De SP is niet de enige linkse partij die grossiert in afrekeningen. Leden omschrijven de PvdA ook wel als een ‘slangenkuil’ die vliegensvlug een ‘warm nest’ moet worden. Maar hoe dan?

Hoe centralistisch de SP is georganiseerd, weten we dankzij het boek Schoonheid, macht, liefde van Sharon Gesthuizen. Denk aan passages als: ‘Er wordt hard afgerekend met iemand die iets fout doet of lager in de pikorde staat. En sommige meningen worden overduidelijk niet gepruimd. Als mensen dan toch hun mond roeren, gaat hun kop eraf.’ Pijnlijk is ook de beschrijving van de woedeaanvallen die Jan Marijnissen als fractieleider kreeg als een voorstel of notitie van een van zijn partijgenoten aan het Binnenhof hem niet beviel: ‘Jan gaat door. Tot het moment dat Ariane (fractiemedewerker justitie Ariane Hendriks, MvW) breekt. Ze huilt terwijl ze haar argumenten herhaalt. Jan verandert niets aan zijn toon; hij brandt haar af. Niemand anders mengt zich in de discussie. De Kamerleden zeggen en doen niets’.

Maar de SP is niet de enige linkse partij die hierin grossiert. De PvdA kon er tijdens haar deelname aan het tweede kabinet-Rutte ook wat van. De verhalen daarover komen nu pas los. Begin deze week mocht ik in het Badhuistheater in Amsterdam een debat leiden tussen de kandidaten voor de opvolging van de na de verkiezingsramp van 15 maart teruggetreden partijvoorzitter Hans Spekman: oud-Tweede Kamerlid Astrid Oosenbrug, beleidsmedewerker bij de fractie in het Europarlement Gerard Oosterwijk en de Zwolse wethouder van Zorg, Wonen, Armoedebestrijding, Sociale Zaken en Werkgelegenheid Nelleke Vedelaar. Stuk voor stuk zeiden dat ze een eind wilden maken aan de dirigistische manier waarop de PvdA werd geleid door het viermanschap Diederik Samsom, Lodewijk Asscher, Hans Spekman en Jeroen Dijsselbloem. Lokale initiatieven werden alleen gewaardeerd als ze niet indruisten tegen de compromissen die in het Torentje en tijdens het wekelijkse topoverleg op het ministerie van Sociale Zaken met de VVD waren gesloten.

Ze had eerlijk gezegd wel op een schouderklopje gerekend. In plaats daarvan kwam de landelijke PvdA met een barse reactie.

Tegenspraak werd door het PvdA-politbureau krachtig ontmoedigd. Het Zwolse college van burgemeester en wethouders, waarvan Nelleke Vedelaar deel uitmaakt, zette in het najaar van 2015 alles op alles om in de IJsselhallen vluchtelingen uit Syrië op te vangen. Ze had eerlijk gezegd wel op een schouderklopje gerekend. In plaats daarvan kwam de landelijke PvdA met een barse reactie. Zorgden de Zwollenaren er wel voor dat de opvang zo sober mogelijk werd ingericht? Anders dreigde er gedonder met de VVD. Oosenbrug, als Kamerlid belast met de portefeuilles ICT en privacy, was in haar kiesdistrict Rotterdam geschrokken van het grote aantal kinderen dat in armoede leefde. Als je hun ouders thuis opzocht, bleek de koelkast vaak leeg te zijn. Asschers staatssecretaris Jetta Klijnsma was bereid 100 miljoen per jaar uit te trekken om de armlastige kinderen aan een abonnement op een sportclub, voetbalschoenen of een nieuwe fiets te helpen. Maar ook extra geld geven aan volwassenen zodat die de koelkast konden vullen vond ze een brug te ver. De PvdA moest haar hand niet overspelen, hield Klijnsma bezorgde Kamerleden als Oosenbrug voor.

Afgebekt door Dijsselbloem

Vedelaar wilde graag experimenteren met het afschaffen van de sollicitatieplicht voor uitkeringsgerechtigden die geen uitzicht hadden op een baan. Ook dat mocht niet van Klijnsma, want volgens de VVD zette je op die manier de bijl aan de wortel van de verzorgingsstaat. Oosterwijk had als lid van de PvdA-afdeling Brussel een bijeenkomst met minister van Financiën en voorzitter van de eurogroep Dijsselbloem bijgewoond over de steun aan Griekenland. Werden de Grieken door de eurogroep niet veel te hard aangepakt? Was dat wel sociaal? Dat soort vragen werd gesteld. Oosterwijk: ‘We werden afgebekt door Jeroen Dijsselbloem.’

In het Badhuistheater bleken verschillen tussen de drie kandidaten te bestaan. Oosenbrug en Oosterwijk, die managementervaring bij ING heeft opgedaan, hebben de teamgedachte omhelsd en willen duovoorzitter worden – net als Felix Rottenberg en Ruud Vreeman in de jaren negentig. Vedelaar geeft er de voorkeur aan het in haar eentje te doen. Het duo O & O afficheert zich als ‘open en uitgesproken progressief.’ Vedelaar, afkomstig uit de stad waar in 1894 door Pieter Jelles Troelstra en zijn ‘twaalf apostelen’ de SDAP werd opgericht, laat zich voorstaan op haar ‘strijdbaarheid.’ De wethouder, die in haar vrije tijd zangeres is van de coverband They and the Misery Men, hoopt dat de ‘slangenkuil’ die de partij volgens haar is ooit een ‘warm nest’ wordt. Alle drie de kandidaten zijn het er gloeiend over eens dat de PvdA van een top-down partij in een bottom-up organisatie moet veranderen. Er moet een brug worden geslagen naar de leden in plaats van naar de VVD, zoals in de periode 2012-2017. Ze willen af van de berispende toon waarvan Samsom en de zijnen zich tegenover de achterban bedienden.

Lodewijk Asscher droomt tegenwoordig van een PvdA die gezellig is, waar gelachen mag worden, waar de partijgenoten aardig zijn voor elkaar. Wie er ook partijvoorzitter wordt, het lijkt me nog een hele opgave.