor dat interdisciplinaire onderzoek.

‘Bij het ontwikkelen van depressies is nooit één factor bepalend,’ zegt Bos. ‘Het is altijd een interactie tussen biologische, psychologische en omgevingsfactoren.’

Eenzaamheid

Nathan Vos heeft zich met regelmaat afgevraagd: waarom David wel, en ik niet? We hebben toch dezelfde vader? ‘Pas later zag ik dat hij een hele andere jeugd heeft gehad: toen mijn ouders scheidden, woonde David nog thuis, terwijl ik inmiddels lekker aan het feesten was. Ik denk dat David zich de opdracht heeft gesteld: ik ga dit niet zo doen. Ik ga de meest betrouwbare man ooit zijn. Dat heb ik mezelf nooit voorgehouden.’

Maar, zegt Nathan, ‘de belangrijkste moordenaar van mannen is eenzaamheid.’ Daarvoor ziet hij ook aanwijzingen in het recente onderzoek van 113 en Trimbos: de mannen met het grootste risico op suïcide waren alleenstaand en werkloos. Zijn broer David had weliswaar een vrouw en kinderen, maar door zijn depressie stond er een ‘glazen muur’ tussen hem en zijn gezin, zegt Nathan. Volgens het CBS zijn mannen vanaf 35 jaar vaker eenzaam dan vrouwen. Ze hebben ook minder vaak kinderen: zo’n 28 procent van de 45-jarige mannen is kinderloos, bij vrouwen is dat 18 procent.  En ze zeggen vaker dan vrouwen dat hun sociale contacten oppervlakkig zijn.

Ook oud-voetballer Gianni Zuiverloon was ooit een binnenvetter. ‘Ik sprak nooit over mijn problemen en zorgen, wilde alles zelf oplossen. Ik dacht altijd dat ik alleen in die situatie zat.’ Daarom is zijn slogan bij Play Mental Foundation: kwetsbaarheid is een kracht. ‘Negen van de tien keer lucht het op als je begint te praten. Dan merk je al snel dat je niet de enige bent.’ 

Denk je aan zelfdoding? Neem dan 24/7 gratis en anoniem contact op met 0800-0113 of chat op 113.nl