e wereld is er niet eenvoudiger op geworden, weten wij inmiddels, nu de groep Nederlandse schrijvers behouden is teruggekeerd van z’n reis naar China. De oude gevaren mogen bezworen zijn, er dreigen nieuwe complicaties, als we de nukkige reacties van de China-gangers mogen geloven.

In 1976 verscheen De totalitaire verleiding, het beroemde boek van de Franse filosoof Jean-François Revel – en toen waren de ergste uitwassen van wat hij beschreef eigenlijk al over hun hoogtepunt heen. Ja, korte tijd gold Nicaragua nog als lichtend voorbeeld, en zelfs het ministaatje Grenada (Maurice Bishop!) vervulde even de glansrol van een wenkend utopia, maar je voelde aan alles dat het grote zwijmelen voorbij was.

Revel vatte samen wat de twintigste eeuw zo sterk heeft getekend: de gevoeligheid van linkse intellectuelen en politici te bezwijken voor de beloftes van zogenaamde ‘progressieve’ dictators, van Lenin, Stalin en Mao tot Castro en Ho Chi Minh: progressief waren die mensen omdat ze er...