Ook meiden radicaliseren

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

Yvonne van de Meent

Hoe alcoholproblemen zich voortplanten

<div class="lead"><span class="03_Intro_Kapitaal">Nieuwkomers moeten zich in de schulden steken</span> om taalles te krijgen van onderbetaalde flexwerkers. Met een beetje pech komen ze in een volgepropte groep terecht met analfabeten en hoogopgeleiden door elkaar. Geen wonder dat nog niet de helft op tijd het inburgeringsexamen haalt.</div>
<p class="p_1">‘In Nederland bestaat de Wet inburgering. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) voert deze wet uit. Volgens de Wet inburgering bent u inburgeringsplichtig. U moet laten zien dat u genoeg weet van Nederland. Dat u de Nederlandse taal kent. En dat u kunt meedoen in de Nederlandse samenleving. U bent niet meer inburgeringsplichtig als u het inburgeringsexamen haalt.’</p>
<p class="tekst">De afgelopen drie jaar hebben bijna 53.000 nieuwkomers een brief van DUO ontvangen met deze mededeling. ‘U moet zelf inburgeren,’ gaat het in hetzelfde staccato verder. ‘Zelf leren en zelf hulp zoeken. Weet u nog niet genoeg over de Nederlandse taal? Weet u nog niet genoeg over het leven in Nederland? Dan kunt u een inburgeringscursus doen. Naar een cursus gaan en examen doen kost geld. Bij DUO kunt u geld lenen.’</p>
<p class="tekst"><q class="pull-left">Het lukt nog niet de helft van de nieuwkomers om in de drie jaar die ervoor staan het inburgeringsexamen te halen.</q></p>
<p>Sinds 2013 worden vluchtelingen en migranten niet meer door de gemeente waar ze wonen naar een gratis taalcursus gestuurd, maar moeten ze op eigen initiatief en op eigen kosten inburgeren. Die eigen verantwoordelijkheid zou ervoor zorgen dat nieuwkomers sneller integreren, was de gedachte van het kabinet-Rutte I – en vooral van gedoogpartner PVV. De introductie van marktwerking leverde bovendien een besparing van 330 miljoen euro per jaar op.</p>
<p>Maar van snel de taal leren en meedoen in Nederland komt niet veel terecht. Het lukt nog niet de helft van de nieuwkomers om in de drie jaar die ervoor staan het inburgeringsexamen te halen. Van de vluchtelingen haalt zelfs maar dertig ivaocent het examen op tijd, blijkt uit voorlopige cijfers die minister Asscher van Sociale Zaken half april naar de Tweede Kamer stuurde.</p>
<p>Begin februari schetste Asscher nog een veel optimistischer beeld, maar met deze nieuwe cijfers in de hand moet hij toegeven dat de situatie ‘zorgwekkend’ is. Pas 5460 van de 53.000 nieuwkomers die sinds 2013 zijn aangekomen, hebben aan de inburgeringsplicht voldaan. Er zijn dus nog meer dan 47.000 inburgeraars bezig. En er zitten ook nog 16.000 vluchtelingen met een verblijfsvergunning in asielzoekerscentra die nog moeten beginnen aan een taalcursus. Er is dus een enorm inburgeringsstuwmeer ontstaan.</p>
<h5>Doolhof</h5>
<p class="tekst">Inburgeraars kunnen bij DUO maximaal tienduizend euro lenen om een taalcursus in te kopen, mits ze aankloppen bij een aanbieder met het keurmerk van de stichting Blik op Werk. Hoewel vluchtelingen hun lening niet hoeven terug te betalen als ze het inburgeringsexamen op tijd halen, speelt leenangst wel een rol bij hun vertraagde inburgering, denkt Dorine Manson, directeur van VluchtelingenWerk Nederland. ‘Vluchtelingen moeten zich vaak al in de schulden steken om hun huis in te richten en zijn niet zo snel geneigd om nog eens vijf- of tienduizend euro te lenen voor een inburgeringscursus. Ze komen bovendien in een doolhof van regeltjes terecht als ze een lening willen afsluiten en moeten informatie over inburgeringscursussen van Nederlandse sites halen. Zonder hulp lopen ze echt vast in een ondoordringbaar woud.’</p>
<p><q class="pull-right">Je kunt van vluchtelingen niet verwachten dat ze zelf een inburgeringstraject uitstippelen</q></p>
<p>‘Natuurlijk mislukt het inburgeringsbeleid, dat hadden we van tevoren kunnen weten,’ stelt Madelon Kloosterboer, die vorig jaar een prijswinnende masterscriptie schreef waarin ze de veronderstellingen achter het beleid tegen het licht houdt. ‘In de wet gaat men er bijvoorbeeld vanuit dat een nieuwkomer mensen om zich heen heeft die Nederlands spreken en die weten hoe de inburgering werkt. Dat geldt misschien voor huwelijksmigranten, maar een vluchteling die net uit een asielzoekerscentrum komt, heeft geen netwerk. Die staat er alleen voor.’</p>
<p>Kloosterboer liep tijdens haar studie een half jaar stage op een azc en zag daar dat vluchtelingen niet in staat zijn zelf verantwoordelijkheid voor hun inburgering te nemen. ‘Asielzoekers die nog geen status hebben, worden geleefd. Ze moeten zich aan allerlei regeltjes van IND en COA houden en hebben amper iets te doen. Dat maakt vluchtelingen passief. Maar als ze het azc verlaten, verandert alles op slag. Dan worden ze ineens geacht op eigen initiatief aan hun inburgering te beginnen, terwijl ze meestal nog geen woord Nederlands spreken.’</p>
<p>‘Je kunt van vluchtelingen niet verwachten dat ze zelf een inburgeringstraject uitstippelen,’ vindt ook Rita Verbelen, vrijwilliger bij VluchtelingenWerk Ede. Zij verzorgt twee keer in de week een inburgeringsspreekuur dat altijd vol zit. Er zijn wel vluchtelingen die zelf een taalcursus uitzoeken via de Blik op Werk-site en zelf een DUO-lening aanvragen. De jonge Syriër die in het azc al een beetje Nederlands had geleerd met een taal-app bijvoorbeeld. Hij ontdekte zelf een kleine taalschool in Arnhem die een intensieve cursus aanbiedt voor hoogopgeleiden. Maar de meeste vluchtelingen komen met de brief van DUO naar VluchtelingenWerk. ‘Omdat ze ’m niet kunnen lezen,’ aldus Verbelen. Ze hebben veel hulp nodig omdat de informatie op de DUO-website alleen in het Nederlands en Engels wordt gegeven. ‘Bovendien hebben veel vluchtelingen geen computer, want van het inrichtingsbudget mogen ze die officieel niet kopen.’</p>
<p>Verbelen belt elk spreekuur wel een keer met DUO over de interpretatie van de regels. En om fouten recht te zetten, want DUO maakt nogal eens fouten. Het systeem is ook veel te complex, vindt ze. Vluchtelingen sluiten officieel een lening af, maar hoeven niets terug te betalen als ze het inburgeringsexamen halen. En als ze na een aantal herexamens hun diploma nog niet gehaald hebben, maar kunnen aantonen dat ze zeshonderd uur naar cursus zijn geweest, wordt hun schuld ook kwijtgescholden. ‘Daarom vertel ik vluchtelingen niet dat ze een schuld opbouwen, want dat is in de praktijk ook niet zo. Het schrikt alleen maar af. De meeste vluchtelingen willen graag zo snel mogelijk naar school om Nederlands te leren. Maar ze hebben wel een zetje in de goede richting nodig.’</p>
<h5>Gratis laptop</h5>
<p class="tekst">VluchtelingenWerk heeft daarom een legertje vrijwilligers op de been om inburgeraars op weg te helpen. Dat wekt argwaan bij commerciële taalscholen. VluchtelingenWerk biedt zelf namelijk ook inburgeringscursussen aan, omdat er op het platteland, waar de groepen moeilijk vol te krijgen zijn, gaten in het aanbod dreigden te vallen. Mede dankzij de snelle toename van het aantal asielzoekers is VluchtelingenWerk uitgegroeid tot een grote aanbieder die vijftien tot twintig procent van de markt in handen heeft.</p>
<p>Omdat VluchtelingenWerk een vrijwilligersorganisatie is, huurt ze meestal docenten in via een grote commerciële taalaanbieder: NLtraining in de Randstad en Quality Communication en Totaal in het oosten en zuiden van het land. Die drie danken een aanzienlijk deel van hun omzet aan deze constructie. Kleinere taalscholen voelen zich daardoor buitenspel gezet. Ten onrechte, vindt Rita Verbelen. ‘Onze taalschool is een aparte organisatie binnen VluchtelingenWerk. En vrijwilligers zorgen er echt niet voor dat eerst onze eigen cursussen vol zitten. Ze kijken naar wat goed is voor de cliënt.’</p>
<p>Aan inburgeraars die hun DUO-lening opnemen, is goed te verdienen en dat heeft een groeiend aantal ondernemers in de gaten. ‘Van tienduizend euro kun je in het reguliere onderwijs iemand twee jaar fulltime lesgeven,’ stelt Simon Verhallen, bestuurslid van de beroepsvereniging van docenten Nederlands als tweede taal (NT2) en nestor van het vak. Geen wonder dat er elke maand taalscholen met een Blik op Werk-keurmerk bijkomen. ‘Begin 2015 waren het er negentig, begin dit jaar honderddertig,’ vertelt bestuurslid Lidy Schilder. En eind april stond de teller al op 144.</p>
<p>Met een gratis laptop, diplomagarantie of kortingen op de toch al scherpe prijzen proberen taalscholen inburgeraars te verleiden hun DUO-lening bij hen te besteden. Het leenbedrag krijgen vluchtelingen en migranten overigens niet op hun eigen bankrekening gestort. De taalaanbieder declareert elk kwartaal de in het contract overeengekomen cursusprijs bij DUO. Om te voorkomen dat een ondernemer in één keer tienduizend euro incasseert en met de noorderzon vertrekt, keert DUO maximaal 1250 euro per keer uit.</p>
<p>Standaardtrajecten zijn er niet, daardoor lijkt het inkopen van een inburgeringscursus op het aanschaffen van een belbundel. Er worden cursussen aangeboden voor 875 euro, maar er zijn ook trajecten die 7900 euro kosten. De cursusduur loopt uiteen van 13 tot 64 weken en cursisten kunnen kiezen voor een, twee, drie of vier keer per week les, in groepjes van negen, twaalf of vijftien deelnemers. Een les kan drie uur duren, maar ook 2,5 of twee uur. En dan zijn er nog aanbieders die losse lesuren verkopen, individuele begeleiding aanbieden of online cursussen – met of zonder begeleiding via Skype.</p>
<p>De Blik op Werk-site biedt inburgeraars die door de bomen het bos niet meer zien weinig houvast. Op de site zijn slagingspercentages en tevredenheidsscores te vinden, maar over de cursussen zelf wordt geen informatie gegeven. ‘Dat zat ook niet in de opdracht die wij van het ministerie hebben kregen,’ stelt Lidy Schilder. ‘Wij kijken in de eerste plaats of het contract dat inburgeraar en cursusaanbieder sluiten naar behoren wordt uitgevoerd. Of er gewerkt wordt met gecertificeerde NT2-docenten, of er een klachtenregeling is. En we gaan ervan uit dat de kwaliteit van het onderwijs in orde is als de eindgebruiker tevreden is en het slagingspercentage voldoet aan de norm.’</p>
<figure id="post-326226 media-326226" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Inburgering2_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Inburgering2_preview-320x401.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/05/Inburgering2_preview-640x801.jpg 640w" alt="" /><figcaption>Illustratie: Elise van Iterson</figcaption></figure>
<h5>Volgepropte groepen</h5>
<p class="tekst">Aan de uitvoering van het onderwijs worden geen eisen gesteld. Hoeveel lessen een cursist voor 1250 euro moet krijgen, ligt bijvoorbeeld nergens vast. ‘Het kan dus voorkomen dat een aanbieder 1250 euro per kwartaal declareert terwijl een cursist een flink deel van de tijd achter de computer wordt gezet,’ stelt Simon Verhallen. ‘Of er wordt gewerkt met groepen van 24 inburgeraars die les krijgen van een gecertificeerde docent en twee vrijwilligers die fungeren als klassenassistent. Er zijn natuurlijk opleidingsinstituten die hun onderwijs prima hebben georganiseerd, maar het Blik op Werk-keurmerk scheidt het kaf niet van het koren.’</p>
<p>Terwijl de commerciële taalscholen in feite met publiek geld werken. De DUO-lening wordt immers omgezet in een gift als de cursist op tijd is ingeburgerd. ‘De overheid betaalt, maar stelt geen voorwaarden aan de financiering, zoals in de rest van het onderwijs gebruikelijk is,’ stelt Verhallen. ‘In het voortgezet onderwijs is precies geregeld hoeveel uur kinderen in de klas moeten zitten en hoe groot de klassen zouden moeten zijn. En is er een inspectie die dat controleert. Daarvan is bij inburgering dus geen sprake.’</p>
<p>De voorbeelden van Verhallen zijn niet uit de lucht gegrepen, blijkt uit interviews met twintig ervaren NT2-docenten die allemaal voor meerdere taalscholen hebben gewerkt. ‘Het is een erg commerciële sector waarin ondernemers opereren die in inburgeraars een goede markt zien,’ stelt Mieneke Demirdjian, die vijf jaar voor de klas stond bij NLtraining en nu voor Sagènn werkt. ‘De groepen worden volgepropt. Officieel zitten er vijftien cursisten in, maar er staan er vaak twintig op de lijst. Omdat er onderweg ook weer veel cursisten afvallen.’ Tijdens de les wordt een deel van de cursisten achter de computer gezet, weet Demirdjian. ‘Dat doe ik zelf ook. Ik splits de groep in tweeën en laat één deel in twee- of drietallen oefenen. Met de andere helft ga ik zelf aan de slag. Dat kan niet anders, want in zo’n grote groep heb je te veel niveauverschillen om klassikaal les te geven.’</p>
<p>Om de groepen vol te krijgen, worden hoogopgeleiden en laagopgeleiden bij elkaar gezet, stelt Oda Veldhuyzen van Zanten die via Quality Communication bij VluchtelingenWerk in Harderwijk werkt. ‘Ik heb te maken met vier of vijf verschillende taalniveaus in de klas, van analfabeten tot cursisten die op het hoogste niveau staatsexamen doen. Ik heb wel twee klassenassistenten op een groep van vijftien cursisten, maar dat zijn vrijwilligers die geen NT2-achtergrond hebben. Die moet je dus heel goed begeleiden en dat vraagt erg veel voorbereiding, die nauwelijks wordt vergoed.’</p>
<h5>Sluitpost</h5>
<p class="tekst">Hard werken, een moeilijke doelgroep en een schamele beloning; NT2-docenten zijn de sluitpost op de begroting van de taalaanbieders. Tien jaar geleden, toen gemeenten nog verplicht waren inburgeringscursussen in te kopen bij ROC’s, hadden NT2-docenten een normaal betaalde onderwijsbaan. Maar sinds de inburgering het terrein is geworden van private ondernemers zijn het flexwerkers die nauwelijks de kost kunnen verdienen met lesgeven. Het zijn vrouwen met een warm hart voor vluchtelingen en een partner met een goede baan; 65-plussers die hun pensioen aanvullen en freelance journalisten of muzikanten die met een paar inburgeringslessen erbij net een minimuminkomen bij elkaar weten te schrapen.</p>
<p><q class="pull-left">Geef het geld voor inburgering weer terug aan gemeenten.</q></p>
<p>Natuurlijk zijn er taalscholen die NT2-docenten een fatsoenlijke betaalde baan bieden. Fiolet Taaltraining met drie vestigingen in Noord-Holland, heeft vorig jaar dertig freelancedocenten in dienst genomen. ‘Er is heel veel werk en om dat goed uit te voeren heb ik een hecht team nodig waarin de neuzen dezelfde kant opstaan. Dat lukt niet met zzp’ers die allemaal voor meerdere opdrachtgevers werken,’ legt mede-eigenaar Monique Schoorl uit.</p>
<p>Maar de grote taalaanbieders die vaak honderd tot honderdvijftig docenten aan het werk hebben, zetten alleen zzp’ers en oproepkrachten voor de klas. De beroepsvereniging van NT2-docenten heeft becijferd dat zzp’ers 50 tot 55 euro per uur nodig hebben om uit te komen op een salaris dat vergelijkbaar is met een docent in het reguliere onderwijs. In de praktijk krijgen zzp’ers 28 tot 35 euro per uur.</p>
<p>Voor oproepkrachten met een tijdelijk contract liggen de bruto uurtarieven tussen de 14 en 18 euro. Dat lijkt schappelijk – het wettelijk minimum uurloon zit net onder een tientje – maar het probleem is dat flexdocenten alleen de uren die ze voor de klas staan uitbetaald krijgen. Ze zijn al blij met een betaald uurtje voorbereiding per lesblok van drie uur. Terwijl docenten in het voortgezet onderwijs maximaal 750 uur per jaar voor de klas staan, 45 procent van hun werktijd.</p>
<p>‘We zijn terug in negentiende eeuw,’ vindt NT2-docent Herma Hoeve die bij drie verschillende opdrachtgevers werkt en ook inburgeringscursussen geeft. Ze staat op het ogenblik drie ochtenden, twee middagen en vier avonden voor de klas. Met de niet-betaalde voorbereidingsuren erbij werkt ze vijftig uur in de week. ‘Ik kan ervan leven, maar dit is eigenlijk gekkenwerk. Er zit ook totaal geen continuïteit in. Als een groep niet vol zit, heb je geen werk.’</p>
<p>Taalcursusaanbieders bestrijden dat er sprake is van onderbetaling. ‘Docenten kunnen bij ons een prima boterham verdienen,’ stelt Jeroen Prins, directeur van NLtraining, die veel docenten aan VluchtelingenWerk uitleent. ‘Ik heb ook mannen voor de klas die kostwinner zijn.’ Die werken dan wel negen of tien dagdelen en dat lukt alleen als ze ook in de avonduren werken, geeft Prins toe.</p>
<p>Werkzekerheid hebben zijn docenten ook. Na twee tijdelijke contracten krijgen oproepkrachten een vaste baan aangeboden. ‘Dat is pas sinds kort,’ geeft Prins toe. ‘Er dreigt een enorm tekort aan NT2-docenten, daarom gaan we ze meer aan ons binden.’ Zo’n tien procent van de 150 docenten bij NL-training heeft al een vaste baan, stelt Prins. Waarmee hij een kleine vaste aanstelling bedoelt, voor twee of drie dagdelen, die uitgebreid kan worden met flexuren als er meer werk is. ‘Daar kan je van alles van vinden,’ stelt hij. ‘Maar meer is er in deze markt niet mogelijk. Wij weten niet hoeveel inburgeraars we zullen trekken en we kunnen geen docenten betalen als er geen werk is.’</p>
<h5>Principieel onjuist</h5>
<p class="tekst">De zorgwekende cijfers die minister Asscher half april presenteerde zijn aanleiding voor een onderzoek dat een paar maanden in beslag neemt. Terwijl volgens betrokkenen al duidelijk is dat het ‘inburgeren op eigen kosten’ de oorzaak van het debacle is. In 2012, toen de gemeenten nog verantwoordelijk waren voor de inburgering, slaagden nog ruim 17.000 nieuwkomers voor het inburgeringsexamen. Vorig jaar is dat teruggelopen naar 5200.</p>
<p>Dorine Manson van VluchtelingenWerk vindt dat Asscher de problemen al veel te lang voor zich uitschuift. ‘Wij zeggen: stop met die leningen en geef het geld voor inburgering weer aan de gemeenten. Want je kunt toch niet anders dan concluderen dat er met dit systeem precies het tegenovergestelde wordt bereikt van wat de bedoeling is: nieuwkomers zo snel mogelijk laten integreren.’</p>
<p>Bovendien vindt zij het – net als Simon Verhallen – principieel onjuist dat er een systeem is gecreëerd waarin ondernemers geld verdienen aan inburgeringscursussen die via een omweg met belastinggeld betaald worden. ‘Er is een consumentenmarkt gecreëerd met publiek geld.’ Een gemankeerde markt waarop inburgeraars de weg kwijtraken en docenten worden onderbetaald.</p>
<p><span class="Cursief">Met medewerking van Tricia Bots</span>.</p>
<p class="onderschrift">


‘Natuurlijk mislukt het inburgeringsbeleid, dat hadden we kunnen weten’

<div class="lead">De verwachtingen van de voorscholen zijn torenhoog en er wordt ook flink geld in gestoken. Maar of het ook echt werkt, is niet helemaal duidelijk. Sterker nog, het effect lijkt zelfs negatief te zijn. Maar dat wil niemand horen. &#8216;We willen allemaal dat het werkt.&#8217;</div>
<div class="info-box">
<p>Dit stuk stond op 13 januari in de papieren Vrij Nederland.</p>
</div>
<p class="p_1">Acht peuters zitten om de tafel hun tussendoortje op te eten. Peuterleidsters Saskia en Yolanda en vrijwilligster Sandra zorgen ervoor dat het eten in de mondjes gaat en niet op de grond terecht komt. Plaats van handeling is peuterspeelzaal de Speeldoos in Geldermalsen.</p>
<p class="tekst">Jesse heeft zijn hapje als eerste op. ‘Ik ben bijna jarig,’ meldt hij opgetogen. ‘Dan ga ik naar school.’ De rest van de groep is minder spraakzaam. Ze zitten stilletjes te wachten op Asmina, die treuzelt met haar eten. Ze heeft een veel te grote bak met rijst en vlees voor zich waar ze nog een paar hapjes van moet nemen. Als Asmina zover is, mogen de jasjes aan en gaan de peuters met Yolanda meer naar buiten. ‘Niet rennen, rustig lopen,’ waarschuwt ze.</p>
<p>Terwijl ze de etensresten opveegt, vertelt Saskia dat ze vanmiddag met Puk &amp; Ko hebben gewerkt, een educatief programma om de taalontwikkeling te stimuleren. De leidsters hebben gesprekjes met de kinderen gevoerd over het thema herfst en genoteerd welke woorden ze al kennen en welke nog niet. Straks, als de peuters naar huis zijn, zet Saskia alles in de computer. Het digitale volgsysteem waar de peuterspeelzaal sinds kort mee werkt, geeft aan op welk ontwikkelingsniveau een kind zit en welke vervolgactiviteiten de leidsters het beste kunnen aanbieden om hun taalontwikkeling te stimuleren.</p>
<p>De kinderen in de middaggroep van de Speeldoos zijn ‘doelgroepkinderen’ of ‘gewichtenleerlingen’, zoals achterstandspeuters in het beleidsjargon worden genoemd. Ze volgen een voorschools programma omdat ze het risico lopen met een taalachterstand aan de basisschool te beginnen, een achterstand die ze meestal niet meer inlopen. Het zijn kinderen die opgroeien in een kansarm milieu waar weinig wordt voorgelezen, gespeeld en gepraat.</p>
<div class="figure--left">
<figure id="post-311885 media-311885" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/01/05-1_preview.jpg" alt="" /><figcaption>Illustratie: Tammo Schuringa</figcaption></figure>
</div>
<p>In Geldermalsen, een gemeente met 26.000 inwoners in de Betuwe, horen 57 van de 420 kinderen van tweeënhalf tot vier jaar tot de risicogroep. Er zitten kinderen van vluchtelingen tussen, zoals de Koerdische Asmina die geen woord Nederlands sprak toen ze een half jaar geleden voor het eerst bij de Speeldoos kwam. Maar ook peuters met ouders van Marokkaanse of Turkse afkomst die hier geboren zijn, maar thuis geen Nederlands spreken. En kinderen van laagopgeleide Nederlanders die niet weten hoe ze hun kind moeten stimuleren of te veel in beslag worden genomen door heel andere zaken.</p>
<p class="tekst">Gemiddeld ontvangen gemeenten 13.300 euro per achterstandskind, ruim twee keer zoveel als voor een basisschoolleerling.</p>
<p>‘Er is vaak veel meer aan de hand dan een taalprobleem, je schrikt af en toe van de sociale problematiek,’ vertelt peuterspeelzaalcoördinator Mariëlle Wilbrink. Huiselijk geweld, drugsverslaving, huwelijksproblemen, schulden, het komt allemaal voor in Geldermalsen en de tien dorpen die tot de gemeente behoren.</p>
<h5>Bijna gratis</h5>
<p class="tekst">De voor- en vroegschoolse educatie (VVE) is in 2000 van start gegaan. Gemeenten moeten ervoor zorgen dat achterstandpeuters een educatief programma kunnen volgen (voorschool), basisscholen zijn verantwoordelijk voor het bijspijkeren van achterstandskleuters (vroegschool). Gemeenten kopen VVE-plaatsen in bij peuterspeelzalen en kinderdagverblijven die werken met een erkend VVE-programma en leidsters in dienst hebben die een speciale VVE-training hebben gevolgd. Het consultatiebureau bepaalt welke kinderen in aanmerking komen voor een plaatsje op de voorschool. Kinderen die zijn doorverwezen, worden vier dagdelen per week bijna gratis opgevangen. In Geldermalsen betalen ouders 25 euro per maand ofwel 62 cent per uur. Een schijntje; in de commerciële kinderopvang is het uurtarief al gauw tien keer zo hoog.<br />
De voorschool wordt dan ook zwaar gesubsidieerd. Gemeenten krijgen jaarlijks 360 miljoen euro van het ministerie van Onderwijs voor voorschoolse educatie. Dat geld wordt verdeeld op basis van het aantal kinderen met laagopgeleide ouders in een gemeente. Volgens de Onderwijsinspectie waren er in peiljaar 2012 ruim 27.000 van die ‘gewichtenpeuters’. Gemiddeld ontvangen gemeenten dus elk jaar zo’n 13.300 euro per achterstandskind, ruim twee keer zoveel als er wordt uitgetrokken voor een basisschoolleerling.</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right">Gemiddeld ontvangen gemeenten 13.300 euro per achterstandskind, ruim twee keer zoveel als voor een basisschoolleerling.</q></p>
<p class="tekst">De forse investeringen worden gelegitimeerd met Amerikaans onderzoek waaruit zou blijken dat achterstandskinderen die een <span class="Cursief">preschool</span> hebben bezocht vaker de middelbare school afmaken, minder vaak werkloos zijn, meer verdienen en minder vaak in de criminaliteit belanden dan kinderen die niet naar de voorschool zijn geweest. Elke dollar die we investeren in de voorschoolse periode levert een maatschappelijk rendement op van zeven dollar, stelt de Amerikaanse hoogleraar en Nobelprijswinnaar James Heckman. Een stelling die in Nederland tot absolute waardheid is verheven.</p>
<h5>Inconvenient truth</h5>
<p class="tekst">Maar die Amerikaanse belofte is in Nederland nooit waargemaakt. Geert Driessen, onderzoeker bij het ITS van de Radboud Universiteit, houdt zich al ruim dertig jaar bezig met onderwijsachterstandsbeleid. Hij zou heel graag melden dat de miljarden die de afgelopen vijftien jaar aan de voorschool zijn uitgegeven hebben geleid tot minder achterstanden, maar uit onderzoek dat de universiteit vorig jaar publiceerde, blijkt dat achterstandskinderen die hebben deelgenomen aan een VVE-programma het in groep 5 niet beter doen dan vergelijkbare kinderen die geen VVE hebben gevolgd. Sterker nog, VVE lijkt eerder een negatief effect te hebben. ‘Bij VVE-kinderen ging de taalvaardigheid minder vooruit dan de taalvaardigheid van kinderen die niet op de voorschool hebben gezeten,’ aldus Driessen.</p>
<p>Die uitkomst is in lijn met ander onderzoek. Ruben Fukkink, bijzonder hoogleraar kinderopvang bij de Universiteit van Amsterdam, publiceerde begin november een meta-analyse van eenentwintig Nederlandse studies naar het effect van de voorschool. Het resultaat blijkt ‘kleiner dan klein’ en is ‘statistisch gezien nul’. Maar die scherpe conclusie durven de onderzoekers zelf meestal niet te trekken, stelt Fukkink. ‘Het is een taboe, een <span class="Cursief">inconvenient truth</span>, want we willen allemaal dat het wel werkt.’</p>
<p>Paul Leseman, hoogleraar educatie en pedagogiek bij de Universiteit Utrecht, claimt dat uit zijn nog niet gepubliceerde onderzoek blijkt dat achterstandskinderen wel baat hebben bij de voorschool. In opdracht van het ministerie van Onderwijs volgt zijn onderzoeksgroep de ontwikkeling van ongeveer drieduizend kinderen die in 2008 zijn geboren. De eerste analyses wijzen uit dat doelgroepkinderen tijdens de voorschoolse periode meer dan de helft van hun achterstand inhalen. ‘Dat is echt een groot effect,’ stelt de hoogleraar.</p>
<div class="figure--right">
<figure id="post-311883 media-311883" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/01/03-1_preview.jpg" alt="" /><figcaption>Illustratie: Tammo Schuringa</figcaption></figure>
</div>
<p>Maar het inhaaleffect is niet toe te schrijven aan VVE, geeft hij toe. Achterstandskinderen die naar de reguliere opvang gaan, halen hun achterstand bijna net zo hard in: ‘VVE zorgt maar voor een kleine plus.’ Dat komt volgens de hoogleraar doordat gewone peuterspeelzalen en kinderdagverblijven niet zoveel verschillen van de voorschool. In de VVE gaat een groot deel van de tijd op aan vrij spel en groepsactiviteiten als met z’n allen zingen, waar achterstandskinderen weinig aan hebben. Ook gaat er veel tijd verloren met ‘getreuzel, wachten op elkaar en jassen en schoenen aantrekken’. Daardoor blijft er maar weinig tijd over voor geplande educatieve activiteiten. De meerwaarde van de voorschool zit volgens hem niet in de programma’s die worden aangeboden, maar in het feit dat achterstandskinderen die anders niet naar een peuterspeelzaal waren gegaan er nu wel zitten.</p>
<p>Maar wie gaan er eigenlijk naar de voorschool? Uit onderzoek van Geert Driessen blijkt dat er steeds meer kinderen zitten die helemaal niet uit een kansarm milieu komen. Gemeenten bepalen zelf wie er in aanmerking komt voor een VVE-plaats en rekken de definitie steeds verder op. Zeker grote gemeenten die veel geld te besteden hebben. Daar kan het voorkomen dat een hoogopgeleid Spaans/Nederlands stel een plaatsje op de voorschool in de schoot geworpen krijgt vanwege de afwijkende thuistaal.</p>
<p>Ook gebruiken veel gemeenten naast het opleidingsniveau van ouders gezinsproblemen als indicator, waardoor kinderen van drugsverslaafden, psychiatrische patiënten en gescheiden stellen ook tot de doelgroep horen. ‘Daar zitten steeds meer kinderen met gedragsstoornissen en leerproblemen tussen,’ stelt Driessen. Dat verklaart volgens hem waarom de voorschool niet erg effectief is. ‘Peuterleidsters zijn helemaal niet opgeleid om deze zorgleerlingen te begeleiden en de programma’s waarmee ze werken, zijn ook niet afgestemd op deze problematiek.’</p>
<h5>Reformatorische ouders</h5>
<p class="tekst">Maar het verwateren van de doelgroep ligt niet alleen aan de gemeenten. Er zijn ouders die het consultatiebureau onder druk zetten een indicatie af te geven, weet Driessen: ‘Want dan krijgen ze bijna gratis kinderopvang.’ Dat komt inderdaad voor, stelt verpleegkundige Nel Stout van het consultatiebureau in Geldermalsen. ‘De financiën spelen sinds de crisis een grotere rol. Er zijn kinderen met laagopgeleide ouders waar niks mee aan de hand is. Maar als die ouders toch een VVE-plaats willen, hebben ze daar formeel recht op, terwijl ze wel een plaats bezet houden van een kind die het wel nodig heeft.’</p>
<p>En er zijn genoeg kinderen die wel op de voorschool zouden moeten zitten, maar er niet naartoe gaan. In Geldermalsen volgde op 1 mei 2015 bijvoorbeeld nog niet de helft van de geïndiceerde peuters een VVE-programma. Loes Minnema, beleidsmedewerker bij de gemeente, hoopt dat het er nu wat meer zijn. Tot september werd alleen in Geldermalsen, Beesd en Tricht voorschoolse educatie aangeboden. Een probleem voor ouders uit andere dorpen omdat ze vaak geen vervoer hebben en ook niet altijd kunnen fietsen. Inmiddels kunnen de speelzalen in vier andere dorpen ook voorschoolse educatie aan door met halve groepen te werken, waardoor er maar één VVE-leidster nodig is.</p>
<p>Maar daarmee zijn nog lang niet alle achterstandkinderen in Geldermalsen bereikt. ‘We hebben hier veel reformatorische ouders en die vinden dat kinderen tot vier jaar bij hun moeder thuis horen te zijn,’ vertelt verpleegkundige Stout. ‘Die ouders zijn er nog wel van te overtuigen dat de peuterspeelzaal goed is voor de ontwikkeling van hun kind, maar dan vinden ze een ochtendje per week echt genoeg. Vier dagdelen VVE vinden ze te veel van het goede.’</p>
<p><q class="pull-left">En dan zijn er nog de ouders die niet willen dat hun kind &#8216;tussen de buitenlanders komt te zitten&#8217;.</q></p>
<p>En dan zijn er nog de Nederlandse ouders die niet willen dat hun kind ‘tussen de buitenlanders komt te zitten die helemaal geen Nederlands spreken’, vertelt Stout. Als daar kinderen tussen zitten met flinke problemen, probeert ze de ouders toch over te halen en dat lukt soms, maar alle achterstandskinderen naar de peuterspeelzaal dirigeren, gaat haar nooit lukken, beseft ze. ‘Je kunt het nu eenmaal niet verplichten.’</p>
<p>De situatie in Geldermalsen is niet uniek en doet zich op veel grotere schaal in andere gemeenten voor. De Onderwijsinspectie constateert in haar laatste jaarverslag dat er landelijk voldoende VVE-plaatsen beschikbaar zijn, maar of die plaatsen ook door doelgroepkinderen bezet worden, is onduidelijk. Gemeenten hebben dat zelf niet goed in beeld. Maar dat een flink deel van de achterstandskinderen niet naar de voorschool gaat, is af te leiden uit CBS-cijfers. Bijna veertig procent van de twee- en driejarigen met ouders in de laagste inkomenscategorie gaat niet naar een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. En dus ook niet naar een voorschoolse voorziening.</p>
<h5>Allemaal een goede start</h5>
<p class="tekst">Vier van de tien achterstandkinderen gaan dus niet naar de voorschool en de zes die wel gaan hebben er weinig baat bij. En dat kost jaarlijks 361 miljoen euro. Je zou verwachten dat daar consequenties aan zouden worden verbonden, maar het geloof in het heil van de voorschool is niet zo makkelijk te stuiten. ‘Er is grote consensus over de opvatting dat investeringen in de eerste levensjaren van een kind cruciaal zijn voor de verdere ontwikkeling,’ schrijft de Onderwijsraad in een deze zomer uitgebracht advies aan de Tweede Kamer.</p>
<p>Om alle jonge kinderen een goede start te geven, moet de versnippering in de voorschoolse opvang aangepakt worden, stelt de raad. Want die versnippering zorgt voor de matige kwaliteit en bereik. De raad pleit voor een door de overheid gesubsidieerde voorschoolse voorziening waar alle peuters vijf dagdelen per week terecht kunnen. Dat vraagt om een extra investering van een half miljard euro per jaar, bovenop de miljard euro per jaar die de overheid nu al uitgeeft aan kinderopvangtoeslagen, peuterspeelzalen en voorschoolse educatie.</p>
<p>Maar dat is het dubbel en dwars waard, vindt de raad. Want zo’n integraal kindcentrum zorgt er niet alleen voor dat alle jonge kinderen vijf ochtenden of middagen per week kunnen doorbrengen in een stimulerende omgeving, het maakt ook een einde aan de voortschrijdende sociale segregatie. Nu komen kansrijke en kansarme kinderen al op tweeënhalfjarige leeftijd in gescheiden werelden terecht. Kinderen van hoogopgeleide tweeverdieners gaan naar de kinderopvang en kinderen uit de lagere sociale milieus naar de peuterspeelzaal. Terwijl onderzoek juist laat zien dat achterstandspeuters in gemengde groepen sneller vooruit gaan.</p>
<p><q class="pull-right">Bijna 40 procent van de peuters met ouders in de laagste inkomenscategorie gaat niet naar een voorschoolse voorziening.</q></p>
<p>Hoewel er geen kabinetsplannen zijn waarin een half miljard per jaar wordt vrijgemaakt voor gratis voorschoolse educatie, zijn grote gemeenten er alvast mee begonnen. In Rotterdam krijgen alle peuters recht op twee halve dagen per week voorschoolse opvang; achterstandkinderen krijgen een halve tot een hele dag extra. In Amsterdam krijgen ook alle peuters een ontwikkelingskans, ‘ongeacht het opleidingsniveau van hun ouders of de dikte van hun portemonnee,’ kondigde de gemeente in augustus aan. ‘Dat betekent dat de Amsterdamse voorscholen hun focus verleggen van het bestrijden van taalachterstanden naar het stimuleren van ontwikkeling van alle jonge kinderen.’</p>
<p>Ook de gemeente Emmen, waar nu maar de helft van de achterstandskinderen naar de voorschool gaat, werkt aan gratis peuteronderwijs. De wethouder hoopt daarmee de ouders te verleiden die nu niet willen dat hun kind naar de voorschool gaat omdat het dan een achterstandsstempeltje krijgt. Dat stigma ben je kwijt als de voorschool een voorziening is voor alle peuters.</p>
<h5>Opvang voor ons soort mensen</h5>
<div class="figure--right">
<figure id="post-311881 media-311881" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/01/03-3_preview.jpg" alt="" /><figcaption>Illustratie: Tammo Schuringa</figcaption></figure>
</div>
<p class="tekst">Het klinkt sympathiek, maar het gaat waarschijnlijk niet werken. Paul Jungbluth, werkzaam bij de Universiteit Maastricht, houdt zich al veertig jaar bezig met kansenongelijkheid in het onderwijs. Hij vindt het voor de hand liggen om kinderopvang en peuterspeelzaal in elkaar te schuiven, zodat je gemengde groepen krijgt. ‘Dat is heel belangrijk. Je ziet dat het klimaat op een peuterzaal erg bepaald wordt door het type kinderen. Als er veel achterstandskinderen zitten, wordt er minder gesproken, is er minder interactie.’ Maar die gemengde groepen ontstaan niet vanzelf door de voorschool gratis te maken. ‘Segregatie ontstaat doordat ouders de opvang uitzoeken die bij hun opvatting over opvoeding past, waarvan de sfeer hun aanstaat. Onbewust zoeken ze naar opvang voor “ons soort mensen”.’ Het is bovendien niet vanzelfsprekend dat moeders die hun kinderen nu niet naar de voorschool brengen, dat wel doen als er kindcentra zijn. ‘Passiviteit en lage verwachtingen zijn nu eenmaal een logisch gevolg van achterstelling en kenmerkend voor de doelgroep van het achterstandsbeleid,’ stelt de socioloog.</p>
<p>ITS-onderzoeker Geert Driessen twijfelt vooral aan de praktische uitvoerbaarheid van de plannen. In theorie is het best mogelijk om een voorschoolse voorziening te creëren waar zowel achterstandskinderen als kansrijke peuters aan hun trekken komen, maar het bieden van maatwerk vergt heel veel van peuterspeelzalen en peuterleidsters. ‘Je krijgt een soort passend onderwijs voor peuters. Gezien alle problemen die basisscholen al hebben met het invoeren van passend onderwijs, lijkt dat me moeilijk uitvoerbaar.’</p>
<p><q class="pull-left">Nu komen kansrijke en kansarme kinderen al op tweeënhalfjarige leeftijd in gescheiden werelden terecht.</q></p>
<p>Als peuters min of meer dezelfde behandeling krijgen, profiteren kinderen die van huis uit toch al alles mee hebben er meer van dan de kinderen voor wie het onderwijsachterstandenbeleid is bedoeld, waarschuwt Driessen: ‘Je loopt dus het risico de achterstanden juist groter te maken in plaats van kleiner.’ We moeten terug naar het oorspronkelijk doel, vindt hij. ‘Voorschoolse educatie moet gericht zijn op kinderen die aantoonbaar een achterstand hebben. We moeten de gaten in de ontwikkeling bij die kinderen ontdekken zodat peuterleidsters daar gericht aan kunnen werken. Anders gaat VVE nooit werken, hoeveel geld je er ook in steekt.’</p>
<p>Maar we moeten ook niet alle heil verwachten van voorschoolse educatie, vindt Jungbluth. Het bestrijden van achterstanden vraagt om een bredere aanpak. ‘We zullen ook de jonge moeders moeten ondersteunen. Zorgen dat zij een opleiding gaan doen zodat ze kunnen gaan werken. Door de kansen en het zelfvertrouwen van moeders te verbeteren, verbeter je ook de kansen van hun kinderen. Dat was oorspronkelijk het tweede doel van het achterstandsbeleid. Dat moeten we er weer bij halen.’</p>
<div class="info-box">
<p class="tekst"><span class="Cursief">Vanwege privacyregels waaraan peuterspeelzalen zijn gebonden, zijn de namen van de Speeldoos-kinderen gefingeerd. </span></p>
<p class="tekst">Lees verder: een interessant <a href="https://www.vn.nl/de-hogere-klasse-heeft-haar-standenonderwijs-weer-terug/" target="_blank">interview</a> met Paul Jungbluth: &#8216;De hogere klasse heeft haar standenonderwijs weer terug.&#8217;</p>
</div>


De voorschool werkt niet

<div class="lead">Meer academici voor de klas, het is de heilige graal voor het onderwijs. Gefinancieerd door de overheid keren  tienduizenden docenten terug naar de collegebankjes voor  een mastertitel. Betere docenten levert deze titeljacht niet op.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>‘Als ik een master kantklossen  had gehad, was ik nu nog hbo-docent,’ zegt Michiel Ouwehand, die sinds een half jaar lesgeeft aan de mbo-afdeling van het Scheepvaart en Transport College in Rotterdam. Nog niet zo lang geleden vochten hogescholen om docenten als Ouwehand, die na zijn hbo-opleiding bedrijfskunde twintig jaar in de logistiek en internationale handel werkte. Hij stond daarna drie jaar voor de klas bij de Hogeschool van Amsterdam (HvA) en deed de basiscursus didactiek. Maar onderwijservaring en kennis van de beroepspraktijk doen er nauwelijks meer toe in het hbo. ‘Alles draait om het masterpapiertje,’ ontdekte Ouwehand. Toen de HvA de Engelstalige businessopleiding waar hij werkte opdoekte, kwam hij niet meer aan de bak in het hbo. ‘Vacatures genoeg, maar ze nemen liever een net afgestudeerde academicus aan.’ Ten einde raad begon Ouwehand aan een MBA bij de particuliere hogeschool NTI. ‘Dat kostte me elfduizend euro en voor mijn docentschap heeft het niets om het lijf. Vakinhoudelijk voegt het ook weinig toe omdat ik al bedrijfskunde heb gestudeerd. Ik heb gewoon de snelste weg naar het masterpapiertje gezocht en dat was voor mij die MBA.’</p>
<p><b>Geen aanwijsbaar nut</b><br />De academische titel is de heilige graal van het onderwijs geworden dankzij een McKinsey-studie uit 2007 die de succesfactoren van goed presterende onderwijslanden in kaart bracht. Fin land en Singa pore werden de hemel in geprezen, en daar staan louter academici voor de klas. Het verhogen van het opleidingsniveau van leraren was dan ook een belangrijke aanbeveling van de commissie ‘Leerkracht!’ onder leiding van Alexan der Rinnooy Kan. Een docent moet altijd een niveau hoger zijn opgeleid dan zijn of haar studenten, was het motto. In het hbo en de bovenbouw van het vwo zouden daarom alleen academici voor de klas moeten staan. </p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-10563 media-10563" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/adfbc204-dd6b-4cea-92e9-b0401ce78528_schetsMASTER1_preview.jpg" alt="Illustratie: Elise van Iterson" /><figcaption>Illustratie: Elise van Iterson</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Hoewel nergens is aangetoond dat een docent met een mastertitel voor betere onderwijsprestaties zorgt dan zijn collega zonder die titel, omarmde minister Ronald Plasterk deze aanbeveling onmiddellijk. Begin 2008 maakte hij 85 miljoen euro vrij voor lerarenbeurzen. Zijn opvolgers Marja van Bijsterveldt en Jet Bussemaker zetten dat beleid enthousiast voort. </p>
<p>Sinds 2008 kan iedere leraar, van onderwijzer op de basisschool tot hbo-docent, een beurs aanvragen om een bachelor- of masteropleiding te volgen. De overheid betaalt het college geld, tot een maximum van zevenduizend euro per jaar en geeft werkgevers ongeveer hetzelfde bedrag zodat ze een halve dag per week een vervanger kunnen inhuren voor de studerende leraar. Inmiddels zijn er al 53.000 beurzen toegekend – driekwart voor een masterstudie – en is er ruim driehonderd miljoen euro uitgekeerd. Naar werkgevers heeft de overheid naar schatting nog eens driehonderd miljoen overgemaakt. </p>
<p>De lerarenbeurs is na acht jaar nog onverminderd populair bij politici en beleidsmakers. De Tweede Kamer steunt het beleid door dik en dun. Door geld uit te trekken voor lerarenbeurzen maakt de politiek immers zichtbaar dat er ondanks de crisis flink wordt geïnvesteerd in onderwijs. En ook vanuit ‘het veld’ hoor je er geen kwaad woord over. Vakbonden beschouwen de beurs als een verdiend cadeautje voor de onderbetaalde leraar en schoolbesturen knijpen in hun handjes: zij kunnen hun leraren bijna gratis een opleiding laten volgen, maar hoeven gediplomeerden geen beter betaalde functie te geven. De nieuwe masters staan voor de klas en geven daar beter les, is de afspraak. Maar is dat echt zo? Marga Bron bestudeerde voor haar eigen masterstudie de leerprestaties van eerstejaars aan de Hogeschool van Amsterdam. De uitkomst: of er een docent met of zonder mastertitel voor de groep staat, maakt voor de studieresultaten niet uit. Hbo-docenten verplichten om een mastertitel te halen heeft dus geen aanwijsbaar nut, constateerde de onderzoekster bij haar afstuderen in november 2014.</p>
<p><b>Prestatieafspraken</b><br />Toch kan het opscholen van docenten politici niet snel genoeg gaan. Naast de wortel van de lerarenbeurzen hanteert de overheid daarom ook de stok van de prestatieafspraken. Hogescholen hebben beloofd dat 80 procent van hun lerarenkorps in 2016 een mastertitel heeft. Ambitieus, want in 2012 was nog maar 60 procent master. Er dreigt een forse sanctie: hogescholen die hun target missen, kunnen 7 procent van hun subsidie kwijtraken. Voor de HvA – de grootste van Nederland – staat 17,5 miljoen euro per jaar op het spel. Met andere onderwijssectoren zijn vorig jaar vergelijkbare akkoorden gesloten. In 2020 moet 85 procent van de bovenbouwdocenten in het vwo academisch geschoold zijn en moet 30 procent van de meesters en juffen op de basisschool een mastertitel hebben. Bij nieuwe benoemingen is een master al een vereiste, maar daarmee halen hogescholen de prestatietargets niet. Zittende docenten die nog geen master hebben, moeten snel, snel, snel een titel halen, want begin volgend jaar valt de bijl. Tijd om een academische master te volgen hebben ze meestal niet. Bij de meeste universiteiten moeten hbo’ers voor ze aan een master beginnen een schakeljaar volgen waarin ze hun onderzoeksvaardigheden bijspijkeren. Een academische master halen kost een hbo-docent daardoor minimaal drie jaar. ‘Docenten worden intern naar een master gestuurd, want dan kan het in één of twee jaar,’ zegt Anneke Kistemaker, docent bij de Hogeschool Rotterdam en consulent van de Algemene Onderwijsbond. </p>
<p>‘Een universitaire master? Ik wilde maximaal twee jaar over de opleiding doen en had ook geen zin om naar Amsterdam, Utrecht of Leiden te gaan,’ zegt haar collega Monique van den Heuvel. ‘Toen ik bij onze hogeschool de master leren &#038; innoveren tegenkwam, heb niet verder gezocht.’ </p>
<p>Veel docenten beginnen aan een master omdat ze de titel moeten halen. De Rotterdamse docente ergotherapie Mieke van Eenbergen volgt de master evidence-based practice bij het AMC, maar had liever een cursus kinderergotherapie gedaan. ‘Dat is de richting waarin ik me wil ontwikkelen. Maar het is geen masteropleiding en de eis is nu eenmaal dat je een master haalt.’</p>
<p>‘Ik heb wel eerst gekeken naar een universitaire master in mijn eigen vakgebied,’ vertelt Tanja van Bergen, docent journalistiek bij de Hogeschool Utrecht. ‘Maar daar moest ik een schakeljaar volgen waarin ik vakken zou krijgen die ik zelf al jaren geef.’ De master leren &#038; innoveren die voor veel docenten met haast een uitkomst is, leek haar niks. ‘Ik heb al een didactische aantekening en bovendien kom je daar tussen leerkrachten uit het basisonderwijs te zitten.’ Zo kwam zij terecht bij de master coaching van de particuliere hogeschool NCOI. ‘Dat leek me wel een bruikbare opleiding aangezien ik studenten begeleid bij het afstuderen. Het is een semiwetenschappelijke verkenning, dus geen opleiding om daadwerkelijk te leren coachen. Mijn universitair opgeleide collega’s keken er met welwillende spot naar, maar ik kon er mijn onderzoeksvaardigheden mee verbeteren,’ zegt Van Bergen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>‘Ik heb marketingcursussen gedaan die relevanter waren. Maar die cursussen leveren geen mastertitel op’</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De hbo-master is geen academicus. Toch telt  de titel mee bij de prestatieafspraken. Als het programma tenminste is goedgekeurd door de  Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De snellere hbo-route is dan ook veruit het populairst bij docenten, blijkt uit de lerarenbeursstatistieken: 90 procent van de aanvragers van een beurs gaat een studie aan een hogeschool doen. </p>
<p>Voor de eerste lichting hbo-docenten die op jacht ging naar de mastertitel, viel het niet altijd mee om een passende hbo-master te vinden. Maar de vraag schept het aanbod. Er zijn inmiddels 359 hbo-masters geaccrediteerd door de NVAO: van begeleidingskunde tot projectmanagement en van toegepaste psychologie tot management van cultuur en verandering. En ze produceren steeds sneller diploma’s.</p>
<p>Erica van Stipdonk, docent marketing bij de Hogeschool Rotterdam, begon vorig jaar aan de executive master media innovation van de NHTV Breda die in één jaar afgerond kan worden. ‘Je leert hier veel over nieuwe formats en verdienmodellen voor digitale media. Heel interessant.’ Voor haar docentschap heeft de opleiding weinig toegevoegde waarde. ‘Ik heb marketingcursussen gedaan die relevanter waren. Maar die cursussen leveren geen mastertitel op.’</p>
<p><b>Afgekeurde studie</b><br />Naast hogescholen werpen ook particuliere opleiders als NCOI, NTI en LOI zich op de mastermarkt. Brancheorganisatie NRTO telde vorig jaar bij de particuliere hogescholen 7750 masterstudenten, een verdriedubbeling ten opzichte van 2013. ‘Dankzij de lerarenbeurs groeit de markt en dat merken wij,’ zegt NTRO-directeur Ria van ’t Klooster. ‘Een deel van de groei komt uit het onderwijs.’</p>
<p>Hogeschool NTI zoekt gepromoveerde freelancedocenten voor vier nieuwe masteropleidingen. De masters zijn volgens directeur Jeffrey van Zaalen niet speciaal gericht op docenten met een lerarenbeurs. ‘Maar het is natuurlijk prettig dat die lerarenbeurs een markt creëert waardoor onze opleidingen makkelijker rendabel zijn te maken.’ Docenten uit hbo en vwo zijn dan ook welkom, maar ze moeten niet denken snel even een diploma te halen bij NTI. ‘Ik weet dat er zo tegen particuliere opleidingen wordt aangekeken,’ zegt Van Zaalen, ‘maar het zijn echt pittige opleidingen die allemaal geaccrediteerd zijn. Er worden hier echt geen diploma’s weggegeven.’</p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-10563 media-10563" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/04/7ff7e8b0-6cb2-4ac6-bdb6-fdebc5adabe6_0_schetsMASTER2_preview.jpg" alt="Illustratie: Elise van Iterson" /><figcaption>Illustratie: Elise van Iterson</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zo’n accreditatie zegt echter niet altijd alles, heeft de Utrechtse docente journalistiek Tanja van Bergen ondervonden. De NCOI-master coaching die zij had uitgekozen, was volgens alle beschikbare informatie goedgekeurd door de NVAO. Maar na een jaar studeren kwam ze erachter dat het slechts een voorwaardelijke goedkeuring was omdat er nogal wat mankeerde aan de rol van onderzoek in het programma. NCOI kreeg een jaar om dat te repareren, maar mocht wel alvast beginnen met de nieuwe opleiding. De hersteloperatie pakte niet goed uit: na een herkeuring werd de voorlopige accreditatie ingetrokken. NCOI bood de onfortuinlijke coachingstudenten de mogelijkheid af te studeren bij de master management, cultuur en verandering die wél helemaal is goedgekeurd. De docente journalistiek bedankte voor die eer. ‘Het is allemaal binnen de marges van de wet, maar ik wil geen master op mijn cv die overduidelijk alleen maar is opgezet als hechtpleister voor een afgekeurde studie.’</p>
<p>NCOI is na dit debacle voorzichtiger geworden met het aanbieden van voorwaardelijk goedgekeurde opleidingen, zegt directeur onderwijs Eric Verduyn, maar heeft nog steeds zeven opleidingen die nog niet aan alle kwaliteitseisen van de NVAO voldoen: zes bachelors en de master psychologie. Ook NTI, dat vorig jaar is overgenomen door NCOI, verzekert op de website dat alle opleidingen geaccrediteerd zijn, maar de bachelor voeding en diëtetiek blijkt nog niet goedgekeurd. ‘Het programma moet nog aangepast worden,’ zegt directeur Van Zaalen. ‘Daar zijn we druk mee bezig, maar we zijn alvast begonnen. Dat mag, want je hoeft die accreditatie pas te hebben als je diploma’s gaat uitreiken en bij een bachelor duurt dat vier jaar.’</p>
<p><b>Misleidende claims</b><br />De NVAO tikte NCOI in 2006 op de vingers omdat de particuliere opleider op de website suggereerde dat alle aangeboden hbo-opleidingen een NVAO-keurmerk hebben, terwijl er in werkelijkheid maar een handvol studies was geaccrediteerd. In 2012 moest de accreditatieorganisatie NCOI weer vragen om misleidende claims van de site te verwijderen. In hetzelfde jaar deelde de Onderwijsinspectie bovendien waarschuwingen uit aan twaalf instellingen (waaronder NHTV, NCOI en NTI) omdat ze hun opleidingen op een ongeoorloofde manier versnellen en inkorten. Toch zijn politici niet bang dat de master industrie in het onderwijs leidt tot titelinflatie. Voor VVD’er Pieter Duisenberg zijn ‘korter, sneller en praktischer niet per se vieze woorden’. D66-Kamerlid Paul van Meenen vertrouwt ondanks de incidenten op de NVAO. ‘Accreditatie is de beste manier om titelinflatie te voorkomen en de NVAO denkt daar goed over na.’</p>
<p>Dat er van het academisch denkniveau weinig terechtkomt als docenten massaal de snelle mastercursussen van hogescholen volgen, verontrust de Kamerleden ook niet. Docenten maken zich daar wel zorgen over. Anneke Kistemaker: ‘Het is goed om te investeren in het professionaliseren van docenten. Alleen zou je dat niet zo eenzijdig aan het masterniveau moeten koppelen. Mensen doen nu een master om de master, dat voegt natuurlijk niets toe.’ </p>
<p>James Boekbinder, docent interaction design bij de Hogeschool Rotterdam, is om die reden gestopt met zijn masterstudie. ‘Er wordt een papieren werkelijkheid gecreëerd. Een masterdiploma zegt helemaal niets over de kwaliteit van een docent. Een slechte docent die een master haalt, is nog steeds een slechte docent.’</p>
<p>‘Er is geen onderzoek dat aantoont dat een leraar beter wordt door een master te halen,’ beaamt Klaas van Veen, hoogleraar onderwijskunde in Groningen. In opdracht van het ministerie van Onderwijs analyseerde hij het internationale wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen het opleidingsniveau van de leraar en de onderwijskwaliteit. Uitkomst: die relatie is er niet. Dat de onderwijsprestaties in Finland beter zijn dan in Nederland heeft volgens hem ook niet te maken met de universitaire opleiding die docenten er volgen, maar met de selectie aan de poort die Finse lerarenopleidingen toepassen. ‘Daarbij worden studenten getest op geschiktheid voor het onderwijs.’ Natuurlijk doet de kwaliteit van de leraar er wel toe, zegt de hoogleraar. ‘Maar daarbij gaat het niet om het opleidingsniveau, maar om de kwaliteit van het lesgeven. Contact maken met studenten, weten hoe ze leren, de leerstof kunnen uitleggen. Het draait om communicatie en didactiek en dat leer je niet in een master.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Bestuurders willen straks kunnen zeggen: 80 procent van onze docenten heeft een master, dus we hebben het onderwijs verbeterd&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Een master levert wel diepgaande vakkennis op, onderzoeksvaardigheden en een academisch denkniveau. Maar een docent die niet kan lesgeven, heeft daar weinig aan, betoogt Van Veen. Bij het academisch niveau van de deeltijdstudies die leraren naast hun werk volgen, zet hij bovendien vraagtekens. ‘Twee jaar parttime een serie cursusjes doen is echt van een andere orde dan vier jaar lang aan een universiteit rondlopen. Academische vorming heeft tijd nodig.’ </p>
<p>Dat een master voor de klas niet de oplossing is voor alle problemen in het onderwijs, weten beleidsmakers al lang, zegt de hoogleraar. Toch blijft het kwalificatiecircus op volle toeren draaien. Politici en bestuurders houden nu eenmaal van krachtdadig optreden. ‘En het aantal masterdiploma’s kun je lekker turven, het is dus een fijn beleidsinstrument. Daarom komt dat in de prestatieafspraken terecht,’ denkt Van Veen. </p>
<p>‘Hogescholen willen iets concreets, iets wat je kunt tellen,’ weet James Boekbinder. ‘Bestuurders willen straks kunnen zeggen: 80 procent van onze docenten heeft een master, dus we hebben het onderwijs verbeterd. Ik kan alleen spreken over mijn eigen vakgebied, maar daar vloekt het met de werkelijkheid.’</p>
</p></div>


Hoe alcoholproblemen zich voortplanten

‘Natuurlijk mislukt het inburgeringsbeleid, dat hadden we kunnen weten’

De voorschool werkt niet

Een master maakt je nog geen betere meester