Column

Aan het stapeltje analyses over de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen en de gevolgen ervan zou ik natuurlijk ook nog wel iets kunnen toevoegen. Maar dat lijkt me niet zo zinvol. Alles is zo ongeveer geschreven, het opinievolk heeft gesproken. Wellicht is er het een en ander duidelijker geworden, maar de uitslag blijft zoals-ie is.
Voor mij is deze verkiezingsuitslag onderdeel van een bredere trend waarin de democratie in toenemende mate faalt. En dan gaat hett over meer dan Trump. Het gaat over al die westerse verkiezingen waar extreem-, populistisch of fascistisch rechts telkenmale blijkt te winnen.
Het stemmen trekken gebeurt nagenoeg overal op dezelfde manier. Het aan de macht blijven ook. Met het spelen van de economische troefkaart worden kiezers verleid. Denk aan de bestaanszekerheidshype in Nederland of inflatie in de VS. Daarnaast worden kiezers gemobiliseerd door angst. Angst voor migratie, angst voor de toekomst, angst voor verlies. Dit is niet eens zozeer het argument voor de onderklasse, maar vooral voor de middenklasse, die het best goed heeft. Dat ‘iemand iets afpakt’: de vliegreisjes, de comfortabele en veilige gezinstractor, de vleesbarbecue. Het gevoel iets te verliezen weegt nu eenmaal vaak zwaarder dan de mogelijke maar vooralsnog onbekende opbrengst voor het individu of de samenleving in de toekomst. Dit is de agenda van hele bevolkingsgroepen in het rijke westen: als je het goed hebt, dan word je daar niet progressiever van.
Daarbij speelt de illusie dat het ook niet hóeft, dat veranderen. Want steeds weer blijkt dat we als mensheid niet weten om te gaan met niet-lineaire ontwikkelingen. In coronatijd werden we verrast door exponentiële ontwikkelingen van een virus. Ook de voortekenen van klimaatverandering, zoals toenemend extreem weer, leiden totaal niet tot een groter gevoel van urgentie. En zo blijven we de noodzaak om iets te veranderen ontkennen. Ook de afbraak van het onderwijs en van overheidsdiensten wordt door de kiezer niet gezien. Pas jaren later zullen de grote gevolgen van deze vernietiging van sociaal kapitaal en solidariteit zichtbaar zijn.
<blockquote>Er is een rode lijn in het beleid dat wordt gevoerd: goed voor de gevestigde belangen die uitstoten of vervuilen en slecht voor vrije meningsuiting, cultuur, migratie en kennis.</blockquote>
Angst en kortetermijndenken worden versterkt in samenlevingen met diepe sociale en economische ongelijkheden. Demagogen spelen in op die angst en wrok, waardoor de democratie uiteindelijk ten onder kan gaan zoals Plato dat ook al beschreef.
Maar dit alles komt pas echt in een stroomversnelling als het grote kapitaal, waar de gevestigde belangen zitten, zich met de democratie gaat bemoeien. Nog nooit hebben bedrijven met zoveel geld de Amerikaanse presidentskandidaten gesteund. En dat is niet alleen een Amerikaans verschijnsel. De agrolobby is een hardnekkig Europees en Nederlands fenomeen. En laten we ook niet de fossiele lobby vergeten, of de wapenlobby. Zo krijg je beleid dat gevestigde belangen dient. Dus liever heel veel mislukte plannen en minder regels, dan iets oplossen met de blik gericht op een betere toekomst. Gevestigde belangen, geld met te veel macht, zijn een gevaar voor democratische processen.
Hoewel de details verschillen, is er een rode lijn te ontdekken in het beleid dat wordt gevoerd: goed voor de gevestigde belangen die uitstoten of vervuilen en slecht voor vrije meningsuiting, cultuur, migratie en kennis. De poppetjes verschillen, het beleid niet.
De kiezers zien ‘krachtig leiderschap’ dat zich bedient van ‘duidelijke taal’. En mochten ze wel kijken naar wat er daadwerkelijk aan beleid wordt gemaakt, dan maken ze zich niet heel druk om de uitkomsten ervan. Immers, als dat beleid niet positief uitpakt, dan is het in ieder geval een voortzetting van de status quo. En wie de schuld draagt voor het mislukken ervan ligt ook voor de hand: de migrant, de rechtsstaat, Europa. Ik krijg er kortsluiting van in mijn hoofd. Dit is geen democratisch tekort, dit is een bedreiging van het vrije westen. En met kortsluiting in het hoofd is het lastig om een oplossing te bedenken.

Macht