Iedereen kent de filmpjes van zwermen spreeuwen die een hogere ziel lijken te hebben. Iedere afzonderlijke spreeuw reageert alleen maar op de spreeuwen die hij om zich heen ziet, en misschien ook op de grote schaduw die hij in zijn ooghoeken waarneemt, maar op een of andere manier wordt de gezamenlijke beweging steeds gecoördineerder en ontstaat er een schouwspel dat een roofvogel angst inboezemt.

https://www.vn.nl/product/vrij-nederland-nr-11-2018/

Iets soortgelijks geldt voor Zuid-Afrikaanse termieten die heuvels bouwen met hoogontwikkelde ventilatiesystemen, zonder dat er een plan, een tekening of een bouwopzichter is. ‘Stigmergie’ noemde de Belgische entomoloog Pierre-Paul Grassé het verschijnsel in 1959: een complexe gecoördineerde activiteit waarvoor geen planning nodig is, geen communicatie, geen gelijktijdige aanwezigheid, geen bewustzijn en geen leiding.

Ook mensen zijn in staat om in grote groepen indrukwekkende dingen te bouwen. Denk aan de piramides in Gizeh, het...