Nederland Queer Capital af

Columns van de week

Amber Wiznitzer en Teun van de Keuken

<div class="wpg-element paragraph">
het sad story project
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Zaterdagavond 29 december, 2001. J. en ik hebben Kerstmis achter de rug en stevenen eensgezind af op het nieuwe jaar. We wonen op vijfhoog in Résidence Marly, een van de zeldzame oude appartementsgebouwen aan de Albert I-Promenade in Oostende. De huiskamer is hoefijzervormig en eindigt in een halve cirkel met zes ramen, een rotonde wordt dat hier genoemd. Daardoorheen zie je nu niets anders dan woest water. Vele mensen benijden ons vanwege het magnifieke zeezicht en daar kan ik inkomen. Maar zij komen alleen maar langs in het Seizoen, als het hele strand vol zonnekloppers ligt en de zee oogt als een zonnige megavijver. Op winteravonden als deze wanneer de stormwind rond de hoge buildings fluit en er in het hele pand nauwelijks andere bewoners aanwezig zijn, komt deze plek me voor als de eenzaamste van heel Europa. Bulderend water, gierende wind en een zwarte lucht met hier en daar een enkele meeuw, dat is wat ons omringt en daarmee houdt het op. Ja, dit is de winterkant van Oostende, de kant waar je weinig van hoort. De golven komen soms zo hoog dat verdwaalde druppels als sterren uiteen spatten tegen de ramen die vreemd opbollen door de storm. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Gek genoeg heeft de zee er een handje van om juist in de periode van de eindejaarsfeesten zo te keer te gaan. Of ze van plan is om al het oude te vernietigen. Na het eten staan J. en ik het gevaarlijke schouwspel vanuit onze glazen rotonde te bewonderen, want het is nog mooi ook met dat lege strand dat is geslonken tot een heel smal reepje en de contouren van lichtgevende schepen die zich nauwelijks weten te handhaven. Geen mens of hond te bekennen. Ook de meeuwen laten het nu afweten. Het dampende licht toont niets anders dan de grijze, zwarte en vuilwitte tinten die we zo goed kennen van de schilder Spilliaert. Zelfs de dennentakken die bij wijze van kerstversiering aan de lantaarns zijn bevestigd slaan als sinistere bezems heen en weer. Ik voel me niet goed meer in mijn eigen kleren. Met hun heldere kleuren vormen ze een pijnlijk contrast met de situatie buiten. Ik voel me ook niet goed meer in ons eigen huis. J. blijft gelukkig kalm en zegt: ‘We moeten zo de hond nog uitlaten.’ ‘Oké,’ hoor ik mezelf zeggen, ‘dat doen we.’ Op hetzelfde moment meen ik dat ik water hoor sijpelen. Ik kijk omhoog. Er zit een barst in het plafond die daar nooit gezeten heeft. Net een toegeknepen oog. Het kijkt me aan. Ik zie er duidelijk vocht in glinsteren. Viel daar al geen druppel op de grond? ‘Het spijt me,’ zeg ik ‘maar we moeten hier weg en echt omzien naar een ander huis. Ik raak in paniek van dit soort dingen, het vreet aan me.’ J. kijkt naar boven en constateert niet een barst in het plafond. Ook hoort hij geen druppels vallen. Op zijn knieën kruipt hij over het parket om te voelen of het vochtig is. Alles blijkt kurkdroog. ‘Je moet wel uitkijken,’ zegt hij, ‘dat je niet de kant van Beethoven opgaat.’ ‘Hoezo de kant van Beethoven?’ zeg ik verbaasd. ‘Denk je dat ik doof word?’ ‘Nee dat niet,’ zegt J. lachend: ‘maar Beethoven is wel achtenzestig keer verhuisd omdat hij ze ook overal zag vliegen. Vooruit, we gaan aan ’t werk. Als je Koert wilt uitlaten, zeg je het maar.’ Gordijnen hebben we niet, want er is geen inkijk. Maar dat betekent wel dat je de zee en de lucht onmogelijk kunt wegsluiten. Werken zal me niet lukken. Met de rug naar de zee ga ik plaatjes kijken, van wie maakt niet uit. Ik trek het eerste het beste kunstboek uit de kast en sla het op een willekeurige pagina open. En geloof het of niet: in de dolichocefaal die mij vanaf het papier tegemoet staart, herken ik onmiddellijk mijn eigen broer! Geen vergissing mogelijk, daar staat Barend, lijkbleek en naakt. Zijn langwerpige hoofd, zijn merkwaardige blik, zijn baard, zijn snor, de snit van zijn haar, alles komt nauwkeurig overeen. Naakt maar ongenaakbaar en getekend door niemand minder dan Kazimir Malevitsj. Hoe kan dat nou? Ik ben verbijsterd en verrast. Het enige wat niet klopt, zijn de benen. In verhouding tot het lichaam zijn die veel te kort. Barend, A. en ik, wij zijn alle drie voorzien van lange stelten. Maar misschien heeft Malevitsj die benen wel met opzet zo kort gemaakt. Als benen waar je niet mee weg kunt komen. Ik ben niet bijgelovig. Toch hoop ik dat Malevitsj geen wrede sporen naar de toekomst heeft uitgezet, als je dat zo kunt uitdrukken. Heeft hij zelf het suprematisme niet gedefinieerd als de absolute macht van de beeldende expressie? Ik roep Jan en laat hem de tekening zien. Hij slaat een hand voor zijn mond. Zo getroffen is ook hij door de gelijkenis met Barend. Maar zonder dat het wordt uitgesproken, weet ik dat ook hij het meest getroffen is door de verlatenheid in de afgebeelde ogen. Hoe zou het met Barend zijn, vragen we ons af. Hoe zou hij in zijn eentje de kerstdagen hebben doorgebracht. Klemmende vragen die elk jaar opnieuw opkomen in deze periode. Omdat dan iedereen hetzelfde voelt? Integendeel, want als er iemand anders voelt dan iedereen dan is het wel Barend. Sinds 1980 woont hij alleen in het ouderlijk huis, en dan bedoel ik écht alleen, volslagen geïsoleerd van de hele zogenaamde samenleving. Geen werk, geen mobiel, geen computer, geen agenda, geen adresboek, geen vrienden en laat staan een netwerk. De laatste jaren wenst hij ook geen bezoek meer te ontvangen en is hij nog maar op één vast uur per dag telefonisch bereikbaar. Dat uur is nu voorbij. Ik sluit het boek, zet het weer in de kast, en stel voor om de hond uit te laten. Maar terwijl we die aanlijnen en de jassen pakken, gaat de telefoon. Barend? Barend, die nooit opbelt? Nee, mijn zus. ‘Met mij,’ zegt ze. ‘Met mij,’ zeg ik. ‘Wacht even,’ zegt ze, ‘ik hoor een echo. Ik weet niet of hij van jullie toestel komt maar het is wel hinderlijk. Hoor jij hem ook?’ ‘Nee. Kun je me wel verstaan?’ ‘Dat wel ja maar het blijft hinderlijk.’ ‘Zeg dan vlug waarvoor je belt, dan ben je er vanaf.’ ‘Hebben jullie haast of zo?’ ‘We staan op het punt om Koert uit te laten.’ ‘Heb je je jas dan al aan?’ ‘Bijna, en Koert is al aangelijnd en staat te wachten.’ ‘O, nu ebt die echo ineens weg. Gek, hè?’ ‘Ja, maar waarvoor bel je eigenlijk?’ ‘Waarvoor ik bel? Wat denk je zelf?’ ‘Ik zou het echt niet weten, voor mijn part zomaar.’ ‘Hé, hoor ik daar iemand kuchen?’ ‘Ja, dat kan toch? Dat was Jan.’ ‘Is Jan dan verkouden of zo?’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Zeg nu eerst even waarvoor je belt graag.’ ‘Dat is het hem juist. ‘Is er dan iets gebeurd?’ ‘Gebeurd? Wat zou er gebeurd moeten zijn. Nee, het zit zo: ik belde Barend vanavond drie maal op de afgesproken tijd en er werd niet opgenomen.’ ‘Er kan iets mis zijn met zijn telefoon.’ ‘Denk je dat?’ ‘Ik zeg dat het kan.’ ‘Maar we weten het niet zeker.’ ‘Het lijkt me het beste als wij nu eerst even de hond uitlaten.’ ‘Als Jan verkouden is, kan hij beter binnen blijven.’ ‘Laat dat maar aan ons over.’ ‘En als er iets met Barend is?’ ‘Wat zou er kunnen zijn. Ik bel je zo dadelijk terug.’ ‘Vergeet je het niet?’ ‘Nee, tot over een kwartier of zo.’ Wat er zou kunnen zijn? Dat lijkt me duidelijk. Eenmaal buiten, waar het begint te storten en de wind ons het spreken belet, besef ik dat ik geen enkele controle meer heb op het gebeurde. Iets wat al is gebeurd, is per definitie onafwendbaar. Ik trek Jan mee in een portiek en begin te huilen. Ik zeg: ‘Barend is dood.’ Hij zegt: ‘Ik vrees dat je gelijk hebt, ik dacht hetzelfde.’ Langs de boulevard keren we ijlings terug. In verband met de storm lukt dat alleen achterwaarts. Met de hond tegen mijn borst bereik ik de deur. Jan drukt die met zijn rug voor me open. In de lift geeft hij me een zoen op mijn kletsnatte gezicht maar de tranen houden niet op. Even later, het loopt al tegen twaalven, krijgen we nog een telefoontje, ditmaal van de Utrechtse politie: ‘Uw broer is dood op zijn bed gevonden en wegens voortschrijdend bederf afgevoerd.’ Hij werd niet ouder dan twee en vijftig jaar. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Vrij Nederland 23 augustus 2014
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Vrij Nederland 23 augustus 2014
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Vrij Nederland 23 augustus 2014
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
 Charlotte Mutsaers (1942) is schrijfster en kunstenares. Ze schreef tot nu toe twaalf boeken, een oeuvre waarvoor zij in 2010 de P.C. Hooftprijs ontving. Ze woont afwisselend in Frankrijk, Amsterdam en Oostende. 
</div>

Charlotte Mutsaers

Annunciatie

<div class="lead">Deze week staan in Vrij Nederland veertien ijzersterke verhalen. De bijdrage van Charlotte Mutsaers leest u hier.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Zo is het begonnen: ik lag rustig naast Polly te slapen, net als anders. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Toen werd ik ineens gewekt door een stem die zei: voor de sneeuw smelt, ga jij een rake sneeuwbal werpen waarbij vijf liter bloed zal vloeien. Ik zat meteen rechtop. Het was niet de stem van mezelf uiteraard en al helemaal niet de stem van Polly omdat die lekker lag te knorren. We houden het er maar op dat iets, ik weet niet wat, zin had om mij in alle vroegte te wekken en met zo’n vreemde opdracht op te zadelen. 
Er lag al dagen sneeuw, dus dat was het gekke niet. En die stem op zich was ook het gekke niet. Er zijn wel meer lieden die stemmen horen zonder dat die uit een mond van vlees en bloed komen. En al met al viel die hele opdracht tamelijk mee. Alleen dat bloed dan, ik bedoel, normaal gezien is een sneeuwbal verschrikkelijk zacht. Daarom vond ik dat bloed een tikje vreemd. Maar ach, dat bloed zou ik ook wel voor elkaar krijgen. Het enige verontrustende vond ik eigenlijk dat het er maar een mocht zijn, een enkele sneeuwbal, meer niet. En dat die ene sneeuwbal dan ook nog in een keer doel moest treffen. Dat is niet echt gebruikelijk bij het sneeuwbalspel. Meestal is dat meer een kwestie van heen en weer. Zo werden mijn kansen wel ontzettend klein. 
Bovendien ben ik nooit een ster geweest in het gooien van sneeuwballen. Maar daarvoor moet ik misschien eerst iets opdissen van toen ik nog een kleine jongen was, ik ben nu tweeënveertig. 
</div>
<figure id="post-34861 media-34861" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/e78b1681-a2d0-4d17-9e68-86f2cf98b3da_polly2.jpg" alt="Illustratie: Maarten Vande Wiele" /><figcaption>Illustratie: Maarten Vande Wiele</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Nou, het klinkt misschien niet al te stoer, maar met mij was het als kind dus zo gesteld dat ik erg bang was voor sneeuwballen. Ik vond het akelig om ze in mijn gezicht te krijgen of in mijn haar, of in mijn hals, en ik vond het minstens zo akelig om dat een ander aan te doen. Ik kon gewoon niet begrijpen dat de mensen zoiets raars hadden uitgevonden als vermaak. Daar kwam nog bij dat ik een bril droeg. Dan was het: mik maar lekker op die brillenjood, jongens, dat zal hem leren! Soms zat er nog een steen in ook. 
Nu ben ik van huis uit toevallig helemaal geen Jood, nooit geweest, dat was ik alleen voor Polly. Polly zelf was namelijk Joods en omdat haar hele familie is uitgemoord, beschouwde ze mij graag als een der haren. Niets mis mee, zelfs heel begrijpelijk. Ze vond ook dat ik Joodse krullen heb. Daar kon ik minder in komen. Alsof er niet meer mensen een fijne kop met zwarte krullen dragen. Maar nu ja, als zij dat zo wou zien dan moest het maar. Dat was haar goed recht, daar had ik alle respect voor. En als ze mij per se Jojo wilde noemen in plaats van Peet, dan ging ik ook daarin mee. Al moet ik wel bekennen dat ik Jojo meer een naam vond voor een clown, wat het lastig maakte omdat ik uitgerekend een clown nu net het allerstompzinnigste, allerlulligste en allerleugenachtigste van de hele wereld vind. Ja, goedbeschouwd had ik daar vaak moeite mee.
Goed, waar was ik gebleven. Ik had die stem vernomen die mij die opdracht gaf. Het was zes uur ’s morgens, de zon was nog niet op. Zachtjes gleed ik uit bed, ik keek door de gordijnen naar buiten. Zo te zien was er weer sneeuw bij gevallen. Dat betekende echter niet dat er geen dooi kon intreden. Ik nam mijn opdracht serieus, zo zit ik in elkaar, en opdat die naar behoren zou kunnen worden vervuld moest ik dus voortmaken. Vijf liter bloed, was dat niet precies de hoeveelheid die stroomt door mensenaderen? Maar natuurlijk!
</div>
<figure id="post-34861 media-34861" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/b978fa0c-fa82-41e1-9184-d4504f9fc8c8_polly3_preview.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
De clown schoot zijn versleten kamerjas aan plus zijn geruite pantoffels en sloop vol olijke ondernemingslust het tuintje in. Prompt klonk die eigenaardige stem alweer: loop nu eerst even naar het schuurtje, vriend, en pak daar een petanquebal. Oké, waarom niet. Ik had nog wat oude boules liggen die aan ’t roesten waren. Daar kon ik toch niks mee. Als de anticorrosielaag er eenmaal af is, kun je ze beter weggooien. Kwam dat even goed uit want dat weggooien ging ik aanstonds doen! Dus ik loop naar het schuurtje en pak daar de bruinste joekel van het hele stel. En hup, daar klinkt die stem alweer: drapeer er nu netjes een sneeuwbal omheen. Nu vond ik deze woordkeus wat precieus want draperen doe je niet met sneeuw volgens mij, dat doe je met de een of andere stof. Maar afijn, ik had geen zin om op zo’n belangrijk moment af te haken en te gaan scherpslijpen tegenover een stem waar niet eens een vent aan vastzat. Ik vond het al mooi genoeg dat ik hem gehoorzaamde. Ik pak die bal dus helemaal in totdat er geen stukje bruin meer over was. Voor een sneeuwbal werd hij behoorlijk groot maar dat kon niet anders. Ik zag mezelf al kogelstoten. Met trots keek ik naar het witte wonder in mijn handen dat op het punt stond zo’n belangrijke opdracht te vervullen.
</div>
<figure id="post-34861 media-34861" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/6c842f4b-169b-40f3-bdec-d48f03775aac_polly3.jpg" alt="Illustratie: Maarten Vande Wiele" /><figcaption>Illustratie: Maarten Vande Wiele</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Dan hoor ik ineens gerucht achter mijn rug. Nee maar, wie hebben we daar, Polly! Ze begint zich een ongeluk te lachen in haar nachtjapon en zegt: wat spook je hier in godsnaam uit, malle Jojo, het is nog bijna nacht. Alsof ik in haar ogen komisch bezig was. Typisch weer zo’n geval van precies op het verkeerde moment lachen op precies de verkeerde plek. Bovendien, wat ging het haar aan wat ik daar uitspookte. Ik brul nog zo: let op je woorden, Polly! Maar ze geeft geen krimp en antwoordt doodleuk: zo snel vat ik anders geen kou, malle Jojo. Met weer dat onnozele gehinnik de vrouw eigen. Meteen mengt die stem er zich weer tussen: zou jij dit wel pikken, vriend? Nee, zeg ik, daar pieker ik niet over, vriendschap gaat voor mij voor helemaal alles, ik zal mijn uiterste best doen. En dat heb ik gedaan. 
Maar nu het droevigste van alles: er heeft geen bloed willen vloeien, nog geen druppeltje. En nooit meer iets van die stem vernomen. Daar sta je dan met je vriendschap. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dit korte verhaal komt uit onze ijzersterke <a href="https://www.vn.nl/Service/Over-VN/Artikel-Vrij-Nederland/Week-29-Sterke-verhalen-special.htm" class="normal" title="https://www.vn.nl/Service/Over-VN/Artikel-Vrij-Nederland/Week-29-Sterke-verhalen-special.htm">verhalen-special</a>, nu in de winkels. 
De sterke verhalen die al online staan leest u <a href="https://www.vn.nl/Labels-en-Tags.htm?term=Sterke%20Verhalen" class="normal" title="https://www.vn.nl/Labels-en-Tags.htm?term=Sterke%20Verhalen">hier</a>.
</div>

Sterke verhalen: Charlotte Mutsaers

Zo is het begonnen: ik lag rustig naast Polly te slapen, net als anders. Toen werd ik ineens gewekt door een stem die zei: voor de sneeuw smelt, ga jij een rake sneeuwbal werpen waarbij vijf liter bloed zal vloeien. Ik zat meteen rechtop. Het was niet de stem van mezelf uiteraard en al helemaal niet de stem van Polly omdat die lekker lag te knorren. We houden het er maar op dat iets, ik weet niet wat, zin had om mij in alle vroegte te wekken en met zo’n vreemde opdracht op te zadelen.
Er lag al dagen sneeuw, dus dat was het gekke niet. En die stem op zich was ook het gekke niet. Er zijn wel meer lieden die stemmen horen zonder dat die uit een mond van vlees en bloed komen. En al met al viel die hele opdracht tamelijk mee. Alleen dat bloed dan, ik bedoel, normaal gezien is een sneeuwbal verschrikkelijk zacht. Daarom vond ik dat bloed een tikje vreemd. Maar ach, dat bloed zou ik ook wel voor elkaar krijgen. Het enige verontrustende vond ik eigenlijk dat het er maar een mocht zijn, een enkele sneeuwbal, meer niet. En dat die ene sneeuwbal dan ook nog in een keer doel moest treffen. Dat is niet echt gebruikelijk bij het sneeuwbalspel. Meestal is dat meer een kwestie van heen en weer. Zo werden mijn kansen wel ontzettend klein. Bovendien ben ik nooit een ster geweest in het gooien van sneeuwballen. Maar daarvoor moet ik misschien eerst iets opdissen van toen ik nog een kleine jongen was, ik ben nu tweeënveertig.
Nou, het klinkt misschien niet al te stoer, maar met mij was het als kind dus zo gesteld dat ik erg bang was voor sneeuwballen. Ik vond het akelig om ze in mijn gezicht te krijgen of in mijn haar, of in mijn hals, en ik vond het minstens zo akelig om dat een ander aan te doen. Ik kon gewoon niet begrijpen dat de mensen zoiets raars hadden uitgevonden als vermaak. Daar kwam nog bij dat ik een bril droeg. Dan was het: mik maar lekker op die brillenjood, jongens, dat zal hem leren! Soms zat er nog een steen in ook.
Nu ben ik van huis uit toevallig helemaal geen Jood, nooit geweest, dat was ik alleen voor Polly. Polly zelf was namelijk Joods en omdat haar hele familie is uitgemoord, beschouwde ze mij graag als een der haren. Niets mis mee, zelfs heel begrijpelijk. Ze vond ook dat ik Joodse krullen heb. Daar kon ik minder in komen. Alsof er niet meer mensen een fijne kop met zwarte krullen dragen. Maar nu ja, als zij dat zo wou zien dan moest het maar. Dat was haar goed recht, daar had ik alle respect voor. En als ze mij per se Jojo wilde noemen in plaats van Peet, dan ging ik ook daarin mee. Al moet ik wel bekennen dat ik Jojo meer een naam vond voor een clown, wat het lastig maakte omdat ik uitgerekend een clown nu net het allerstompzinnigste, allerlulligste en allerleugenachtigste van de hele wereld vind. Ja, goedbeschouwd had ik daar vaak moeite mee.
Goed, waar was ik gebleven. Ik had die stem vernomen die mij die opdracht gaf. Het was zes uur ’s morgens, de zon was nog niet op. Zachtjes gleed ik uit bed, ik keek door de gordijnen naar buiten. Zo te zien was er weer sneeuw bij gevallen. Dat betekende echter niet dat er geen dooi kon intreden. Ik nam mijn opdracht serieus, zo zit ik in elkaar, en opdat die naar behoren zou kunnen worden vervuld moest ik dus voortmaken. Vijf liter bloed, was dat niet precies de hoeveelheid die stroomt door mensenaderen? Maar natuurlijk!
De clown schoot zijn versleten kamerjas aan plus zijn geruite pantoffels en sloop vol olijke ondernemingslust het tuintje in. Prompt klonk die eigenaardige stem alweer: loop nu eerst even naar het schuurtje, vriend, en pak daar een petanquebal. Oké, waarom niet. Ik had nog wat oude boules liggen die aan ’t roesten waren. Daar kon ik toch niks mee. Als de anticorrosielaag er eenmaal af is, kun je ze beter weggooien. Kwam dat even goed uit want dat weggooien ging ik aanstonds doen! Dus ik loop naar het schuurtje en pak daar de bruinste joekel van het hele stel. En hup, daar klinkt die stem alweer: drapeer er nu netjes een sneeuwbal omheen. Nu vond ik deze woordkeus wat precieus want draperen doe je niet met sneeuw volgens mij, dat doe je met de een of andere stof. Maar afijn, ik had geen zin om op zo’n belangrijk moment af te haken en te gaan scherpslijpen tegenover een stem waar niet eens een vent aan vastzat. Ik vond het al mooi genoeg dat ik hem gehoorzaamde. Ik pak die bal dus helemaal in totdat er geen stukje bruin meer over was. Voor een sneeuwbal werd hij behoorlijk groot maar dat kon niet anders. Ik zag mezelf al kogelstoten. Met trots keek ik naar het witte wonder in mijn handen dat op het punt stond zo’n belangrijke opdracht te vervullen.
Dan hoor ik ineens gerucht achter mijn rug. Nee maar, wie hebben we daar, Polly! Ze begint zich een ongeluk te lachen in haar nachtjapon en zegt: wat spook je hier in godsnaam uit, malle Jojo, het is nog bijna nacht. Alsof ik in haar ogen komisch bezig was. Typisch weer zo’n geval van precies op het verkeerde moment lachen op precies de verkeerde plek. Bovendien, wat ging het haar aan wat ik daar uitspookte. Ik brul nog zo: let op je woorden, Polly! Maar ze geeft geen krimp en antwoordt doodleuk: zo snel vat ik anders geen kou, malle Jojo. Met weer dat onnozele gehinnik de vrouw eigen. Meteen mengt die stem er zich weer tussen: zou jij dit wel pikken, vriend? Nee, zeg ik, daar pieker ik niet over, vriendschap gaat voor mij voor helemaal alles, ik zal mijn uiterste best doen. En dat heb ik gedaan.
Maar nu het droevigste van alles: er heeft geen bloed willen vloeien, nog geen druppeltje. En nooit meer iets van die stem vernomen. Daar sta je dan met je vriendschap.

Polly’s schuld

Echt gebeurd
We zijn veertien en staan te vrijen in een onbewoonbaar verklaarde woning. Het is er stikdonker doordat alle ramen hermetisch zijn dichtgetimmerd. Plots klinken er zware hamerslagen op de buitendeur. Die wordt blijkbaar ook dichtgetimmerd. We zitten in de val. Elke dreun gaat dwars door ons hart. De harten zijn niet geaard. Wij zullen sterven, verschimmelen en nooit meer thuis geraken.
Ik zit met mijn man te picknicken in de Roemeense natuur. Roemenië heeft meer te bieden dan verlopen vampiers. Volkomen uit het niets komt een prachtig aangeklede zigeunerin aangelopen die liederen galmt. Een kleur- en luisterrijk geheel. Maar wel met een signaalfunctie. Even later zijn we omringd door zigeunermannen in vodden, en die galmen niet. Ze pakken vliegensvlug al onze lekkernijen af en proppen die in hun mond. Terwijl ze uitgebreid staan te kauwen, vluchten wij in onze trage 2CV. Als op hol geslagen mustangs rennen ze mee. Met geen mogelijkheid kunnen onze paarden daar tegenop.
Ik lig in een Roemeens ziekenhuis vanwege een galkoliek. Door de zwaaideuren van de operatiezaal komt een arts die aan een stokbrood knabbelt. Hij zegt iets waar ik weinig van versta. Om mijn bed strijken zes zwart geklede vrouwen neer. Ondertussen draait de dokter een waterkraan open. Hij wijst naar de straal. Dan wijzen de vrouwen op mij en zeggen de dokter na: ‘Apa trece, pietrele raman.’ Ze herhalen dat minstens tien keer. Ik weet niet wat ik ervan denken moet met mijn galblaas boordevol stenen.
We zijn een weekend weg geweest. Als we thuiskomen zien we dat de hele gang vol zwartbruine stippen staat. Het lijken wel schroeivlekken. In een rechte lijn leiden ze naar mijn kamer in het achterhuis. Waar ze eindigen staat onze koekjestrommel. Iemand heeft de koekjes eruit gehaald en ze in bloemvorm boven op het deksel gelegd. In het midden van de bloem ligt als een sneue stamper het stompje van mijn wenkbrauwpotlood. Kennelijk zijn daar de stippen mee gezet. Onze voordeur was afgesloten met drie sloten en niemand had een sleutel. Dat er niks gestolen is, is nog het engste.
Er wordt vanavond een documentaire over mij uitgezonden. Hij zal duren van elf tot twaalf. Samen met de hond zitten we te kijken op de bank. Het is altijd raar om jezelf te zien en het wordt nog raarder als de beelden vergezeld gaan van andermans visie. Om kwart voor twaalf gaat de telefoon. Mijn man zegt: ‘Dat is vast zo’n gek die jou wil laten weten dat je op de tv bent.’ We blijven kijken en nemen niet op. Na de uitzending brandt het rode lichtje van de voicemail. Ik luister het bericht af. Behalve mijn eigen stem op de tv van de beller hoor ik deze woorden: ‘Ja hallo, ik ben zomaar iemand. Een zelfmoordenaar. Maar wel een zelfmoordenaar die nú naar u kijkt op de tv en al eerder het een en ander van u gezien en gelezen heeft en het zo levendig en levend vindt, dat ik et cetera, et cetera, u weet wel… Hoe dan ook, het doet mij wat om in deze nacht dat ik van plan ben afscheid te nemen van de wereld een berichtje bij u in te spreken. Ik ben niet gek en vooralsnog ook levendig en levend. Nu zoen ik u tot afscheid, dáág!’

Vijf keer spannend; SPECIAL DETECTIVE & THRILLERGIDS 2013

Non-fictie / De maakbare man
Een neonaat ligt in zijn wieg. Hij heeft er geen benul van dat die wieg is volgehangen met prullaria die totaal niet bij hem past, en dat de kleur van zijn truitje een verkeerde betekenis heeft. Maar hij heeft het gevoeld vanaf de eerste minuut en hij fronst. Ook als hij zijn naam hoort uitspreken, fronst hij diep. Dan zet hij het op een krijsen.
Ik weet niet waar dit beeld vandaan komt, maar sinds ik De maakbare man van Maxim Februari heb gelezen, zweeft het constant voor mijn geestesoog met een eindeloze sleep vragen in zijn kielzog. Een goed boek dus. Het zet de hele wereld vakkundig op zijn kop.
Vrouwenliteratuur
Toen in 1989 De zonen van het uitzicht verscheen, het debuut van M. Februari waarin de Griekse god Hermaphroditus centraal staat, kreeg ik het onmiddellijk aan de stok met Kees Fens die deze fraaie roman wegzette als ‘hoge-hakkenproza’. Je moet maar durven. Met geen mogelijkheid kon ik hem aan het verstand brengen dat zo’n kwalificatie niet deugt.
In 2005 deed het werkelijke hoge-hakkenproza zijn intrede. Een groep jonge schrijfsters wierp zich op als ‘Writers on Heels’ en bestempelde haar leden als ‘zwierige auteurs op hoge hakken’ die ‘inhoudelijke’ boeken wilden schrijven met ‘een kanten randje’. Beroerd proza was het resultaat. Het schandaliseerde in één moeite door alle serieuze schrijfsters. Sommigen onder hen gingen zich daarom schrijver noemen. Een sneue reactie waar niemand iets mee opschoot. Ik heb tenminste nog niet één van deze ‘schrijvers’ met opgeheven hoofd de Anna Bijns Prijs of Opzij-ring zien weigeren.
Eveneens in 2005 ontdekte ik bij toeval op internet dat alle boeken van vrouwelijke auteurs in het NEM-Register (Neerlandici Extra Muros) voorzien waren van het epitheton ‘vrouwenliteratuur’. Ik schreef de organisatie een verbaasde mail met daarin de vraag wie dit in vredesnaam had geflikt en waarom literaire voortbrengselen van de manlijke kunne niet waren weggezet als mannenliteratuur. Daarop kreeg ik een mail terug van de secretaresse Marja Kristel (zus van Sylvia), die mijn verontwaardiging deelde. Ze zou het uitzoeken. De schuldige bleek een vrouw. Ik vroeg naar haar naam. Toen stokte de correspondentie abrupt met de mededeling dat er geen behoefte aan een zelfbenoemde strafinstantie was. Wel was het gewraakte trefwoord inmiddels uit het register verwijderd. Daar sta je dan met je vergeefse mattenklopper.
Zo zou ik nog bladzijden lang kunnen doorgaan, maar dat is niet nodig. Ik bedoel gewoon: een gedreven schrijfster zou zich voor minder laten ‘ombouwen’. En zonder nu de problematiek van Maxim Februari schromelijk te onderschatten, weet ik wel zeker dat dit soort zaken bij zijn definitieve overstap naar het andere geslacht een rol hebben gespeeld.
Zelf zegt hij: ‘Het was niet eens zo’n gekke noodoplossing om mijn leven verder schrijvend door te brengen. Zo kon ik het gesprek aangaan zonder geïncarneerd te zijn, en dus zonder dat mijn gesprekspartners er steeds opnieuw aan werden herinnerd in welke sekse ik was geboren. Totdat de buitenwereld mij opsloot in het interneringskamp van de vrouwelijke schrijvers en vrouwelijke denkers, natuurlijk. Toen bleek ik met al dat schrijven geen klap opgeschoten.’
Interneringskamp, kan het raker en schrijnender? In een interview in NRC Handelsblad voegde hij hier nog aan toe: ‘Ik betwijfel of ik net zo goed gehoord zal worden als mijn manlijke collega’s. Ik denk dat je daarvoor toch als man geboren moet zijn. De Nederlandse literatuur segregeert zichzelf de afgrond in. Ik herinner mij hoe een redacteur van een tijdschrift zei dat hij voor het volgende nummer een aantal vrouwelijke schrijvers had uitgenodigd en ook een paar gewone schrijvers.’
Goudmijn
Man heb ik mezelf nooit gevoeld maar vrouw evenmin, laat staan voor de volle honderd procent. Om precies te zijn: ik heb me twee keer honderd procent vrouw gevoeld en dat was geen pretje.
De eerste keer was toen Guus Vleugel in de Haagse Post schreef dat hij me ‘bijna iets heel ergs zou toewensen aan mijn baarmoeder’. De aanleiding daartoe vormde de volgende passage uit mijn boek Kersenbloed: ‘Vaak hoor je vrouwen van wie de chirurg een borst heeft afgesneden, beweren dat ze zich van het ene op het andere moment geen vrouw meer voelden. Je zou denken dat je na zo’n helse operatie wel wat anders aan je kop had, maar nee hoor: “Ik voel me geen vrouw meer.” Dit vind ik moeilijk navoelbaar. Ik weet al niet hoe het voelt als je je vrouw voelt (dat moet de ander maar voelen) maar hoe het voelt om je, nadat er een stukje van je is afgehaald, géén vrouw meer te voelen kan ik me nog slechter voorstellen.’
De tweede maal was tijdens een lunch met een bekende schrijver die ons interessante gesprek ineens plompverloren onderbrak met de opmerking dat hoge hakken mij goed zouden staan. ‘Jou ook,’ was mijn antwoord. Het is nooit meer goed gekomen tussen ons.
Ondertussen meent een vijfde van alle Nederlanders dat er iets duchtig mis is met degene die zich geen honderd procent man of vrouw voelt. Wie zoals ik wel eens naar Uit de kast kijkt, wist dat al. Toch blijft het even schrikken: een vijfde, dat is nog altijd een paar miljoen! Dat wordt dus uitkijken, want vrijheid van voelen bestaat blijkbaar ook al niet. Overigens moet Februari van deze types weinig te vrezen hebben gehad, want ook toen hij nog Marjolijn heette, voelde hij zich al honderd procent man. Zijn probleem lag elders. Hij voelde zich wel man maar een man in een verkeerd lichaam (al is hij de eerste om te zeggen dat dit eigenlijk een te simpele voorstelling van zaken is, die er hoofdzakelijk voor dient om op een snelle manier begrip te kweken). In die zin is de titel van zijn boek een beetje misleidend, want strikt genomen gaat het niet over de maakbare man maar over het maakbare lichaam, een lichaam dat past bij het gevoel dat iemand zelf over zijn sekse heeft. Maar wat doet het er toe. Punt is het innerlijke drama waarmee sommigen van ons geboren worden: een uiterlijk dat niet aansluit bij het innerlijk en derhalve ongewenste reacties oplevert.
Dat dat drama voor Maxim levensgroot was, een donker gat waar hij alleen maar omheen kon schrijven, blijkt wel uit het feit dat hij zelf zegt dat hij er wellicht mee zou zijn gestopt als hij deze rigoureuze stap tot transitie niet tijdig had genomen. Er is geen reden om daaraan te twijfelen. Pas tegen zo’n achtergrond laat zich ook begrijpen dat hij er hormonen, medicijnen, maatschappelijke opwinding en wat niet al voor over heeft om zich wél in zijn eigen lichaam thuis te voelen. Wel ben ik er heilig van overtuigd dat élke gedreven schrijver om een zwart gat heen schrijft. Behalve verstikkend is zo’n gat immers ook een goudmijn: het bepaalt je drive. Ik ben dan ook benieuwd hoe Februari’s schrijven zich zal ontwikkelen. Zelf hoopt hij in de toekomst nog ‘hoogwaardiger kwaliteit’ te leveren dan daarvoor. Een hoop die mij doet vermoeden dat hij in het geheim over nóg een zwart gat beschikt.
Mevrouw zeggen
‘Wat je bent, dat zeg je zelf’, luidt de stoere uitspraak van gendertherapeut Tony Zandvliet die met instemming door Februari wordt geciteerd. Maar als je keer op keer verkeerd benaderd wordt, dan valt er niet veel meer te zeggen. L’enfer, c’est les autres bleek ook hier weer waar. Februari legt het helder en geestig uit: ‘Natuurlijk valt de kwestie filosofisch te benaderen, natuurlijk had ik kunnen blijven zoals ik was en had ik mijn vrouwelijke lichaam op een hoger liggend niveau kunnen beschouwen als een mannelijk lichaam. Maar als ik op een terras bier bestel, helpt het niet als ik tegen de ober zeg: “Luister eens, ober, ik overstijg de binaire systeemgrenzen, en het hele concept van gender beschouw ik als een sociale constructie die ik in mijn performativiteit probeer te deconstrueren.” Die ober blijft gewoon mevrouw zeggen.’
Vanwege deze laconieke humor wordt dit boek geen moment te zwaar. Zo vond ik de passage over baby’s ook supergrappig: ‘Als ik een baby tegenkom (sic), weet ik dit eerste jaar van mijn mannelijke leven niet zeker wat ik moet doen. Wel glimlachen? Niet glimlachen? In het begin ben ik bang mijn voorgeschiedenis te verraden door al te groot enthousiasme rond baby’s, maar dan besluit ik dat mijn natuurlijke flegma er voldoende mannelijk uitziet, daar hoef ik verder niets aan te veranderen. Dus glimlach ik met mate naar baby’s; ik zoen ze niet, maar ik zeg wel heel hartelijk “hoi”.’
Een prachtscène. Toch heeft die twijfel ook iets eigenaardigs. Want hoezo is hij aanvankelijk bang om zijn voorgeschiedenis te verraden? Hij voelde zich voor zijn transitie toch ook al man? Of heeft het testosteron hem voor zijn gevoel soms méér dan honderd procent man gemaakt? Of speelde hij vroeger een vrouwenrol (inclusief baby-adoratie) zoals hij nu coûte que coûte een mannenrol wil spelen? Maar waar komt dan die behoefte vandaan om zich te voegen naar de opgelegde geslachtelijke gedragscodes? Dat is tenslotte helemaal niet nodig. Er zijn toch zat vrouwen die de pest aan baby’s hebben, zat mannen die zich redden zonder jasje, dasje en hoffelijkheid jegens het zwakke geslacht?
Tijdens een optreden bij DWDD hoorde ik Februari vertellen dat hij er wel even aan moest wennen dat tal van vrouwen nu ineens door hem in zijn jas geholpen willen worden. Dit leek me een zuiver staaltje van de wens als vader van de waarneming. Op enkele stokoude exemplaren na zie ik deze vrouwen namelijk nooit. Als Februari zich nu constant moet gaan afvragen of iets wel of niet bij zijn geslachtelijke identiteit past, verliest hij elke spontaniteit en is hij straks nog verder van huis dan eerst. Bovendien speelt hij daarmee de geslachten uit elkaar, iets waar hij nu net tegen was. Maar laat ik het niet te ingewikkeld en te somber maken. Het zal er wel bij horen. Ik ben een keer met Maarten ’t Hart naar een avond voor transseksuelen en travestieten geweest en daar constateerde ik hetzelfde. Deze mensen waren pas echt gelukkig als ze zich supervrouwelijk of supermannelijk konden gedragen en hadden uitgedost. Waarschijnlijk is die sterke drang om als man of vrouw voor vol genomen te worden in dit geval niets anders dan een begrijpelijke inhaalmanoeuvre die mettertijd vanzelf weer verdwijnt.
O ja. Mijn penis
Heel frappant vond ik de lijst van veranderingen die zich in Februari hebben voltrokken. Stemdaling, verzwaring van de kaak en toename van libido en spierkracht zijn voldoende bekend. Maar dat mannen over het algemeen grotere oren en grotere neuzen hebben, was me nooit opgevallen. En wat te denken van een verandering van politieke kleur! Tot zijn verbazing ziet hij er sinds zijn transitie rechtser uit. ‘Waarschijnlijk,’ zegt hij, ‘betekent het niet dat vrouwen er linkser uitzien dan mannen, maar dat iets rechts in mij lag te wachten om bevrijd te worden.’ Zo brengt de ene overgang de andere voort.
Om de nieuwsgierigheid van mensen te bevredigen, kon de penis uiteraard niet onbesproken blijven. Die komt dan ook aan bod. Op dat gebied krijgt Februari de idiootste vragen op zich afgevuurd. Soms kijkt iemand op een receptie ineens naar beneden om vervolgens uitgebreid te informeren naar de inhoud van zijn onderbroek. Nu is hij ruimdenkend genoeg om die nieuwsgierigheid te begrijpen, maar zoiets blijft slechtgemanierd. Bovendien worden andere mannen nooit met dergelijke vragen bestookt. Ter voorkoming van vervelende vragen in de toekomst legt hij daarom uit dat niemand zich zorgen hoeft te maken omdat testosteron keurig voorziet in de genitale groei van het geslachtsdeel waarover hij als transseksuele man al van nature beschikt. En voor wie meer wil, bestaat er nog altijd de mogelijkheid van een operatie (ik moet eerlijk bekennen dat ik die op YouTube meteen bekeken heb en niet wist wat ik zag). Daarna sluit hij het gevoelige onderwerp af met de woorden: ‘Goed, waar hadden we het ook alweer over? O ja. Mijn penis. Wil ik een penis, heb ik een penis, vragen, vragen, vragen. Nu kunt u me er de volgende keer dat wij elkaar in het Concertgebouw ontmoeten best weer over aanspreken, maar ik vrees dat u het antwoord erop nooit zal krijgen.’
Het boek eindigt met een aantal boeiende portretten van bekende transgenders. Februari’s persoonlijke nieuwsgierigheid gaat vooral uit naar het leven van Charlotte-Geneviève-Andrée-Timothee d’Éon de Beaumont (1728-1810), een Franse diplomaat en spion. Ze verklaarde een vrouw te zijn die om erf-technische redenen als zoon was opgevoed. Wat bleek na haar dood? Ze was een man.
Ik heb genoten van dit boek en ik denk dat ik de enige niet zal zijn. Er is maar één ding aan Februari dat ik niet begrijp: de spelling van zijn voornaam. Waarom staat er geen e achter Maxim? Maxime is al eeuwen de gangbare schrijfwijze van deze oude Franse jongensnaam. Dat die heel af en toe ook wel eens aan een vrouw gegeven wordt, doet daar niets aan af. De eind-e duidt in elk geval niet op vrouwelijkheid. Wel heeft het weglaten ervan vervelende gevolgen voor de uitspraak. Mij lijkt het tenminste verre van prettig als je trotse naam op Vim rijmt. ‘Hoi, Maxim’ klinkt dan ook nergens naar. ‘Hoi Maxiem!’ klinkt… viriel!
Maxim Februari ‘De maakbare man’ Prometheus, 128 p., € 14,95

Een hartelijk ‘hoi’; SPECIAL BOEKENWEEK

<div class="wpg-element paragraph">
Charlotte Mutsaers leest met plezier en instemming Maxim Februari’s boek over zijn overstap naar het andere geslacht. Alleen die naam…
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een neonaat ligt in zijn wieg. Hij heeft er geen benul van dat die wieg is volgehangen met prullaria die totaal niet bij hem past, en dat de kleur van zijn truitje een verkeerde betekenis heeft. Maar hij heeft het gevoeld vanaf de eerste minuut en hij fronst. Ook als hij zijn naam hoort uitspreken, fronst hij diep. Dan zet hij het op een krijsen.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ik weet niet waar dit beeld vandaan komt, maar sinds ik De maakbare man van Maxim Februari heb gelezen, zweeft het constant voor mijn geestesoog met een eindeloze sleep vragen in zijn kielzog. Een goed boek dus. Het zet de hele wereld vakkundig op zijn kop.
Vrouwenliteratuur
Toen in 1989 De zonen van het uitzicht verscheen, het debuut van M. Februari waarin de Griekse god Hermaphroditus centraal staat, kreeg ik het onmiddellijk aan de stok met Kees Fens die deze fraaie roman wegzette als ‘hoge-hakkenproza’. Je moet maar durven. Met geen mogelijkheid kon ik hem aan het verstand brengen dat zo’n kwalificatie niet deugt.
In 2005 deed het werkelijke hoge-hakkenproza zijn intrede. Een groep jonge schrijfsters wierp zich op als ‘Writers on Heels’ en bestempelde haar leden als ‘zwierige auteurs op hoge hakken’ die ‘inhoudelijke’ boeken wilden schrijven met ‘een kanten randje’. Beroerd proza was het resultaat. Het schandaliseerde in één moeite door alle serieuze schrijfsters. Sommigen onder hen gingen zich daarom schrijver noemen. Een sneue reactie waar niemand iets mee opschoot. Ik heb tenminste nog niet één van deze ‘schrijvers’ met opgeheven hoofd de Anna Bijns Prijs of Opzij-ring zien weigeren.
Eveneens in 2005 ontdekte ik bij toeval op internet dat alle boeken van vrouwelijke auteurs in het NEM-Register (Neerlandici Extra Muros) voorzien waren van het epitheton ‘vrouwenliteratuur’. Ik schreef de organisatie een verbaasde mail met daarin de vraag wie dit in vredesnaam had geflikt en waarom literaire voortbrengselen van de manlijke kunne niet waren weggezet als mannenliteratuur. Daarop kreeg ik een mail terug van de secretaresse Marja Kristel (zus van Sylvia), die mijn verontwaardiging deelde. Ze zou het uitzoeken. De schuldige bleek een vrouw. Ik vroeg naar haar naam. Toen stokte de correspondentie abrupt met de mededeling dat er geen behoefte aan een zelfbenoemde strafinstantie was. Wel was het gewraakte trefwoord inmiddels uit het register verwijderd. Daar sta je dan met je vergeefse mattenklopper.
Zo zou ik nog bladzijden lang kunnen doorgaan, maar dat is niet nodig. Ik bedoel gewoon: een gedreven schrijfster zou zich voor minder laten ‘ombouwen’. En zonder nu de problematiek van Maxim Februari schromelijk te onderschatten, weet ik wel zeker dat dit soort zaken bij zijn definitieve overstap naar het andere geslacht een rol hebben gespeeld.
Zelf zegt hij: ‘Het was niet eens zo’n gekke noodoplossing om mijn leven verder schrijvend door te brengen. Zo kon ik het gesprek aangaan zonder geïncarneerd te zijn, en dus zonder dat mijn gesprekspartners er steeds opnieuw aan werden herinnerd in welke sekse ik was geboren. Totdat de buitenwereld mij opsloot in het interneringskamp van de vrouwelijke schrijvers en vrouwelijke denkers, natuurlijk. Toen bleek ik met al dat schrijven geen klap opgeschoten.’
Interneringskamp, kan het raker en schrijnender? In een interview in NRC Handelsblad voegde hij hier nog aan toe: ‘Ik betwijfel of ik net zo goed gehoord zal worden als mijn manlijke collega’s. Ik denk dat je daarvoor toch als man geboren moet zijn. De Nederlandse literatuur segregeert zichzelf de afgrond in. Ik herinner mij hoe een redacteur van een tijdschrift zei dat hij voor het volgende nummer een aantal vrouwelijke schrijvers had uitgenodigd en ook een paar gewone schrijvers.’
</div>
<figure id="post-41831 media-41831" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/03/cddde4a4-7ee4-4d2f-954b-5c771e247a87_18949842_preview1.jpg" alt="Tot zijn verbazing ziet hij er sinds zijn transitie rechtser uit. Foto: Kick Smeets/HH" /><figcaption>Tot zijn verbazing ziet hij er sinds zijn transitie rechtser uit. Foto: Kick Smeets/HH</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Goudmijn
Man heb ik mezelf nooit gevoeld maar vrouw evenmin, laat staan voor de volle honderd procent. Om precies te zijn: ik heb me twee keer honderd procent vrouw gevoeld en dat was geen pretje.
De eerste keer was toen Guus Vleugel in de Haagse Post schreef dat hij me ‘bijna iets heel ergs zou toewensen aan mijn baarmoeder’. De aanleiding daartoe vormde de volgende passage uit mijn boek Kersenbloed: ‘Vaak hoor je vrouwen van wie de chirurg een borst heeft afgesneden, beweren dat ze zich van het ene op het andere moment geen vrouw meer voelden. Je zou denken dat je na zo’n helse operatie wel wat anders aan je kop had, maar nee hoor: “Ik voel me geen vrouw meer.” Dit vind ik moeilijk navoelbaar. Ik weet al niet hoe het voelt als je je vrouw voelt (dat moet de ander maar voelen) maar hoe het voelt om je, nadat er een stukje van je is afgehaald, géén vrouw meer te voelen kan ik me nog slechter voorstellen.’
De tweede maal was tijdens een lunch met een bekende schrijver die ons interessante gesprek ineens plompverloren onderbrak met de opmerking dat hoge hakken mij goed zouden staan. ‘Jou ook,’ was mijn antwoord. Het is nooit meer goed gekomen tussen ons.
Ondertussen meent een vijfde van alle Nederlanders dat er iets duchtig mis is met degene die zich geen honderd procent man of vrouw voelt. Wie zoals ik wel eens naar Uit de kast kijkt, wist dat al. Toch blijft het even schrikken: een vijfde, dat is nog altijd een paar miljoen! Dat wordt dus uitkijken, want vrijheid van voelen bestaat blijkbaar ook al niet. Overigens moet Februari van deze types weinig te vrezen hebben gehad, want ook toen hij nog Marjolijn heette, voelde hij zich al honderd procent man. Zijn probleem lag elders. Hij voelde zich wel man maar een man in een verkeerd lichaam (al is hij de eerste om te zeggen dat dit eigenlijk een te simpele voorstelling van zaken is, die er hoofdzakelijk voor dient om op een snelle manier begrip te kweken). In die zin is de titel van zijn boek een beetje misleidend, want strikt genomen gaat het niet over de maakbare man maar over het maakbare lichaam, een lichaam dat past bij het gevoel dat iemand zelf over zijn sekse heeft. Maar wat doet het er toe. Punt is het innerlijke drama waarmee sommigen van ons geboren worden: een uiterlijk dat niet aansluit bij het innerlijk en derhalve ongewenste reacties oplevert.
Dat dat drama voor Maxim levensgroot was, een donker gat waar hij alleen maar omheen kon schrijven, blijkt wel uit het feit dat hij zelf zegt dat hij er wellicht mee zou zijn gestopt als hij deze rigoureuze stap tot transitie niet tijdig had genomen. Er is geen reden om daaraan te twijfelen. Pas tegen zo’n achtergrond laat zich ook begrijpen dat hij er hormonen, medicijnen, maatschappelijke opwinding en wat niet al voor over heeft om zich wél in zijn eigen lichaam thuis te voelen. Wel ben ik er heilig van overtuigd dat élke gedreven schrijver om een zwart gat heen schrijft. Behalve verstikkend is zo’n gat immers ook een goudmijn: het bepaalt je drive. Ik ben dan ook benieuwd hoe Februari’s schrijven zich zal ontwikkelen. Zelf hoopt hij in de toekomst nog ‘hoogwaardiger kwaliteit’ te leveren dan daarvoor. Een hoop die mij doet vermoeden dat hij in het geheim over nóg een zwart gat beschikt.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Élke schrijver schrijft om een zwart gat heen&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Mevrouw zeggen
‘Wat je bent, dat zeg je zelf’, luidt de stoere uitspraak van gendertherapeut Tony Zandvliet die met instemming door Februari wordt geciteerd. Maar als je keer op keer verkeerd benaderd wordt, dan valt er niet veel meer te zeggen. L’enfer, c’est les autres bleek ook hier weer waar. Februari legt het helder en geestig uit: ‘Natuurlijk valt de kwestie filosofisch te benaderen, natuurlijk had ik kunnen blijven zoals ik was en had ik mijn vrouwelijke lichaam op een hoger liggend niveau kunnen beschouwen als een mannelijk lichaam. Maar als ik op een terras bier bestel, helpt het niet als ik tegen de ober zeg: “Luister eens, ober, ik overstijg de binaire systeemgrenzen, en het hele concept van gender beschouw ik als een sociale constructie die ik in mijn performativiteit probeer te deconstrueren.” Die ober blijft gewoon mevrouw zeggen.’
Vanwege deze laconieke humor wordt dit boek geen moment te zwaar. Zo vond ik de passage over baby’s ook supergrappig: ‘Als ik een baby tegenkom (sic), weet ik dit eerste jaar van mijn mannelijke leven niet zeker wat ik moet doen. Wel glimlachen? Niet glimlachen? In het begin ben ik bang mijn voorgeschiedenis te verraden door al te groot enthousiasme rond baby’s, maar dan besluit ik dat mijn natuurlijke flegma er voldoende mannelijk uitziet, daar hoef ik verder niets aan te veranderen. Dus glimlach ik met mate naar baby’s; ik zoen ze niet, maar ik zeg wel heel hartelijk “hoi”.’
Een prachtscène. Toch heeft die twijfel ook iets eigenaardigs. Want hoezo is hij aanvankelijk bang om zijn voorgeschiedenis te verraden? Hij voelde zich voor zijn transitie toch ook al man? Of heeft het testosteron hem voor zijn gevoel soms méér dan honderd procent man gemaakt? Of speelde hij vroeger een vrouwenrol (inclusief baby-adoratie) zoals hij nu coûte que coûte een mannenrol wil spelen? Maar waar komt dan die behoefte vandaan om zich te voegen naar de opgelegde geslachtelijke gedragscodes? Dat is tenslotte helemaal niet nodig. Er zijn toch zat vrouwen die de pest aan baby’s hebben, zat mannen die zich redden zonder jasje, dasje en hoffelijkheid jegens het zwakke geslacht?
Tijdens een optreden bij DWDD hoorde ik Februari vertellen dat hij er wel even aan moest wennen dat tal van vrouwen nu ineens door hem in zijn jas geholpen willen worden. Dit leek me een zuiver staaltje van de wens als vader van de waarneming. Op enkele stokoude exemplaren na zie ik deze vrouwen namelijk nooit. Als Februari zich nu constant moet gaan afvragen of iets wel of niet bij zijn geslachtelijke identiteit past, verliest hij elke spontaniteit en is hij straks nog verder van huis dan eerst. Bovendien speelt hij daarmee de geslachten uit elkaar, iets waar hij nu net tegen was. Maar laat ik het niet te ingewikkeld en te somber maken. Het zal er wel bij horen. Ik ben een keer met Maarten ’t Hart naar een avond voor transseksuelen en travestieten geweest en daar constateerde ik hetzelfde. Deze mensen waren pas echt gelukkig als ze zich supervrouwelijk of supermannelijk konden gedragen en hadden uitgedost. Waarschijnlijk is die sterke drang om als man of vrouw voor vol genomen te worden in dit geval niets anders dan een begrijpelijke inhaalmanoeuvre die mettertijd vanzelf weer verdwijnt.
</div>
<figure id="post-41831 media-41831" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/03/184c9e54-4ad9-4981-9ecd-631ca16652de_17545248_preview1.jpg" alt="Februari is gefascineerd door Charlotte d&#039;Éon (1728-1810), die zei een vrouw te zijn die als man werd opgevoed. Foto: Rue des Archives/HH" /><figcaption>Februari is gefascineerd door Charlotte d&#8217;Éon (1728-1810), die zei een vrouw te zijn die als man werd opgevoed. Foto: Rue des Archives/HH</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
O ja. Mijn penis
Heel frappant vond ik de lijst van veranderingen die zich in Februari hebben voltrokken. Stemdaling, verzwaring van de kaak en toename van libido en spierkracht zijn voldoende bekend. Maar dat mannen over het algemeen grotere oren en grotere neuzen hebben, was me nooit opgevallen. En wat te denken van een verandering van politieke kleur! Tot zijn verbazing ziet hij er sinds zijn transitie rechtser uit. ‘Waarschijnlijk,’ zegt hij, ‘betekent het niet dat vrouwen er linkser uitzien dan mannen, maar dat iets rechts in mij lag te wachten om bevrijd te worden.’ Zo brengt de ene overgang de andere voort.
Om de nieuwsgierigheid van mensen te bevredigen, kon de penis uiteraard niet onbesproken blijven. Die komt dan ook aan bod. Op dat gebied krijgt Februari de idiootste vragen op zich afgevuurd. Soms kijkt iemand op een receptie ineens naar beneden om vervolgens uitgebreid te informeren naar de inhoud van zijn onderbroek. Nu is hij ruimdenkend genoeg om die nieuwsgierigheid te begrijpen, maar zoiets blijft slechtgemanierd. Bovendien worden andere mannen nooit met dergelijke vragen bestookt. Ter voorkoming van vervelende vragen in de toekomst legt hij daarom uit dat niemand zich zorgen hoeft te maken omdat testosteron keurig voorziet in de genitale groei van het geslachtsdeel waarover hij als transseksuele man al van nature beschikt. En voor wie meer wil, bestaat er nog altijd de mogelijkheid van een operatie (ik moet eerlijk bekennen dat ik die op YouTube meteen bekeken heb en niet wist wat ik zag). Daarna sluit hij het gevoelige onderwerp af met de woorden: ‘Goed, waar hadden we het ook alweer over? O ja. Mijn penis. Wil ik een penis, heb ik een penis, vragen, vragen, vragen. Nu kunt u me er de volgende keer dat wij elkaar in het Concertgebouw ontmoeten best weer over aanspreken, maar ik vrees dat u het antwoord erop nooit zal krijgen.’
Het boek eindigt met een aantal boeiende portretten van bekende transgenders. Februari’s persoonlijke nieuwsgierigheid gaat vooral uit naar het leven van Charlotte-Geneviève-Andrée-Timothee d’Éon de Beaumont (1728-1810), een Franse diplomaat en spion. Ze verklaarde een vrouw te zijn die om erf-technische redenen als zoon was opgevoed. Wat bleek na haar dood? Ze was een man.
Ik heb genoten van dit boek en ik denk dat ik de enige niet zal zijn. Er is maar één ding aan Februari dat ik niet begrijp: de spelling van zijn voornaam. Waarom staat er geen e achter Maxim? Maxime is al eeuwen de gangbare schrijfwijze van deze oude Franse jongensnaam. Dat die heel af en toe ook wel eens aan een vrouw gegeven wordt, doet daar niets aan af. De eind-e duidt in elk geval niet op vrouwelijkheid. Wel heeft het weglaten ervan vervelende gevolgen voor de uitspraak. Mij lijkt het tenminste verre van prettig als je trotse naam op Vim rijmt. ‘Hoi, Maxim’ klinkt dan ook nergens naar. ‘Hoi Maxiem!’ klinkt… viriel!
Maxim Februari, &#8216;De maakbare man&#8217;, Prometheus, 128 p., 14,95 euro
</div>
<figure id="post-41831 media-41831" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/03/63a2c739-c881-4f2a-a281-c6859ca22a70_0_Februari-De-maakbare-man-1-500x500_preview1.jpg" alt="" border=" /></figure>
<div class="wpg-element title-and-author">
<h3>De maakbare man</h3>
Maxim Februari
</div>
<div class="webshop-bestel-button-article"><a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Boeken/Webshop-Detail-Page.htm?ean=9789044623185" class="" title="Bestel Boek">Bestel Boek</a></div>

De maakbare man

Fotodocument / Dierenportretten / Tegen de dierenliefde
Ik ken veel dieren en heb er veel lief maar als één woord me de keel uithangt dan is het dierenliefde. Zoals bekend wordt daar geen liefde van dieren onder verstaan (volgens sommigen een contradictio in terminis) maar liefde van mensen voor het dier in het algemeen. Welnu, liefde in het algemeen bestaat niet. Wantrouw de mens die zegt dat hij van dieren houdt. Hooguit houdt hij ervan zoals god van de mens, de womanizer van de vrouw, of de viandard van zijn biefstuk: blindelings, zonder aanzien des persoons, zonder oog te hebben voor het individu erachter. Wanneer ik een lamsbout versmaad of dierproeven vervloek, doe ik dat dan ook niet uit dierenliefde, maar omdat ik vind dat al mijn naasten, op voorwaarde dat ze mij niet naar het leven staan, even veel recht op leven hebben als ik zelf. Ook als ik ze niet ken. Ook als ik bang voor ze ben. Ook als ze stinken of geweldig lekker smaken. Zo ben ik nu eenmaal gebakken.
Als schrijver moet je vrij vaak op de foto. Die foto is belangrijk. De meeste schrijvers zijn ervan overtuigd dat hun kop in de krant minstens zoveel impact heeft als het bijbehorende artikel. Terecht. Een geslaagd portret doet soms wonderen. Daarom is het zaak er goed op staan. Maar door wie wordt dat bepaald? Door de fotograaf. En daar komt het gevaar om de hoek kijken. Niet voor niets draagt een bekend fototoestel de naam Canon. Een flitsende bril, gel in de krul of botox in de frons, een beetje fotograaf zal er dwars doorheen schieten. Daar gaan ze dan, de laatste restjes eigenwaarde. Op de foto gaan: c&#8217;est mourir un peu, dat is duidelijk. Terwijl je naar de lens kijkt, speelt er van alles door je hoofd: wat is de beste houding, de juiste gelaatsuitdrukking. Lijkt een grijns diepzinniger dan een gulle lach? Valt het te voorkomen dat je straks te kijk staat als aangeschoten wild of erger? Eer je het weet, ben je aan het poseren. Als het niet in de aard van het beestje zelf zit dan in de aard van de situatie. Mensenportretten, tenzij geschoten met de telelens, zijn altijd weergaven van bewaakte ogenblikken. Vandaar dat ik zelf het liefst met mijn hond op de foto ga. Bewaken behoort tot de kunsten.
Dieren poseren nooit als er een portret van ze wordt gemaakt. Hooguit kijken ze verbaasd of argwanend naar de vreemde met de lens zonder te begrijpen wat hij uitspookt. Verder dragen ze geen kleding, make-up, brillen, haarbanden of sieraden. Dit alles maakt portretfoto&#8217;s van dieren radicaal anders, tijdlozer en vooral &#8216;echter&#8217; dan mensenfoto&#8217;s. Een pluspunt. Toch was het even slikken toen ik deze foto&#8217;s van Adrie Mouthaan onder ogen kreeg. Mooi vond ik ze wel. Allicht. Alle dieren zijn mooi. Dat komt doordat ze in tegenstelling tot de mens niet geschapen zijn naar Gods evenbeeld. De glans op een vacht, de straling van een oog, de kracht van een schild, het vocht op een snoet, de fraaie tekening van een bonte verentooi, wie zou niet vallen voor dit soort uiterlijkheden. En gelukkig heeft Mouthaan niet alleen de aaibaarheid in het zonnetje gezet, ook prijzenswaardig. Bovendien beviel het me dat al deze dieren voor vol waren genomen en niet werden weergegeven als dragers van intrinsieke grappigheid zoals we dat kennen uit flauwe boeken of van de STER-reclame. Maar vol of niet, wat moest ik ermee aan. Wat wou deze fotograaf die tevens bekende schrijvers had vastgelegd, nu ineens met onbekende dierenkoppen? En vooral: waarom werd ik hier volstrekt niet vrolijk van. Om dat laatste te achterhalen, bekeek ik deze foto&#8217;s elke dag opnieuw. Ik stond ermee op en ging ermee naar bed. Ja, ik mag wel zeggen dat ik er twee weken lang mee heb geleefd. Op het laatst heb ik alle dieren zelfs een naam gegeven. En nog steeds laten ze me niet los. Dat zegt wel wat van de kracht van deze foto&#8217;s. Desondanks zijn ze me verschrikkelijk opgebroken.
Het begon ermee dat de negen opdraafden als ik de slaap wou vatten, elke nacht weer. De dieren trokken dan voorbij in een kleine stoet alsof niet Orpheus, maar Morpheus zijn verleidelijke lier bespeelde. Nu heb ik wel vaker last van hypnogene hallucinaties. Dat was het probleem niet. Met enkel die dieren voor mijn geestesoog zou ik trouwens zo in slaap zijn gevallen. Het probleem was dat ik achter elk dier een menselijke klootzak zag. Ik doel nu niet op de fotograaf, integendeel. Getuige de kwaliteit van zijn voltreffers vermoed ik dat ook hij achter elk dier een klootzak zag. Maar voltreffers die je medeplichtig maken als je er naar kijkt, daar moet je wel tegen kunnen.
Neem de bruine bok: de dikke vacht die direct doet denken aan voeringen in Afghaanse jassen. De vergeefse spieshorens. Het kalme oog. Het veel te gele oormerk. Een getekende.
Neem de snorloze kale kat met overhangende oogleden: natuur of resultaat van zo gefokt? De frons. De onzalige blik. De wondjes op zijn hals. De smerige oren. Waar wacht hij op?
Neem het grotendeels kale hondje: minuscule haartjes op het gevlekte roze lijf. Kaal geboren of kaal geschoren? En welke gek heeft hem dit kapsel geföhnd dat zijn ogen hindert, zijn zicht belemmert, zijn neus kriebelt?
Neem de kalkoen: unieke hoofd- en snavelbedekking met cactushaar. Vorstelijk air. Deftige uitstraling. Ondertussen door de hele menselijke goegemeente, die er straks van smullen zal, bespot en uitgelachen. Strootje in zijn bek bij wijze van saffie. Hoe lang nog?
Neem de schildpad: het wijdopen stopcontact. Het veilige pantser tegen alles bestand behalve tegen grijpgrage mensenhanden. Neem de pronkeend: adorabel gezicht, prachtige tinten. Mag de hele dag lopen te pronken op het gazon van zijn minder bedeelde eigenaar. Tot hij mag verder pronken in de pan. Neem de fazant: gefokt om straks te worden &#8216;uitgezet&#8217; voor de plezierjacht.
Neem de cavia: speelgoed voor het verwende kind dat &#8216;aan iets levends toe&#8217; is.
Ach, laat ook maar. Iedereen kan zelf constateren wat zich schuilhoudt op de duistere achtergronden van deze ecce homo-reeks.
Laat ik besluiten met het pasgeboren bruine lam. Het zal wel niet meer leven. Van al deze portretten verdraag ik dit het slechtst. Ingénu kijkt het je aan zonder te beseffen waarvoor het werd gekweekt. Een product. Het draagt geen oormerk. Niet nodig. Een zuiglam immers wordt snel afgemaakt. En meteen schiet me nu die overbekende dichtregel van Jacqueline van der Waals te binnen: &#8216;Geiteke, wat moet je/ met je fijne snoetje/ Dat zoo klaaglijk schreit?&#8217;, en jank ik zelf ook. Toegegeven, deze dichteres heeft veel betere gedichten gemaakt. Dit klinkt niet ijzersterk en een stuk minder cool dan &#8216;Zeehond, graag!&#8217;. Maar moet het geitje daar op worden afgerekend? En meteen komt ook die oude woede weer in me op: waarom was het minder erg dat Abraham een lam offerde dan zijn eigen zoon? Waarom moest ik dat geloven? Waarom wordt dat massa&#8217;s kinderen nog steeds wijsgemaakt?
&#8216;t Schijnt sentimenteel te zijn om voor jonge, mooie en kwetsbare dieren op te komen want zodra men dat doet, wordt er van alle kanten getoeterd: &#8216;Bambi-gevoel! Zeehondjes-gevoel!&#8217; Nochtans kon Bambi het niet helpen dat zijn moeder omkwam in een bosbrand en evenmin dat hij door de natuur met Audrey Hepburn-wimpers was toegerust. Daar hoeft hij niet voor gepakt te worden. Zoals zeehondjes het niet kunnen helpen dat ze begiftigd zijn met een zachte witte vacht. Daar hoeven ze niet voor geslacht te worden. Dus wat nou sentimenteel? Wanneer het om mensen en dan met name om vrouwen gaat, scoort kwetsbaarheid trouwens bijzonder hoog. Anders begrijp ik niet waarom iedereen uit zijn dak gaat bij de &#8216;kwetsbare&#8217; Marilyn Monroe op de foto van Avedon. Of duidt dat ook op pak- en slachtlust? In dat geval heb ik het ook met mensenliefde helemaal gehad.