Bezonnenheid is een politieke deugd waaraan Olaf Scholz trouw zweert sinds zijn aantreden in 2021 als kanselier van Duitsland. Scholzomat, een bijnaam uit zijn tijd als burgemeester van Hamburg, verwijzend naar zijn houterige communicatiestijl, bewaart liever de rust en kalmte dan dat hij zijn stem verheft en met de vuist op tafel slaat. Een strategie die nauwelijks afwijkt van Scholz’ voorganger Angela Merkel.

Maar de stoïcijnse en onverstoorbare uitstraling van Scholz resoneert steeds minder in Duitsland. Het tijdperk Merkel, waarin Duitsland de financiële crisis uitstekend doorkwam, de grootste migratiecrisis na de Tweede Wereldoorlog overwon (Wir Schaffen das) én zich opwierp als morele leider van Europa, is anno 2024 een echo uit het verleden.

De Duitse stoplichtcoalitie, die duidt op de partijkleuren van SPD, FDP en De Groenen, opereert in crisisstand. Of het nu de Taurus-raketten voor Oekraïne zijn of de pensioengerechtigde leeftijd, de regeringspartijen blijken mijlenver uit elkaar te liggen. En als de ene calamiteit voorbij is (zie het gasdebacle met Ruslands Nord Stream 1 en 2) stevent Duitsland ongewild af op het volgende onheil. Zoals de oorlog in Israël, dat het land tot op het bot verdeelt.

Het vertrouwen van de Duitse kiezer is gezonken tot een dieptepunt. Nog maar 17 procent van de Duitsers toonde zich eind februari tevreden met de regering, blijkt uit een rondvraag van omroep ARD. Slechts een vijfde van de Duitsers houdt geloof in Scholz. Kiezers verwijten hem vooral te weinig daadkracht bij de gestegen inflatie. Zelfs Otto Normalverbraucher, de Duitse Jan Modaal, voelt de geldontwaarding in zijn portemonnee. Uit de Duitse industrie, door de hoge energieprijzen en dure grondstoffen in zwaar weer, klinkt het verwijt dat maakland Duitsland al twee jaar stilstaat. Een groot risico voor de hele Duitse economie.

Ook in Europa wekt Duitsland weinig enthousiasme. De Frans-Duitse as loopt stroef. Na een droomhuwelijk met Mutti Merkel is de Franse president Emmanuel Macron aangewezen op de stugge en afstandelijke Olaf. Ze aten weliswaar gebroederlijk een broodje zure Oostzeevis in Hamburg. Maar de Fransen ergeren zich aan het tempo waarop de Duitsers wapens sturen naar Oekraïne. Dat Berlijn inmiddels méér en waardevollere wapens verscheept dan Parijs, doet weinig af aan het beeld van Duitsland als logge olietanker. Tergend langzaam, vindt Macron. Hij ziet snelheid en wendbaarheid als zijn politieke deugden.

Scholz komt van ver. Pas twee jaar geleden riep hij de historische Zeitenwende uit – 100 miljard voor de eigen Bundeswehr. Een ongekende breuk met de pacifistische generatie, waarin Scholz opgroeide. Die beloofde: Nie wieder Krieg. Een meerderheid van de Duitsers is tegen zware wapens voor Oekraïne. In de Europese Verkiezingen profileert Olaf Scholz zich daarom vooral ‘vredeskanselier’. ‘Vrede waarborgen, SPD kiezen’, luidt de slogan die op verkiezingsplakkaten in Berlijn is te zien.

Zestien jaar lang was de Duitse politiek een baken van rust. Maar de recente aanvallen op politici laten zien hoe grimmig de sfeer tegenwoordig is.

Samen met Europarlementariër Katarina Barley, geboren in Keulen als dochter van een Britse journalist en een Duitse arts, presenteert Scholz zich als ‘bastion tegen rechtspopulisten’, aldus de conservatieve krant Frankfurter Allgemeine Zeitung. Waar GroenLinks en PvdA samen optrekken tegen het gevaar van extreemrechts, zijn SPD en De Groenen niet zover. Want ook de ecologische partij ergert zich aan de houding van Scholz rondom Oekraïne.

De FDP dreigt intussen onder de kiesdrempel van 5 procent te belanden. Als partij voor de ondernemers opent de FDP het vuur op de eindeloze bureaucratie. De Duitse liberalen zien de alom aanwezige regelbrij als de grootste rem op de economische groei. Om de regeldruk te verminderen, presenteerde de FDP in april een tienpuntenplan. Een van de punten: voor elke regel waar de Bondsdag mee instemt, moeten er twee verdwijnen.

Niet meer alleen over straat

Brussel is de zondebok. ‘Er is een reden waarom de CDU haar kandidaat voor de Europese verkiezingen op posters verbergt. Omdat het bureaucratische gedoe in ons land een voornaam heeft: Ursula,’ sneerde de Duitse minister van financiën en FDP-leider Christian Lindner naar Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie.

Binnen de CDU, dat met ruim 30 procent bovenaan staat in de peilingen, geldt Von der Leyen allerminst als droomkandidaat. Hoewel haar buitenlandpolitiek tegen China en Rusland wordt toegejuicht, is de partij diep verdeeld over de Green Deal, waarvan zij de vormgever is.

In Duitsland probeert CDU-partijleider Friedrich Merz door ferme taal de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) de wind uit de zeilen te nemen. Een omstreden deportatieplan van miljoenen buitenlanders en een Chinees spionageschandaal bij Europarlementariër Maximilian Krah hebben de AfD schade berokkend. Toch schommelt de partij nog altijd rond de 17 procent.

Dan is er nog een partij die het politieke establishment in Duitsland bedreigt. Sahra Wagenknecht, voormalig boegbeeld van Die Linke, maakte begin dit jaar haar politieke comeback met pro-Russische standpunten. Ze snoept vooral kiezers af van Die Linke in Oost-Duitsland. Voor zowel de AfD als Wagenknecht geldt: hun stemmers lopen niet warm voor Europa.

Zestien jaar lang was de Duitse politiek een baken van rust. Maar de recente aanvallen op politici laten zien hoe grimmig de sfeer tegenwoordig is. In een week tijd werden zeker tien politici of medewerkers aangevallen, onder wie SPD-europarlementariër Matthias Ecke in zijn woonplaats Dresden. Medewerkers durven niet meer alleen over straat om posters op te hangen, kandidaten trekken zich op het laatste moment terug.

Na 9 juni lijkt het verkiezingsjaar in Duitsland pas echt los te barsten. Dit najaar gaan de Duitsers in de Oost-Duitse deelstaten Brandenburg, Thüringen en Saksen naar de stembus. En vooral in het oosten lijken de gevestigde politieke partijen het moeilijk te krijgen door de aanwezigheid van de AfD en Wagenknecht.