VN 80

In de kelder van het Haagse Binnenhof was een merkwaardige tentoonstelling van schilderijen, etsen, tekeningen. Artsen uit twaalf landen, waaronder ook Amerika en Japan (Engeland en Frankrijk zonden niet in) toonden hier hun werk. Dit in het kader van het Internationaal Medisch Congres in de Ridderzaal, te Den Haag.
„Men moet dit niet beschouwen als demonstratie van wat wij kunnen, zei dokter Melchior, de organisator van deze tentoonstelling &#8216;Pincet en Penceel&#8217;, „maar van wat wij nodig hebben. We schilderen helemaal niet goed, maar we doen het met plezier. We zoeken na een dag praktijk ons heil bij het penseel, ’t Is een afleiding, je zou het een herstel van kwaliteiten kunnen noemen&#8230;”
Dat was op een persconferentie in de zogenaamde Rolzaal van het Binnenhof en journalisten van vele bladen schreven deze zinnen neer. Later gingen we als een schoolklas met dokter Melchior mee, de schilderijen langs. En toen iedereen de stenen wenteltrap weer was opgegaan, dacht ik: toch moet het anders zijn dan het daarnet werd gesteld. Dat vooral een arts een tegenwicht nodig heeft voor de misère, die hij dagelijks meemaakt, ligt voor de hand. Ik kan me voorstellen, dat hij piano speelt of welk ander instrument ook, maar iets maken stelt andere eisen. Het dwingt je tot een gevecht met het materiaal, met de vormgeving. Je doet het, omdat je het niet kunt laten en wie dat werkelijk kan combineren met zijn dagelijkse werk, heeft er niet alleen de bevrijdende vreugde, maar wel degelijk ook de pijn aan. Ik moest hierover met enkele van deze exposanten kunnen praten, dacht ik, maar van de buitenlanders was geen enkele schilderende arts naar Den Haag gekomen.
Zo moesten dus de schilderijen voor hen spreken en ik veronderstel dat verschillenden van hen het conflict tussen hun dagelijkse werk en schilder- of tekendrift wel degelijk kennen. Zeker dr J. Kohier uit Bern en verscheidene Duitse en Japanse collega’s, wier inzendingen opvallend goed waren. Van de Nederlanders wellicht dr A. Winters uit Sittard, dr. Franke uit Eindhoven, dr. E. G. van Heusden uit Arnhem, dr. H. L. Straat uit Leeuwarden en dan mej. dr. L. Kaiser en dr. Melchior, wier werk het meest de aandacht trok. Beide laatsten heb ik ernaar kunnen vragen. Het werden twee zeer uiteenlopende interviews, of eigenlijk kun je het nauwelijks interviews noemen.
&#8220;Gaat u eerst mee naar mej. dr. L. Kaiser, de enige vrouw die op deze tentoonstelling werk had hangen. Zij woont in Amsterdam, aan een smalle groene gracht. Zij is stem- en spraak-lerares en lector op het Phonetisch Laboratorium van de gemeente-universiteit. Van haar zijn verschillende publicaties verschenen, o.a. een phono-typologische beschrijving van de bevolking der Wieringermeer. Haar wetenschappelijke carrière is geslaagd; toch heeft zij het gevoel dat ze heeft gefaald. Want de linoleumsneden op de tentoonstelling, geïnspireerd door het gedicht van A. Roland Holst: „Deirdre en de zonen van Usnach,” zijn niet het werk, dat ze maakte in verloren uren, als liefhebberij.
Het begon in Hoorn, jaren geleden. Veel mensen kan men zich nauwelijks als kind voorstellen, maar deze vrouw met het witte haar en donkere ogen heeft in haar manier van kijken iets wat het niet moeilijk maakt om je in te denken, hoe ze als meisje geweest moet zijn. Hoewel haar vader medicus was, schilderde grootvader, en de familie van haar moeder waren zilversmeden. Men vond het dus niet vreemd, zelfs wel voor de hand liggend, dat de kleine meid zo zielsgraag tekende. Dat deed ze al van haar derde jaar, het zou dus wel wat kunnen worden. De teleurstelling kwam op de lagere school. Daar moest het kind op grauw papier aldoor maar lijntjes trekken tussen twee strepen in. Ze hield van kleuren, ze zat vol fantasieën, en ach, u kent het tekenonderwijs uit die tijd. ’t Is een geluk dat dit de kinderen van nu tenminste bespaard blijft.
Ook op de H.B.S. kon ze nauwelijks voldoende krijgen. Het peuterige gedoe, het werken met houtskoollijnen, die dan weer met de veer worden uitgeveegd, het lag haar niet. Het kwam tot conflicten met de tekenleraar en men vond dat ze geen greintje aanleg had. Het ongeluk wilde, dat ze een oom had, die kunstschilder was en ook niets in haar zag. Of althans geen interesse toonde. Ze hield van die oom, ze keek tegen hem op en het feit, dat hij haar tekeningen niet telde en haar moeilijkheden negeerde, ontnam haar het laatste beetje moed. Ze dacht: die anderen moeten wel gelijk hebben.
Toen ze van de H.B.S. kwam, werd het „wat nu” dringend. Thuis zaten ze ermee. Het kind had geen talent, de Academie was zinloos. „Word dan binnenhuisarchitecte”, bedacht de vader, die naar een compromis zocht. De meubelkunst was toen in opkomst, voor deze studie zou ze naar Zweden moeten. Maar ze was jong en koppig, ze zei: alles of niets. „Toen werd het niets,” zegt ze nu. Haar vader was arts, ze ging medicijnen studeren.
Maar ondanks de nederlaag die haar tekenen had geleden, bleef ze ernaar verlangen. Vooral als het werk haar met rust liet, in de vakanties. Dan probeerde ze net weer, met potloden, met waterverf en krijt. Pas jaren later, in het begin van de oorlog, toen ze maar halve dagen op het laboratorium terecht kon, kreeg ze een late kans. Toen het verlangen om toch nog wat terecht te brengen van de dromen van toen, sterker dan ooit de kop opstak, zag ze door een toeval een aanplakbiljetje in de Academie. Er werd op aangekondigd, dat er een groep gevormd zou worden om model te tekenen. Ze pakte haar werk bij elkaar, ze ging naar het spreekuur van de directeur, prof. Van den Berg.
Zij, een niet meer jonge vrouw met wit haar, onzeker op dit voor haar zo onbekende en als onbereikbaar voorgestelde terrein. „Zegt u mij of het wat is,” vroeg ze. Als ’t niets is, ga ik er niet mee door.” Prof. Van den Berg bekeek haar werk en zei toen iets wat ze nu als een laat en vreemd gelijk beschouwt: „’t Is niet niets”. Zo kwam ze in de illustratieklasse van de kunstnijverheidsschool op een avondcursus met als leraar o.a. Lex Metz. In een klas tussen jongeren en ze voelde zich niet geïsoleerd, ze hoorde erbij. Ze zat weer in een klas en als het tijd was, ging de bel, ze kreeg een rapport, ’t was net een droom. Maar in plaats haar te honen, zoals toen, lieten ze haar rustig werken en kreeg ze wel eens een compliment van haar leraar voor een linoleumsnede. Niet ten onrechte, want haar werk is persoonlijk en van een zuivere eenvoud. Het heeft een dromerige fantasie.
<img decoding="async" class="size-medium wp-image-477761 alignleft" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/08/kaiser.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/08/kaiser-320x559.jpg 320w" alt="" width="172" height="300" />
„Een laat en vreemd gelijk” — dat zijn ook de linoleumsneden op de tentoonstelling, die men tot de persoonlijkste inzendingen kan rekenen. Want dat „het is niet niets” gaf haar moed om door te zetten. Ze is arts en spreeklerares, het werk op het laboratorium, dat met een subsidie van T.N.O. sterk is uitgebreid, boeit haar, maar thuis liggen in mappen de schetsen, de etsen. „’t Is te laat om ooit nog wat te bereiken”, zegt ze, „en misschien is mijn talent toch te klein, maar tekenen en schilderen wordt voor mij nooit een liefhebberij. Ondanks alles wat eraan ontbreekt, voel ik me vakvrouw, ’t Is niet van: zie, laat ik nu eens een aardig landschap maken. Daarvoor vergt het een te diep en ingrijpend omschakelen&#8230;”
Dokter A. Melchior woont in Haarlem. Zijn huis staat aan de Raamsingel en het is van binnen consequent zeventiende-eeuws. Een wonderlijk huis met heel bijzondere tegelvloeren, glas-in-loodramen, balken plafonds, betimmeringen; met strenge, rustieke meubels, met oude lantarens in plaats van lampen, met gecamoufleerde lichtknoppen, radio en telefoon. En toch is het wel degelijk een thuis van deze tijd, dat komt door het levendige gezin: de vader die zo van tekenen houdt, zijn vrouw, de negentienjarige zoon Frits, de dochter Maartje van zestien en de jongste, Willem, die twee jaar jonger is.
Maartje heeft in het huis in de tuin, (een tot zeventiende-eeuws kleinood verbouwd schuurtje), haar eigen model-club. Ze tekent daar met negen jongens en meisjes van haar school. Dat gaat daar serieus en ze kiezen hun modellen zelf, die kunnen dan voor ƒ 1,50 een middag poseren. Binnenkort bestaat deze tekenclub twee jaar en wordt er een tentoonstelling gegeven. Frits is naar Frankrijk geweest deze zomer en kwam met vijftig schetsen terug.
Maar allebei gaan ze medicijnen studeren. Dat is voor hen evenmin een probleem als het destijds voor hun vader was. Want de studie, zegt dr. Melchior, is een familieziekte. Ze ontkomen er geen van allen aan en voelen ook geen verlangen om er aan te ontkomen. Het ligt alleen heel anders dan bij mej. dr. Kaiser. Dr. Melchior zou zich ongelukkig voelen, als hij niet tekenen kon. Dit is voor hem inderdaad een noodzaak, maar ook een ontspanning. In zijn wachtkamer is een kast, daar zitten duizenden schetsen in, o.a. ook van de reizen met de walvisvaarder Willem Barentsz. Maar ook van andere verre reizen, van de kinderen en het werk, gemaakt op het tekencollege „Kunst zij ons doel,” dat al zo’n kleine 150 jaar bestaat.
Jarenlang gaat dr. Melchior hier woensdag- en zaterdagavond heen en tekent naar model. Twee collega’s uit Haarlem ontbreken er zelden, dat zijn dr. Veen en dr. Kroon. Het is merkwaardig, dat geen enkele schets een plaats krijgt aan de wand. „Ik wil ze niet aldoor zien, ik maak ze en dan gaan ze in de kast. Wanneer ik zin heb, haal ik ze er weer eens uit.”
<img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-477763 alignleft" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/08/melchior-640x686.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/08/melchior-320x343.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2020/08/melchior-640x686.jpg 640w" alt="" width="640" height="686" />
Zo heeft het werk zich opgetast in stapels mappen. Natuurlijk is het niet allemaal van gelijke waarde, maar er zijn schetsen, die ver boven het amateurisme uitkomen, en de vergelijking met het werk van menige kunstenaar kunnen doorstaan. Inderdaad schijnt deze tekendrift alleen maar vreugde en ontspanning te geven. ,Ik ben altijd weer blij als ik tekenen kan,” vertelt dr Melchior. „Ik schets veel in de operatie- en sectiekamer. Portretten van m’n collega’s in actie, de sfeer&#8230; Ik opereer elke dag en als m’n opvolger komt, blijf ik vaak om te tekenen.”
Hoewel deze schetsen nooit getoond worden, stuurde dr Melchior thans een aquarel in, „Lijkschouwing”, sober en expressief. „Of ik nooit geschilderd heb? Nee, dat trekt me niet. Bovendien had ik een schilderende tante, die haar leven lang iedereen haar werk cadeau gaf. Daar moet ik nooit toe komen, dacht ik, en zo blijf ik bij de tekeningen, die gaan in de kast.”
Maar dan zegt deze arts weer iets, wat typisch de functie van zijn talent aangeeft en tevens de oprechtheid ervan: „Als ik nu een hele dag geopereerd heb en ’t is zo’n late zomerse dag met dat merkwaardige licht, dan pak ik m’n schetsboek en moet de volgende patiënt maar even wachten&#8230;”
Dit zijn de verhalen van twee ook het penseel hanterende artsen, twee uit de velen die er merkwaardig genoeg op de wereld blijken te zijn.

Gerelateerd