<div class="lead">
<p>Nazi&#8217;s waren rationeler dan islamisten, beweert de Vlaamse filosoof Maarten Boudry. Historicus en <em>Mein Kampf</em>-kenner Ewoud Kieft begrijpt niet waar hij het vandaan haalt.</p>
</div>
<p>Er lijkt nog steeds geen ontkomen aan: na elke aanslag, elke dictator die zijn machtsbasis verder uitbreidt, zijn er altijd wel mensen die de vergelijking met het nazisme van stal halen. Afgelopen week was daar natuurlijk werkelijk concrete aanleiding voor. Sterker nog, je hoeft het helemaal niet meer over ‘vergelijking’ te hebben als het om de nationalistische betogers gaat die in Charlottesville met nazivlaggen liepen, en met fakkels in de hand “Jews will not replace us’ scandeerden. Deze betogers zijn niet vergelijkbaar met nazi’s, ze zijn nazi’s, dat geven ze zelf als eerste toe. Dan is het niet meer een kwestie van zinnige terughoudendheid om vergelijkingen met het nazisme te schuwen, dan is het bizar, en onverantwoord, om het <em>niet </em>te doen. Trump kreeg terecht een storm van kritiek op zijn pogingen om het geweld van de neo-nazi’s te relativeren. Je kan niet zeggen dat twee partijen schuld hebben, als één partij openlijk een gewelddadige zuivering van ‘rassenvreemde’ elementen propageert, in het Joods-kapitalitische-communistische complot gelooft, en de dood van een van de tegenbetogers, Heather Heyer, als een succesvolle afsluiting van hun manifestatie bestempelt.</p>
<p>Toen een week later de aanslag in Barcelona volgde, waren er de gebruikelijke vergelijkingen van de gebruikelijke bloggers en twitteraars die de Islam en het nazisme gelijkstelden. Maar deze keer viel ook een Vlaamse wetenschapsfilosoof op, Maarten Boudry, die met een beroep op academisch onderzoek <a href="https://www.demorgen.be/dmselect/maarten-boudry-bij-nazi-s-zag-je-die-gratuite-gruwel-zoals-bij-is-niet-bbd4c4c9/" target="_blank">beweerde</a> dat het jihadisme ‘in zekere opzichten’ gevaarlijker en haatdragender is dan het nazisme. Het veroorzaakte grote ophef in de Vlaamse media.</p>
<h4>Zij, de irrationale fanatici</h4>
<p>Ik heb er eigenlijk nooit van gehouden, al die nazi-vergelijkingen die onze woede en onmacht over terreur en geweld duidelijk moeten maken. En ik ben de enige niet: vergelijkingen met Hitler luiden zelden een vruchtbare gedachtewisseling in, meestal het einde, zoals Mike Godwin <a href="https://www.vn.nl/pvvers-leggen-het-debat-lam-met-mijn-wet/" target="_blank">al in 1990 vaststelde</a>. En inderdaad, wat zeg je er eigenlijk mee, als je iemand in het wilde weg met een nazi vergelijkt? Dat je hem of haar tot het absolute kwaad rekent. Het is de meest gemakzuchtige manier om een onderscheid te maken tussen ‘wij’ en ‘zij’:‘wij’, de weldenkende, rationele mensen, die zich nooit door zoiets als nationalisme, racisme en oorlogsretoriek zouden laten meeslepen. En ‘zij’: de haters, de irrationele fanatici, wier motieven we niet meer hoeven te begrijpen vanaf het moment dat we ze met nazi’s hebben gelijkgesteld.</p>
<div class="info-box">
<p>Lees hier het <a href="https://www.vn.nl/pvvers-leggen-het-debat-lam-met-mijn-wet/" target="_blank">interview met Mike Godwin</a> uit <em>Vrij Nederland </em>uit april.</p>
</div>
<p>Maar ik ontkom er zelf ook niet altijd aan. Ook na de aanslag in Barcelona, toen bekend werd dat een van de daders had geschreven dat hij de wereld van niet-moslims wilde zuiveren (waar in zijn strikte definitie van de islam ook heel wat gelovige moslims onder vallen trouwens), was het nazisme de eerste vergelijking die ik in mijn hoofd maakte. Toch denk ik dat dat soort vergelijkingen alleen zin hebben als je de moeite neemt om heel specifiek duidelijk te maken wat je precies met wat vergelijkt. Anders levert het alleen maar gescheld en niet-constructieve discussies op. En dat was precies wat er gebeurde met de nazi-verglijkingen die Maarten Boudry maakte: die waren zo verward en onsamenhangend dat ze voornamelijk tot gescheld en onbegrip hebben geleid. Boudry beweerde namelijk dat de vijandbeelden van het nazisme minder absoluut zouden zijn dan die van het jihadisme, omdat jihadi’s nu eenmaal religieus zijn en de nazi’s dat niet waren.</p>
<p><q class="pull-left">Toch denk ik dat dat soort vergelijkingen alleen zin hebben als je de moeite neemt om heel specifiek duidelijk te maken wat je precies met wat vergelijkt.</q>Het is me werkelijk een raadsel waar Boudry dat op baseert. Niet op historisch onderzoek in elk geval. Historici als Ian Kershaw, Roger Griffin en Emilio Gentile wijzen al decennialang op de religieuze kenmerken van het nazisme en fascisme. De term ‘politieke religie’ is al jaren ingeburgerd om het nazisme te beschrijven.</p>
<h4>Een soort terugval in de beschaving</h4>
<p>Boudry haalt wel de studie <em>Modernity and the Holocaust </em>aan, van de Amerikaanse socioloog Zygmunt Bauman – een prachtig boek uit de jaren tachtig, waarin Bauman zich tegen het toen nog vrij gangbare idee onder sociologen verzette, dat het nazisme een soort terugval in de beschaving was, een oprisping van de onderbuik die niets met de westerse beschaving te maken had. Bauman wees op de rationalistische aspecten binnen de nazi-ideologie en -organisaties, maar voor Bauman was dat juist aanleiding om te concluderen dat de sociale wetenschappen zich niet op het rationalisme zouden moeten blindstaren. Ik vraag me af of Boudry ook de laatste hoofdstukken van Baumans boek heeft gelezen, want hij concludeert juist het tegenovergestelde van dat er in de geschiedenis een duidelijke scheiding zou bestaan tussen rationaliteit en geloofsovertuiging. En dat nazi’s op de een of andere manier rationeler zouden zijn dan jihadi’s.</p>
<p><q class="pull-left">Je kan met de bijbel in de hand kruistochten beginnen of de <em>civil rights movement</em>.</q>Nog los van Boudry’s gammele bronnengebruik lijkt me die gedachte sowieso nogal naïef. Geloofsovertuiging en rationele deducties gaan hand in hand. Binnen de denkwereld van het katholicisme zijn de onbevlekte ontvangenis en transsubstantiatie volstrekt logisch. Je kan met een beroep op de evolutietheorie de meest krankzinnige dingen beweren (zie de eugenetica, waarvan de intellectuele aartsvader, Francis Galton, verkondigde dat het de religie van de toekomst moest worden). Je kan met de bijbel in de hand kruistochten beginnen of de <em>civil rights movement</em>. En met de Koran in de hand kun je geweld tegen ongelovigen prediken, of een ‘jihad van liefde’ – het gebeurt allemaal.</p>
<p>Maar Boudry blijft, ondanks alle kritiek die hij over zich heen kreeg, er heilig van overtuigd dat het nazisme minder gevaarlijk en haatdragend zou zijn dan het jihadisme, omdat geloof nu eenmaal in absolute termen denkt, en het rationele nazisme zakelijker zou zijn geweest: ‘De mentaliteit bij de nazi’s was die van een tuinier die naar onkruid kijkt. Dat onkruid moet verdelgd worden maar niet hartgrondig gehaat of gefolterd.’ Alsof een koelbloedige moord met voorbedachte rade minder zorgwekkend is dan doodslag uit drift. (het strafrecht oordeelt daar trouwens anders over.)</p>
<h4>Tusschen Jood en niet-Jood</h4>
<p>Ik vermoed dat Boudry zich niet heel grondig heeft verdiept in de nazi-ideologie (de metafoor van de onkruid wiedende nazi komt ook van Zygmunt Bauman), laat staan <em>Mein Kampf</em> grondig heeft gelezen. Want het boek waarin Hitler zijn ideologie met de wereld deelde, staat bol van de absolute vijandbeelden: ‘Met den Jood kan men geen enkel compromis sluiten. Tusschen Jood en niet-Jood kan niets anders bestaan dan het onverbiddelijke “gij of ik”!’ – ik noem maar even een klein voorbeeld. Hitler schilderde Joden voortdurend als duivels af, en dat bedoelde hij letterlijk. ‘Indien de Jood met zijn marxisme de overwinning behaalt op de volkeren dezer wereld, dan zal een krans, gevlochten uit de lijken der geheele menschheid, zijn kroon zijn; dan zal deze aarde wederom, evenals voor millioenen jaren, van ieder menschelijk leven ontdaan, zwijgend haar weg door den aether gaan.’</p>
<p>Hitler gebruikte in <em>Mein Kampf </em>en in zijn toespraken voortdurend religieuze beelden en redeneringen. De uitroeiingsoorlog tegen de Joden (daar heeft hij het in <em>Mein Kampf</em> al letterlijk over), was er volgens hem één van metafysische proporties, en het uiteindelijke doel van de Arische mens (een constructie die uit allerlei occulte bewegingen voortkwam) was om het ‘evenbeeld van de Schepper’ te worden. En ja, tegelijkertijd was Hitler uiterst koelbloedig en pragmatisch – ‘rationeel’, zo je wil – in zijn uitleg van zijn politieke tactieken. Net als de propagandisten van IS en voorheen Al Qaida trouwens. Bin Laden verklaarde openlijk dat terrorisme een uiterst pragmatisch doel had, namelijk om de integratie van moslims in het Westen tegen te gaan. Wat dat betreft voeren de PVV, Front National, Vlaams Belang, keurig de moslimterroristische agenda uit.</p>
<h4>Meer IS dan Front National</h4>
<p>Dus ja, er zijn wel degelijk zinnige vergelijkingen te maken tussen de ideologie van het moslimterrorisme en het nazisme. Beiden zijn kruisbestuivingen tussen (pseudo-)religie en politiek. In mijn boek over <em>Mein Kampf </em>schrijf ik dat de propaganda van IS veel meer overeenkomsten heeft met het nazisme dan de retoriek van de PVV, Front National of Vlaams Belang: oorlogsromantiek, de verheerlijking van martelaarschap, de strijd van de underdog tegen een oppermachtige vijand, dezelfde complottheorieën over de Joodse wereldheerschappij.</p>
<p>Maar degenen die de hele islam gelijkstellen met moslimterrorisme (ik doel hiermee trouwens niet op Boudry, die dat naar mijn weten nooit beweerd heeft) ontkennen dat binnen een religie van meer dan een miljard aanhangers er meerdere stromingen en interpretaties bestaan – alle moslims die afstand nemen van geweld zijn in hun ogen geen echte moslims – wederom: een opmerkelijke overeenkomst met de opvattingen van de terreurplegers zelf. Ik heb na het geweld in Charlottesville nog niemand de haatideologie van de Ku Klux Klan met het hele christendom horen gelijkstellen, en dat het christendom daarom verboden moet worden.</p>
<p>Boudry lichtte na alle ophef over zijn beweringen toe in een interview dat hij vindt dat academici vergelijkingen moeten kunnen maken tussen verschillende ideologieën, geloofssystemen en genocides. Zeker, en wat mij betreft mogen niet-academici dat ook. Maar doe het alsjeblieft wel met wat kennis van zaken.</p>
<div class="info-box">
<p>Ewoud Kieft schreef <a href="https://www.vn.nl/product/verboden-boek-ewoud-kieft/" target="_blank"><em>Het verboden boek. Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme</em></a>, Atlas Contact, 288 p.</p>
</div>


Gerelateerd