Klaar met Nederland

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

De stemmen van Vrij Nederland

Essay

<div class="info-box">
<p><iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/1592893293%3Fsecret_token%3Ds-Lejrnjyh5D5&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true" width="100%" height="120" frameborder="no" scrolling="no"><span data-mce-type="bookmark" style="display: inline-block; width: 0px; overflow: hidden; line-height: 0;" class="mce_SELRES_start">﻿</span></iframe><br />
<em>Dit verhaal is ook te beluisteren.</em></p>
</div>
<p class="tekst">Nu het tijdperk Rutte in politieke zin voorbij is, lijkt er een frisse bries door de Nederlandse politiek te waaien. Alles is ineens mogelijk: de BBB die de grootste wordt, of misschien toch de PVV – Wilders heeft ineens een verdacht premier-achtig register gevonden. En ja, zelfs dát is nu niet uitgesloten: een linkse premier. Voor het eerst in jaren staat de winnaar van de verkiezingen niet bij voorbaat vast, en alleen dat is al goed nieuws voor een democratie.</p>
<p class="tekst">Toch kun je in de aanleiding van de val van Rutte IV – de rücksichtslose drang van de VVD om zich op het thema asiel te profileren – ook wel enige reden tot zorg zien. Migratie zal ook in deze verkiezingscampagne door nationalistische partijen worden aangegrepen als politieke splijtzwam, waarbij de meest basale cijfers rond in- en uitstroom, of de verhouding tussen arbeidsmigratie en oorlogsvluchtelingen, schaamteloos zullen worden vertekend (zie het optreden van Henk Kamp bij <em>Nieuwsuur </em>op de avond van de kabinetsval), of helemaal worden genegeerd. Niets wijst erop dat de politici die hier campagne op voeren de problemen werkelijk willen oplossen. Het inhoudsloze electorale opportunisme van het tijdperk Rutte, dat het vertrouwen van de bevolking in de politiek tot een dieptepunt bracht, is met het aangekondigde vertrek van de premier nog niet meteen uit de hele politieke kaste verdwenen.</p>
<blockquote><p>Beroepspolitici denken in de praktijk toch vaak in de eerste plaats aan hun herverkiezing, of aan de fractiediscipline waar ze zich aan te houden hebben.</p></blockquote>
<p class="tekst">Als de VVD de feitenvrije campagne op asiel voortzet, en daar wijst alles op, blijft de kans aanwezig dat er op dit thema nog jarenlang geen effectief beleid zal kunnen worden gevoerd, zoals dat ook gebeurde met stikstof en klimaat, of de sociaaleconomische tweedeling.</p>
<p class="tekst">Het is een fundamentele zwakke plek van het parlementaire systeem, die tijdens het tijdperk Rutte wel héél duidelijk aan het licht kwam: dat politieke profilering, met de bijbehorende polarisatie, op gespannen voet staat met oplossingsgericht en transparant bestuur. Beroepspolitici denken in de praktijk toch vaak in de eerste plaats aan hun herverkiezing, of aan de fractiediscipline waar ze zich aan te houden hebben. En dat maakt ze, juist als het om vraagstukken gaat die zich goed lenen voor polarisatie, minder geschikt om die vraagstukken daadwerkelijk op te lossen, zoals nu al decennia blijkt uit het louter op traineren gebaseerde Nederlandse asielbeleid, en evenzeer uit het (gebrek aan) klimaatbeleid, niet voor niets de twee meest controversiële onderwerpen in de Nederlandse politiek van dit moment.</p>
<h5>Preferendum</h5>
<p class="tekst">Het politieke onvermogen om iets constructiefs tot stand te brengen op de terreinen waar het gevaar van electorale afstraffing groot is, doet steeds meer stemmen opgaan om dan maar naar andere democratische middelen te zoeken. Want eigenlijk zou je de besluitvorming op dit soort omstreden thema’s, die de hele samenleving aangaan, niet alleen aan beroepspolitici moeten overlaten. In een democratie die werkelijk voor en door burgers wil zijn, zou het de normaalste zaak van de wereld moeten zijn om, als de beroepspolitici er niet uitkomen, bij gewone burgers te rade te gaan.</p>
<p class="tekst">Aanvankelijk waren het de referenda (ooit, in een ver verleden, de kroonjuwelen van D66) die voor meer burgerinspraak in de democratie moesten zorgen. Maar na het ‘nee’ van de Franse en de Nederlandse bevolking tegen de Europese Grondwet (waarna de geplande referenda in Denemarken, Ierland, Polen, Portugal, Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk zekerheidshalve werden afgeblazen en de voorgestelde maatregelen evengoed in het Verdrag van Lissabon werden doorgedrukt), en natuurlijk de beruchte Oekraïne- en Brexit-referenda, hebben de politieke middenpartijen zich er volledig van afgekeerd en is het referendum vooral een stokpaardje geworden van nationalistische, populistische partijen.</p>
<p class="tekst">Die zijn sowieso nogal bedreven in het reduceren van complexe vraagstukken tot een simpel ‘ja’ of ‘nee’. Brexit en het Oekraïne-referendum lieten bovendien zien dat de uitkomst van een referendum met een flinke scheut misinformatie vrij makkelijk te manipuleren is.</p>
<p class="tekst">‘Bij een referendum vraag je aan iedereen om te stemmen over een onderwerp waar meestal slechts weinigen iets van afweten,’ concludeerde schrijver David van Reybrouck in zijn boek <em>Tegen verkiezingen</em>. Maar dat betekent volgens hem niet dat we burgerinspraak dan maar moeten afschaffen. Er zijn middelen om mensen eerst over iets te laten nadenken, om pas daarna tot een oordeel te komen. Eén daarvan is een zogeheten ‘preferendum’, waarbij burgers een lijst concrete maatregelen krijgen voorgelegd waarvoor ze met een cijfer tussen de 1 en de 5 hun waardering kunnen geven, en ook nog kunnen vermelden welke van de voorstellen ze de allerbeste vinden. Een soort stemwijzer, maar dan met echte inspraak op beleid.</p>
<h5>Constructief</h5>
<p class="tekst">Een andere manier om burgers geïnformeerd te laten meebeslissen, is het burgerberaad waarvoor David van Reybrouck en de Nederlandse schrijfster Eva Rovers, tevens directeur van Bureau Burgerberaad, zich al jaren sterk maken. Willekeurig gelote burgers worden daarbij opgeroepen om deel te nemen aan de besluitvorming over één onderwerp. Daarvoor komen ze eerst bijeen om zich te laten informeren door experts, voor- en tegenstanders. Ze mogen zelf ook sprekers uitnodigen, om vervolgens onderling tot een oplossing voor een probleem te komen.</p>
<blockquote><p>Wat wél vaak goed lukt in burgerberaden, is dat de deelnemers constructief met elkaar in debat gaan en dan heel goed in staat blijken om tot weloverwogen, geïnformeerde beslissingen te komen.</p></blockquote>
<p class="tekst">Die loting bestaat niet zomaar uit één oproep, want de ervaring leert dat daar doorgaans slechts een klein deel van de aangeschreven burgers op reageert, in grote meerderheid uit één specifieke demografische groep: oudere, autochtone, hoogopgeleide burgers. Terwijl het idee juist is dat een dwarsdoorsnede van de samenleving in een burgerberaad samenkomt om zich te laten informeren, te discussiëren en tot een besluit te komen. Daarom wordt er na de zeer ruime eerste loting een tweede, gewogen loting gehouden, waardoor uiteindelijk alle verschillende groepen in de samenleving evenredig vertegenwoordigd zullen zijn (hoewel dat in de praktijk lang niet altijd lukt).</p>
<p class="tekst">Wat wél vaak goed lukt in burgerberaden, is dat de deelnemers constructief met elkaar in debat gaan en dan heel goed in staat blijken om tot weloverwogen, geïnformeerde beslissingen te komen. Dat mensen door het lot worden samengebracht om een probleem op te lossen, en nog niet van elkaar weten met welke partij of stroming ze zich identificeren – als ze dat al doen – zorgt voor een open basishouding. Uit de vele onderzoeken naar burgerberaden blijkt dat de focus op partijtegenstellingen, waar de meeste politieke campagnes van de afgelopen decennia om draaien, niet het beste in de rationele vermogens van mensen naar boven haalt. Als partijdigheid en identificatiedrang nauwelijks een rol spelen, zijn mensen veel meer geneigd gezamenlijk naar oplossingen te zoeken.</p>
<p class="tekst">Het voorbeeld dat in dit verband vaak wordt aangedragen, is de abortuswetgeving in Ierland. Tot zo’n vijf jaar geleden was dat het meest omstreden onderwerp dat je in de door en door katholieke Ierse samenleving kon bedenken. Decennialang lukte het de Ierse parlementariërs niet om de polarisatie te doorbreken en veranderde er niets in de draconische abortuswet, die het artsen verbood om in te grijpen, zelfs in het geval van verkrachting of ernstige gezondheidsrisico’s voor vrouwen.</p>
<p class="tekst">Pas toen er een burgerforum werd georganiseerd, waarbij zorgvuldig werd gelet op de samenstelling, die een dwarsdoorsnede van de bevolking moest zijn, met de juiste afspiegeling van voor- én tegenstanders, lukte het om de impasse te doorbreken. Gedurende een halfjaar verdiepten de gelote burgers zich in de verschillende afwegingen, luisterden ze naar experts en gingen de deelnemers respectvol met elkaar in gesprek. Uiteindelijk besloten ze met een overtuigende meerderheid om legalisering te adviseren. De media deden uitgebreid verslag van de sessies, deelnemers vertelden hoe ze door de onderlinge gesprekken en de verhalen van de gastsprekers van mening waren veranderd.</p>
<p class="tekst">Een belangrijke factor in het succes van het Ierse burgerberaad over abortus was dat het Ierse parlement zich hield aan de belofte die het van tevoren had gedaan en alle aanbevelingen van het burgerforum serieus nam. Uiteindelijk besloot het parlement de vraag via een referendum aan de bevolking voor te leggen. Dat leidde tot een resultaat waar niet alleen Ierland, maar de hele wereld van opkeek: 66 procent van de Ieren stemden voor de legalisering van abortus.</p>
<h5>Legitimiteit</h5>
<p class="tekst">In haar boek <em>Nu is het aan ons</em> noemt Eva Rovers een aantal punten waaraan burgerberaden moeten voldoen, willen ze slagen. Eén daarvan is de hele samenleving erbij betrekken, bijvoorbeeld door na afloop van het burgerberaad een preferendum te organiseren waarbij de hele bevolking de lijst van adviezen kan beoordelen en er een voorkeur in kan aanbrengen.</p>
<p class="tekst">Zo’n vorm van algemene volksraadpleging lijkt me inderdaad de enige manier om legitimiteit te verlenen aan een burgerberaad van 150 deelnemers, helemaal als dat overleg tot ingrijpende beslissingen leidt over uiterst controversiële onderwerpen.</p>
<p class="tekst">Stel je eens voor dat een burgerberaad over migratie, of over klimaat, tot een volledig pakket met maatregelen zou komen, die dan voetstoots zouden worden overgenomen en uitgevoerd door de regering. Zo’n burgerberaad hoeft, anders dan een gekozen regering, geen afweging te maken van prioriteiten: de deelnemers wordt gevraagd om oplossingen te zoeken voor één probleem.</p>
<p class="tekst">In het geval van klimaat is de kans dan ook groot dat een burgerforum met stevige adviezen zou komen: een vlees- of zuiveltaks, btw op vliegtickets, de aanleg van zonnepanelen en windmolenparken, misschien wel allemaal tegelijk. We weten inmiddels maar al te goed hoe de reacties zijn op dit soort plannen. En als die van een burgerberaad zouden komen, zouden de tegenstanders van zulke maatregelen meteen vragen: wie zijn die deelnemers van dat burgerberaad dan wel? Waar halen ze het recht vandaan? Wie heeft hen eigenlijk gekozen? Niemand? Wat zijn hun adviezen dan waard?</p>
<p class="tekst">Als bewindslieden tot zo’n burgerberaad besluiten, zou je hopen dat ze zich bewust zijn van de kwetsbare plekken in zo’n plan. Toch vertoont het nationaal Burgerforum klimaat en energie, dat onlangs door de Tweede Kamer is goedgekeurd en in maart 2024 gehouden zal worden, op het punt van draagvlak en legitimiteit precies de zwakke plekken waarvoor Eva Rovers in haar boek waarschuwt. Om te beginnen is niet duidelijk wat er met de aanbevelingen van het burgerberaad zal gebeuren. Maar misschien nog wel belangrijker: na afloop van het burgerberaad zal geen referendum of preferendum worden gehouden.</p>
<p class="tekst">Vlak voor de val van het kabinet, op 28 juni 2023, werd het voorstel voor het Burgerforum klimaat en energie door de Tweede Kamer goedgekeurd, inclusief de vraag die aan het burgerberaad zal worden voorgelegd: Hoe kunnen we als Nederland eten en spullen gebruiken en reizen op een manier die beter is voor het klimaat? In de toelichtende brief aan de Kamer staat expliciet dat er geen afsluitend referendum gehouden zal worden: te duur, geen ‘wettelijke grondslag’ (die is namelijk in 2018 door kabinet Rutte III afgeschaft) en, als laatste reden: referenda maken geen onderdeel uit van de Nederlandse ‘politieke traditie’ (een onzinargument, natuurlijk, aangezien het om een voorstel over democratische vernieuwing gaat).</p>
<h5>Verschil maken</h5>
<p class="tekst">Het grootste gevaar bij het organiseren van burgerberaden is schijninspraak, en de geur daarvan hangt al rond de wel heel vrijblijvend geformuleerd vraagstelling, die doet denken aan die oude overheidsslogans, waarin burgers op hun consumptiegedrag werden aangesproken, terwijl werkelijk ingrijpende overheidsmaatregelen op de lange baan werden geschoven. Een beter milieu begint bij jezelf, mensen!</p>
<blockquote><p>Hier zou burgerinspraak echt een verschil kunnen maken en dat maakt het des te treuriger dat het plan van Jetten zo vrijblijvend is.</p></blockquote>
<p class="tekst">Inmiddels is wel duidelijk dat een minuutje minder douchen, minder vlees eten of niet op vliegvakantie gaan nogal symbolische handelingen zijn vergeleken met de uitstoot van Tata Steel, Schiphol en Shell, en al helemaal weinig zin hebben zolang de overheidssubsidies op fossiele brandstoffen en intensieve veeteelt in stand worden gehouden.</p>
<p class="tekst">Dat er nu eens echt consistent overheidsbeleid op klimaat moet komen, vindt zelfs een goed deel van de BBB-stemmers. En de gedachte dat een burgerberaad juist op het gebied van klimaat en energie, waar de lobby’s zo gigantisch zijn en de banden tussen overheden en bedrijven zo innig, voor de gewenste doorbraak kan zorgen, is werkelijk niet zo gek.</p>
<p class="tekst">Hier zou burgerinspraak echt een verschil kunnen maken en dat maakt het des te treuriger dat het plan van Jetten zo vrijblijvend is. Want wat er volgens de Kamerstukken met de aanbevelingen van het geplande burgerforum gedaan zal worden, stelt bepaald niet gerust: ze zullen worden meegenomen in de ‘gedragsstrategie Burgers en Circulaire Economie’, in de ‘uitwerking van het integrale voedselbeleid’, en in het ‘onderdeel Leefstijl’ van het Klimaatplan 2024.</p>

<h5>Uitvechten in het parlement</h5>
<p class="tekst">‘Doe het goed of doe het niet’, is de titel van het afsluitende hoofdstuk van Eva Rovers’ boek, waarin ze concrete aanbevelingen doet over de praktische organisatie van burgerberaden. En dat is een terecht motto: elke keer dat er burgerinspraak wordt georganiseerd en blijkt dat er niet werkelijk sprake van inspraak was, geeft dat een knauw aan het vertrouwen in de politiek, en uiteindelijk ook in de democratie als staatsvorm.</p>
<p class="tekst">Burgerberaden en andere zorgvuldig uitgevoerde vormen van burgerinspraak kunnen helpen om dat vertrouwen te herstellen, maar dat werkt alleen als de uitkomsten ook echt ter harte worden genomen. De achteloze manier waarmee Europese leiders in 2005 de uitkomsten van de referenda over de Europese Grondwet terzijde schoven, heeft enorm veel schade aangericht aan het vertrouwen van burgers in de politiek. Zoals ook het Franse Burgerforum over Klimaat, waarvan president Macron beloofde dat hij de uitkomst integraal zou uitvoeren, in 2021 tot enorme verbittering leidde, omdat er na een stemronde in de Franse senaat vrijwel niets overbleef van de aanbevelingen.</p>
<blockquote><p>Eén ding kunnen die polariserende politici wél heel goed: herkennen waar de conflicten en de problemen in de samenleving zitten.</p></blockquote>
<p class="tekst">Uiteindelijk geldt voor burgerberaden hetzelfde als voor referenda en voor alle andere initiatieven in een democratie: er zijn integere politici en bestuurders nodig om ze te laten werken, zoals er kritische en betrokken burgers nodig zijn om erin te participeren. Een wondermiddel om de democratie als geheel te redden zijn ze niet, hoewel ze, zeker op lokaal niveau, echt wel kunnen bijdragen aan het herstel van het principe van een democratie voor en door het volk. En wie weet kunnen ze van onderaf doorgroeien tot een vast bestanddeel in onze democratische cultuur.</p>
<p class="tekst">Maar of ze ooit in staat zullen zijn om de ouderwetse verkiezingspolitiek met haar polariserende campagnes en opportunistische beroepspolitici volledig te vervangen, betwijfel ik. Want één ding kunnen die polariserende politici wél heel goed: herkennen waar de conflicten en de problemen in de samenleving zitten, ze aan de oppervlakte brengen en ze uitvechten in het parlement, zodat ze niet in de samenleving hoeven voort te woekeren. En hoe frustrerend die politieke strijd soms ook is voor het bereiken van oplossingen, die strijd zorgt tegelijkertijd voor electoraal draagvlak en legitimiteit. Voorwaarde is wel dat politici bereid zijn om een oprechte ideeënstrijd aan te gaan.</p>
<p class="tekst">Hopelijk zal de nieuwe generatie die nu aantreedt in Den Haag veel meer van dat soort volksvertegenwoordigers voortbrengen, die geen schijntegenstellingen creëren om zich te profileren, maar vanuit een waarachtige overtuiging echte, waardevolle conflicten aangaan.</p>


Ewoud Kieft

Het nationaal Burgerforum: een beetje vrijblijvend meepraten over klimaat en energie

Voor complotdenkers is de werkelijkheid in een thriller veranderd

Waarom toont de Nederlandse vertaling van Mein Kampf Hitlers leugens niet?

<div class="lead">
<p>Nazi&#8217;s waren rationeler dan islamisten, beweert de Vlaamse filosoof Maarten Boudry. Historicus en <em>Mein Kampf</em>-kenner Ewoud Kieft begrijpt niet waar hij het vandaan haalt.</p>
</div>
<p>Er lijkt nog steeds geen ontkomen aan: na elke aanslag, elke dictator die zijn machtsbasis verder uitbreidt, zijn er altijd wel mensen die de vergelijking met het nazisme van stal halen. Afgelopen week was daar natuurlijk werkelijk concrete aanleiding voor. Sterker nog, je hoeft het helemaal niet meer over ‘vergelijking’ te hebben als het om de nationalistische betogers gaat die in Charlottesville met nazivlaggen liepen, en met fakkels in de hand “Jews will not replace us’ scandeerden. Deze betogers zijn niet vergelijkbaar met nazi’s, ze zijn nazi’s, dat geven ze zelf als eerste toe. Dan is het niet meer een kwestie van zinnige terughoudendheid om vergelijkingen met het nazisme te schuwen, dan is het bizar, en onverantwoord, om het <em>niet </em>te doen. Trump kreeg terecht een storm van kritiek op zijn pogingen om het geweld van de neo-nazi’s te relativeren. Je kan niet zeggen dat twee partijen schuld hebben, als één partij openlijk een gewelddadige zuivering van ‘rassenvreemde’ elementen propageert, in het Joods-kapitalitische-communistische complot gelooft, en de dood van een van de tegenbetogers, Heather Heyer, als een succesvolle afsluiting van hun manifestatie bestempelt.</p>
<p>Toen een week later de aanslag in Barcelona volgde, waren er de gebruikelijke vergelijkingen van de gebruikelijke bloggers en twitteraars die de Islam en het nazisme gelijkstelden. Maar deze keer viel ook een Vlaamse wetenschapsfilosoof op, Maarten Boudry, die met een beroep op academisch onderzoek <a href="https://www.demorgen.be/dmselect/maarten-boudry-bij-nazi-s-zag-je-die-gratuite-gruwel-zoals-bij-is-niet-bbd4c4c9/" target="_blank">beweerde</a> dat het jihadisme ‘in zekere opzichten’ gevaarlijker en haatdragender is dan het nazisme. Het veroorzaakte grote ophef in de Vlaamse media.</p>
<h4>Zij, de irrationale fanatici</h4>
<p>Ik heb er eigenlijk nooit van gehouden, al die nazi-vergelijkingen die onze woede en onmacht over terreur en geweld duidelijk moeten maken. En ik ben de enige niet: vergelijkingen met Hitler luiden zelden een vruchtbare gedachtewisseling in, meestal het einde, zoals Mike Godwin <a href="https://www.vn.nl/pvvers-leggen-het-debat-lam-met-mijn-wet/" target="_blank">al in 1990 vaststelde</a>. En inderdaad, wat zeg je er eigenlijk mee, als je iemand in het wilde weg met een nazi vergelijkt? Dat je hem of haar tot het absolute kwaad rekent. Het is de meest gemakzuchtige manier om een onderscheid te maken tussen ‘wij’ en ‘zij’:‘wij’, de weldenkende, rationele mensen, die zich nooit door zoiets als nationalisme, racisme en oorlogsretoriek zouden laten meeslepen. En ‘zij’: de haters, de irrationele fanatici, wier motieven we niet meer hoeven te begrijpen vanaf het moment dat we ze met nazi’s hebben gelijkgesteld.</p>
<div class="info-box">
<p>Lees hier het <a href="https://www.vn.nl/pvvers-leggen-het-debat-lam-met-mijn-wet/" target="_blank">interview met Mike Godwin</a> uit <em>Vrij Nederland </em>uit april.</p>
</div>
<p>Maar ik ontkom er zelf ook niet altijd aan. Ook na de aanslag in Barcelona, toen bekend werd dat een van de daders had geschreven dat hij de wereld van niet-moslims wilde zuiveren (waar in zijn strikte definitie van de islam ook heel wat gelovige moslims onder vallen trouwens), was het nazisme de eerste vergelijking die ik in mijn hoofd maakte. Toch denk ik dat dat soort vergelijkingen alleen zin hebben als je de moeite neemt om heel specifiek duidelijk te maken wat je precies met wat vergelijkt. Anders levert het alleen maar gescheld en niet-constructieve discussies op. En dat was precies wat er gebeurde met de nazi-verglijkingen die Maarten Boudry maakte: die waren zo verward en onsamenhangend dat ze voornamelijk tot gescheld en onbegrip hebben geleid. Boudry beweerde namelijk dat de vijandbeelden van het nazisme minder absoluut zouden zijn dan die van het jihadisme, omdat jihadi’s nu eenmaal religieus zijn en de nazi’s dat niet waren.</p>
<p><q class="pull-left">Toch denk ik dat dat soort vergelijkingen alleen zin hebben als je de moeite neemt om heel specifiek duidelijk te maken wat je precies met wat vergelijkt.</q>Het is me werkelijk een raadsel waar Boudry dat op baseert. Niet op historisch onderzoek in elk geval. Historici als Ian Kershaw, Roger Griffin en Emilio Gentile wijzen al decennialang op de religieuze kenmerken van het nazisme en fascisme. De term ‘politieke religie’ is al jaren ingeburgerd om het nazisme te beschrijven.</p>
<h4>Een soort terugval in de beschaving</h4>
<p>Boudry haalt wel de studie <em>Modernity and the Holocaust </em>aan, van de Amerikaanse socioloog Zygmunt Bauman – een prachtig boek uit de jaren tachtig, waarin Bauman zich tegen het toen nog vrij gangbare idee onder sociologen verzette, dat het nazisme een soort terugval in de beschaving was, een oprisping van de onderbuik die niets met de westerse beschaving te maken had. Bauman wees op de rationalistische aspecten binnen de nazi-ideologie en -organisaties, maar voor Bauman was dat juist aanleiding om te concluderen dat de sociale wetenschappen zich niet op het rationalisme zouden moeten blindstaren. Ik vraag me af of Boudry ook de laatste hoofdstukken van Baumans boek heeft gelezen, want hij concludeert juist het tegenovergestelde van dat er in de geschiedenis een duidelijke scheiding zou bestaan tussen rationaliteit en geloofsovertuiging. En dat nazi’s op de een of andere manier rationeler zouden zijn dan jihadi’s.</p>
<p><q class="pull-left">Je kan met de bijbel in de hand kruistochten beginnen of de <em>civil rights movement</em>.</q>Nog los van Boudry’s gammele bronnengebruik lijkt me die gedachte sowieso nogal naïef. Geloofsovertuiging en rationele deducties gaan hand in hand. Binnen de denkwereld van het katholicisme zijn de onbevlekte ontvangenis en transsubstantiatie volstrekt logisch. Je kan met een beroep op de evolutietheorie de meest krankzinnige dingen beweren (zie de eugenetica, waarvan de intellectuele aartsvader, Francis Galton, verkondigde dat het de religie van de toekomst moest worden). Je kan met de bijbel in de hand kruistochten beginnen of de <em>civil rights movement</em>. En met de Koran in de hand kun je geweld tegen ongelovigen prediken, of een ‘jihad van liefde’ – het gebeurt allemaal.</p>
<p>Maar Boudry blijft, ondanks alle kritiek die hij over zich heen kreeg, er heilig van overtuigd dat het nazisme minder gevaarlijk en haatdragend zou zijn dan het jihadisme, omdat geloof nu eenmaal in absolute termen denkt, en het rationele nazisme zakelijker zou zijn geweest: ‘De mentaliteit bij de nazi’s was die van een tuinier die naar onkruid kijkt. Dat onkruid moet verdelgd worden maar niet hartgrondig gehaat of gefolterd.’ Alsof een koelbloedige moord met voorbedachte rade minder zorgwekkend is dan doodslag uit drift. (het strafrecht oordeelt daar trouwens anders over.)</p>
<h4>Tusschen Jood en niet-Jood</h4>
<p>Ik vermoed dat Boudry zich niet heel grondig heeft verdiept in de nazi-ideologie (de metafoor van de onkruid wiedende nazi komt ook van Zygmunt Bauman), laat staan <em>Mein Kampf</em> grondig heeft gelezen. Want het boek waarin Hitler zijn ideologie met de wereld deelde, staat bol van de absolute vijandbeelden: ‘Met den Jood kan men geen enkel compromis sluiten. Tusschen Jood en niet-Jood kan niets anders bestaan dan het onverbiddelijke “gij of ik”!’ – ik noem maar even een klein voorbeeld. Hitler schilderde Joden voortdurend als duivels af, en dat bedoelde hij letterlijk. ‘Indien de Jood met zijn marxisme de overwinning behaalt op de volkeren dezer wereld, dan zal een krans, gevlochten uit de lijken der geheele menschheid, zijn kroon zijn; dan zal deze aarde wederom, evenals voor millioenen jaren, van ieder menschelijk leven ontdaan, zwijgend haar weg door den aether gaan.’</p>
<p>Hitler gebruikte in <em>Mein Kampf </em>en in zijn toespraken voortdurend religieuze beelden en redeneringen. De uitroeiingsoorlog tegen de Joden (daar heeft hij het in <em>Mein Kampf</em> al letterlijk over), was er volgens hem één van metafysische proporties, en het uiteindelijke doel van de Arische mens (een constructie die uit allerlei occulte bewegingen voortkwam) was om het ‘evenbeeld van de Schepper’ te worden. En ja, tegelijkertijd was Hitler uiterst koelbloedig en pragmatisch – ‘rationeel’, zo je wil – in zijn uitleg van zijn politieke tactieken. Net als de propagandisten van IS en voorheen Al Qaida trouwens. Bin Laden verklaarde openlijk dat terrorisme een uiterst pragmatisch doel had, namelijk om de integratie van moslims in het Westen tegen te gaan. Wat dat betreft voeren de PVV, Front National, Vlaams Belang, keurig de moslimterroristische agenda uit.</p>
<h4>Meer IS dan Front National</h4>
<p>Dus ja, er zijn wel degelijk zinnige vergelijkingen te maken tussen de ideologie van het moslimterrorisme en het nazisme. Beiden zijn kruisbestuivingen tussen (pseudo-)religie en politiek. In mijn boek over <em>Mein Kampf </em>schrijf ik dat de propaganda van IS veel meer overeenkomsten heeft met het nazisme dan de retoriek van de PVV, Front National of Vlaams Belang: oorlogsromantiek, de verheerlijking van martelaarschap, de strijd van de underdog tegen een oppermachtige vijand, dezelfde complottheorieën over de Joodse wereldheerschappij.</p>
<p>Maar degenen die de hele islam gelijkstellen met moslimterrorisme (ik doel hiermee trouwens niet op Boudry, die dat naar mijn weten nooit beweerd heeft) ontkennen dat binnen een religie van meer dan een miljard aanhangers er meerdere stromingen en interpretaties bestaan – alle moslims die afstand nemen van geweld zijn in hun ogen geen echte moslims – wederom: een opmerkelijke overeenkomst met de opvattingen van de terreurplegers zelf. Ik heb na het geweld in Charlottesville nog niemand de haatideologie van de Ku Klux Klan met het hele christendom horen gelijkstellen, en dat het christendom daarom verboden moet worden.</p>
<p>Boudry lichtte na alle ophef over zijn beweringen toe in een interview dat hij vindt dat academici vergelijkingen moeten kunnen maken tussen verschillende ideologieën, geloofssystemen en genocides. Zeker, en wat mij betreft mogen niet-academici dat ook. Maar doe het alsjeblieft wel met wat kennis van zaken.</p>
<div class="info-box">
<p>Ewoud Kieft schreef <a href="https://www.vn.nl/product/verboden-boek-ewoud-kieft/" target="_blank"><em>Het verboden boek. Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme</em></a>, Atlas Contact, 288 p.</p>
</div>


Jihadisten met nazi’s vergelijken, prima, maar dan wel met verstand van zaken