Aanjagers van nieuw rechts

De tijden zijn weer eens aan het veranderen en rechts heeft de wind in de rug. In de mainstream media drong dat te langzaam door, vond journalist Wierd Duk (56), en dus liet hij in het AD ‘de ontevredenen en degenen die te weinig gehoord worden’ aan het woord. Er kwam kritiek, hij zou een activistische, islamofobe agenda hebben. Anderen vinden de veeltwitteraar met zijn vooruitgeschoven positie in de oude media juist een lichtend voorbeeld.

Duk ziet signalen van een ‘heuse revolutie’ in de VS onder leiding van Trumps adviseur Bannon en verwijt journalisten een ‘vooringenomen en moraliserende’ houding. Omdat we naar elkaars waarheden moeten blijven luisteren, belooft Duk mij voor te stellen aan vier geestverwanten. Wie zijn de aanjagers van het nieuwe rechts?

Een golf van verandering

‘Wij zijn onderdeel van een golf van verandering,’ zegt Machteld Zee (32) in een Leids café. Ze is net weer terug in Nederland na een halfjaar in Londen bij de Henry Jackson Society, een neoconservatieve denktank, en een groepsreis door de Verenigde Staten als fellow van het German Marshall Fund. ‘We spraken daar met politici en journalisten, maar ook met klanten van voedselbanken.’ Het was een snelcursus Amerika met de verkiezingen als toegift. ‘Ik was de enige van ons gezelschap die niet hysterisch reageerde op Trump. Ik ben juist benieuwd hoe hij zich gaat ontwikkelen.’

Ze promoveerde bij Paul Cliteur op een onderzoek naar shariaraden in Engeland. ‘De moslimbroederschap heeft de shariaraad in Londen al dertig jaar geleden opgericht. Maar Theresa May stelde pas naar aanleiding van mijn proefschrift een onderzoek in. Die onderzoekscommissie was een aanfluiting, er zaten twee imams in en een hoogleraar theologie.’

Het was goed om even uit Nederland weg te zijn, zegt Zee. ‘De sfeer rond mijn proefschrift was behoorlijk hetzerig. Terwijl ik gewoon wil vasthouden aan juridische gelijkheid voor mannen en vrouwen en niet wil toegeven aan fundamentalistische groeperingen die dat willen ondergraven.’

Machteld Zee: ‘Ik was de enige van ons gezelschap die niet hysterisch reageerde op Trump.’

Ze kreeg veel kritiek, ook na Wierd Duks interview met haar waarin ze stelde dat westerse intellectuelen islamcritici de mond snoeren en daarmee fundamentalisten in de kaart spelen. ‘Rechtshandhaving is essentieel en daar schort het nu weleens aan,’ zegt Zee. ‘Als islamitische vrouwen aangifte durven te doen tegen hun gewelddadige of polygame echtgenoot, worden ze soms botweg weggestuurd. Gelijke rechten voor iedereen is volstrekt logisch in de westerse samenleving, maar het wordt kennelijk progressief gevonden om meer ruimte te bieden aan islamitisch recht.’

Nee, in Nederland zijn geen shariaraden, moet ze toegeven. ‘Maar het is geen transparante bedrijfstak, dus wat individuele imams in Nederlandse moskeeën doen, onttrekt zich aan het zicht.’ Intellectuelen die de islamisering niet zien en dus in de kaart spelen, noemt Zee ‘nuttige ongelovigen’. ‘Onlangs werd in Leiden een nieuw islaminstituut geopend,’ vertelt ze. ‘Arabist Maurits Berger hield een lezing. Naast hem stond Tariq Ramadan, supporter van Yusuf al-Qaradawi, spiritueel leider van de Moslimbroederschap. Nota bene in míjn, in óns academiegebouw.’

Bestaat er echt zoiets als een strategie van de politieke islam om eerst gematigde geloofsgenoten en vervolgens het Westen te onderwerpen, vraag ik aan Geerten Waling (30). ‘Zo simplistisch wil ik er niet over denken,’ zegt de jonge historicus. ‘Maar ik ben het met Zee eens dat we de sturende kracht van radicale moslims eerder ter discussie hadden moeten stellen.’

Waling sprak zich eerder ‘als atheïst’ uit tegen religieuze privileges voor moslims op de universiteit, tegen gebedsruimtes of halalvoedsel in kantines: ‘Dat werkt groepsdruk in de hand en die maakt het moeilijker om je als moslim te emanciperen of afstand te nemen van je geloof.’ Die individuele vrijheid is belangrijk, zegt Waling. ‘Haatpredikers mochten hier vrijelijk ideeën uitdragen die keihard ingaan tegen de vrije samenleving en de liberale waarden die we hebben vastgelegd in de wet.’

De moslimgemeenschap wordt te veel ontzien, vindt ook Sietske Bergsma, die schrijft voor The Post Online. Mijn tegenwerping dat het er eerder op lijkt dat moslims vooral als zondebok worden aangewezen, is volgens haar volstrekte onzin. ‘Er is geen minderheidsgroep in het Westen die met zoveel omzichtigheid is behandeld. Ze worden niet buitengesloten, ze worden ontzien in debatten en hun religie mag je niet ter discussie stellen, dan word je weggezet als islamofoob.’

Bergsma pleit ervoor om in alle openheid te onderzoeken hoe het Westen eigen culturele waarden en bestaande vrijheden voor iedereen kan behouden. ‘Wij stellen die legitieme vraag,’ zegt Bergsma. ‘Tot nu toe werd dat debat gesmoord in de beschuldiging dat we racistisch en xenofoob denken. En niemand wil een racist zijn, dus dan is het gevaar dat je voorzichtiger wordt en dat het probleem onbesproken blijft.’

‘Ik ben een haatblogger’

Wierd Duk woont in het Rotterdamse Katendrecht, maar logeert steeds vaker in zijn appartement op het Amsterdamse IJburg. In die nieuwbouwwijk is de segregatie die het land dreigt te splijten volgens hem goed zichtbaar: ‘Een schitterende casus van mislukt sociaal beleid.’

Het idee was een mix van autochtoon en allochtoon, maar het werden gescheiden enclaves. ‘Een rijker gedeelte en daaromheen sociale woningbouw,’ zegt Duk lachend. ‘In de ogen van de bezorgde burger het domein van Marokkaanse jongens, klaar om toe te slaan.’

GeenStijl-redacteur Timon Dias (29) – ‘jazeker,’ zegt hij, ‘ik ben een haatblogger’ –koppelt de islam in een café op datzelfde IJburg aan de volgens hem stijgende criminaliteitscijfers. ‘Jij zegt wel dat ze dalen, maar dat is omdat er minder aangiftes worden gedaan.’

Geerten Waling: ‘We hadden de sturende kracht van radicale moslims eerder ter discussie moeten stellen.’

Als de areligieuze straatcultuur al een van de oorzaken is van die stijging, zoals Dias beweert, wat heeft dat dan te maken met de islam? ‘Straatjongeren ontwikkelen zich tot grote criminelen. En die hebben net als de hangjeugd met islamisten gemeen dat ze zichzelf primair als moslim zien en dan pas als Nederlander,’ zegt hij. ‘Ze koesteren subversieve intenties tegen onze samenleving.’ En nee, dat wordt niet veroorzaakt doordat Geert Wilders de moslimbevolking beledigt en het is ook niet omdat een Rachid op de arbeidsmarkt veel minder kans maakt dan een Pieter. ‘Die groep heeft het voor zichzelf verneukt. Als criminelen met een dubbel paspoort worden uitgezet, moet je kijken hoe snel de criminaliteit daalt. Gevangenis boeit Marokkaanse jongeren geen fuck. Het enige wat ze vrezen, is dat ze het land worden uitgetieft,’ zegt Dias. Hij komt uit een GroenLinks-PvdA-milieu, zijn progressieve ouders hebben hem geadopteerd uit Sri Lanka. Onder het strijdbare pseudoniem Spartacus schrijft hij voor GeenStijl en hij werkt voor de neoconservatieve denktank Gatestone aan een Europese nieuwssite, ‘een concurrent van Breitbart Londen, maar dan niet partijgebonden.’

Dias studeerde psychologie in Leiden (‘nee, helaas geen rechtsfilosofie bij Cliteur’) en ook een paar vakken islamologie en Midden-Oostenstudies: ‘Ik zag hoe het debat zich ontwikkelde en ik wilde er meer van weten.’ De Universiteit Leiden en vooral de vleugel rechtsfilosofie noemt hij ‘een barak voor het ideologische tegengeluid’, met rechtswetenschappers als Afshin Ellian, Paul Cliteur, Andreas Kinneging, Jonathan Price en CDA’er Diederik Boomsma.

Zelfbenoemde ‘poezelaar’

Dias, Zee, Waling en Bergsma studeerden in Leiden. Op bijeenkomsten van Thierry Baudets Forum voor Democratie lopen leeftijdgenoten rond met verwante ideeën, zoals voormalig D66-jongere Arnout Maat, schrijver van De particratie, en Bastiaan Rijpkema, gepromoveerd op Weerbare democratie. Ze kunnen elkaar daar ontmoeten of in Amsterdam, bij de conservatieve Common Sense Society van Melvin Schut, een genootschap dat volgens de statuten is gericht op het ‘bijeenbrengen van veelbelovende, intelligente mensen en ideeën ter verdediging van de geordende vrijheid in de westerse traditie’. Op foto’s van zo’n bijeenkomst in een deftig grachtenpand zie je keurige jongemannen, een enkele vrouw en Frits Bolkestein.

En anders zijn er nog de bijeenkomsten van GeenPeil of, zoals vorige maand, het beruchte debat over de islam in De Balie onder de titel Waarom haten ze ons eigenlijk. Machteld Zee schreef samen met Paul Cliteur een stuk in de gelijknamige essaybundel en zat op de eerste rij bij die avond, die was georganiseerd door de Stichting Werkelijkheid in Perspectief van emeritus hoogleraar politicologie Meindert Fennema en de rechtse boegbeelden Bolkestein en Cliteur. Er ontstond ophef omdat er werd gepleit voor het sluiten van moskeeën en islamitische scholen en het verbieden van de Koran. Presentator Geerten Waling hield zijn microfoon bij publicist en PVV’er Bernadette de Wit op de publiekstribune, die mocht speculeren over het meest wenselijke percentage (‘1 à 2 procent’) moslims in de samenleving en pleitte voor het uitzetten van ‘beroepsmoslims’. De eerste reactie van de zelfbenoemde ‘poezelaar’ Cliteur op het podium: ‘Je zou misschien voorzíchtig kunnen beginnen.

Timon Dias: ‘Als criminelen met een dubbel paspoort worden uitgezet zal de criminaliteit snel dalen.’

De grote zetelrovers

Geerten Waling, postdoc aan de Leidse Universiteit, zit een paar dagen voor die omstreden Balie-bijeenkomst in Café De Pont in Amsterdam-Noord. Na zijn promotie reisde hij in een Ford Mustang door zesentwintig Amerikaanse staten, vertelt hij. Daar beluisterde hij een grote afkeer van het Democratische establishment. Hij won ‘een leuk bedragje’ door op Trump te gokken. ‘Hij wil succes en no nonsense symboliseren: we gaan het gewoon regelen. Dat hij zich meteen wil bewijzen, leidt tot excessen die de democratie op de proef stellen, maar Amerika kent genoeg checks and balances om tirannie te voorkomen.’

Hij wil zich niet als ‘rechts’ laten framen, zegt Waling bij een biertje. ‘Jij noemt me zo, maar ik heb vrienden in alle politieke richtingen.’ Als om dat te bewijzen, loopt even later GroenLinkser en NRC-columnist Zihni Özdil naar ons tafeltje en omhelst zijn vriend. ‘Leuke jongen,’ zegt Waling, als aspirant-Kamerlid en columnist Özdil bij een groepje NRC-collega’s is gaan zitten. ‘Ik vrees alleen dat hij te genuanceerd is voor het Kamerlidmaatschap.’

Waling schreef Zetelroof. Fractiediscipline en afsplitsing in de Tweede Kamer, 1917-2017, dat deze maand verschijnt. ‘Dit is een geweldige tijd, het begin van een overgang naar een nieuwe vorm van democratie.’ Politieke partijen hebben te veel macht gekregen en moeten die teruggeven aan de kiezers, vindt Waling. ‘Ik ben voor een systeem waarin we niet meer op partijen stemmen, maar op zelfstandig denkende mensen met eigen principes. Die omslag kost tijd, want de politiek zelf beslist over veranderingen in het politieke systeem. De kalkoen mag het kerstmenu bepalen.’ Hij is voor referenda, kleine partijen en afsplitsingen. ‘De politieke partijen zijn zelf de grote zetelrovers. Of zij op de PvdA-lijst hadden moeten staan, is een tweede, maar ik neem het op voor types als Kuzu en Öztürk.’

Om van dichtbij te zien hoe hoe plannen voor meer directe democratie in de praktijk worden gebracht, is hij lid geworden van het Forum voor Democratie van zijn vriend Thierry Baudet en in één moeite door ook van GeenPeil. ‘Thierry vroeg me voor zijn lijst, maar dat vereist een partijloyaliteit die ik als ‘partijkritische wetenschapper’ niet wil opbrengen.’

Zijn hand overspeeld

Het Forum blijkt de netten wijd te hebben uitgegooid, want behalve Duk zijn ze allemaal uitgenodigd door Baudet. Ook Machteld Zee kreeg een plaats op de lijst aangeboden. Ze zei nee. ‘Ik zie het leven als een avontuur, dus ik wacht even tot de kosmos me belt met een nieuwe opdracht. En dat is niet Thierry Baudet. En ook niet Jan Roos, al vind ik Tanya Hoogwerf op zijn lijst wel een goede kandidaat.’ Zee noemt zichzelf ‘politiek dwalende’, na een verleden bij D66, waar haar broer werkt als persvoorlichter van de Kamerfractie. ‘Ik ben nieuwsgierig naar nieuwe partijen en raadgevende referenda. Net als de Brexit en de verkiezing van Donald Trump brengen ze de tweedeling in kaart tussen elite en wat er op internet en op straat wordt gedacht. Maar al vind ik het not done om hem uit te sluiten, op Wilders zou ik nooit stemmen.’

Sietske Bergsma: ‘De nieuwe partijtjes zijn een fris geluid waardoor de gevestigde partijen geprikkeld worden.’

Sietske Bergsma stemde als student PvdA, later D66 en VVD. ‘De nieuwe partijtjes zijn een fris geluid waardoor de gevestigde partijen geprikkeld worden. Nu doen ze er nog lacherig over, maar ze zullen zich nog achter de oren krabben. En als politici de hete adem van een referendum in hun nek voelen, zullen ze het algemeen belang misschien meer voorop stellen.’ Thierry Baudet polste ook Bergsma: ‘Politiek is voor mij nu geen optie, ik wil mijn hoofd open houden.’

‘VNL heeft me gevraagd en Thierry trouwens ook,’ zegt Timon Dias. Uit aversie tegen ‘het politieke theater’ overwoog hij niet eens om ja te zeggen. ‘Ik doe liever verslag van de realiteit, om zo de tijdgeest te beïnvloeden.’ Hij twijfelt voor 15 maart nog tussen PVV, FvD en VNL. Wat hem van die laatste partij aanspreekt, is dat die ‘klassiek liberaal’ is en streeft naar een kleine overheid en een vlaktaks. ‘Naast de bestrijding van criminaliteit vind ik dat goeie punten. Ik voel me thuis in het kamp van small government.’ De begrippen links en rechts doen er niet zoveel meer toe, zegt Dias. ‘Je hebt ons verzet en je hebt het voormalige verzetsblad Vrij Nederland en rest van de gevestigde orde. Maar dat ancien régime heeft zijn hand overspeeld en er woedt nu een veenbrand.’

Van het padje

‘Ik vind dat politiek correcte denken van jullie irritant, maar de nieuwe generatie rechts houdt zich daar nauwelijks nog mee bezig,’ zegt Wierd Duk. Zelf vermoedt hij dat een deel van zijn generatie verlaat revanche neemt op de ‘nog oudere, linkse babyboomers’. De jonge dertigers kennen dat sentiment niet, zegt hij, ‘die hebben geen rekening te vereffenen.’

Net als Duk en Waling heeft ook Timon Dias heimwee naar de klassieke sociaal-democratie. Dat gaat volgens hem net als het ouderwetse liberalisme uit van de natiestaat en van een rationele blik op de wereld en gelooft niet in zaken als maakbaarheid en globalisering. ‘Ik zie de PvdA als Nederlands eerste liefde. Maar na Nieuw Links is die partij helaas van het padje geraakt. De SDAP en later de oude Drees streefden naar een bescheiden maar solide verzorgingsstaat voor eigen volk. Veel mensen denken nog steeds: begreep de PvdA ons maar. Die potentie tot het opwekken van warme gevoelens bij de massa ontbreekt bij de VVD en bij de PVV, die vind je alleen bij de PvdA. Maar die partij heeft het terminaal verneukt.’

Zee noemt zichzelf ‘oud-links’ en voelt zich verwant met haar socialistische oma. ‘Die heeft nog met het rode vaandel gezwaaid en toen ze tachtig werd, zongen we op de muziek van de Internationale.’

Geerten Waling gaat nog verder terug in de tijd en roemt vooroorlogse sociaal-democraten uit het interbellum als Bonger (inderdaad, de schrijver van Problemen der demokratie), Banning en Wiardi Beckman. ‘Ik voel me verwant aan links en in mijn hart ben ik een sociaal-democraat uit de jaren dertig. Drees was in de jaren vijftig ook nog in orde, maar vervolgens is de welvaartsstaat doorgeschoten, net als de reactie daarop, het neoliberalisme. Ik snap dat het verwarrend voor je is, maar ik vind Wierd bijvoorbeeld links. Hij is een sociaal-democraat, net als zijn vriend René Cuperus van de Wiardi Beckman Stichting. Maar omdat Cuperus onze eigenheid benadrukt en een kritische blik op immigratie heeft, wordt die in mijn ogen progressieve sociaal-democraat door linkse journalisten zoals jij steeds weer ten onrechte tot ‘rechts’ bestempeld.’

Vervormd door het establishment

Die vervorming van het perspectief door het establishment en de gevestigde media is een belangrijk thema van Sietske Bergsma (38). Sinds anderhalf jaar woont ze met haar gezin in Prenzlauer Berg in Berlijn: ‘De sfeer lijkt hier op de jaren tachtig in Nederland, het is er nog niet zo aangeharkt als in Amsterdam.’ Bergsma schrijft voor TPO en werkt aan een ‘Knausgardiaanse’ roman, ‘maar dan vanuit vrouwelijk perspectief’. Ze was bezig om in Leiden bij rechtsfilosoof Andreas Kinneging te promoveren op slachtofferschap in het strafrecht. ‘Nadat ik naar Berlijn vertrok, ging ik er columns over schrijven voor Jalta. Vervolgens introduceerde columniste Annabel Nanninga me bij TPO.’

Ze wantrouwt de powers that be. ‘Die kanteling van mijn wereldbeeld ontstond langzamerhand. Eerst leek alles één en al vooruitgang. Je kon als vrouw worden wat je wilde, ik was positief over Obama, het gelijkheidsideaal, de multiculturele samenleving. Tot ik merkte dat me een rad voor ogen werd gedraaid.’

Als strafrechtadvocaat bewaakte ze de procesregels van het OM en de rechterlijke macht. ‘Kritiek en scepsis waren altijd de rode draad in mijn leven. Zo kom je eerder dan anderen tot inzichten. Iemand zei: jij heb een goed ontwikkelde onderbuik, en ik beschouw dat als een compliment.’ Een van haar inzichten beschreef ze als gaslighting, een term uit de psychologie, genoemd naar de film Gaslight uit 1944 waarin Ingrid Bergman gaat twijfelen aan haar eigen waarheid doordat ze psychologisch wordt gemanipuleerd. Op dezelfde manier wordt de werkelijkheid vervormd door het establishment, zegt Bergsma. ‘Door de elite en door mainstream journalisten zoals jij wordt botweg ontkend wat voor iedereen duidelijk zichtbaar is: de bedreiging van de democratie van binnenuit. En als je volhoudt dat dat wel degelijk de waarheid is, word je monddood gemaakt en krijg je het stempel antidemocratisch of islamofoob.’

De zwakke positie van het individu ten opzichte van de groep is volgens Bergsma het thema van deze tijd. ‘Dat is behalve beangstigend ook fascinerend. Bij apen zie je het ook: soms waarschuwt één aap op de grond dat er gevaar dreigt en blijft de rest van de groep gewoon hoog in de boom zitten. Prima, maak jij maar kabaal, wij met zijn allen zien het anders en we beslissen voor jou dat er niets aan de hand is. Oké, laat mij dan maar die ene aap zijn.’

Alle wapens geoorloofd

AfD en Front National kunnen net zomin als Wilders (‘smakeloos’, ‘niet democratisch’) op veel sympathie rekenen van de aanjagers van het nieuwe rechts, alleen Dias stemde PVV. Toch moet er volgens hen iets veranderen om te voorkomen dat het misgaat. Welk gevaar zien zij dat ik niet in de gaten heb?

‘Bij autochtone Duitsers heerst woede,’ zegt Bergs-ma. ‘Er is onderhuids meer aan de hand dan je kunt zien aan de groeiende maar vooralsnog beperkte steun voor de AfD. Sinds de grote instroom van vluchtelingen hoor je over Duitsers in de provincie die zich bewapenen.’

Wierd Duk: ‘Het bondgenootschap tussen links en de islam is verraad van alles waar links voor staat.’

Wierd Duk vindt de aanslagen in Duitsland en Frankrijk en anderzijds de aanvallen op AZC’s in Duitsland ‘zeer bedreigend’. Hij vertrok begin jaren negentig ‘als naïeve Nederlander’ naar de instortende Sovjet-Unie. Als correspondent leerde hij dat de cocktail van twee kampen die elkaar haten, politiek leiders die dat retorisch uitbuiten en media die de zaak ophitsen zeer ontvlambaar is. ‘Ik wil niet dat mijn kinderen in zo’n wereld opgroeien.’

Hij begrijpt niets van het ‘bondgenootschap tussen links en de islam’, zegt Duk. ‘Dat is verraad van alles waar links voor staat.’

Timon Dias voorziet ‘een aanslag hier, een retaliation daar’, een lokale strijd om wijken met een grote islamitische populatie. ‘Ik verwacht niet dat het met een sisser afloopt. De moslimwereld geeft niets om debat, het gaat ze om wie de sterkste is. Dus moeten we laten zien dat wíj dat zijn. Als relatieve buitenstaander vraag ik me af: heeft het Westen dat wel in zich?’

Geerten Waling relativeert de angst. ‘Uiteindelijk vind ik dat alle wapens geoorloofd zijn om de democratie te verdedigen. Maar ik geloof dat je het debat rationeel kunt voeren en dat je je met argumenten kunt verzetten tegen islamisering.’ Lachend: ‘Je ziet, voor een rechtse hater ben ik uiterst optimistisch.’