Opeens werd het serieus. Of ik de actietraining wel had gevolgd. ‘Het is echt belangrijk dat je dat doet. Vooral de Haagse politie staat erom bekend geweld te gebruiken.’

Als voorbereiding op mijn interview met Jesse van Schaik sprak ik een ervaren rebel – een lid van Extinction Rebellion (XR). Die was duidelijk bezorgd en stuurde me de briefings van XR door. Daarin staat het advies om het nummer van hun advocaat met watervaste pen op je lichaam te schrijven. Je moet je er mentaal op voorbereiden om gearresteerd te worden. Er is een kans dat je een boete krijgt, of zelfs een aantekening op je strafblad.

Het was de donderdag voor de grootste actie van XR tot nu toe. Eerder die dag waren zes mensen van hun bed gelicht omdat ze hadden opgeroepen aan de A12-blokkade deel te nemen. Jesse was ‘niet verbaasd, maar wel heel verontwaardigd’, over de actie van het OM. ‘De kritiek is dat we iets illegaals doen, maar het punt is juist dat er anders niet geluisterd wordt. Als het effect zou hebben om alleen klimaatmarsen te lopen, zou ik dat prima vinden. Ik hoef niet per se een snelweg te blokkeren, niemand van ons vindt confrontaties met de politie leuk.’

Burgerlijke ongehoorzaamheid

De activismecarrière van Jesse van Schaik begint als ze op haar veertiende de Nederlandse tak van Fridays For Future (FFF) opricht – de internationale scholierenbeweging die in 2018 begon bij Greta Thunberg. Ook toen vroegen mensen haar waarom ze niet op zaterdag actie ging voeren, als er geen school was.

‘Het punt is juist dat ik dat al vaak had gedaan en daar geen media op af kwam,’ vertelt ze in het buurtcentrum waar ze vaak met andere activisten samenkomt. ‘Ook afgelopen jaar was ik weer bij dertig legale demonstraties. Dit brengt zo weinig teweeg dat we ons ook tot burgerlijke ongehoorzaamheid richten. De klimaatcrisis is zo urgent dat we niet door kunnen gaan alsof het business as usual is. Dit vereist drastische maatregelen en daarom doen we drastische dingen. Maar we gebruiken geen geweld en het moet mensen niet te veel in hun beweging beperken. Ja, we blokkeren een snelweg, maar mensen kunnen omrijden. Ik zou nooit mensen in een gebouw gijzelen of zo.’

11:59 (een voor twaalf)

Zaterdag 28 januari. Vlak voordat we de A12 daadwerkelijk opgingen, zag ik steeds meer gespannen blikken om me heen. Het zou niet de eerste keer zijn dat een actie mislukt voordat die goed en wel begonnen is. Vooral mensen die een coördinerende rol hadden keken wat paniekerig uit hun ogen. Jesse niet, die was vrolijk aan het kletsen. ‘Wij zijn vandaag de frontlinie,’ vertelde ze. ‘Omdat dit voor veel mensen hun eerste actie is, is het belangrijk dat vooraan mensen staan die weten hoe het werkt.’

‘We bewonderen Greta Thunberg, maar zijn verenigd omdat we scholieren zijn die ons zorgen maken, niet rond haar als persoon.’

We waren met haar twee buddy’s, ‘Bonnie’ en ‘Clyde’. Bonnie zag iemand wijzen en opeens liepen we naar een grotere groep, onze ‘vinger’ (XR-taal voor een subgroep). Daar stonden we een paar minuten tot we gingen lopen. Steeds sneller en sneller.

Fulltime de barricades op

Het buurtcentrum heeft veel weg van een clubgebouw van de scouting. Maar dan wel een heel activistische vereniging. De muren hangen vol met stickers en vlaggen van eerdere acties. Jesse vertelt dat ze haar activisme tot twee jaar geleden combineerde met school. Daar verveelde ze zich vooral, totdat ze het activisme vond. Vanaf dat moment was ze dag en nacht bezig met het mobiliseren van andere scholieren voor stakingen en klimaatacties. ‘Vóór school probeerde ik vaak wat te werken. In de pauzes bellen, na school meetings en ’s nachts huiswerk. Hoe eerder ik van school ben, dacht ik, hoe beter. Dan kan ik nog meer tijd besteden aan waar m’n passie ligt.’

In het coronajaar 2020 greep ze haar kans. Ze sprak met de decaan af hoe ze haar VWO versneld kon afronden. ‘Ik heb al m’n examens versneld gedaan. Dan deed ik bijvoorbeeld een wiskundehoofdstuk waar twee maanden voor stond in drie weken. Ik heb in de pandemie urenlang op m’n kamer wiskunde zitten blokken. Ik vond het fantastisch. En ik ben blij dat ik nu niet meer de hele tijd m’n docent hoef te appen of ik een les mag missen omdat ik een actie heb.’

Jesse wil niet ‘de Nederlandse Greta Thunberg’ worden genoemd. ‘Op een internationaal FFF-congres vroeg iemand voor de grap wie wel eens de Greta Thunberg van zijn of haar land is genoemd. Echt iedereen stak een hand op. Je impliceert daarmee dat we allemaal volgelingen van Greta zijn en dat is niet zo. We bewonderen haar, maar zijn verenigd omdat we scholieren zijn die ons zorgen maken, niet rond haar als persoon. En ik heb ook geen vlechten.’

Slaapwandelen

Haar grootste zorg is hoe makkelijk iedereen zijn ogen sluit voor onrechtvaardigheid. De enorme verschillen tussen arm en rijk. Dat het globale Noorden het meeste vervuilt, terwijl het globale Zuiden daar de gevolgen van merkt.

‘Als je kijkt hoeveel energie en menskracht wij in acties steken en hoe makkelijk dat genegeerd wordt door politiek, overheden en grote bedrijven. Dat Jeff Bezos in een raket kan stappen en in vijftien minuten uit mag stoten wat een gemiddelde wereldburger in 278 jaar uitstoot. Daar kan ik heel verdrietig van worden. Maar het maakt me ook strijdlustiger. Hier doe ik het voor, dit wil ik niet ongestraft voorbij laten gaan.’

12:02

Voordat ik het wist stonden we op de A12. De zon viel op ons gezicht en we werden luid toegejuicht door een menigte van honderden mensen. Vanaf het viaduct keken ze toe, maar gevoelsmatig stonden ze om ons heen. Nooit eerder was er zo’n grootschalige supportgroep tijdens een actie van Extinction Rebellion.

‘Rechtse partijen zijn er heel goed in om ons tegen andere groepen op te zetten, tegen de boeren bijvoorbeeld. Terwijl wij hen helemaal niet als vijand zien. Zij zijn juist slachtoffer van hetzelfde probleem.’

We hadden niet veel tijd om erbij stil te staan, want Jesse moest richting een lantaarnpaal. Samen met Bonnie hielp ze een andere rebel omhoog. Jesse’s taak was om de lantaarnpaal te beschermen. Mocht de politie aanstalten maken om de rebel uit de paal te halen, dan was het aan Jesse om mensen te verzamelen die zich eraan vastklampen ter bescherming.

Valse tegenstellingen

Jesse benadrukt dat ze alleen de overheid, politiek en grote bedrijven iets verwijt. ‘Rechtse partijen zijn er heel goed in om ons tegen andere groepen op te zetten, tegen de boeren bijvoorbeeld. Terwijl wij hen helemaal niet als vijand zien. Zij zijn juist slachtoffer van hetzelfde probleem.’

Ze is bang dat dit nu ook bij werknemers van fabrieken gaat gebeuren. ‘Zoals bij de kolencentrale in Rotterdam die moet sluiten. Wij zijn solidair met de mensen die daar werken. Daarom eist XR expliciet een transitie. We willen een goed pakket voor iedereen die daar werkt. Omscholing, zodat mensen niet zomaar op straat komen te staan. Ik ben alleen bang dat áls er al naar ons geluisterd wordt, er alsnog slecht met die werknemers wordt omgegaan. En dat Forum voor Democratie dat dan weer gebruikt om de schuld te geven aan klimaatactivisten. Zo worden er tegenstellingen gecreëerd die er niet zijn. Wij willen juist een rechtvaardige transitie voor iedereen.’

De kick

‘Het proces naar een actie toe is hard werken, stressvol en vermoeiend,’ vertelt Jesse. ‘Maar van een actie zelf krijg ik veel energie. Ik heb de afgelopen maanden epische dingen gedaan. Met honderden mensen een privéjet terminal blokkeren, hoe cool is dat? Ik vind activisten vaak interessante personen, omdat ze uit eigen beweging hun vrije tijd opofferen voor iets waar je niet direct een beloning voor krijgt. Soms vraag ik me af waarom we om tien uur ’s avonds in een meeting zitten en niet op de bank met een zak chips en een film. Maar iedereen is er dan omdat ze ergens in geloven en ergens voor strijden. Daarom ben ik er persoonlijk heel, heel trots op om activist te zijn.’

13:00

Vanuit de lantaarnpaal die Jesse beschermde is een groot spandoek opgehangen: ‘Stop fossiele subsidies’. De sfeer was op een hoogtepunt. Mensen deelden eten uit, zongen en dansten. Vanaf het viaduct zongen de supporters mee: ‘You – are – not alone, you – are – not alone!’ Jesse liep opgewekt rond. Regelmatig kwam er iemand aanrennen om haar een knuffel te geven: veel van haar beste vrienden zijn hier ook.

‘Ik denk dat we onze belangrijkste rechten nooit hadden verworven zonder activisme. Vrouwenkiesrecht, algemeen kiesrecht, het recht op abortus, afschaffing van de slavernij.’

Op de achtergrond doemden ondertussen steeds meer bussen op. Voorop de bus stond ‘Geen dienst’, maar het was duidelijk waarvoor ze gebruikt gingen worden. Ik keek omhoog en zag een vlag die me ontroerde. ‘Overheid red ons’, stond erop.

Effectief activisme

In het buurthuis druppelen nu langzaam meer mensen binnen. Jesse vertelt dat activisme in haar ogen vooral effectief is in combinatie met andere middelen. Daarom gelooft ze ook niet in tegenstellingen. ‘Rechtszaken, activisme en mensen die van binnenuit druk zetten. Ik denk dat al die dingen nodig zijn voor verandering. Doordat wij als radicaal worden gezien, worden Greenpeace of duurzame ambtenaren opeens minder radicaal gevonden. Ik hoor nu steeds vaker: een snelweg blokkeren zou niet mijn keuze zijn, maar ze hebben wel een punt.’ Zo ziet ze het publieke debat langzaam opschuiven. ‘Ik denk dat we onze belangrijkste rechten nooit hadden verworven zonder activisme. Vrouwenkiesrecht, algemeen kiesrecht, het recht op abortus, afschaffing van de slavernij.’

Likeability

Eind vorig jaar maakte de Britse tak van Extinction Rebellion bekend te stoppen met burgerlijke ongehoorzaamheid als middel. Ze stelden dat hun acties tot veel aandacht, maar weinig resultaat hadden geleid. Nu zetten ze in op een minder controversiële manier van protest, die meer mensen aanspreekt en voor meer mensen toegankelijk is.

Jesse denkt dat het allebei nodig is. ‘Deels wil ik graag meer massa. Tegelijk hebben we geen tijd om op de grote mensenmassa te wachten. De wetenschap is heel duidelijk: we moeten nú wat doen. Maar ik wil naast dit soort blokkades zeker ook toewerken naar iets als een grote klimaatstaking. Een miljoen Nederlanders die staken voor het klimaat. Dat kan dan weer helpen om te laten zien hoeveel mensen ander klimaatbeleid willen.’

15:34

Elke keer als er een bus wegreed, klonk er gejuich en werden de arrestanten uitgezwaaid. Honderden rebellen zijn inmiddels gearresteerd. Later maakt het OM bekend dat er 768 mensen zijn aangehouden. Terwijl de politie nog maar drie rijen van haar verwijderd was, las Jesse rustig in haar boek.

Toen er nog twintig rebellen over waren, klampte Jesse zich vast aan haar buddy Bonnie. Toen stonden er vier agenten voor haar, die vroegen of ze mee wilde lopen. Ze weigerde, de agenten pakten haar op en Jesse bungelde er tussenin.

‘Onder de streep gebeurt er qua afbouwen van fossiele uitstoot nog veel te weinig.’

Ik liep er achteraan, om te zien hoe het verder ging. En omdat ik bang was om zelf weggedragen te worden. Vlak voordat we in de allerlaatste bus verdwenen keek Jesse nog een keer omhoog, en zette met haar vuist omhoog een nieuw nummer in: ‘We – are – unstoppable!’ De supporters zongen terug: ‘Another world is possible!’

Liever iets doen

‘Waar je voor strijdt is een serieuze zaak, gaat Jesse verder. ‘Maar dat betekent niet dat je elk moment verdrietig moet zijn. Ik denk vaak aan de levens die verwoest zijn en wat er nog gaat komen. Maar eigenlijk hebben we het daar in de beweging niet zo vaak over. We weten dat het erg is, maar organiseren liever iets om het beter te maken en hebben het daarbij leuk met elkaar. Dat is beter dan dat er een soort grafstemming is.’

Moeilijk om te applaudisseren

Ze is even stil op de vraag wat ze vindt van de verduurzamingsmaatregelen die wél worden genomen door overheden en bedrijven. ‘Ik vind het lastig om daarvoor te applaudisseren. Want tegelijkertijd zie ik dat er nog steeds 17,5 miljard subsidie naar de fossiele industrie gaat, zonder een concreet plan om dat af te bouwen. Tuurlijk ben ik blij dat er steeds meer duurzame energie wordt opgewekt en ik ben ook blij dat er mensen zijn die daaraan werken. Maar ik ben nog bozer dat vliegen nog steeds zo spotgoedkoop is. Dat er privéjets mogen vliegen vanaf Schiphol, dat ze Schiphol willen uitbreiden en Lelystad Airport willen openen. Of het bos van Amelisweerd kappen, om daar de snelweg te verbreden. Onder de streep gebeurt er qua afbouwen van fossiele uitstoot nog veel te weinig.’

16:02

Na een halfuur rijden minderde de bus opeens vaart. ‘Het politiebureau van Den Haag,’ zei Jesse lachend. ‘Dat ken ik vrij goed.’

Buiten stonden leden van XR om ons te steunen. Jesse vertelde waarom ze zich altijd vasthaakt aan andere rebellen, en niet meeloopt met de agenten. ‘Van tevoren zeggen we dat we de A12 blokkeren totdat de fossiele subsidies stoppen. Zelf wil ik daar tot die tijd blijven, daarom zou ik nooit zelf weglopen.’

Een andere rebel maakte een praatje met de buschauffeur. Ik hoorde haar lachen. ‘Oh, je bent gewoon freelance buschauffeur? Wat grappig. En dit leek je wel wat?’ Dezelfde rebel vroeg later of iedereen goed voorbereid was op het verhoor. ‘Je hoeft maar twee woorden te onthouden: “geen” en “commentaar”.’

Langzaam werd het donkerder en daalde de adrenaline neer. Een jongen vroeg of ik een krentenbol wilde. Hij had twintig zakken mee. ‘Voor als het de hele nacht gaat duren.’

Wakker worden

Jesse’s broers en zus zijn minder activistisch. ‘Eigenlijk snap ik dat compleet. Je bent gewoon jong en met andere dingen bezig. Van mijn school is ook nooit iemand mee geweest naar een actie. Of nou, één keer een groepje van vier leerlingen en een docent. Eigenlijk zou je als jongere – of als inwoner überhaupt – niet bezig moeten zijn met iets complex als het klimaatprobleem. De overheid heeft als primaire taak om haar burgers te beschermen. Omdat ze dat niet doen, moeten wij ze daar als burgers op wijzen.’

‘Het is een privilege dat ik dit kan doen, omdat ik mazzel had met mijn school en geen vast inkomen nodig heb. Maar tuurlijk hoop ik stiekem ook dat meer mensen wakker worden.’

Dat is ook de reden dat ze niet meedoet aan shaming en blaming van individuen. ‘Ik snap echt wel dat je geen activist bent als je een gezin hebt en net het hoofd boven water kan houden. Het is een privilege dat ik dit kan doen, omdat ik mazzel had met mijn school en geen vast inkomen nodig heb. Maar tuurlijk hoop ik stiekem ook dat meer mensen wakker worden. Soms denk ik: kom alsjeblieft een keer in actie. Het is niet alsof ik vraag of mensen naar mijn theatervoorstelling komen kijken. Dit gaat over iets essentieels.’

Strijdend ten onder

Jesse denkt niet dat haar activisme gaat helpen om het tij te keren. ‘Ik denk dat we deze strijd gaan verliezen. Als ik kijk naar hoeveel we al hebben gedaan als klimaatbeweging en hoe weinig daarnaar is geluisterd. Maar ik denk wel dat we tot het laatst moeten blijven vechten.’

‘Strijdend ten onder,’ zegt ze lachend. ‘Daarom ben ik activist. Ik zou ook op de bank kunnen gaan liggen en denken: laat ook allemaal maar. Dat zou relaxter voor mij zijn. Maar dat zou ik niet kunnen. Ik wil blijven vechten, want er is een kans dat het tóch wel werkt. Het geeft ook legitimiteit aan mijn bestaan. Ik wil met al mijn privileges kunnen zeggen dat ik gedaan heb wat ik kon.’

18:07 (OOK DAT IS ACTIEVOEREN)

Na meer dan twee uur in de bus belandden we in een gymzaal. Jesse zag gelijk vrienden en schoot ernaartoe om ze een knuffel te geven. Even later vroeg ze hoe het met mij ging. ‘Het kan zijn dat vandaag heftig is geweest, ook als je dat nu nog niet voelt. Ik zou de tijd nemen om uit te rusten.’

We zeiden gedag en ik ging naar de rij voor mensen die bereid waren om zich te identificeren. Jesse bleef anoniem, uit solidariteit met de groep. Hoe meer mensen anoniem blijven, hoe groter de kans dat de politie iedereen vrijlaat zonder vervolging.

Zelf stond ik een halfuur later weer buiten. Mijn arrestatie bleef staan, ondanks mijn perskaart. Jesse kwam later die avond vrij, rond tien uur ’s avonds. Ze berichtte me dat de agenten rond die tijd helemaal klaar met ze waren. Toen ze als een van de laatsten buiten kwam, zag ze vier agenten een jongen letterlijk op straat gooien. ‘Dit soort nare ervaringen horen er helaas bij. Dat we door de politie bijna als beesten worden gezien en behandeld. Ook dat is actievoeren.’

Ik had me tijdens de dag al afgevraagd of de politie in de schijnwerpers anders handelt dan daarbuiten. Nu vraag ik me vooral af hoe dit verdergaat. Op 11 maart verwacht Extinction Rebellion duizenden mensen op de A12. Hoe lang blijft het nog illegaal om uit pure wanhoop burgerlijk ongehoorzaam te zijn?