Column

Veel mensen praten liever over politici dan over politiek. Over bankiers in plaats van over banken. Liever over tastbare zaken dan over abstracte ideeën. Geregeld krijg ik te horen dat mijn columns en presentaties “concreter” moeten zijn. Het meest gehoorde commentaar: kun je een voorbeeld geven?
Ik blijf altijd vriendelijk in mijn antwoord, maar ideeën, structuren en abstracties vormen niet het decor waarachter we onze dingen doen. Nee, zij bepalen de richting van ons handelen. Als we alleen oog hebben voor concrete voorbeelden en personen, wekken we de illusie dat die representatief zijn voor de onderliggende structuren. En vaak is dat niet zo.
Vooruit, toch een paar voorbeelden. Als het gaat over wat er mis is in de financiële sector, wordt al snel gesproken over bonussen en salarissen van CEO’s. Symboolpolitiek. Want het is allang niet meer zo dat bestuursvoorzitters van banken de topsalarissen verdienen in de financiële sector. Het grote geld wordt binnengeharkt bij private equity, hedgefondsen en andere asset managers. 
De echte problemen in de financiële sector zitten ’m onder meer in de rol die banken spelen bij verduurzaming, in de impliciete overheidssubsidies die ze genieten, in de schuldenberg die – ondanks de financiële crisis van 2008/2009 – alsmaar verder groeit. 
<blockquote>Niet elk willekeurig voorbeeld is representatief voor wat er in de wereld gebeurt.</blockquote>
Deze kwesties zijn minder zichtbaar en tastbaar, maar des te belangrijker om te begrijpen. Door ons te fixeren op bankiersbonussen missen we het grote plaatje, en zien we niet de veel belangrijkere en dieper liggende systemische uitdagingen.
In de politiek is de oppervlakkigheid vaak nog extremer. Wat ons land betreft: daar gaat het vooral over de partijloze premier, die zelf zegt “alleen maar het programma van de samenwerkende partijen” uit te voeren. En dreigt het een keer over beleid te gaan, dan slaagt Wilders er doorgaans snel in het debat weer te verleggen naar personen. Het resultaat? Kiezers stemmen vooral op een persoon, niet op beleid. 
Ons vooral bezighouden met personen en ‘concrete voorbeelden’ ontneemt het zicht op wat er werkelijk aan de hand is. Wat is de achterliggende ideologie? Wat is het echte doel van beleid of handelen? Daarover praten we amper.
Hoe moet het dan wel? We moeten tijd nemen en moeite doen om te begrijpen hoe concepten, ideeën en structuren in elkaar zitten. Niet elk willekeurig voorbeeld is representatief voor wat er in de wereld gebeurt.
Mag het dan nooit gaan over voorbeelden en personen? Natuurlijk wel. De kracht van verhalen en voorbeelden blijft belangrijk. Maar alleen als we ons ook verdiepen in de onderliggende aannames. Anders blijven concrete voorbeelden afleidingsmanoeuvres voor fundamentele verandering.

Samenleving