Een dag voor de Algemene Beschouwingen opende Geert Wilders deze week het vuur op Mark Rutte. ‘Ongelooflijk,’ twitterde de PVV-leider. ‘Premier Rutte wil de spreektekst van de Kamer inclusief die van de oppositie ontvangen voordat ze zijn uitgesproken! Klim een boom in en stop met valsspelen, @minpres!’

Bijgevoegd had hij een mailtje van het ministerie van Algemene Zaken waarin vriendelijk werd verzocht de spreektekst al voor het uitspreken naar het ministerie te mailen. De suggestie van Wilders was duidelijk: de premier reduceert het parlement tot een poppenkast.

Wat de PVV-leider er niet bij vertelde was dat ook hijzelf, net als vrijwel alle andere fractieleiders, zijn spreektekst voor de algemene beschouwingen de afgelopen jaren steevast braaf op de mail zette, zodat de ambtenaren van Rutte al gaande het debat met de voorbereiding van de beantwoording door de minister-president aan de slag konden.

Waarmee Wilders andermaal bewees dat hij zich weliswaar graag als buitenstaander presenteert (‘Ik ben niet Haags, ik ben een gewone jongen uit Venlo!’, riep hij tijdens het debat) maar eigenlijk behoort tot het Haagse meubilair.

‘Klaas winterslaap’

Dat besef is inmiddels ook bij de VVD doorgedrongen. De afgelopen jaren deed de partij nog z’n best de naar de PVV of Forum voor Democratie weggelopen boze burger terug te winnen met verhalen over de begrijpelijke zorgen van de ‘hardwerkende Nederlander’ over veiligheid en immigratie, maar daarvan was bij deze Algemene Beschouwingen weinig meer te bespeuren.

De toon werd op de eerste dag van het tweedaagse debat gezet door Klaas Dijkhoff. Van de VVD-fractieleider werd de afgelopen maanden weinig vernomen sinds hij in het najaar in opspraak raakte vanwege een onterecht opgestreken reiskostenvergoeding. Niet voor niets werd Dijkhoff door Thierry Baudet ‘Klaas Winterslaap’ genoemd.

Maar bij de Algemene Beschouwingen bleek Dijkhoff uit zijn winterslaap herrezen, gehuld in driedelig pak en hagelwitte sneakers. Tijdens een langdurige tirade van Geert Wilders over ons ‘intens corrupte land’, de ‘failliete rechtsstaat’, het ‘Marokkanenprobleem’ en de verkiezingen in maart die samenvallen met het vijftienjarig bestaan van de PVV waarbij de kiezers eindelijk kunnen afrekenen met ‘het afbraakbeleid van tien jaar Rutte’ liet Dijkhoff zich niet uit de tent lokken.

Dijkhoffs woorden klonken als een afscheid van het blinde geloof in de marktwerking en de zegeningen van de globalisering.

‘Het is allemaal niet goed genoeg,’ was zijn onderkoelde reactie. ‘Het is de stijl van de heer Wilders. Hij haalt er zetels mee. Ik wens hem veel succes met zijn jubileum, ik hoop dat hij volgend jaar weer als eerste mag spreken’. Dat laatste was een fijne sneer voor de goede verstaander. Bij de Algemene Beschouwingen komt traditioneel de leider van de grootste oppositiepartij als eerste aan het woord. Met andere woorden: hoe hard Wilders ook schreeuwt, premier gaat hij er niet mee worden.

Bij de VVD heeft, naar het zich laat aanzien, het idee postgevat dat Wilders inmiddels zozeer tot het meubilair van de Kamer behoort, dat zijn kiezers toch niet meer terug te winnen zijn voor de VVD, en dat de liberalen zich beter kunnen richten op hun eigen boodschap.

herbezinning

En die boodschap kwam op de eerste dag van de algemene beschouwingen neer op een opmerkelijke koerswijziging. Dijkhoff kwam niet met de gebruikelijke taal over de ‘hardwerkende Nederlander’ die boos is over de regelzucht van de overheid, die lagere belastingen wil en zich zorgen maakt over criminaliteit en immigratie, maar met een helder pleidooi voor ‘eerlijke handel’, een ‘sterke overheid’ en ‘minder afhankelijkheid van andere landen’.

Het kon moeilijk anders worden verstaan dan als een afscheid van het blinde geloof in de marktwerking en de zegeningen van de globalisering – jarenlang als onontkoombare feiten door de VVD gepresenteerd – en als een voorzichtig eerherstel van de publieke zaak.

De eerste tekenen van herbezinning bij de VVD kwamen in april vorig jaar, toen Klaas Dijkhoff het in een discussiestuk opnam voor mensen die dreigen achter te blijven en die het gevoel hebben dat ‘het systeem’ niet voor hen werkt, en waarin hij met onvermoed enthousiasme pleitte voor ‘gelijkwaardigheid’ en ‘wederkerigheid’. Toen al vroegen commentatoren zich af of Dijkhoff de VVD weer naar het ‘redelijke midden’ probeerde te bewegen, voorbij de jarenlange flirt met het rechts-populisme. De volgende stap heeft hij nu dus gezet.

aan het bier

En zo moest ik opeens weer denken aan de nieuwe beginselverklaring van de VVD die in 2008 door Mark Rutte zelf als beginnend partijleider werd geschreven, niet lang nadat hij zijn muitende rivaal Rita Verdonk uit de fractie had gezet. Het stuk stond bol van de sociaal-liberale taal, over de mens als ‘sociaal wezen’, over ‘sociale rechtvaardigheid’ die moet worden bevorderd door een ‘kleine, krachtige overheid’ en zelfs over een ‘bezielend verband’ dat door ‘sociale relaties’ tot stand komt.

Op de Algemene Ledenvergadering van de VVD in november 2008 in Rotterdam werd het stuk vrijwel zonder discussie aangenomen: zoals gebruikelijk wilden de liberale congresgangers zo snel mogelijk aan het bier.

Nu de coronacrisis ook de VVD dwingt tot een heroriëntatie en een herwaardering van de publieke zaak, komen de sociaal-liberale beginselen eindelijk weer uit de la.

Maar op aandrang van houwdegens als Ivo Opstelten, Edith Schippers en Henk Kamp stopte Rutte de sociaal-liberale teksten al spoedig weg in de onderste la, samen met zijn idealistische pleidooi voor Groen Rechts, en wierp hij zich op als kampioen van een streng migratiebeleid, veiligheid op straat, lage belastingen en lekker hard rijden op de snelweg, om de rechts-populistische stormloop van Rita Verdonk en later die van Geert Wilders te weerstaan.

Nu de coronacrisis ook de VVD dwingt tot een heroriëntatie en een herwaardering van de publieke zaak, komen de sociaal-liberale beginselen eindelijk weer uit de la. Toen Mark Rutte op Prinsjesdag door de NOS werd gevraagd naar zijn verrassende pleidooi voor een sterke overheid verwees hij niet voor niets met een glimlach naar de door hemzelf herschreven beginselverklaring uit 2008, en begon hij zelfs over de staat als ‘schild voor de zwakken’.

Het heeft er alle schijn van dat Mark Rutte, met de steun van Klaas Dijkhoff, de VVD eindelijk in de sociaal-liberale richting begint te krijgen die hij twaalf jaar geleden voor ogen had.