<div class="lead">
<p>In Landverrader laat Helmert Woudenberg overtuigend zien hoe zijn grootvaders politieke ideologie ontspoorde.</p>
</div>
<p>Toen de toneellampen aangingen zag Dick Woudenberg (87) zijn vader Jan op een brits in zijn isoleercel zitten. De beginscène van het solostuk <em>Landverrader</em>, vorige week donderdag, op het podium van de Haarlemse Toneelschuur was om meer dan één reden een betekenisvol moment.</p>
<p>Natuurlijk, de in <em>NRC Handelsblad</em> terecht door Kester Freriks met <a href="http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/02/15/onthullende-verradersmonoloog-zonder-valse-patheti-1590857">vier ballen</a> beloonde voorstelling gaat over de manier waarop het aanvankelijk nog redelijk onschuldige nationaal-socialisme van Jan Woudenberg ontspoorde. Hoe de directeur van een IJmuidense vishandel, als een van de tien kinderen van een melkboer opgegroeid in de Amsterdamse Jodenhoek, als <a href="https://www.youtube.com/watch?v=iVmp_APZKbw">leider</a> van de gelijkgeschakelde arbeidersbeweging geleidelijk steeds verder werd meegetrokken in het kwaad, tot hij een medeplichtige werd van het misdadigste regime van de twintigste eeuw.</p>
<p>Maar voor de goede verstaander schetste Jan Woudenberg, gespeeld door zijn kleinzoon, acteur en toneelschrijver Helmert, in die eerste scène in kort bestek ook de ondergang van zijn eigen nationaal-socialistische gezin. En daarmee het failliet van zijn opvoeding, zijn overtuiging, van alles wat hij belangrijk had gevonden in het leven van voordat hij in die cel belandde. Hij had na de Duitse nederlaag verkleed als soldaat geprobeerd te vluchten en zat nu gevangen in de Havenstraat. Als overtuigd nationaalsocialist en collaborateur van de Duitse bezetter wachtte hem mogelijk de doodstraf. Eerder was zijn kameraad Anton Mussert al geëxecuteerd en had kameraad Meinoud Rost van Tonningen, met wie hij voor de oorlog in de Tweede Kamerfractie van de NSB had gezeten, zichzelf over de balustrade van het Scheveningse Oranjehotel geworpen. Woudenbergs vrouw, zijn dochter en haar twee kinderen zaten net als hijzelf vast, zij het niet in een isoleercel maar in een kamp voor landverraders, waar ze niet zachtzinnig werden aangepakt. Zijn oudste zoon was kort na zijn vijfentwintigste verjaardag gesneuveld aan het Oostfront, tijdens gevechten met het Rode Leger in een van de Baltische staten. Diens vrouw was op Dolle Dinsdag zwanger naar Duitsland gevlucht en daar 21 jaar oud gestorven, kort nadat ze was bevallen van een zoon.</p>
<p>Die baby, een wees dus vrijwel vanaf zijn geboorte – volgt u het nog? – was dezelfde Helmert Woudenberg die nu op de planken stond in de rol van zijn landverraderlijke grootvader. De jongste zoon Dick Woudenberg, zestien ten tijde van de Duitse nederlaag, was als enige op vrije voeten gesteld na een kort verblijf in verschillende strafkampen. Als jongetje was hij lid geweest van de Jeugdstorm, zijn middelbare schooltijd had hij doorgebracht aan de Reichsschule in Valkenburg, waar de toekomstige nazi-elite werd opgeleid. En tenslotte was hij als scholier zonder enige gevechtservaring opgeroepen om samen met zijn klasgenoten in zijn schooluniform een poging te doen om de laatste resten van het Derde Rijk overeind te houden.</p>
<p>Nu keek Dick in een Haarlemse toneelzaal naar zijn neef Helmert, met zijn echte Woudenberghoofd, in de ijzersterke rol van zijn vader, zij het zonder diens typerende Amsterdamse accent. Die brits, die cel in het Huis van Bewaring – Dick Woudenberg was op deze winteravond in 2016 weer even terug in 1946 toen hij daar zijn vader na jaren weer zag, verslagen, achter tralies. En daar, op dat moment, wist hij pas heel zeker dat alles verloren was.</p>
<div class="info-box">
<p><a href="http://www.grunfeld.nl/productieextra/16/meer/56/speellijst/artiest.html">Landverrader</a>. Tekst, regie en spel: Helmert Woudenberg.<br />
Tour tot en met 21 mei 2016.</p>
</div>


Gerelateerd