<div class="lead">In zijn boek <i>What Art Is</i> zoekt Danto naar een nieuwe definitie van kunst. En geeft hij gaandeweg de individuele toeschouwer de kunst weer terug.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Toen Arthur Danto, de Amerikaanse kunstfilosoof en criticus van het weekblad <i>The Nation</i>, in 1984 ‘het einde van de kunst’ verkondigde, was dat natuurlijk even schrikken. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ook al was menigeen geschokt, reden was daar niet voor. Het was louter een objectieve constatering van een feit. Omdat Marcel Duchamp in 1917 een gewoon dagelijks, uit een fabriek afkomstig voorwerp tot kunst had verklaard, kon vanaf dat moment alles kunst zijn. Het voorwerp in kwestie (het is bijna te banaal om het nog in herinnering te brengen) was een urinoir, door Duchamp <i>Fontein</i> genoemd. Het was ‘ready-made’: het was kant en klaar, het hoefde alleen maar door de kunstenaar tot kunst te worden verklaard. </p>
<p>Dood was de kunst alleen in zijn oude betekenis van spiegel van de werkelijkheid. Kunst hoefde geen afbeelding (een representatie) meer te zijn van de werkelijkheid. Dat was de kunst geweest sinds Socrates kunst in <i>De Republiek</i> van Plato een spiegel had genoemd, en Leon Battista Alberti herhaalde dat nog eens in <i>Over schilderkunst</i> 1435 toen hij schreef dat er geen verschil moest zijn tussen wat je ziet als je naar een schilderij kijkt en wat je ziet als je door het raam naar buiten kijkt. </p>
<p>De <i>Fontein</i> van Duchamp kon alleen maar tot kunst worden omdat Duchamp er een verklarend verhaal bij vertelde, anders zou men het object alleen nemen voor wat het was: een urinoir. Dus verklaarde Duchamp dat hij hiermee de ‘goede smaak’ van de bourgeoisie wilde tarten, dezelfde bourgeoisie die zoveel jonge mannen naar de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog had gestuurd. Door de <i>Fontein</i> plat neer te leggen gaf hij er ook een duidelijke erotische betekenis aan. Ook wilde hij als dadaïst ‘de schoonheid’ een hak zetten. Hij vond niet dat kunst alleen maar over schoonheid ging. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Wat kunst is bevindt zich in het oog van de toeschouwer: die geeft betekenis aan wat hij ziet</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Duchamp staat met zijn <i>Fontein</i> aan de bron van de conceptuele kunst, de kunst die gebaseerd is op een idee, en meestal alleen betekenis heeft wanneer het verhaal van het idee erbij wordt verteld, anders tast de toeschouwer in het duister. Vandaar dat hedendaagse kunst vaak uitgelegd moet worden: wat je ziet geeft zijn betekenis niet meteen prijs. </p>
<p>Bijna dertig jaar na zijn essay ‘The End of Art’ herroept Danto nu zijn declaratie van het einde van de kunst en verklaart in zijn nieuwe boek <i>What Art Is</i> dat er wel degelijk criteria zijn die iets tot kunst maken en andere dingen niet. Er moeten ‘some overarching properties’ aan kunst zijn die universeel geldig zijn. Was kunst tot nu toe voor Danto een ‘open concept’ waarin alles een plaats kon krijgen, nu moet het voor hem ‘a closed concept’ zijn, iets waar niet zo maar alles in gestopt kan worden. </p>
<p>De alles omspannende eigenschap van kunst is volgens Danto dat een kunstwerk een ‘belichaming van betekenis’ is: ‘Works of art are embodied meanings’. Dat is een handzame en ruime definitie, maar maakt het concept ‘kunst’ niet minder open dan het was. En dat is maar goed ook. Wat kunst is bevindt zich in het oog van de toeschouwer: die geeft betekenis aan wat hij ziet. Hij maakt daarbij gebruik van alles wat het kunstwerk aan suggesties in de richting van die betekenis doet, maar uiteindelijk beslist hij als toeschouwer. Hij is het ook die over het kunstwerk een oordeel heeft, een onderwerp dat overigens bij Danto helemaal niet aan de orde komt. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Betekenis&#8217; suggereert dat er veel te vertellen valt, maar dat is vaak niet het geval</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De vraag wat kunst is deed zich eerst bij Duchamps urinoir voor, maar daarna nog eens heviger met de <i>Brillo Box</i> van Andy Warhol. Dat was ook maar een gewoon dagelijks voorwerp. Danto is getrouwd of heeft een levenslange verhouding met Warhols <i>Brillo Box</i>. Hij schreef er voor het eerst over in 1964. Daarna in boeken over Warhol en in <i>Beyond the Brillo Box</i> en <i>After the End of Art</i>. En nu weer in <i>What Art Is</i>. Hij heeft eindelijk het antwoord op de vraag of er verschil is tussen het kunstwerk de <i>Brillo Box</i> van Warhol en de Brillo Box uit de kartonnagefabriek. Danto’s antwoord is dat de <i>Brillo Box</i> van Warhol de ‘belichaming van een betekenis’ is. De Brillo Box van de fabriek is alleen maar een bedrukte doos waar Brillo pads in worden vervoerd. Warhol koos de Brillo Box omdat het een typisch Amerikaans, alledaags voorwerp is dat iedereen normaal over het hoofd ziet. </p>
<p>Bovendien is het grafisch ontwerp op de doos helemaal niet kwaad. Het ontwerp was afkomstig van James Harvey, die dit werk voor zijn brood deed, want hij was eigenlijk een abstract expressionistisch kunstenaar. Door de Brillo Box uit de veelheid van niet geziene voorwerpen te lichten, maakte Warhol het tot een icoon van het dagelijks leven, hij gaf het een culturele betekenis. Het voorwerp kreeg een gezicht, terwijl het daarvoor eigenlijk anoniem was. Het werd ‘pop art’ omdat het was ontleend aan het gewone, ‘populaire’ leven van iedereen.  </p>
<p>Onder kunstwerken als ‘belichamingen van betekenis’ kan veel vallen, maar er zijn veel kunstwerken met weinig betekenis, tenslotte is het <i>visuele</i> kunst. ‘Betekenis’ suggereert dat er veel te vertellen valt, dat er een verhaal aan vast zit, maar dat is heel vaak niet het geval, zeker niet bij abstracte kunst. Daarom moet ‘belichaming van betekenis’ ook veel diffusere kwalificaties kunnen omvatten, zoals ‘sterk’, ‘geïnspireerd’, ‘gedurfd’ of ‘origineel’. Ook kunnen werken wel betekenis hebben, maar die kan zo slap, dun of kitscherig zijn, dat nauwelijks van kunst gesproken kan worden. </p>
</p></div>
<figure id="post-34301 media-34301" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/08/58085a25-ad15-44d3-8e77-ce073a591ca2_danto2.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De definitie ‘kunst is belichaming van betekenis’ onttrekt zich aan de veel gehoorde omschrijving ‘kunst is wat de kunstwereld kunst noemt’. Door de definitie van Danto krijgt de individuele toeschouwer de kunst weer terug. <i>What Art Is</i> is overigens geen eenvoudig antwoord op de vraag wat kunst is. Danto is geen scherp denker, hij kan erg omslachtig zijn en zichzelf voor de voeten lopen door op de verkeerde moment zijpaden in te slaan. Hij waait breed uit en heeft het ook over de esthetische ideeën van Kant, Hegel en Wittgenstein en over de vraag of esthetische criteria wel op kunst toegepast kunnen worden. Aardig is dat Danto vijftig jaar over kunst schrijft, maar nog steeds op zoek is naar het antwoord op voor de hand liggende vraag wat kunst eigenlijk is.  </p>
<p><i>What Art Is</i> is uitgegeven door Yale University Press           </p>
</p></div>


Carel Peeters