De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Portretten

Gian Oerlemans

Chard van den Berg

Bitcoin billionaire by tomorrow? Tienduizenden euro’s armer door een piramidespel

Column

Beste Sinterklaas,
Mijn wens voor dit jaar is dat radiostations Do They Know It’s Christmas uit hun playlists wissen (u weet wel, dat liefdadigheidsdeuntje voor hongerig Afrika waarin een legertje supersterren maniakaal FEEEEEEEED THE WOOOOOOOORLD gilt). Deze kerstklassieker, afgelopen maandag verschenen in een nieuw jasje, heeft een ronduit racistische tekst.
Aan het ‘nieuwe’ Do They Know It&#8217;s Christmas is weinig nieuws; het gaat om een soort compilatie van eerdere uitvoeringen van het nummer (die uit 1984, 2004 en 2014). Daarom hoort u Sting op deze remix wauwelen dat Afrika een plek vol angst is, waar nog geen cactus wil groeien, terwijl Chris Martin u verzekert dat er absoluut geen kerstbelletjes klingelen op het continent. Slechts de klokken des onheils zouden er slaan. En Sint, volgens Bono moet u een gat in de lucht springen, aangezien u in Spanje verblijft en lekker geen deel hoeft uit te maken van het stel uitgemergelde stakkers voorbij de Middellandse Zee. Als klap op de vuurpijl vragen alle meewerkende popartiesten (onder wie Ed Sheeran, Duran Duran en Sam Smith) zich af of hulpeloze Afrikanen zich wel bewust zijn van onze kerstfissa
Vooral het laatste punt is buitengewoon snugger, vindt u ook niet? Zeker als u bedenkt dat koloniale machthebbers eeuwenlang de Bijbel, toch een hoogtepunt uit Gods literaire oeuvre, met geweld hebben opgedrongen aan inheemse bevolkingsgroepen.
Bovenstaande kreten versterken de negatieve stereotyperingen rondom Afrika, toch al beschouwd als het reddeloze broertje onder de werelddelen. Zoals ook media vaak doen, negeert Do They Know It’s Christmas dat andere Afrika, gaat het voorbij aan de skylines van Lagos, aan het werk van Nobelprijswinnaar Wole Soyinka, aan de florerende West-Afrikaanse filmindustrie. Dit ‘onschuldige’ kerstliedje kent alleen het Afrika uit Unicef-rampspoedclipjes.
De overdreven zwartgalligheid heeft grote gevolgen. Zouden u en uw pieten een vakantie boeken of willen investeren in een gebied waarover u enkel hoort dat het de hel op aarde is? Nee hè. U bent niet de enige: jaarlijks lopen Afrikaanse landen ruim vier miljard dollar aan inkomsten mis door de eentonige en buitenproportioneel negatieve manier waarop het continent wordt omschreven in de populaire cultuur.
<blockquote>Sint, voor ieder mens dat wordt gered door de kerstsingle, gaan er tallozen ten onder.</blockquote>
Natuurlijk, er doen zich problemen voor in Afrika en collecteren voor een goed doel is an sich nobel. De versies van Do They Know It’s Christmas brachten bij elkaar miljoenen op, ten gunste van kinderen voor wie het verschil tussen dood en leven een paar kilo’s betreft. Toch is het effect averechts. De opgehaalde bedragen zijn niet meer dan een schijntje in vergelijking met de schade die wordt veroorzaakt door vooroordelen; vooroordelen die in stand worden gehouden door goede bedoelingen, door Do They Know It’s Christmas.
Sint, voor ieder mens dat wordt gered door de kerstsingle, gaan er tallozen ten onder.
Als radiostations het liedje eens zouden weren, raakt de eurocentrische kijk op Afrika minder wijdverbreid. Misschien sterven de vooroordelen dan een stille dood, in plaats van de hongerlijdende bevolking.
Toegegeven, Do They Know It’s Christmas is buitengewoon catchy. Melodieus gezien is het een verademing bij al dat Mariah Carey- en Wham-geweld dat de decemberdagen terroriseert. Daarom, Sint, om er toch naar te kunnen luisteren zonder de buitenwereld met Afrika-basherij te vervuilen, vraag ik u dit jaar ook om AirPods.
Ik ga ervan uit dat dit lukt. Gelukkig bestaat u wel en het Afrika van Do They Know It’s Christmas niet.
Groet,
Chard van den Berg 
Columnist Vrij Nederland

Do They Know It’s Christmas is geen onschuldig kerstliedje

Verliefd word je doorgaans niet in een filiaal van de Hema. Toch gebeurde het me laatst. Zij en ik stonden bij het schap met pepernoten. Meteen staarde ik naar de stroopkleurige vlekjes op haar huid, naar haar haar dat in sliertjes voor haar wenkbrauwen bungelde. Echt gelovig ben ik niet, maar op dat moment stelde ik vast dat God zich in het zweet moest hebben gewerkt tijdens haar schepping. Ze tikte op mijn schouder. Ik hoopte dat dit een uitnodiging was tot het maken van baby’s.
Helaas, ze keek naar het pepernotenschap, fronste en vroeg: wat vind jij eigenlijk van Zwarte Piet?
Het was oktober: de tijd van het jaar waarin witte mensen mij voortdurend vragen naar mijn ervaringen met Zwarte Piet. Wat voedt toch hun interesse? Ik bedacht twee theorietjes.
Theorie 1: mensen zijn slecht en zelfzuchtig.
Misschien zijn de vraagstellers sensatiebeluste wezens die, omdat ik een donkere huid heb, van mij een traumatisch verhaal over Zwarte Piet hopen te horen. Dat ik tijdens koude decemberdagen voor Zwarte Piet werd uitgescholden, bijvoorbeeld, of dat ik als jongetje huilend moest aanzien hoe witte mensen zwarte schmink op hun gezicht smeerden. Helaas: deze ervaringen heb ik niet. Misschien dat ik de vraagstellers teleurstel.
<blockquote>Als Rutger Bregmanfanboy denk ik dat de mens van nature goed is.</blockquote>
Want, zeggen Oxfordonderzoekers, we horen nu eenmaal graag over ellende van andere mensen. Door te treuren over andermans leed hoef je niet stil te staan bij dat van jezelf. Daarom is de mensheid verzot op films als ­Schindler’s List en kunnen we maar geen genoeg krijgen van Toni Morrisons roman Beloved.
Theorie 2: mensen zijn goed en naïef.
Een andere verklaring voor het gedrag van witte vraagstellers is dat ze graag bewijzen hoe begaan ze zijn met zwarten. Ze willen ermee aantonen dat ze antiracisme hoog in het vaandel hebben. Ze lijden aan een vooringenomen schuldgevoel ten aanzien van de zwarte gemeenschap en hebben het idee dat zij het slavernijverleden en andere racistische taferelen moeten compenseren. In de sociaalpsychologie heet dit fenomeen white guilt.
Zo.
Van deze twee theorieën vind ik de laatste het geloofwaardigst. Als Rutger Bregmanfanboy denk ik dat de mens van nature goed is. Kwade bedoelingen zullen de mensen die me naar Zwarte Piet vragen niet hebben.
Wat is dan het probleem, als deze witte mensen zo goedwillend zijn en zo graag meedenken?
Het punt is dat de vraagstellers precies dat zijn wat ze willen vermijden: racistisch. Witte mensen bestoken ze namelijk niet met vragen over Zwarte Piet.
Maar goed, om een beetje kans te blijven maken op een date met mijn Hema-crush, leek het me niet verstandig om haar dit allemaal uit te leggen.

Laat Zwarte Piet en mij dit jaar met rust

De eerste luier die ik zal verschonen, is vermoedelijk die van mijn vader. Niet dat dit momenteel aan de orde is; mijn vader is een vitale man. Maar gezien ons leeftijdsverschil (hij is 72, ik 21) lijkt dit scenario onafwendbaar. Volgens de gangbare gezondheidsscenario’s liggen er nog een paar gezonde jaren in het verschiet voordat parkinson, alzheimer of andere kwalen hem in een rolstoel of verzorgingstehuis dwingen.
Het bezorgt me de bibbers. En op internet wemelt het van de jongeren die op discussieplatforms hetzelfde gevoel beschrijven. In de toekomst zal een steeds groter wordende groep onze angst delen. Want het aantal oude vaders stijgt hard.
Misschien voelen mannen geen haast om aan kinderen te beginnen omdat de samenleving oude vaders ophemelt. We noemen vaders op leeftijd wijs, kapitaalkrachtig en ervaren, blijkt uit sociologische studies. Kan kloppen. Maar we zijn ons onvoldoende bewust van de narigheid die oud vaderschap met zich meebrengt. Voor hun kinderen.
Mocht mijn vader ooit de rest van zijn spierkracht of zijn verstand verliezen, dan wordt van mij verwacht dat ik bijdraag aan zijn verzorging. De overheid draait verzorgingshuizen en thuishulp met graagte de nek om. Het probleem is dat het me, vanwege mijn leeftijd, een raadsel is hoe ik iets voor hem kan betekenen. Waar haal ik de ruimte in mijn agenda vandaan, naast studie, werk en iets van een eigen leven?
Ik voel me daar schuldig over. Omdat het egocentrisch klinkt, ongevoelig. Kinderen hebben immers de morele plicht om voor hun zieke ouders te zorgen. Maar wanneer mijn vader hulpbehoevend raakt, wordt zijn lijden onvermijdelijk ook het mijne. En dan is er nog de jaloezie. Ik benijd jongeren die nog decennialang met hun vader vooruit kunnen.
Ik wil geen vroegtijdig afscheid. Ik wil mijn vaders aftakeling zo lang mogelijk uitstellen. Ik wil hem kwiek en sterk zien, ik wil dat hij tot in lengte van dagen de man blijft die aan de schuur timmert en sudoku’s oplost en mijn meerdere is bij kennisquizzen. Ik wil dat hij elke kerst krachtig de (vega) kalkoen aansnijdt en zodra de feestdagen ten einde komen, zijn racefiets bespringt in een gedoemde poging overtollige kilo’s kwijt te raken. Van mijn vader wil ik dat hij altijd papa blijft.
Het is vast een tikkeltje radicaal om alle vijftigplussers sterilisatie op te leggen. Maar we mogen oude vaders best kritischer benaderen, in plaats van ze collectief te verheerlijken. En als oude vaders echt zo verstandig zijn als vaak wordt beweerd, dan zullen ook zij vinden dat het wat laat was om aan kinderen te beginnen.

Oude vaders

Rondgang

Acht kogels en een kapmes maakten twintig jaar geleden een einde aan het leven van Theo van Gogh – en aan alles wat hij te vertellen had. Beticht van Jodenhaat en islamofobie sprak regisseur, presentator en opiniemaker Theo van Gogh omstreden opvattingen uit, naar eigen zeggen in naam van het vrije woord.
Na zijn dood lijkt de toon van het publieke debat sterk veranderd. Scherpe opmerkingen over de islam worden door opiniemakers veelal vermeden. Tegelijkertijd hebben politieke partijen met een anti-moslimagenda juist een sterkere electorale positie dan ooit tevoren. Op vrijdagavond verzorgt het Amsterdamse debatpodium de Balie een panelgesprek over deze ontwikkelingen. We vroegen een aantal panelleden hoe het publieke debat zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Drukt men zich genuanceerder uit, of is er sprake van (zelf)censuur uit angst voor de consequenties? En is dat een verrijking voor het publieke debat of juist een verlies?
<h3>Doemdenken in de mode</h3>
Van Goghs biograaf, Jaap Cohen, kan zich de periode na de moord goed herinneren. ‘Het was een woelige tijd. Zijn dood maakte meer los dan alles wat hij bij leven gedaan en gemaakt had. Op televisie, maar ook in huiskamers, werd doorlopend de vrijheid van meningsuiting ter discussie gesteld: waar liggen de grenzen van wat je mag zeggen? Doemdenken raakte in de mode. Sommige publieke personen voorspelden dat kritische geesten definitief het woord ontnomen zou worden.’
Zover is het gelukkig niet gekomen. ‘Al markeerde Van Goghs dood wel een keerpunt. Sindsdien zijn mensen terughoudender geworden om kritiek te leveren op de islam’, zegt Cohen. ‘Er worden ook nog maar zelden grappen over gemaakt, vermoedelijk wil men Theo’s lot ontlopen. Die terughoudendheid is geen goede zaak. Waarom zou je elke godsdienst mogen bespotten, behalve de islam?’
<h3>Metaaldetectoren en tassencontroles</h3>
Yoeri Albrecht, directeur van de Balie, zag genoeg reden om dat niet te doen, vertelt hij. Albrecht was een vriend van Van Gogh en raadde de opiniemaker af om op beledigende toon over de islam te schrijven. Hij was bang dat het hem fataal zou worden. ‘Zeer orthodoxe moslims sloegen aan op de prikkelende opmerkingen van Theo. Helaas was de vrijheid van meningsuiting toen ook al in het geding. Ver voor zijn dood werd hij al veelvuldig bedreigd.’ 
In dat opzicht is er niet veel veranderd, merkt Albrecht bij de Balie. ‘De mogelijkheden om de islam kritisch of spottend te benaderen, zijn nog steeds beperkt. Als we islamcritici uitnodigen, moet de beveiliging flink opgeschroefd worden. Toen Kurt Westergaard (omstreden vanwege zijn cartoon over de profeet Mohammed, red.) bij ons te gast was, kwamen er zelfs metaaldetectoren en tassencontroles aan te pas. We kunnen dit soort omstreden personen niet te vaak uitnodigen. Het vergt te veel energie en mankracht. Dat schuurt. We leggen onszelf censuur op. Maar ja, kunnen we anders, met Theo’s dood in gedachten?’
<h3>Voorwaardelijke vrijheid</h3>
Dilara Bilgiç, auteur van De Gelabelde, is het niet met Albrecht eens. Ze stelt dat ze niet beter weet dan dat islamkritiek, en in haar optiek zelfs islamofobie, openlijk wordt geventileerd. ‘Toen ik nog een hoofddoek droeg, werd me vaak gevraagd of ik niet onderdrukt was,’ vertelt ze. ‘Nadat ik hem afdeed, ontving ik juist complimenten. Ik zou bevrijd zijn van oppressie en ultraconservatieve waarden. Dat soort sentimenten zijn irritant, maar illustreren vooral dat er in Nederland nog veel misverstanden bestaan over de islam en de belijders ervan.’
Ze vervolgt: ‘Radicaal-rechtse politici vinden echter dat dit soort meningen geventileerd moeten kunnen worden. Hun uitgangspunt is immers dat het vrije woord onbegrensd zou moeten zijn. Wars van inconsistentie is dit niet. Zodra een opvatting hen minder welgevallig is, wordt deze vrijheid plots voorwaardelijk, neem Mohammed Khatib (een Palestijnse activist, die door verschillende kabinetsleden als terrorist omschreven werd en de toegang tot Nederland werd ontzegd, red.).’
Het valt Bilgiç op dat islamofobie steeds harder oprukt, met name de afgelopen maanden. ‘Vriendinnen van me krijgen sinds de laatste verkiezingen te maken met nare opmerkingen als ze een hoofddoek dragen. Het lijkt alsof islamofobie meer genormaliseerd wordt. Ik geloof dat sommige media daar een dubieuze rol in spelen. Ze ageren onvoldoende tegen Wilders. Tijdens de laatste campagne werd hij liefkozend Milders genoemd.’
<h3>Loopgravenstrijd</h3>
Nu de PVV de grootste regeringspartij is en media als Ongehoord Nederland voet aan de grond hebben gekregen, ontstaat er een nog groter probleem, ziet Ahmed Marcouch, burgemeester van Arnhem. Na de moord op Van Gogh was hij woordvoerder van de Amsterdamse moskeeën, en in die rol werd hij een belangrijke stem van de islamitische gemeenschap. ‘Extremisme en rauwe haat zijn de laatste twintig jaar geïnstitutionaliseerd’, zegt hij. ‘Ook zenden politici tegenwoordig veel en gaan ze kritische vragen van journalisten uit de weg. Door sociale media is haat bovendien zichtbaarder. We zijn allemaal onze eigen pers geworden en zijn niet in gesprek met elkaar.’  
Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot meer moslimhaat, stelt Marcouch. Hij zag het al in 2017 in ‘zijn’ Arnhem. Toen demonstreerden Geert Wilders en Marjolein Faber, destijds Gelders Statenlid, tegen Marcouch’ benoeming tot burgemeester. ‘Geen Arnhemmistan, we raken ons land kwijt!’, stond op een spandoek. De stad was dit jaar ook het decor van een koranverbranding. ‘Dat is geen debat, dat is mensen de grond in boren. Zulke daden en uitspraken zijn een voedingsbodem voor het in de fik zetten van een moskee en het vernietigen van een bevolkingsgroep.’ 
Het past bij wat de burgervader ‘affectieve polarisatie’ noemt. ‘Gifspuierij, verdachtmakingen, vernederingen en het eigen gelijk etaleren maken onze democratische rechtsorde niet sterker’, zegt Marcouch. ‘Die uitsluitingsmechanismen zorgen ervoor dat er een generatie moslimjongeren niet anders weet dan dat er gigantisch veel moslimhaat is. Daardoor ontstaat een soort loopgravenstrijd.’ Hij denkt dat we onze democratie kunnen versterken door een publiek debat waar ideeënvorming en een ideeënstrijd centraal staan. 
<h3>Onbewust censureren</h3>
Dat onderschrijft Sonny Spek. Hij studeerde Midden-Oosten- en Islamstudies en is nu wethouder in Katwijk namens de lokale partij DURF. ‘De PVV heeft het debat over de islam in Nederland altijd gedomineerd’, zegt hij. ‘Wilders is vrij stellig. Neem zijn opmerking over de kopvoddentaks: die zorgt ervoor dat de discussie wordt platgeslagen.’ In het huidige kabinet ziet Spek überhaupt weinig discussie over de islam, aangezien Wilders het onderwerp ‘in de ijskast’ heeft gezet. Zonde, vindt de Katwijkse wethouder, want het kabinet had het publieke debat kunnen voeden met een kritische beschouwing van de islam in de democratische samenleving.
En dus pleit hij voor een inhoudelijke discussie. ‘Je loopt nu gevaar als je kritiek levert op de islam, ook als die inhoudelijk is. Ik denk dat veel mensen zichzelf onbewust censureren sinds de aanslag op Charlie Hebdo en de moord op Samuel Paty. Dat ze altijd denken: ik moet op mijn woorden passen. Van Goghs interviews vond ik geweldig omdat je zijn oprechte interesse in de ander zag én hij een open gesprek voerde. We moeten soms een misstap kunnen begaan, ongenuanceerd kunnen zijn en kunnen provoceren zoals Van Gogh, wie je ook bent en wat je ook denkt.’

‘We moeten soms ongenuanceerd kunnen zijn en kunnen provoceren zoals Van Gogh’

<div class="info-box">
<iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/1944576779%3Fsecret_token%3Ds-Lejrnjyh5D5&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true" width="100%" height="120" frameborder="no" scrolling="no">﻿﻿﻿﻿﻿﻿﻿﻿﻿</iframe> 
Chard heeft zijn column ook ingesproken.
</div>
<div class="page" title="Page 1">
<div class="section">
<div class="layoutArea">
<div class="column">
<div class="info-box">
Met regelmaat stel ik vast dat mijn leven een aan­fluiting is: openstaan­de betaalverzoeken, een rood banksaldo, crushes die mijn DM’s negeren, enzovoorts. Om mijn zelfbeeld op te vijzelen, vergelijk ik mezelf graag met figuren die zich met nóg meer verve door het leven prutsen. Politici zijn vaak uitstekend vergelijkingsmateriaal en dan vooral de nitwit die het beleid rondom partnermigratie in elkaar heeft geflanst.
Het zit zo: als je geliefde uit een Europees land komt, de VS, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Japan of Zuid-Korea, dan mag diegene in Nederland op inburgeringscursus. Liefdespartners uit de rest van de wereld moeten die cursus in hun geboorteland doen.
Waarom? De overheid vindt  Zuid-Amerikanen en Afrikanen niet ‘westers’ genoeg om ze direct toegang tot ons land te geven. In haar verwrongen wereldbeeld zijn deze mensen primitieve aliens. Voordat zij überhaupt naar Nederland mogen komen, moeten zij in hun thuisland lesjes Henk-en-Ingridkunde volgen om grip te krijgen op onze westerse normen en waarden.
Maar wat is het Westen eigenlijk en hoe definiëren we dat? Hoewel het migratiebeleid leunt op het concept van een westerse wereld, heeft de overheid zelf geen idee van wat dat inhoudt. Nergens is officieel vastgelegd aan welke criteria een land moet voldoen om zich westers te mogen noemen.
Wel zijn er wazige ideeën over elementen waaruit een westerse samenleving zou bestaan. Dan moet je vooral denken aan progressieve normen. Die definitie is moeilijk te handhaven als je bedenkt dat tolerantie ten aanzien van homoseksualiteit een voorbeeld is van zo’n progressieve norm. Op de lhbtqi-acceptatie-index van het Williams Institute komt het westerse Zuid-Korea niet verder dan een schamele vijfenzeventigste plek; achter Brazilië en Kaapverdië. Verdacht laag voor een land dat volgens de overheid onze westerse opvattingen deelt.
En wat te denken van democratie? Nog zo’n typisch westerse waarde. In Mauritius en Botswana worden eerlijke verkiezingen uitgeschreven; daar dreunt de bevolking van Hongarije, een o zo westers land, hartstochtelijke gebeden voor op.
Het onderscheid tussen westerse en niet-westerse landen heeft weinig te maken met feiten. Het is een idee gebaseerd op nattevingerwerk en vooroordelen. De westerse wereld verwijst naar gebieden waarover men doorgaans positief denkt: zich in het zweet werkende Japanners, wolkenkrabbers in New York, de Europese intelligentsia. Stereotyperingen over landen die te boek staan als niet-westers zijn een stuk minder sympathiek. Het beeld dat bewoners van Afrika elkaar voortdurend doorzeven met AK-47’s, wegdommelen in hangmatten en massaal het loodje leggen tijdens aids-epidemieën is wijdverbreid.
Onze overheid behandelt partnermigranten verschillend op basis van deze karikaturen. Feitelijke onderbouwing voor dit onderscheid ontbreekt. De westerse wereld zoals de overheid die graag ziet, bestaat niet. Simplistische regeltjes helaas wel.
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>

Vaarwel westerse wereld!

Reportage

Hamza (37), een Pakistaanse vluchteling, sleept met zijn linkerbeen als hij de praktijk van Dokters van de Wereld binnenstapt. 
‘Pijn’, mompelt Hamza in het Engels. ‘Nog steeds veel pijn.’
Hij trekt zijn sok uit. Plafondlampen werpen een vale gloed over de stomp die uit zijn joggingbroek hangt. 
‘De rest ligt in Turkije. Jaren geleden verloren’, zegt Hamza, terwijl hij zijn teenloze voet bestudeert. ‘Het was koud toen ik door dat verdomde land trok. Het vroor er. Eerst kleurden mijn tenen blauw, toen paars. Uiteindelijk werden ze zwart, gitzwart. Ik heb ze er zelf maar afgehakt. Aan dooie tenen heb je niks.’
Hoewel zijn tenen allang zijn verpieterd in de Turkse aarde, praat hij er moeiteloos over, zonder weerzin of terughoudendheid. Hij geeft aan dat hij vorige week in het ziekenhuis is geweest. Ze maakten er foto’s van zijn voet: controle op infecties.
‘Weet je nog welk ziekenhuis je bezocht?’ vraagt de dienstdoende arts, Willemieke van den Hoek. 
De regen klettert tegen de ruit, de klok tikt hoorbaar door. Hamza wrijft over zijn bakkebaarden. 
‘Was het het OLVG toevallig?’ vraagt de arts. Het OLVG is een ziekenhuis in het centrum van Amsterdam. 
Hamza’s blik wordt er niet minder glazig op.
‘O-L-V-G?’ vraagt de arts met meer nadruk. ‘O-L-V-G?’ 
‘Ja, ja, dat zou kunnen… geloof ik…’ mompelt hij.
<blockquote>Een consult kan wel dertig minuten duren, drie keer langer dan gebruikelijk</blockquote>
Hamza is een van de zestien patiënten die vandaag een consult hebben. De praktijk in Osdorp, een wijk in Amsterdam-Nieuw-West, is bedoeld voor mensen zonder geldige verblijfsvergunning. Het zijn zwartwerkende arbeidsmigranten, uitgeprocedeerde asielzoekers en statelozen die zich bij de artsen van Dokters van de Wereld melden. In 2023 had de praktijk ongeveer 600 patiënten in het bestand. Hoeveel het er nu zijn, is onduidelijk. Ook het totale aantal ongedocumenteerden in Nederland is niet met zekerheid vast te stellen. Schattingen lopen uiteen van 23.000 tot 58.000 personen.
<h5>Onwetendheid</h5>
Dokters van de Wereld is opgericht uit noodzaak. Er was domweg te weinig goede zorg voor ongedocumenteerden. Ongeveer 50 procent van de huisartsen wijst ze namelijk met enige regelmaat af; 20 procent doet dat structureel. Deze aantallen groeien, blijkt uit gegevens van journalistencollectief Lost in Europe. 
Communicatie- en informatieproblemen zijn dagelijkse kost in de praktijk. Het is een van de redenen waarom veel ‘gewone’ huisartsenposten niet beginnen aan zorg voor personen zonder geldige verblijfsvergunning. 
Een consult kan wel dertig minuten duren, drie keer langer dan gebruikelijk, zegt Elize Smal, projectleider bij expertisecentrum Pharos. ‘De afgelopen jaren kampen huisartsenpraktijken sowieso al met een te veel aan patiënten. Voor personen zonder verblijfsvergunning is om deze reden beperkt plek. Tegelijk bepaalt de wet dat iedereen, en dan ook iedereen, recht heeft op medisch noodzakelijke zorg. Er is een spanningsveld tussen wat moet en wat kan.’
Huisartsen maken volgens Smal ook financiële afwegingen. Dokters verdienen weinig geld aan zorg voor ongedocumenteerden – de zorg kost ze vaak te veel tijd. ‘Hierdoor gaat hun voorkeur uit naar geregistreerde patiënten. Bovendien kunnen ongedocumenteerden vaak niet betalen. Recht op een zorgverzekering hebben ze niet,’ zegt ze. ‘Huisartsen kunnen hun gemaakte kosten weliswaar declareren bij het CAK, een bestuursorgaan dat zich bezighoudt met de zorg voor onverzekerden, maar zij keren hoogstens 80 procent uit. Daarom vindt een deel van de huisartsen het vanuit economisch oogpunt onaantrekkelijk om veel ongedocumenteerden toe te laten.’
Uit wetenschappelijke studies blijkt dat zorgaanbieders zich ook laten leiden door onwetendheid. Sommige huisartsen denken namelijk dat het wettelijk verboden is om ongedocumenteerden de helpende hand te bieden.
<h5>Rode vlekjes</h5>
Ding (gefingeerde naam, 52) haast zich naar de receptie. Deze Fillipijnse man kijkt wantrouwig om zich heen en krabt gespannen aan zijn huid. 
‘Jij bent van de pers? Oké, ik wil best meewerken, alleen niet met naam. Geen foto hè! Je gaat me niet aangeven hè? Toch? In Nederland verdien ik eindelijk geld. Ik heb geen papieren’, zegt hij.
Het is haast of hij zich wil verontschuldigen voor zijn aanwezigheid.  
In de praktijkruimte wurmt Ding zich uit een strakzittend hemdje. Tientallen rode vlekjes bezaaien zijn huid, als fruithagel in vanillevla. 
‘Hmmm… De bloedtesten lijken gunstig,’ zegt dienstdoend arts Judith Spekreijse, terwijl ze de tabellen op haar desktop doorneemt. ‘Hoelang had je ook alweer last van je huid?’
‘Een behoorlijke tijd’, antwoordt Ding. 
‘Een behoorlijke tijd’, herhaalt Spekreijse, terwijl ze notities intikt. 
‘Ja, het begon als een klein vlekje. Ik stopte met kaas en wijn, dacht dat het dan wel over zou waaien’, zegt hij. ‘Misschien is het toch meer dan een allergie.’
Ongedocumenteerden blijven relatief lang met gezondheidsklachten zitten voor ze medische hulp zoeken, blijkt uit een studie in het medisch tijdschrift Culture, Medicine and Psychiatry. Deze terughoudendheid, ook wel het illegal syndrome genoemd, wordt gevoed door de angst om veel kosten te maken. Ook zijn ongedocumenteerden bang om ontdekt en uiteindelijk uitgezet te worden. Onder die omstandigheden worden hun ziektebeelden heviger dan gemiddeld. 
Willemieke van den Hoek gelooft dat het niet zo ver zou hoeven te komen. ‘Huisartsen hebben geen meldplicht, en hier in Osdorp verklikken we natuurlijk al helemáál niemand,’ stelt ze. ‘Het is tragisch dat dit voor zoveel mensen een obstakel vormt om zorg te zoeken.’
Buiten regent en waait het onverminderd hard. Van den Hoek kijkt naar het volle patiëntenrooster op haar laptop, daarna naar de stoel waar een Indonesische man had moeten zitten. Hij is niet komen opdagen. 
<blockquote>‘Ze worden vatbaarder voor infectieziektes, zoals hepatitis B. Daklozen ontbreekt het immers vaak aan water, zeep, warmte en andere zaken die je hygiëne op peil houden’</blockquote>
‘Auto’s hebben ze niet, het openbaar vervoer is algauw te duur. Stel je voor dat je gezondheid afhangt van hoe de wolken staan. Je zou ze zo graag willen helpen, met alles’, zegt ze. ‘Je voelt je als arts soms machteloos.’
<h5>Dakloosheid</h5>
Elize Smal van Pharos vermoedt dat het regeerakkoord de gezondheid van ongedocumenteerden nog meer zal bedreigen. Ze wijst op de plannen van minister Marjolein Faber, die aankondigde de subsidiëring voor de bed-bad-broodregeling te schrappen. Hierdoor zal een aantal opvangcentra voor personen zonder geldige verblijfsvergunning worden opgeheven. ‘Wanneer deze ongedocumenteerden dakloos worden, lopen ze een groter risico op mentale gezondheidsproblemen. Straten zijn geen veilige omgeving, gevoelens van angst zullen bij hen opspelen,&#8217; zegt ze. ‘Daarnaast worden ze vatbaarder voor infectieziektes, zoals hepatitis B. Daklozen ontbreekt het immers vaak aan water, zeep, warmte en andere zaken die je hygiëne op peil houden. Wanneer Fabers plannen doorgang vinden, zal er een nog groter beroep worden gedaan op huisartsen, op ruimte die ontbreekt. Initiatieven zoals Dokters van de Wereld, krijgen daardoor een groter patiëntenbestand.’ 
Sommige gemeenten, zoals Amsterdam, kiezen er echter voor om opvangcentra op eigen kracht open te houden. Volgens Dokters van de Wereldarts en onderzoeker Julia Tankink leiden deze ontwikkelingen tot demografische verschuivingen. Ze stelt dat ongedocumenteerden naar regio&#8217;s zullen trekken die bed-bad-broodvoorzieningen blijven bieden. ‘In die gebieden, met name in de Randstad, is vaak al een huisartsentekort. De druk op zorgverleners daar wordt opgeschroefd.’
<h5>Bouwplaatsen</h5>
Het is bijna sluitingstijd in de praktijk als Van den Hoek tegenover Wallas (26) zit. Deze Braziliaanse arbeidsmigrant werkt in de bouw. Omdat Wallas geen Engels spreekt, communiceren ze met elkaar via Google Translate. 
Hoe gaat het? verschijnt in het Portugees op Van den Hoeks scherm. 
Ze laat de zin lezen aan Wallas, die heen en weer wiegt met zijn hoofd. Op zijn beurt opent hij ook Google Translate, op zijn scherm staan naar het Engels vertaalde klachten. Hij heeft onder meer last van rugpijn. 
<blockquote>‘In Nederland komen ze terecht op bouwplaatsen, waar ze zwaar werk verrichten, werk waar wij onze neus voor ophalen. Hun gezondheid zou er aanzienlijk op vooruitgaan als ze stopten met dat zware werk’</blockquote>
Op de vraag van de verslaggever of zijn werk de oorzaak is van de fysieke misère, verschijnt het volgende op Wallas’ scherm: Nee hoor. Niet zwaar. Niet zo zwaar als in Brazilië. Goede werkgever. Goede baas.
Hij perst een glimlach op zijn gezicht terwijl hij zijn baas verder aanprijst. 
In Amsterdam vormen Brazilianen de grootste groep ongedocumenteerden. Wim Willems, huisarts bij Dokters van de Wereld, ziet dat ook terug in zijn praktijk. ‘Ze migreren vaak om economische redenen. In Nederland komen ze terecht op bouwplaatsen, waar ze zwaar werk verrichten, werk waar wij onze neus voor ophalen. Dat levert fysieke klachten op, al zullen ze hun werkgever niet snel afvallen. Hun gezondheid zou er aanzienlijk op vooruitgaan als ze stopten met dat zware werk.’
Niet alleen Willems heeft ideeën over hoe de gezondheid van personen zonder verblijfsvergunning verbeterd kan worden. Elize Smal gelooft sterk in meer gedegen kennisdeling en noemt dat Pharos zich daar hard voor maakt. ‘We proberen zorgverleners beter te informeren over zorg aan personen zonder geldige verblijfsvergunning. Het idee dat hulp aan ongedocumenteerden illegaal is bijvoorbeeld, dat moet snel de wereld uit.’
Julia Tankink oppert veranderingen op grotere schaal. Naar haar mening zouden ongedocumenteerden een zorgverzekering moeten kunnen afsluiten. ‘Hun angst om gezondheidskosten te maken, zal verminderen. Daarnaast zijn huisartsen dan meer bereid om zorg te dragen voor personen zonder geldige verblijfsvergunning. Dokters worden dan namelijk volledig gecompenseerd als hun patiënten verzekerd zijn.’ 
‘In Zwitserland wordt al op die manier gewerkt. Ook in Nederland konden ongedocumenteerden zich tegen gezondheidskosten verzekeren, totdat de Koppelingswet  in 1998 het levenslicht zag. Sindsdien kunnen ongedocumenteerden geen aanspraak meer maken op publieke voorzieningen en wordt hun verblijf ontmoedigd.’
Ze denkt niet dat deze wet zal worden teruggedraaid, gezien het huidige politieke klimaat. ‘Zorg voor ongedocumenteerden staat, zacht uitgedrukt, niet hoog in het vaandel van de regering. In de toekomst staat hun weinig goeds te wachten.’
Willems erkent dat het aantal patiënten van Dokters van de Wereld zal groeien, maar vreest geen overbelasting op de korte termijn. &#8216;We hebben voldoende ruimte voor nieuwe aanmeldingen. Alleen, ongedocumenteerden zouden niet afhankelijk moeten zijn van een vrijwilligerscollectief als dat van ons. Zij hebben recht op gewone zorg, zoals ieder ander mens.’

‘Aan dooie tenen heb je niks’

<div class="info-box">
<iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/1937280611%3Fsecret_token%3Ds-Lejrnjyh5D5&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true" width="100%" height="120" frameborder="no" scrolling="no">﻿﻿﻿﻿﻿﻿﻿﻿</iframe> 
Chard heeft zijn column ook ingesproken.
</div>
<div class="page" title="Page 1">
<div class="section">
<div class="layoutArea">
<div class="column">
<div class="info-box">
Iedere gelijkenis met bestaande personen, zoals minister Marjolein Faber, berust op louter toeval (of toch niet).
</div>
Er was eens een land, hier niet zo ver vandaan, dat werd bestuurd door koningin Fabertje. Deze stoute vorstin werd vooral bekend door haar wel heel vreemde hobby: terwijl bewoners van haar rijk zich doorgaans vermaakten met Ajax, Formule-1 of Gordon bashen, deed deze koningin niets liever dan migrantje-pesten. 
Dankzij de vorstin werden migranten verplicht om eerst een loodzware taaltoets te doen vóór ze een verblijfsvergunning konden aanvragen. Fabertje had het niveau van dit examen met sardonisch genoegen opgekrikt, waardoor mensen die in haar land wilden wonen de taal op B1-niveau moesten beheersen. Wat hield dat in? Nou, lieve kindertjes, met dat niveau kon je meedraaien in de schoonmaak of een mbo-opleiding volgen. Voordat Fabertje de troon besteeg, lag de moeilijkheidsgraad van het examen op A2. Dat was voldoende voor alledaagse zaken, boodschapjes doen bijvoorbeeld. 
Met een duivelse glimlach kondigde Fabertje de nieuwe, ingewikkelde taaltoets aan. Ze riep dat ze het beste voor had met haar toekomstige landgenoten, dat goede taalbeheersing essentieel was en ze hun alleen maar soepelere integratie toewenste. En, jongens en meisjes, dat klonk niet eens zo gek. Je zou bijna denken dat Fabertje helemáál niet zo’n gemene koningin was. FOUT. Voor migranten was dat B1-niveau véél te hoog gegrepen. In de jaren voordat deze door razernij gekwelde koningin aan de macht kwam, zakte bijna de helft van de migranten al voor het makkelijkere A2-examen. 
Taal was om verschillende redenen geen gemakkelijke opdracht voor migranten. Velen van hen waren niet meer piepjong, waardoor zij maar moeilijk chocola konden maken van de vreemde taal. 
Daarnaast was een aanzienlijk deel van de migranten vluchteling. Vluchtelingen waren mensen die vonden dat het leven hun meer te bieden had dan terechtkomen onder een bom en die ’s avonds slecht sliepen omdat familieleden deze gruwel wel was overkomen. Hun hoofd stond niet zo naar woordjes leren.
Maar, hoor ik jullie al denken, dan werden migranten gedwongen iets te doen wat ze eigenlijk niet konden? Dat, lieve kindertjes, is juist. Hoewel Fabertje haar snode plannetjes motiveerde met het idee dat integratie bevorderd zou worden, had deze vorstelijke onnozelaar een heel ander doel voor ogen. Ze hoopte met samengeknepen bips dat een nog groter deel van de migranten zou zakken voor het inburgeringsexamen. Hierdoor konden migranten geen verblijfsvergunning aanvragen en hadden ze geen recht op publieke voorzieningen, zoals toeslagen en uitkeringen. Dit bespaarde de gierige koningin een heleboel centjes en daar was het haar allemaal om te doen. De koningin was in wezen een egocentrische querulant, die migranten een verblijfsvergunning net zo min gunde als het licht in hun ogen. 
En zo, lieve jongens en meisjes, leefden veel migranten nog lang en, dankzij Fabertje, ongelukkig.
</div>
</div>
</div>
</div>

Een Faberfabeltje

Alzheimer rukt hard op, dacht ik toen Donald Trump over de afkomst van Kamala Harris raaskalde. Het perzikkleurige ongedierte zaaide twijfel over haar etniciteit en beweerde dat ze zich pas sinds kort als zwart identificeert om zieltjes te winnen bij donker Amerika. Maar fun fact, Harris beschouwt zich haar hele leven als een zwart persoon; langer dan Trump zichzelf als Republikein. Bovendien heeft ze zijn goedkeuring helemaal niet nodig om door het leven te gaan als zwarte vrouw. Harris is zwart, omdat zij zegt dat ze zwart is.
De kwestie rond Harris’ afkomst is een voorbeeld van een breder en interessanter vraagstuk dat regelmatig opduikt: wie mag zich zwart noemen en wie bepaalt dat eigenlijk? In de meeste gevallen is het duidelijk, geen weldenkende geest zou Harris’ identiteit betwisten. Alleen, in hoeverre geldt dit voor personen die geboren zijn met een witte huid, maar zichzelf identificeren als zwart? 
Vaak worden deze wit-geborenen van jongs af aan omringd door een zwarte meerderheid. Hierdoor vereenzelvigen ze zich met ‘zwarte’ cultuur en gebruiken; een voedingsbodem voor het idee geboren te zijn met de verkeerde huidskleur. Dat laatste wordt ook wel transracialiteit genoemd. 
Het bekendste voorbeeld van dit fenomeen is misschien Rachel Dolezal. Deze burgerrechtenactivist met witte ouders presenteerde zich jarenlang als een zwarte vrouw; haar in de krul, abonnement op de spraytankliniek. Toen ze in 2015 werd ontmaskerd, verklaarde ze haar gedrag door te stellen dat ze er simpelweg uitzag als de vrouw die ze geloofde te zijn; een zwarte vrouw. Ze is geen eenling. Martina Kubwa en Jessica Krug haalden om vergelijkbare redenen de krant. Op Reddit bestaan zelfs fora voor gebruikers die liever tot een andere raciale groep zouden behoren.
Wanneer transracialen in het openbaar treden, wekt dat doorgaans veel weerstand. Volgens veel opiniemakers hebben ze namelijk helemaal niet het recht om zomaar uiterlijke kenmerken en gebruiken over te nemen van raciale groepen waar zij geen onderdeel van zijn. Vandaar dat Rachel Dolezal in hun ogen de identiteit van zwarte mensen plunderde en zich schuldig maakte aan culturele toeëigening. Men trok zelfs parallellen met het koloniale verleden: voor de zoveelste keer in de geschiedenis werden minderheidsgroepen bestolen door witte mensen.
Daarnaast betwijfelen tegenstanders van transracialiteit of mensen die als wit worden geboren echt deel kunnen uitmaken van de zwarte gemeenschap, aangezien ze ‘zwarte’ ervaringen missen. Sociologische studies tonen aan dat racisme een belangrijke oorzaak is van psychische problemen bij zwarte mensen, problemen die vaak van generatie op generatie worden doorgegeven. Begrijpelijk, je kijkt automatisch angstiger en wantrouwender naar de wereld wanneer je ouders je vertellen over die keren dat zij op grond van hun huidskleur beledigd of aangevallen werden. Zwarte mensen erven niet alleen de huidskleur van hun ouders, maar ook hun trauma’s. Volgens critici omarmen transracialen hierdoor wel de lusten van het zwart-zijn, maar kunnen ze nooit de lasten voelen.
Toch deelt niet iedereen deze opvatting. In intellectuele kringen zijn er prominenten die stellen dat je niet als een zwarte geboren hoeft te worden om het te zijn. Rebecca Tuval, professor aan het Rhodes College, schreef dat de zwarte identiteit meer om het lijf heeft dan afkomst. Volgens haar wordt die identiteit namelijk ook gevormd door cultuur die nauw verweven is met donker Amerika, denk aan: dialecten, eetgewoonten en kleding. In Time gaat Kareem Abdul-Jabbar nog een stapje verder. Hij ziet de zwarte identiteit als een cultureel fenomeen waarmee men zich, ongeacht huidskleur, kan identificeren. 
Dit zette me aan het denken. Ergens is het wrang dat iemand die spreekt, eet, eruitziet en praktisch leeft als een zwart persoon, en zich bovendien diep van binnen zwart voelt, toch als wit persoon door het leven moet. De moeilijkheid is dat Dolezal wordt verplicht om bij de witte gemeenschap te horen, terwijl haar geboortekleur het enige is wat ze met hen deelt.
Transracialen hebben een punt, maar worden jammer genoeg zelden serieus benaderd. Haal je Dolezal &amp; Co door Google, dan stuit je op tweets en opinieberichten waarin ze krankzinnig en aandachtsziek worden genoemd. In alle eerlijkheid, het idee van transracialiteit werkte tot voor kort ook op míjn lachspieren; toen ik er voor het eerst over las, besloot ik zelfs dat de meerwaarde van een goede psycholoog was aangetoond. Maar dit is een intellectueel luie stellingname. Transracialen voelen zich nu eenmaal vervreemd van hun biologische afkomst, daar kunnen zij noch hun critici iets aan veranderen. 
Maar of mensen als Dolezal door dit alles echt zwart zijn… Ik weet het niet zo goed. Feit is dat zij deel willen uitmaken van een gemeenschap die helemaal niet op hun komst zit te wachten. Het is logisch dat zwarten, na de roof op hun cultuur, bevolking en kunstschatten, niet staan te springen om hun identiteit te delen. 
Acceptatie, of het gebrek daaraan, onderscheidt Kamala Harris van transracialen. Als Harris zegt dat ze zwart is, wordt ze geloofd. Er is immers (bijna) niemand die het betwist. Dolezal krijgt daarentegen weinig bijval van de zwarte gemeenschap, waardoor haar identificatie in twijfel wordt getrokken. Dat voelt wat cru; kun je daadwerkelijk alleen zwart zijn, als je dat in de ogen van anderen bent?

Doe mij maar een zwarte huid

Had ik niet beter boer kunnen worden? Ik vroeg het me af toen ik laatst las over AgriMatching, een datingapp voor jonge plattelanders. Allerlei romantische scenario’s drongen zich aan me op, ik zag mezelf gulzig afgelebberd worden in de zuipkeet en met mijn crush zwieren op Zanger Rinus. Enig, die akkerromantiek. Maar helaas, geen AgriMatching voor mij. Van het platteland weet ik niks af.
Op het internet krioelt het van de platforms die een specifieke groep singles bedienen. Zo zijn er dating-apps voor hoogopgeleiden, welgestelden en allerlei groepen gelovigen. Doordat ze zich toespitsen op een nichepubliek, sluiten dit soort apps ook mensen uit. Vrij onschuldig – tot het over afkomst gaat. Een datingplatform speciaal voor personen met een bepaalde huidskleur of etniciteit wekt bij mij veel meer ongemak. En ik ben lang niet de enige die er zo over denkt.
Neem Wherewhitepeoplemeet.com, een datingsite voor witte mensen. Vlak nadat de site in 2016 gelanceerd werd, klommen foeterende twitteraars en opiniemakers in de pen. Grootste kritiek: het platform was racistisch en schiep sociale bubbels. Vanwege de commotie ging Wherewhitepeoplemeet snel op zwart.
Maar ook grotere datingapps waren niet vies van een potje moderne rassensegregatie. Tot 2020 konden gebruikers van Grindr en Scruff profielen filteren op basis van etniciteit. Huidskleur als 
menukeuze. Pas in het licht van de Black Lives Matter-gedachte gingen app-ontwikkelaars over tot verwijdering.
Datingplatforms met een niet-etnische focus zijn minder controversieel. AgriMatching werd in de Volkskrant zelfs omarmd door communicatie-wetenschapper Tess van der Zanden. Ze stelt dat we het makkelijkst klikken met mensen die onze interesses en hobby’s delen, mensen die op ons lijken. Soort zoekt soort.
Op basis van dat argument zou Wherewhitepeoplemeet ook bestaansrecht hebben. Personen van kleur en witte mensen houden er namelijk uiteenlopende voorkeuren op na. Opgewonden worden we het meest van mensen met dezelfde huidskleur, blijkt uit een studie in de European Sociological Review. Daarnaast hebben personen van kleur vaak een niet-westerse migratieachtergrond. Dit maakt dat hun politieke en culturele opvattingen gemiddeld anders zijn dan die van witte mensen. Huidskleur bestaat uit meer dan pigment.
En toch voelt een datingplatform dat op deze etnische verschillen inspeelt kwaadaardig. We schieten in een kramp als mensen worden buitengesloten vanwege afkomst, terwijl we instemmend knikken wanneer uitsluiting is gebaseerd op andere kenmerken.
Dat is niet zo consistent, want elk bezwaar waarmee Wherewhitepeoplemeet werd vermorzeld, is van toepassing op andere niche-datingapps. Hoogopgeleiden die een partner zoeken om gezellig mee te keuvelen over de interpunctie van Marcel Proust zonderen zich net zo goed af van de samenleving.
Maar waarom is uitsluiting op basis van huidskleur dan zoveel meer beladen? Vermoedelijk hebben de gevoelige verhoudingen tussen etnische groepen hier veel mee te maken, evenals het verleden, dat doorspekt is met racistische episodes. De vraag is alleen of het daarom werkelijk een groter onrecht is om zwarte mensen te weren dan laag-opgeleiden; dan minderbedeelden; dan niet-boeren.
Hoewel ik geneigd ben met ja te antwoorden, voelt dat wrang. Als linksig deugschepsel zou ik elke vorm van uitsluiting even verwerpelijk moeten vinden. Toch reageer ik geprikkelder op Wherewhitepeoplemeet dan op een datingsite die laagopgeleiden weert. Tegenstrijdig? Zeker. Ongemakkelijk? Sowieso, maar volgens mij zou het alarmerender zijn als denken over discriminatie dat niet was.