<div class="lead">
De trein heeft het altijd moeten hebben van sociale controle. Laten we de kleine samenleving die de trein nog altijd is blijven koesteren, ondanks de aanslag op de Thalys.
</div>
De poortjes, scans, lopende banden en balies, maar vooral het eindeloze wachten: de hindernisbaan richting het vliegtuig is lang. Hoe anders is nog altijd de treinreis. De kaartjesautomaat en de roltrap – op Amsterdam CS wellicht kort onderbroken door een slalom tussen de toeristen: meer is er niet nodig om een reis naar de uithoeken van Europa te beginnen.
Het geeft de trein in tijden van chartervluchten nog steeds een groot voordeel. Maar nu juist zo’n internationale trein afgelopen vrijdag toneel was van een verijdelde terreuraanslag, kun je het debat uittekenen. Waarom is er nog geen strengere controle op treinstations? Hoe kwetsbaar zijn we eigenlijk in onze coupés?
Die vraag raakt het wezen van de trein. Er is een reden waarom het sluiten van de incheckpoortjes zoveel wrevel opwekt. Treinen: die zijn toegankelijk, voor iedereen, van elke klasse en leeftijd, zonder omslachtige incheckprocedures en bodychecks. Eigenlijk is de coupé altijd een soort semipublieke ruimte geweest. Het maakt dat zelfs in tijden van smartphone, de trein zich nog altijd uitstekend leent voor gesprekken met onbekende medereizigers. En het is daarom, dat deze nieuwste aanval ons zo veel schrik aanjaagt. De trein, dat zijn wij allemaal.
Voor historicus Tony Judt was het wat de trein zo’n geweldige aantrekkingskracht gaf. In een befaamd <a href="https://www.nybooks.com/articles/archives/2011/jan/13/bring-back-rails/" target="_blank">essay</a> uit 2011, onlangs <a href="https://www.vn.nl/tony-judt-en-de-banaliteit-van-het-goede/" target="_blank">vertaald</a> en tevens <a href="https://www.groene.nl/artikel/het-spoor-moet-terug" target="_blank">gepubliceerd</a> in de Groene Amsterdammer, duidt hij de trein als het summum van de civil society: een collectief project ten bate van het individu, maar ook de plek waar mensen noodzakelijke samenkomen en samenleven. ‘Als we de trein afschaffen,’ waarschuwde Judt, ‘(…) zouden we in wezen erkennen dat we niet meer weten hoe we moeten samenleven.’
Judt herinnert zich vol weemoed zijn treinreizen in Zwitserland. Legde je je voeten op een bankje, dan was er altijd wel iemand die je vriendelijk doch dringend verzocht ze weg te halen. Betuttelend en moraliserend, misschien. Maar ook het summum van de vanzelfsprekende sociale controle, zonder dat daar een officiële autoriteit aan te pas hoeft te komen.
Juist die sociale controle, in de vorm van een paar heldhaftige reizigers, heeft vrijdag een drama voorkomen. Het is bovendien een sociale controle die de trein altijd heeft gekenmerkt. Angst voor de treinreis was in de beginjaren van het spoor in de negentiende eeuw een vanzelfsprekendheid. In de kleine, afgesloten wagons konden overvallers en aanranders veelvuldig en onbespied hun gang gaan. Permanente, waterdichte beveiliging voor het razendsnel groeiende spoornetwerk was ook toen al onmogelijk. Van gezichtsherkennende camera’s of social media-screening kon men nog niet dromen. Reden waarom ervoor gekozen werd de coupés langer en groter te maken. In treinen moest men het wel hebben van sociale controle. Alleen in een kleine civil society kon men met een gerust hart reizen.
Misschien moeten we ons dat blijven herinneren, in de discussie over strengere beveiliging. Bang hoeven we na de Thalys-terrorist liever niet te worden, noch argwanend naar onze medereiziger. Maar laten we de kleine samenleving die de trein nog altijd is blijven koesteren.