Column

De noodzaak tot verandering zat al driedubbel in de lucht, maar nu hebben de corona-omstandigheden er een voldongen feit van gemaakt. Terug kunnen we niet meer.
Voor sommige ethische avant-gardisten was het natuurlijk al langer urgent, en toen in 2011 het boek Je moet je leven veranderen van Peter Sloterdijk verscheen, kregen degenen die pleitten voor drastische veranderingen in de samenleving de beschikking over een geducht Handboek Verandering van vijfhonderd pagina’s.
Het was afgelopen met de frivoliteitscultuur. Het inmiddels vast aan elkaar geklonken probleemrijtje klimaat, fossiele brandstoffen, neoliberalisme, nationalisme, bureaucratie en globalisering kwam ineens in een nieuw perspectief te staan. Het gedicht waarin de volmaaktheid van de torso van Apollo de dichter Rainer Maria Rilke aanspoort iets te doen aan zijn eigen onvolmaaktheid kreeg een universele betekenis: ‘Du musst dein Leben ändern’ werd een boodschap aan de wereld.
<blockquote>De vraag is of men het momentum van deze nog net hanteerbare corona-catastrofe weet vast te houden.</blockquote>
Niemand zal beweren dat er niets aan deze lijst van mondiale zorgen is gedaan – we moeten de put waarin we zijn gevallen niet dieper maken dan hij is. Maar niet genoeg, natuurlijk. Het is maar al te begrijpelijk dat menigeen de coronacrisis aangrijpt om een aantal van deze oude zaken nu eens op te lossen. Wat via rationele deliberaties maar niet voor elkaar wilde komen, lijkt door deze crisis vanzelf te kunnen worden opgelost: het fileprobleem, de ongebreidelde groei, de neoliberale ministaat met maxi-expansie, eigenlijk alle ‘kwetsbare’ kanten van de samenleving.
En niet te vergeten de paradoxale globalisering. Die heeft voor veel heilzaams gezorgd, maar ook voor de pandemie. De hele wereld loopt met een mondkapje. De vraag is of men het momentum van deze nog net hanteerbare corona-catastrofe weet vast te houden en overtuigd raakt van de reële mogelijkheden voor verandering en verbetering. De technische vooruitgang maakt menselijke vooruitgang mogelijk, bijvoorbeeld in de vorm van geheel of gedeeltelijk thuiswerken.
Daar is nadenken voor nodig. Weg van de gewone, hectische chronologische tijd die altijd op de loer ligt om met snelle, pragmatische beslissingen te komen waar niet lang genoeg over is nagedacht. Het vermogen van het van de actualiteit afgewende denken dat ‘alles kan veranderen’ werd al in 1509 beschreven door Erasmus in zijn Adagia.
Joke Hermsen actualiseerde het een paar jaar geleden in haar boek Kairos en komt er nu op terug in haar nieuwe boek Ogenblik &amp; eeuwigheid. Kairos, de kleinzoon van Chronos in de Griekse mythologie, is de jonge, sterke en gevleugelde god van de juiste timing, van het juiste moment dat voor drastische verandering weet te zorgen. Hij staat voor de alertheid waarmee de tekenen worden gezien die voor een wisseling van het paradigma kunnen zorgen. Essentieel daarvoor is het negeren van grootvader Chronos, de kloktijd. Er is een Kairos-tijd nodig, ruimte voor hectiekvrij denken.
Net als bij de financiële crisis van 2008 dreigt ook nu weer dat er niet veel zal veranderen. Grootschalig veranderen is ook niet niks. Vergelijk het met veranderingen in persoonlijke levens en je ziet hoe lastig het is: afscheid nemen van je geloof, vegetariër worden, nu eens echt iets aan je conditie doen, iets aan je karakter veranderen – dat is net zo lastig als iets doen aan de status quo of de ‘marktwerking’. Alleen het gevleugelde denken kan helpen.

Pas als we hectiekvrij leren denken, kunnen we veranderen