De meeste films deugen niet

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

Voorpublicatie

<p>Op de parterre van het Amsterdamse woonhuis van Ad van Denderen is de hele wereld opgeborgen in archiefmappen en fotodozen. Dat is het resultaat van de reizen die de fotograaf in bijna zestig jaar maakte. De voorkamer is opslagruimte. Tegen de wanden leunen ingelijste tentoonstellingsprints van allerlei formaat en hij bewaart er al zijn negatieven en dia’s. Het zijn er tienduizenden, misschien wel honderdduizend. Met een dikke stift staat de inhoud van de dozen en mappen erop geschreven: religie, gabbertjes, huwelijk, Oost-Turkije, Nicaragua, Cuba, Spijkerbuurt Arnhem, recreatie, mijnwerkers en nog veel meer.</p>
<p>Ad van Denderen weet er prima alles terug te vinden, maar voor een niet-ingewijde is het wat moeilijker wegwijs te raken. Vanaf 2020, toen de beslissing viel om zijn archief onder te brengen bij het Nederlands Fotomuseum, is er hard gewerkt aan de verbetering van de toegankelijkheid. De beelden zijn opnieuw geordend en beschreven. Dit was het uitgelezen moment om een oeuvreboek en tentoonstelling te maken, een unieke kans om samen met Van Denderen te kijken naar zijn indrukwekkende oeuvre en te luisteren naar zijn kennis en verhalen.</p>
<blockquote><p>Soms maakt hij Van Denderen fotoboekjes; met plakband hecht hij de prints dan aan elkaar, waardoor een harmonicaboek ontstaat.</p></blockquote>
<p>Het leidde tot de tentoonstelling <em>Onderweg</em>. Van Denderen gidste ons door zijn werk en besloot zelf wat hij wel of niet wilde laten zien in de tentoonstelling en in het boek. Samen hebben we met de ogen van nu zijn beelden bekeken, herontdekt en opnieuw gewaardeerd of geïnterpreteerd. ‘Deze wel, of toch maar niet?’ was de meest gestelde vraag. Ook de constatering ‘deze foto had ik nu nooit meer zo genomen’ kwam vaak terug. En met regelmaat constateerden we dat er voor veel van de maatschappelijke vraagstukken die Van Denderen documenteerde nog steeds maar bitter weinig verbeteringen of oplossingen zijn gerealiseerd.</p>
<p>Tot tien jaar geleden was er in het Amsterdamse woonhuis van Van Denderen ook een doka, waar hij zijn zwart-witfoto’s ontwikkelde en afdrukte. Voor het maken van een selectie lagen in die analoge tijd de prints op tafel of uitgespreid over de vloer. In dat laatste geval zat van Denderen geknield bij zijn foto’s. Tegenwoordig zit hij achter zijn computer en verricht hetzelfde werk, maar nu op een scherm. Uiteindelijk print hij nog altijd de digitale beelden op klein formaat en volgt hij hetzelfde proces van rangschikking. Voor Van Denderen, en voor veel fotografen die analoog werken, is dit de beste manier om foto’s te beoordelen.</p>
<p>Soms maakt hij kleine fotoboekjes; met plakband hecht hij de prints dan aan elkaar, waardoor een harmonicaboek ontstaat.</p>
<p>Van Denderen houdt van dit handwerk. Het zijn vingeroefeningen voor de uiteindelijke presentaties, en verraadt zijn oorspronkelijke opleiding als vormgever, begin jaren zestig aan de School voor de Grafische Vakken in Utrecht.</p>
<figure id="attachment_578025" aria-describedby="caption-attachment-578025" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-578025" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2023/09/2-Golfbaan-uit-So-Blue-So-Blue-1280x1024.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2023/09/2-Golfbaan-uit-So-Blue-So-Blue-640x512.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2023/09/2-Golfbaan-uit-So-Blue-So-Blue-1280x1024.jpg 1280w" alt="Ad van Denderen" width="1280" height="1024" /><figcaption id="caption-attachment-578025" class="wp-caption-text"><br />Aanleg van een 18-holes golfveld. Bulldozers hebben de toplaag van de grond verwijderd. In het maanlandschap is een drainagesysteem aangelegd en gras ingezaaid.<br />Een golfveld verbruikt per jaar een miljoen kubieke meter water. Per hectare staat dat gelijk aan het verbruik van een stad met 12.000 inwoners. Aan lokale bewoners wordt gevraagd zo min mogelijk water te gebruiken en boeren staan gedurende de zomermaanden op rantsoen.<br />Benidorm, Spanje, 2004. Uit <em>So Blue So Blue, Edges of the Mediterranean</em> (2008)</figcaption></figure>
<h5>Solist</h5>
<p><em>Onderweg</em> is niet onze eerste samenwerking. Van 1999 tot en met 2019 was ik fotoredacteur bij Vrij Nederland, destijds een links georiënteerd opinieweekblad met een geschiedenis van mooie publicaties van documentaire fotografie. Van Denderen had al sinds eind jaren zeventig een werkrelatie met het blad, en vooral met de latere hoofdredacteur Joop van Tijn.</p>
<p>Deze herkende de kwaliteit van zijn werk en vroeg Van Denderen eind jaren tachtig om vast voor VN te komen werken. Hij bedankte. Liever bleef hij freelancer voor meerdere opdrachtgevers, zoals het KRO-blad <em>Studio</em>, <em>Avenue</em> en later internationale bladen en kranten als <em>Stern</em>, <em>Geo </em>en <em>The Independent</em>. Wel werd mondeling afgesproken dat hij zijn werk als eerste aan VN zou aanbieden, waarna zijn foto’s vanaf eind jaren tachtig met regelmaat in het blad verschenen.</p>
<p>Dat Van Denderen geen interesse had in de zekerheid van een vast dienstverband, past bij zijn persoonlijkheid. Hij behoudt graag zijn onafhankelijkheid en is in zijn werk een solist. Zijn werkwijze is er een van nauwkeurige en langdurige observatie. Hiervoor heeft hij vrijheid nodig en veel tijd voor reflectie op zijn onderwerpen. Hij is een man van de lange adem.</p>
<p>De samenwerking met Van Denderen is interessant voor een fotoredacteur. Hij daagt je uit om in de presentatie van zijn foto’s samen met hem de grenzen te verkennen, waardoor het nooit een invuloefening wordt. In zijn werkruimte bespraken we vaak urenlang de gewenste fotoselecties en vormgeving. We rangschikten foto’s steeds opnieuw. We bekeken welke keuze het verhaal het best vertelde en besloten op welk formaat de foto’s het best tot hun recht kwamen. Soms maakte hij een uitsnede van het originele beeld om de compositie te verbeteren. Het was steeds een kwestie van goed en zorgvuldig kijken, zonder al te veel woorden. Van Denderen stond open voor elke vorm, suggestie of samenwerking die de inhoud van het project versterkte.</p>
<h5>genuanceerde beeldtaal</h5>
<p>Onze samenwerking bij VN viel samen met een periode waarin Van Denderen artistiek en inhoudelijk zijn fotografie heroverwoog. Zijn focus lag steeds meer op het geruime tijd volgen van zijn onderwerpen. Vanuit zijn behoefte om de complexiteit van de wereld te laten zien, nam hij inhoudelijk meer afstand van de actualiteit en van de fotojournalistiek. Hij keek liever naar overkoepelende thema’s als migratie, de gevolgen van globalisering en de opkomst van massatoerisme. Zijn beschouwende manier van fotograferen paste bij zijn wens om langdurig de verschillende kanten van deze thema’s te laten zien.</p>
<blockquote><p>Van Denderen was met deze visuele taal zijn tijd vooruit, wat van invloed was op de manier waarop zijn foto’s in VN gebruikt konden worden.</p></blockquote>
<p>Ook qua vorm veranderde zijn werk. Regelmatig koos hij in zijn projecten voor een conceptuele benadering, waarin de mens steeds vaker uit beeld verdween. Van Denderen was met deze visuele taal zijn tijd vooruit, wat van invloed was op de manier waarop zijn foto’s in VN gebruikt konden worden. Soms zette het mijn rol als intermediair tussen de fotograaf en de redactie op scherp. Want ook al konden we elkaar in de meeste gevallen wel vinden, voor de redactie waren onze keuzes soms te weinig journalistiek of te conceptueel. Het was het staartje van de hoogtijdagen van de fotojournalistiek, waarin fotoredacties veel inspraak hadden in het beeldbeleid en waarin fotografen de hele wereld over werden gestuurd om verslag te doen van rampen en conflicten. De inhoud van de weekendbijlages van de kranten leek in toenemende mate op die van tijdschriften. In mijn streven om de fotografie in VN te emanciperen, om onderscheidend te zijn ten opzichte van de dagbladjournalistiek, en om een beeld méér te laten zijn dan een illustratie bij een artikel, kon ik de genuanceerde beeldtaal en de lange adem van Van Denderen goed gebruiken.</p>
<figure id="attachment_578027" aria-describedby="caption-attachment-578027" style="width: 640px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-578027" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2023/09/3-uit-Welkom-640x956.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2023/09/3-uit-Welkom-640x956.jpg 640w" alt="Ad van Denderen" width="640" height="956" /><figcaption id="caption-attachment-578027" class="wp-caption-text">Thabong, Zuid-Afrika, 1990. Uit <em>Welkom in Suid-Afrika</em> (1991)</figcaption></figure>
<h5>Conceptuele werkwijze</h5>
<p>Verschillende keren was ik getuige van sleutelmomenten in zijn fotografische ontwikkeling. Zo maakte hij rond 2000 zijn laatste reizen voor het fotoproject waarin hij als een van de eersten het begin van de migratie naar Fort Europa vastlegde. Het onderwerp was voor hem allesbehalve nieuw, want hij fotografeerde al sinds 1988 de schaduwmaatschappij van in illegaliteit levende migranten. In de zomer van 2000 was hij samen met VN-redacteur Harm Ede Botje in Calais, waar veel migranten proberen om als verstekeling in een truck over te steken naar Engeland.</p>
<p>Deze reportage leverde een foto op die voor mij exemplarisch is voor de conceptuele werkwijze die Van Denderen vaker toepaste. In zijn zoektocht naar de beste manier om de wanhoop vast te leggen, maakte hij een foto van een computerbeeldscherm met daarop een röntgenbeeld van een Sycoscan, een inspectiesysteem dat de aanwezigheid van mogelijke verstekelingen in een truck registreert. Deze pure en feitelijke weergave, zonder artistieke toevoeging, bleek een overtuigende verbeelding van de problematiek van illegale migratie. Zichtbaar zijn alleen de silhouetten van een groepje verstekelingen in de container van een truck, die nog niet weten dat ze zijn ontdekt. De angst, het wanhopig schuilhouden en de anonimiteit van de migranten zitten allemaal in dit ene beeld.</p>
<p>We zagen onmiddellijk de kracht en symbolische waarde van deze foto. Toch gaven publicaties in die tijd voorrang aan meer journalistieke foto’s, zoals het fouilleren van ‘illegalen’ tegen een truck. Een dergelijk abstract beeld was in de fotojournalistiek nog niet algemeen geaccepteerd. Van Denderen liep in zijn benadering van het onderwerp voorop. Hij zag dat er naast journalistieke ook andere beelden nodig waren om het complexe onderwerp op een nieuwe manier te belichten. Pas later werd de ‘X-ray-foto’ een iconisch beeld en verscheen deze in vele internationale publicaties.</p>
<p>De X-ray-foto kreeg een plek in het boek <em>Go No Go, Grenzen van Europa</em> (2003), de uitkomst van het zestienjarige fotoproject waarmee Van Denderen de complexiteit van het immigratievraagstuk vastlegde. De zwart-witfoto’s zijn als een film aflopend op spreads geplaatst, soms doorbroken door kleurige beelden uit toeristische brochures, gecombineerd met citaten van migranten in gekleurde letters: ‘Maak je maar geen zorgen om mij’ of ‘Toen de eerste sneeuwvlokken vielen werd ik doodsbang’. In een poging om de gelaagdheid van de boekpublicatie te evenaren, publiceerde VN in 2003 een selectie van de boekspreads uit <em>Go No Go</em> bij het artikel ‘Grensgevallen’.</p>

<h5>Geen spektakel</h5>
<p>Na <em>Go No Go</em> maakte Van Denderen vaker keuzes die leken op die van het röntgenbeeld van zich schuilhoudende vluchtelingen. Toen hij zich in 2004 afvroeg wat zijn beelden nog konden toevoegen aan de verslaggeving over het conflict tussen Israël en Palestina, kwam hij met een opmerkelijke oplossing: hij fotografeerde de op muren geplakte, verweerde affiches van Palestijnse zelfmoordterroristen die zich in Israël hadden opgeblazen. Zijn idee om de foto’s te combineren met een indrukwekkend lange lijst met namen van zowel de slachtoffers als de ‘martelaren’ leidde uiteindelijk tot een publicatie in het kerstnummer van VN.</p>
<p>In datzelfde nummer staat ook een foto die hij nam na een aanslag op een speelhal in Tel Aviv, Israël. Hij was vlak na de aanslag ter plekke en zag de puinhoop. Hulpverleners, bebloede slachtoffers én veel collega’s van de pers. Hij maakte een aantal opnames, en keerde de volgende ochtend in alle vroegte terug. De foto die hij toen nam, laat gedetailleerd de ravage zien na de enorme explosie, als iedereen – op één man na – is vertrokken. De man is op zoek naar restanten van menselijke lichamen. Pas na een lange en zorgvuldige blik geeft het beeld de gruwelijke details vrij. De foto, gemaakt in kleur en met een middenformaatcamera, velt geen oordeel en toont geen spektakel, maar juist door de feitelijke registratie is de impact op de toeschouwer groot.</p>
<p>Dit is hoe Van Denderen sinds <em>Go No Go</em> het meest fotografeert: met meer afstand en ruimte en met een kleinere rol voor de mens.</p>
<p>Zo ook in <em>Stone </em>(1993-2016), deel van zijn project over Israël-Palestina. In <em>Stone </em>gebruikt Van Denderen de steen als metafoor om de kritieke situatie op de Westelijke Jordaanoever weer te geven: het object kan dienen als wapen of obstakel, maar biedt ook beschutting. In de serie <em>Rawabi </em>(2012-2016) fotografeerde hij de lege straten en maquettes van de gelijknamige Palestijnse stad in aanbouw. Steen speelt hierin een belangrijke rol, evenals in <em>Baladia</em> (2012), de serie over een spookstad die dient als oefenterrein voor het Israëlische leger.</p>
<p>Van Denderen werkte inmiddels veel onafhankelijker. Hij realiseerde zijn eigen projecten en stelde soms voor om delen daaruit te publiceren, waarna we samen keken hoe we dat zouden willen vormgeven. Beide fotoseries, Rawabi en Baladia, kon ik zonder tegenwerping publiceren in VN zoals Van Denderen het voor ogen had: een strenge selectie van foto’s, geen uitgebreide, beschrijvende onderschriften en een strakke vormgeving. Het blad was met Van Denderen en de tijd meegegroeid.</p>
<p>Tijdens het ordenen van zijn archief en het samenstellen van de tentoonstelling en het boek <em>Onderweg</em> was ik opnieuw onder de indruk van de enorme kwaliteit van het werk van Van Denderen. Ook zag ik nu pas echt hoe groot de stap is geweest van de in de documentaire fotografie gewortelde zwart-witfotografie naar de conceptuele en ruimtelijke aanpak van de latere kleurenfoto’s. Het was mooi om getuige te zijn van de weg die Ad van Denderen heeft afgelegd. <em>Onderweg</em> is hiervan het resultaat.</p>
<p><em>Jenny Smets is kunsthistoricus, gespecialiseerd in de hedendaagse fotografie. Als fotoredacteur werkte ze voor Nederlandse dagbladen als Trouw en Het Parool en bij Vrij Nederland. Daar werkte ze veel met Ad van Denderen samen. Tegenwoordig is ze curator, adviseur en docent.</em><em> </em></p>


Jenny Smets

Fotograaf Ad van Denderen: man van de lange adem

Fotodocument

<p class="tekst">Mode is in de mode. Niet alleen bij fashionista’s, ook bij kunst- en fotografieliefhebbers. Die kunnen nu tentoonstellingen bezoeken die modefotografie laten zien in allerlei varianten. Onder de titel <a href="https://www.foam.org/nl/museum/programma/adorned-the-fashionable-show" target="_blank" rel="noopener"><em>Adorned</em></a> besteedt Fotografiemuseum Foam tot maart 2020 aandacht aan mode. Tegelijkertijd is in Huis Marseille in Amsterdam de tentoonstelling <a href="https://huismarseille.nl/tentoonstellingen/outside-fashion/" target="_blank" rel="noopener"><em>Outside Fashion</em></a>, over modefotografie van 1900 tot 1969, en brengt het Stedelijk Museum Schiedam <a href="https://www.stedelijkmuseumschiedam.nl/tentoonstelling/modest-fashion/" target="_blank" rel="noopener"><em>Modest Fashion</em></a>, over ‘bedekkende mode’.</p>
<p class="tekst">Nederland volgt hierin een internationale tendens waarin kunst, documentaire fotografie en modefotografie elkaar beïnvloeden. Fotografen en kunstenaars passen mode-esthetiek toe in hun werk, modefotografen vertellen maatschappelijke verhalen in hun beelden. De kleding lijkt een ondergeschikte rol te spelen.</p>
<p><em>(tekst loopt door onder de foto&#8217;s)</em></p>
<figure id="attachment_455931" aria-describedby="caption-attachment-455931" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455931" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_193_MITCHELL-1280x1595.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_193_MITCHELL-320x399.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_193_MITCHELL-640x798.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_193_MITCHELL-1280x1595.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1595" /><figcaption id="caption-attachment-455931" class="wp-caption-text"><span class="06_Bijschrift_Bold">Tyler Mitchell</span>, Untitled (Twins II), New York, 2017, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<figure id="attachment_455933" aria-describedby="caption-attachment-455933" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455933" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_037_ADDY_1_edit-1280x1606.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_037_ADDY_1_edit-320x402.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_037_ADDY_1_edit-640x803.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_037_ADDY_1_edit-1280x1606.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1606" /><figcaption id="caption-attachment-455933" class="wp-caption-text"><span class="06_Bijschrift_Bold">Stephen Tayo</span>, Lagos, Nigeria, 2019, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<figure id="attachment_455935" aria-describedby="caption-attachment-455935" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455935" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_149_MEDRANO_69190029_edit-1280x1918.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_149_MEDRANO_69190029_edit-320x479.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_149_MEDRANO_69190029_edit-640x959.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_149_MEDRANO_69190029_edit-1280x1918.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1918" /><figcaption id="caption-attachment-455935" class="wp-caption-text">Renell Medrano, 1984 Harlem, New York, 2018, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<p class="tekst">Mode zet trends, maar is daar zelf ook gevoelig voor. Zowel voor als achter de lens ligt de focus de laatste jaren op diversiteit en identiteit. Met aandacht voor verschillende culturele achtergronden, ras, geslacht en seksuele oriëntatie weerspiegelt modefotografie daarmee de tijdgeest.</p>
<p class="tekst">Ze dient daarmee ook een commercieel belang, want kleding is een miljardenindustrie die met het omarmen van diversiteit ook een grotere afzetmarkt vindt. In de mode zie je terug wat op straat en op sociale media al langer aan de hand is.</p>
<p><em>(tekst loopt door onder de foto&#8217;s)</em></p>
<figure id="attachment_455937" aria-describedby="caption-attachment-455937" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455937" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-Family-Work-2018-c-Hadar-Pitchon-courtesy-of-the-artist-5-1280x1928.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-Family-Work-2018-c-Hadar-Pitchon-courtesy-of-the-artist-5-320x482.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-Family-Work-2018-c-Hadar-Pitchon-courtesy-of-the-artist-5-640x964.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-Family-Work-2018-c-Hadar-Pitchon-courtesy-of-the-artist-5-1280x1928.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1928" /><figcaption id="caption-attachment-455937" class="wp-caption-text">Hadar Pitchon, Untitled, uit de serie Family Work, 2018, <em>Adorned</em>, Foam</figcaption></figure>
<figure id="attachment_455939" aria-describedby="caption-attachment-455939" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455939" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/New-Jersey-01-2017-c-Arielle-Bobb-Willis-courtesy-of-the-artist-1280x1780.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/New-Jersey-01-2017-c-Arielle-Bobb-Willis-courtesy-of-the-artist-320x445.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/New-Jersey-01-2017-c-Arielle-Bobb-Willis-courtesy-of-the-artist-640x890.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/New-Jersey-01-2017-c-Arielle-Bobb-Willis-courtesy-of-the-artist-1280x1780.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1780" /><figcaption id="caption-attachment-455939" class="wp-caption-text">Arielle Bobb-Willis, Untitled 2017, <em>Adorned</em>, Foam</figcaption></figure>
<p>Instagram is daarin een factor van belang: daar zetten fotografen en influencers buiten de modebladen om een voorbeeld neer dat wél herkenbaar is voor de niet-westerse, -piepjonge, -witte, -slanke, -heteroseksuele mens. Een doelgroep waarvan de modelindustrie zich is gaan realiseren dat die interessant is, en die mede daardoor steeds meer het beeld gaat bepalen, voor en achter de lens.</p>
<p><em>(tekst loopt door onder de foto&#8217;s)</em></p>
<figure id="attachment_455941" aria-describedby="caption-attachment-455941" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455941" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-allure-c-Catherine-Servel-courtesy-of-the-artist-3-1280x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-allure-c-Catherine-Servel-courtesy-of-the-artist-3-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-allure-c-Catherine-Servel-courtesy-of-the-artist-3-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-allure-c-Catherine-Servel-courtesy-of-the-artist-3-1280x960.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/Untitled-from-the-series-allure-c-Catherine-Servel-courtesy-of-the-artist-3-1920x1440.jpg 1920w" alt="modefotografie" width="1280" height="960" /><figcaption id="caption-attachment-455941" class="wp-caption-text">Catherine Servel, Untitled, uit de serie Allure, <em>Adorned,</em> Foam</figcaption></figure>
<figure id="attachment_455943" aria-describedby="caption-attachment-455943" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455943" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_169_OSSAI-The-New-Black-Vanguard-12-edit-1280x1758.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_169_OSSAI-The-New-Black-Vanguard-12-edit-320x440.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_169_OSSAI-The-New-Black-Vanguard-12-edit-640x879.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_169_OSSAI-The-New-Black-Vanguard-12-edit-1280x1758.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1758" /><figcaption id="caption-attachment-455943" class="wp-caption-text">Ruth Ossai, Londen, 2017, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<p class="tekst">Dit is de nieuwe lichting fotografen die nu omarmd wordt in tentoonstellingen en publicaties. Zoals in het recent verschenen <a href="https://www.mendo.nl/product/the-new-black-vanguard/" target="_blank" rel="noopener"><em>The New Black Vanguard. Photography Between Art and Fashion</em></a>, een boek en tentoonstelling waarin samensteller Antwaun Sargent het werk samengebracht van de zwarte voorhoede in mode- en kunstfotografie. Te zien is werk van Tyler Mitchell, de 23-jarige fotograaf die de covershoot met Beyoncé deed voor de Amerikaanse <em>Vogue</em> van september 2018 – de eerste Afro-Amerikaanse fotograaf die deze eer te beurt viel.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/fotodocument-nadine-ijewere/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/427349/Joseph-9ja_17-thumbnail_preview-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Bekijk ook</span><span class="article-embed__title">Fotodocument: Een protest tegen schoonheidsnormen en modieuze stereotypes</span><span class="article-embed__date">14 april 2019</span></span></a>
<p class="tekst">Of <a href="https://www.vn.nl/fotodocument-nadine-ijewere/" target="_blank" rel="noopener">Nadine Ijewere</a> – in januari 2019 de eerste zwarte vrouwelijke fotograaf die de cover van de Britse <em>Vogue</em> schoot – wier werk wij eerder lieten zien in <em>Vrij Nederland</em>. Foam toont met de publicatie en tentoonstelling van <i>Adorned</i> ook werk van Tyler Mitchell en Nadine Ijwere maar focust niet alleen op zwarte representatie maar op inclusiviteit en representatie in bredere zin. Zij maken deel uit van de groeiende groep fotografen die een ander beeld laten zien van de wereld, die de lens richten op zichzelf en hun omgeving, op hun vrienden, families en modellen en die visuele verhalen vertellen waarin ze zichzelf herkennen. De foto’s in <em>Adorned</em> en <em>The New Black Vanguard</em> laten een diverse wereld zien, een wereld die de moeite waard is, ook voor diegenen die geen speciale voorliefde hebben voor mode.</p>
<figure id="attachment_455945" aria-describedby="caption-attachment-455945" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455945" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_091_CARTER_20320009-1280x1656.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_091_CARTER_20320009-320x414.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_091_CARTER_20320009-640x828.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_091_CARTER_20320009-1280x1656.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1656" /><figcaption id="caption-attachment-455945" class="wp-caption-text"><span class="06_Bijschrift_Bold">Micafah Carter Adeline</span>, Barrettes, 2018, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<figure id="attachment_455947" aria-describedby="caption-attachment-455947" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-455947" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_205_OBASI_IMG_8657-1280x1920.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_205_OBASI_IMG_8657-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_205_OBASI_IMG_8657-640x960.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_205_OBASI_IMG_8657-1280x1920.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1920" /><figcaption id="caption-attachment-455947" class="wp-caption-text"><span class="06_Bijschrift_Bold">Daniel Obasi</span>, Across the Wild Street, Lagos, Nigeria, 2018, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<figure id="attachment_455949" aria-describedby="caption-attachment-455949" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="wp-image-455949 size-image_1280" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_032_ERIZKU_VOGUE_AFROPUNK_HAIR-454-1280x1599.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_032_ERIZKU_VOGUE_AFROPUNK_HAIR-454-320x400.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_032_ERIZKU_VOGUE_AFROPUNK_HAIR-454-640x800.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/01/NBV_032_ERIZKU_VOGUE_AFROPUNK_HAIR-454-1280x1599.jpg 1280w" alt="modefotografie" width="1280" height="1599" /><figcaption id="caption-attachment-455949" class="wp-caption-text">Awol Erizku, Untitled (Forces of Nature #1), 2014, <em>The New Black Vanguard</em></figcaption></figure>
<div class="info-box">
<p class="tekst">Antwaun Sargent, <em>The New Black Vanguard</em>, Aperture, 2019<br />
<em>Adorned, The fashionable Show</em>, Foam Amsterdam, t/m 11 maart 2020</p>
</div>
<style>.article-body figure.wp-caption img, .article-body p img {max-height: none!important;}</style>


Fotodocument: Modefotografie gaat niet meer alleen over mode, maar over mensen

<p class="tekst">Heeft u enig idee hoe het voelt als je eigenlijk niet weet waar je thuishoort? Als je niet zeker weet of de plek waar je je dagelijks leven doorbrengt wel is waar je wilt zijn of hoort te zijn? Als het gevoel dat wie je bent niet aansluit bij wat je ouders zeggen dat je bent? Of wanneer er simpelweg geen ruimte is om te zijn wie je wilt zijn door politieke en sociale beperkingen? Hoe voelt dat? Of in het geval van fotograaf Abdo Shanan: hoe ziet dat gevoel eruit?</p>
<p class="tekst">Shanan woont in Algiers, Algerije en is de zoon van een Soedanese vader en een Algerijnse moeder. In 1982 werd hij geboren in Algerije, maar hij groeide er niet op. Vlak voordat in december 1991 een burgeroorlog uitbrak in Algerije, vertrok het gezin Shanan naar Libië. Abdo was toen negen. Hij zou achttien jaar van zijn leven in Libië doorbrengen voordat hij terugkwam in zijn geboorteland. Al die tijd voelde hij zich Algerijns, terwijl zijn vader hem voortdurend op zijn Soedanese achtergrond wees. Door de achtergrond en opleiding van zijn vader, een hoogleraar internationaal recht, leefde hij in Libië te midden van een bevoorrechte internationale bovenklasse.<br />
Toen Shanan op 28-jarige leeftijd in Algerije terugkeerde, realiseerde hij zich dat hij er een vreemde was geworden. Dat zijn Soedanese achtergrond en zijn tijd in Libië net zoveel invloed hadden op zijn identiteit als de plaats waar hij was geboren.<br />
Fotograferen helpt Abdo om uiting te geven aan zijn gevoel een banneling te zijn. Het documenteren van zijn omgeving en het dagelijks leven van zijn generatiegenoten is voor hem een manier om om te gaan met zijn pogingen ‘erbij te horen’. De beelden zijn z’n visuele dagboek, dat hij Diary: Exile heeft genoemd. Fotograferen beschouwt hij als zijn ‘vierde taal’, naast Arabisch, Frans en Engels. Het is een rauwe taal die dichter bij schreeuwen staat dan bij een normaal gesprek. Korrelig zwart-wit, geschoten vanuit vreemde standpunten, suggestieve stills, momentopnames met vaak een ongewone beelduitsnede. Het is een dramatisch spel met scherpte en onscherpte, licht en donker, dat vele fotografische conventies doorbreekt.<br />
Shanan heeft zichzelf leren fotograferen; in Algerije zijn er niet veel mogelijkheden voor een foto-opleiding. Inmiddels wordt zijn werk internationaal gewaardeerd en geprezen en heeft hij meegedaan aan workshops en tentoonstellingen van Magnum, Addis Fotofest en andere gerenommeerde organisaties. In september is hij in Nederland. Hij is een van de twaalf fotografen die geselecteerd zijn voor de Joop Swart Masterclass van World Press Photo. In deze prestigieuze jaarlijkse masterclass voor documentaire fotografen werken de fotografen dit jaar aan een verhaal over het thema Contrast. Shanan werkt aan een nieuwe serie over politieke contrasten in zijn geboorteland. Het resultaat zal hij samen met de andere deelnemers tonen tijdens een presentatie op fotofestival Unseen, zaterdag 21 september.</p>
<p class="tekst">http://abdoshanan.portfoliobox.me<br />
https://www.worldpressphoto.org</p>


Fotodocument: Dagboek van een Algerijnse banneling

Fotodocument: De mysterieuze taal van de Zweedse bossen

Fotodocument: Een protest tegen schoonheidsnormen en modieuze stereotypes

Fotodocument: Kan geluk in beeld worden vastgelegd?

Fotodocument: Alledaags absurdisme op de straten van Chengdu, China

Fotodocument: De politieke teloorgang van India in beeld

Fotodocument: Geluk zit in een klein boekje

Fotodocument: Iedereen kijkt naar dezelfde zon

Tot de oneindigheid en daar voorbij op het BredaPhoto Festival

Niks geen Photoshop: hoe Afrikaanse volken hun eigen cultuur verbeelden

Batia Suter laat zien wat een octopus en een appel gemeen hebben

Fotodocument: De verdwenen cultuur van de Forest Finns

<p class="tekst">Mijn stemming was op zijn zachtst gezegd geïrriteerd toen ik in 1999 de bioscoopzaal verliet waar ik net <span class="Cursief">The Matrix</span> had gezien. Ik vond de film onvolgbaar en begreep het enorme enthousiasme van mijn medebezoekers niet. Het taalgebruik, met <span class="Cursief">artificial intelligence</span>, <span class="Cursief">computer animated brain</span> en ander jargon, was zo onbegrijpelijk voor mij dat ik afhaakte. De schoonheid van hoofdrolspeler Keanu Reeves woog niet op tegen het onwaarschijnlijke verhaal: Keanus personage Neo leefde in een schijnwereld, de Matrix was een computersimulatie van de wereld in 1999. Ik miste de fantasie om hierin mee te gaan.</p>
<div class="gallery gallery-columns-2 clearfix gallery-size-"><div class="gallery-inner clearfix"><div class="gallery__expand pulse"><div class="gallery__plus"></div></div><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="0"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_017-1280x1024.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1024"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="1"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_010.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="956" height="1310"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="2"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_007.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="682" height="820"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="3"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_004-1280x932.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="932"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="4"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_012.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="710" height="856"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="5"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_006.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1263" height="1711"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure></div></div>
<p class="tekst">Hoe anders was mijn ervaring toen ik de film een paar jaar geleden opnieuw bekeek. Wat destijds te futuristisch op mij overkwam, leek nu eerder gedateerd. De gebruikte taal klonk minder vreemd en de ervaring was een stuk vermakelijker dan de eerste keer. Ik slikte ditmaal de rode pil die toegang tot de ‘echte wereld’ geeft met overtuiging en verdween in de toekomst, waar denkende machines de macht over de mens hebben.</p>
<p class="tekst">De fascinatie met de vraag of wat je om je heen ziet ook ‘echt’ de realiteit is, houdt filosofen al bezig sinds Plato, die in zijn allegorie van de grot uitgaat van het bestaan van twee werelden: die van de realiteit waarin wij als mens elke dag leven en waarin de tijd verstrijkt en niets hetzelfde blijft, en de tijdloze onveranderlijke wereld van de ideeën. In 2003 verscheen het artikel ‘The Simulation Argument’ van filosoof Nick Bostrom, die beweert dat het leven op aarde evengoed een computersimulatie <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Simulation_hypothesis">zou kunnen zijn</a>, net als in <span class="Cursief">The Matrix</span>. Ons universum, zegt Bostrom, kent een groot aantal beschavingen waarvan enkele waarschijnlijk al in staat zijn om waarheidsgetrouwe simulaties van de werkelijkheid te creëren, en het zou best mogelijk zijn dat wij al in een van deze simulaties leven en niet in de echte realiteit.</p>
<div class="gallery gallery-columns-2 clearfix gallery-size-"><div class="gallery-inner clearfix"><div class="gallery__expand pulse"><div class="gallery__plus"></div></div><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="0"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_002-1280x1708.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1708"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="1"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_003-1280x1550.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1550"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="2"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_019-1280x1591.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1591"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="3"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_016.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="966" height="1318"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="4"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_009-1280x1621.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1621"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="5"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_013-1280x950.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="950"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure></div></div>
<p class="tekst">Deze simulatiehypothese intrigeert de fotografen Peter Helles Eriksen (1984), Sara Brincher Galbiati (1981) en Tobias Selnaes Markussen (1982) uit Kopenhagen, die sinds 2015 een fotografencollectief vormen. De drie Deense fotografen delen de behoefte om te experimenteren: niet alleen vastleggen wat je ziet, maar ook wat je verbeeldt, voelt en vreest. Hun foto’s baseren ze op persoonlijke theorieën en getuigenissen in plaats van op feiten. Hun serie <span class="Cursief">The Merge</span> <span class="Cursief">(</span><em><span class="Cursief">dit </span><span class="Cursief">naj</span><span class="Cursief">aar te zien op BredaPhotofestival</span></em><span class="Cursief">) </span>maakt deel uit van een doorlopend project waarvan Vrij Nederland in 2016 <span class="Cursief">Phenomena </span>publiceerde, een serie over de mogelijkheid van buitenaards leven, gebaseerd op verhalen van ‘gelovers’ in buitenaards bezoek, die gecrashte vliegende schotels en lichamen van aliens zagen.</p>
<h5>The Merge: leven we dan toch in een computersimulatie?</h5>
<p class="tekst">Net als in <span class="Cursief">Phenomena</span> blijft ook in <span class="Cursief">The Merge</span> onduidelijk waar je naar kijkt. Wat zien de vrouw en haar kinderen in de ruimte boven zich? Waar zijn ze eigenlijk, in een machine? Waar zijn de vrouwen op het strand naar op zoek, of meten ze iets? Is het nu, of in de toekomst? De foto’s roepen vragen op zonder die te beantwoorden. In <span class="Cursief">The Merge</span> onderzoeken de drie Denen hoe de wereld er in de toekomst uit zou kunnen zien. Is er nog wel een werkelijkheid, of is die inmiddels een illusie die wordt bepaald door kunstmatige intelligentie, door robots en supercomputers?</p>
<div class="gallery gallery-columns-2 clearfix gallery-size-"><div class="gallery-inner clearfix"><div class="gallery__expand pulse"><div class="gallery__plus"></div></div><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="0"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_020-1280x1683.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1683"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="1"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_005-1280x1578.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1578"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="2"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_001.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="920" height="1246"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="3"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_011-1280x949.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="949"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure><figure class="gallery-item js-resize-square-image" data-slide="4"><div class="gallery-icon"><a href="javascript:void(0);"><img src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/SaraPeterTobias_The-Merge_BJP_FINAL_015-1280x1606.jpg" class="attachment-image_1280 size-" alt="" width="1280" height="1606"></a></div><figcaption class="wp-caption-text gallery-caption text-center"></figcaption></figure></div></div>
<p class="tekst">De raadselachtige beelden van Sara, Peter &amp; Tobias ergeren mij veel minder dan destijds <span class="Cursief">The Matrix</span>. Is het omdat ‘de toekomst’ dichterbij lijkt en ik al meer gewend ben aan een wereld vol technologische veranderingen? Of werkt de rode pil nog steeds?</p>


Fotodocument: leven we dan toch in een computersimulatie?

<div class="lead">
<p>Fotograaf Eddo Hartmann trok (onder begeleiding) door Noord-Korea. Kijkend naar zijn foto&#8217;s waan je je even in een andere wereld. Het enige dat mist is die permanente muziek die je overal in Pyongyang achtervolgt.</p>
</div>
<p>&#8216;Het is geen gezellige boel in Noord-Korea&#8217; is de conclusie die Wilfried de Jong trekt in zijn gesprek met fotograaf Eddo Hartmann naar aanleiding van het verschijnen van diens fotoboek over Noord-Korea. En gezelliger worden de betrekkingen met dit land er ook niet op. Noord-Korea, de VS en Zuid-Korea tonen elkaar hun militaire spierballen.</p>
<p>Van dit politieke en ideologische machtsspel is in Hartmanns boek geen spoor, het is geen journalistiek verslag. Bij het doorbladeren van het fotoboek overkwam mij een licht gespannen gevoel door de strakke regie die de foto’s uitstralen. Wie het werk van Hartmann kent, zal zich niet verbazen over de fascinatie van de fotograaf voor Pyongyang, de hoofdstad van Noord-Korea. Hartmann, met zijn voorliefde voor de ruimte en architectuur, en een strakke opbouw van zijn foto’s kwam tijdens zijn reizen naar de DKPR (Democratic Korean People&#8217;s Republic) volop aan zijn trekken.</p>
<p><q class="pull-left">Heel Pyonyang is ontworpen voor mensen die in groepen leven, voor de parades in de brede straten.</q></p>
<p>De titel van zijn boek geeft het al een beetje weg: <em>Setting the Stage</em>. De stad die gebouwd is als een groot ideologische podium, waarin de ruim 3 miljoen bewoners elk hun eigen rol spelen. Het gaf Hartmann tijdens zijn eerste reis het gevoel &#8216;alsof je terug gaat naar de jaren vijftig&#8217;. De hele stad is ontworpen voor mensen die in groepen leven, voor de parades in de brede straten. De beelden met geregisseerde mensenmassa’s en parades zijn de beelden die bekend zijn uit documentaires en fotoreportages, aldus Hartmann.</p>
<figure>
<div class="video"><iframe width="500" height="281" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/TCvHpsxhz3M?feature=oembed" frameborder="0" gesture="media" allow="encrypted-media" allowfullscreen></iframe></div>
</figure>
<p>Hij wilde een ander Pyongyang laten zien: de lege ruimtes waarin de bewoners leven met hooguit een enkel individu. Het versterkt het gevoel bij de toeschouwer dat je naar een filmset kijkt. Hartmann zelf werd ook geregisseerd tijdens zijn bezoeken: altijd was hij in gezelschap van een of meerdere gidsen die aangaven wat wel en vooral wat <em>niet</em> gefotografeerd mocht worden. Zo wordt de toeschouwer samen met de fotograaf door de monumentale stad geleid, langs historische monumenten, over enorme verlaten pleinen, in de naar Moskou s voorbeeld gebouwde metro. Met overal het oog van de Grote Leider dat via enorme billboards en standbeelden naar ons kijkt. We missen alleen de muziek die je in het echte Pyongyang als een soundscape altijd omringt. Onwerkelijk is misschien het juiste woord voor de stad en het gevoel dat je krijgt bij het bekijken van de foto’s. Maar ook zie je een schoonheid die bijna ongemakkelijk voelt.</p>
<figure id="post-377101 media-377101" class="align-none">
<p><figure style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/12/Unknown-2-2.jpg" alt="" width="1280" height="959" /><figcaption class="wp-caption-text">Eddo Hartmann, Lady in blue, Changgwangwon health complex, Pyongyang 2016</figcaption></figure><figcaption></figcaption></figure>
<div class="info-box-red-border">
<p>Het gesprek tussen Wilfried de Jong en Eddo Hartmann is ook te zien op de tentoonstelling <em>Setting the Stage</em>, van 9 december tot 4 maart in Huis Marseille in Amsterdam. Het boek <em>Setting the Stage</em> is een uitgave van Kannibaal.<br />
<a href="http://www.settingthestage.nl/#1" target="_blank">www.settingthestage.nl</a></p>
</div>


Geen gezellige boel daar in Noord-Korea