DUO maakt studeren haram

Columns van de week

Teun van de Keuken en Nicolaas Veul

Essay / Pleidooi voor herdemocratisering
We weten te veel. De democratie is in crisis, zeggen ze, en daar worden dan talloze verklaringen voor gezocht &#8211; van kapitalisme tot ontkerkelijking en van populisme tot emancipatie &#8211; maar de bottom line is: we weten te veel.
Het lot van oorlogsheld Marco Kroon maakte dit jaar haarfijn duidelijk dat de informatie met ons op de loop gaat. In mei 2009 werd kapitein Marco Kroon van het Korps Commandotroepen nog een Militaire Willemsorde toegekend voor zijn inzet als bevelhebber van de commando&#8217;s in de Afghaanse Baluchi-vallei. In januari 2010 werden Kroon in Nederland zes borstharen afgenomen. Toen het Nederlands Forensisch Instituut meer haren wilde hebben, omdat ze sporen bleken te bevatten van cocaïne en xtc, had Kroon ze inmiddels afgeschoren; dat deed hij nu eenmaal wekelijks, zei hij. Nee, hoor, riposteerde de Staat der Nederlanden met kennis van zaken, foto&#8217;s op de Hyves-pagina van zijn café Vinny&#8217;s toonden de oorlogsheld nog met overal haar. Voorafgaande aan de rechtszitting verklaarde Kroon dat zijn vertrouwen in het OM was verdwenen. &#8216;Tot nu toe heb ik vrijwillig overal aan meegewerkt, maar ik merk nu dat de kleinste dingen tegen mij worden gebruikt.&#8217;
Too Much Information
De kleinste dingen. De zaak van de zes borstharen liet zien dat niet alleen de strafvervolging een nieuw tijdperk is ingegaan, maar dat ook de romantiek ingrijpend is veranderd. In de negentiende eeuw leefde de Europese literatuur nog bij gratie van de persoonsverwisseling, de verdubbeling van identiteit, de naamloze held en de romantische mogelijkheid je oude leven achter je te laten en elders opnieuw te beginnen. Niet alleen De Graaf van Monte-Cristo, ook The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde, Alleen op de wereld, Les Misérables en The importance of Being Earnest zouden onmogelijk zijn geweest in een tijd waarin het Forensisch Instituut en de Gemeentelijke Basis Administratie de wacht houden over de identiteit van de burger. Vandaag moet een oorlogsheld, een alom bewonderde supermilitair, een onversaagd tegenstander van de verzamelde taliban, er ieder moment rekening mee houden dat men van officiële zijde inzage wil in zijn borsthaar.
Alles te weten maakt machtig: het geeft de staat greep op de bewegingen van het individu. Maar tegelijk tast een dergelijke vorm van TMI &#8211; Too Much Information &#8211; ook veel dingen aan die van belang zijn voor het samenleven: macht, gezag, aanzien, vertrouwen, heldendom. Zo is de Wet Openbaarheid van Bestuur een gewichtig middel tegen machtsmisbruik en misstanden bij de overheid. Maar de wet is ook een trefzeker wapen in de handen van een oppositie die met onbenullig gezeur over bonnetjesaffaires aanvallen kan uitvoeren op overigens onaantastbaar geachte tegenstanders. Politici die er in het debat over &#8216;Open Data&#8217; voor pleiten de cateringrekeningen van de ministerraad online te zetten, moeten uitkijken. Als alles bekend is, wordt handelen onmogelijk.
Nieuwe democratische technieken
De filosoof Jean-François Revel schreef in 1983, toen in Rusland het communisme nog in vol bedrijf was, een boek dat omwille van zijn titel de laatste tijd nogal eens wordt geciteerd: How Democracies Perish. Revel beweerde dat de westerse democratie lijdt aan betonrot van binnenuit: westerse burgers worden van jongs af aan opgevoed met de gedachte dat hun beschaving een optelsom is van mislukkingen en bedrog. Als burgers van een democratie hebben ze immers het recht steeds overal openlijk kritiek op te leveren, oppositie te voeren en het oneens te zijn met elkaar en het systeem van de staat? Indien ze van dat recht nu maar voldoende gebruik maken, stort de democratie uiteindelijk vanzelf in.
Niet dat Revel pleitte voor het communisme, integendeel, maar hij wees graag op de voordelen van het systeem in de Sovjet-Unie, dat interne kritiek en openbaring van misstanden verbood en daarmee sterker stond dan het Westen met zijn gekrakeel. En nu, aan het eind van 2010, nu het openbaren van misstanden met WikiLeaks een onvoorzien hoge vlucht heeft genomen, is deze waarschuwing opnieuw actueel. Denk daarbij ook aan de opkomst van een politieke partij die de interne democratie heeft afgeschaft. Want je kunt wel lacherig doen over de onwil van de PVV om leden toe te laten tot de partij, maar het is een signaal: kennelijk levert democratie zoveel problemen op dat sommigen er liever vanaf zien.
De democratie is in crisis. En die crisis komt voort uit een teveel aan informatie, heb ik gezegd. Maar laten we, voor we verder gaan, eerst een stap terug doen. Is er inderdaad wel een crisis van de democratie? Ja en nee. Aan de ene kant is het niet verstandig alles wat tegenzit te beschouwen als een teken dat de democratie verdwijnt, en dus moet je voorzichtig zijn met beweringen over crises. Bij een bijeenkomst van het Nexus Instituut zei de Israëlische historicus Fania Oz-Salzberger: &#8216;Er moet iets verschrikkelijk mis zijn met het moreel &#8211; &#8220;a matter of desperation&#8221; &#8211; wanneer Europeanen hun huidige situatie zien als een bedreiging voor de democratie.&#8217; En in politiek opzicht had ze daarin groot gelijk. Toch is er wel degelijk een reden tot oplettendheid en een voorzichtige crisisstemming: nu de burgers meer weten over het gedrag van de staat, en de staat meer weet over het gedrag van de burgers, is de onderlinge verhouding minstens toe aan herziening. Om vanuit individuele wensen en voorkeuren van de burgers tot gezamenlijke keuzes te komen, zijn nieuwe democratische technieken vereist.
Correctierecht
Herdemocratisering dus. Met informatie als een begrip dat in het hart ligt van de democratie. De wonderbaarlijke vermenigvuldiging van informatie aan het begin van dit millennium levert gelukkig niet alleen bedreigingen maar ook kansen op. Beschouwen we de democratie als een methode om onszelf te regeren, dan kunnen we zorgen dat we dat &#8216;zelf&#8217; beter onder controle krijgen. Dat we de informatie over onszelf ook inderdaad zelf gaan beheren. En dat we de beschaving niet zien als een optelsom van andermans fouten, maar als onze eigen verantwoordelijkheid. Herdemocratisering is op dit moment dan ook niets anders dan een herbezinning op &#8216;zelf doen&#8217;. En de informatietechnologie levert daarvoor de middelen aan.
De zaak van oorlogsheld Marco Kroon stelt ons voor de eerste filosofische vraag bij het streven naar zelf doen: van wie zijn onze gegevens? Of misschien biedt de Paspoortwet een duidelijker voorbeeld: mag de staat onze vingerafdrukken opslaan in een centrale database? Is die informatie niet van onszelf? De overheid lijkt zich bij het kiezen van controlemechanismen nu vooral te laten leiden door de techniek, niet door democratische beginselen van zelfbestuur. Het Rathenau Instituut, dat onlangs een rapport uitbracht over de nieuwe technieken en de bestuurlijke keuzes waartoe ze leiden &#8211; Databases. Over ICT-beloftes, informatiehonger en digitale autonomie &#8211; laat weten onthutst te zijn over het gebruik van de techniek door de overheid. Het ontwerp van databases, schrijft het instituut, is vaak toegesneden op de behoeften en de belangen van de overheid, of van exploitanten als vervoersmaatschappijen en bedrijven die gegevens van klanten verzamelen. De belangen van de burger of de consument komen er überhaupt niet aan te pas. Zo worden de behoeften en rechten van kinderen nauwelijks genoemd in de plannen voor een Elektronisch Kind Dossier. Dat dossier is een &#8216;sterk technologiegedreven oplossing&#8217;; snelheid van bestuurlijk handelen lijkt belangrijker dan zorgvuldigheid en legitimiteit. Willen we tegenover zulke technologie standhouden? Het gezag terugwinnen over ons bestaan? Dan adviseert het Rathenau Instituut alle burgers allereerst inzage en correctierecht te geven en zoveel mogelijk regie over de eigen gegevens.
Met huid en haar
Intussen ligt het probleem natuurlijk niet alleen bij de overheid. Het zijn vooral de burgers die vergeten na te denken over de rol van informatie in een democratie; en dus wordt de omgang met informatie vooralsnog louter besproken in termen van privacy &#8211; en om privacy maakt niemand zich druk. Dat er meer op het spel staat dan verlies van je privéleven, dat je als democratisch burger greep moet houden op informatie, dat inzicht is nog niet op veel plaatsen doorgebroken. De naïviteit waarmee mensen Facebook en Twitter gebruiken is dan ook roerend. Ze leggen hun hele leven niet alleen bloot tegenover de marketeers &#8211; en zijn hen daarvoor nog dankbaar ook &#8211; ze leveren zichzelf ook met huid en haar uit aan de overheid, die overal meekijkt.
Laat ik eens een voorbeeld geven van de gewilligheid waarmee burgers zich onderwerpen. Ik keek althans verbaasd op van de kennelijke bereidheid van mensen hun DNA op te sturen aan het bedrijf 23andme van Anne Wojcicki, de echtgenote van Google-pionier Sergey Brin. Het bedrijf, ingrijpend meegefinancierd door Google, maakt er vervolgens analyses van. &#8216;Ken jezelf op een moleculair niveau&#8217;, schrijft 23andme. &#8216;Ga op reis om jezelf te ontdekken. Met één simpele test &#8211; je hoeft alleen maar in een buisje te spugen &#8211; kun je het mysterie van je eigen genen onderzoeken. Je zult te weten komen wat je genen over je trekken zeggen. En wat je kansen zijn op ziekte.&#8217; Dat klinkt spannend en vreselijk bevorderlijk voor de autonomie. Maar het ligt voor de hand dat het mysterie van je genen vervolgens ook in de archieven van Google belandt, en dat men er daar niet alleen uit pure sensatiezucht naar kijkt, maar ermee aan de slag gaat. Het huwelijk tussen Brin en Wojcicki wordt dan ook wel beschreven als een nieuwe vorm van converging technologies. Zoals een Amerikaanse commentator schrijft: &#8216;Als Google echt de mondiale informatie wil organiseren, moet het de beschikking hebben over DNA, de meest persoonlijke van alle data.&#8217;
Wat heeft dit te maken met de democratie? Dit. Informatisering vormt een bedreiging voor de zeggenschap van burgers over zichzelf wanneer bedrijven als Google samenwerken met overheden die hun bevoegdheden oprekken tot in het oneindige. In de Verenigde Staten, waar de argwaan van de burger groter is, zoemt inmiddels wel het besef rond dat de inlichtingendiensten je Twitter-berichten en je weblog lezen, en dat ze willen weten wat je uitspookt op de sites van YouTube en Amazon. Niet dat alle ambtenaren persoonlijk meelezen: de overheidsdiensten investeren in technologieën die sociale media in de gaten houden en gesprekken analyseren. De activiteiten waarover je schrijft, de plaatsen die je noemt en de toon van je tekst &#8211; alles komt in de opslag terecht. The Wall Street Journal schrijft al een tijd lang zorgelijk over dit fenomeen, onder de titel &#8216;What They Know&#8217;; de serie biedt een angstaanjagend inzicht in de mogelijkheden om informatie met elkaar in verband te brengen, terug te voeren op je IP-adres, en zo een accuraat profiel van je gehele leven op te stellen. En niet alleen een dossier over je verleden. &#8216;We&#8217;re right there as it happens,&#8217; zegt oprichter Christopher Ahlberg van Recorded Future. &#8216;We kunnen actuele real time-dossiers over mensen samenstellen.&#8217;
Democratie van onderop
Te Veel Informatie: het verschijnsel bedreigt niet alleen oorlogshelden en burgers, maar ook politici en bestuurders, en uiteindelijk het hele politieke en bestuurlijke proces. Als alles bekend is over iedereen, lijken de beslissingen vanzelf uit de informatie voort te komen. Als alles transparant is, blijft er minder gelegenheid over voor onzekere, normatieve keuzes. Dit kan ook verklaren waarom de democratische onrust de laatste jaren niet alleen te vinden is onder laagopgeleide, achtergebleven burgers die zich wentelen in ressentiment. De onrust komt voor een belangrijk deel van de hogeropgeleiden, die beschikken over meer kennis en informatie dan ooit en die zich niet meer vanzelfsprekend van bovenaf laten aansturen. Zo raken in een informatiesamenleving enerzijds de burgers hun invloed kwijt, omdat beslissingen automatisch voor ze worden genomen op basis van hun dossiers &#8211; kinddossiers, patiëntendossiers, politiedossiers, inlichtingendossiers. En andersom verliest het politieke proces aan aanzien, omdat iedere keuze in twijfel wordt getrokken door burgers die beschikken over informatie die de keuze ondergraaft. Als Jean-François Revel zich in 1983 al zorgen maakte over het effect van openlijke kritiek op staat, politiek en bestuur, zou hij nu helemaal wanhopig zijn geworden van de continue stroom aan tegenargumenten en ontevredenheid.
Het debat in de media over de democratie richt zich de laatste jaren dan ook volstrekt ten onrechte op het proces van de volksvertegenwoordiging. Het begrip democratie wordt daarbij zo Haags ingekleurd, dat het langzaamaan lijkt of de staat alleen nog iets van de burgers wil horen op de dag van de verkiezingen, via de stemformulieren. Het is een opvatting die, gelet op het afkalvende gebrek aan draagvlak voor de politieke partijen, zeker niet meer algemeen wordt gedeeld. De eerste stap op weg naar herdemocratisering moet daarom een andere invulling geven aan het begrip democratie: een herbezinning op de democratische basisgedachte dat het volk in staat moet zijn beslissingen te nemen die zijn eigen leven beïnvloeden. De burger zal, ook op andere dagen dan die van de verkiezingen, zijn democratische opdracht moeten oppakken.
De informatisering, die leidt tot zoveel problemen, kan hierbij gelukkig ook de oplossingen geven. De techniek is er niet alleen om bedrijven en overheden te dienen. De nieuwe technologieën leveren, als we dat willen, ook methodes om meer over te laten aan onszelf. Je kunt systemen ontwerpen op basis van de wensen van de consument; er zijn technieken die aan de burgers zeggenschap geven over informatie en toegang tot de macht. Daarvoor is het wel nodig dat de burgers de techniek naar hun hand zetten en beginnen te beseffen dat ze niet alles kunnen overlaten aan hun getergde en gesmade volksvertegenwoordigers.
De filosoof Phillip Blond, schrijver van Red Tory, pleitte in een gesprek met de Volkskrant in juni van dit jaar ook al voor zo&#8217;n &#8216;democratie van onderop&#8217;. Je kunt wel blijven mopperen op het politieke bedrijf, zei hij, maar het is toch allereerst zaak je eigen opdracht en macht op te eisen. &#8216;Het gaat erom van de grond af nieuwe vormen van burgerlijke participatie op te bouwen, in het openbaar bestuur en in het particuliere bedrijfsleven.&#8217; En daarmee vroeg hij dus duidelijk om een ander soort burgerinzet dan de bekende cabaretier die onlangs klachten verzamelde over bedrijven, en vervolgens laconiek opmerkte: &#8216;Het is nu aan de politiek.&#8217; Nee, helaas, die tijd is voorbij. De democratie verlangt in de eenentwintigste eeuw meer van haar burgers: de politiek is onze moeder niet.

Marjolijn Februari

We moeten het zelf doen

‘Je moet geen echo worden van wat je hoort’

Filosofiespecial
Amartya Sen is terug. President Sarkozy heeft zijn hulp ingeroepen om de economie te herstructureren; in januari reisde Sen naar Parijs om daar met Sarkozy, Angela Merkel en Tony Blair te praten over de crisis. In de Financial Times van 10 maart herinnert hij aan de bijeenkomst, met kenmerkende wetenschappelijke distantie. &#8216;De crisis, hoe onoverkomelijk die op het moment ook mag lijken, gaat uiteindelijk voorbij, maar vragen over toekomstige economische systemen blijven bestaan.&#8217;
Om de actualiteit meteen in perspectief te zetten, verwijst Sen de lezer terug naar de achttiende-eeuwse econoom Adam Smith. Die wordt vaak beschouwd als pleitbezorger van een ongelimiteerd vrije markt, maar ten onrechte, want Smith heeft naast de markt altijd een voorname rol gezien voor instituties en non-profit values, zoals rechtvaardigheid, publieke betrokkenheid en, nota bene, de betrouwbaarheid van bankiers. Zowel Smith als Sen heeft dus altijd gewaarschuwd tegen een bekrompen opvatting van het kapitalisme, maar in 2009 klinkt dit geluid kennelijk weer helemaal nieuw en fris en vooruitstrevend.
Amartya Sen, econoom van Indiase afkomst en al decennialang pendelend tussen Oxford en Harvard, kreeg in 1998 de Nobelprijs toegewezen voor zijn bijdrage aan de welvaartseconomie. Hij heeft niet alleen grote invloed gehad op de agenda van de economische wetenschap, maar ook op de praktijk van het ontwikkelingswerk en op het ontwikkelingsbeleid van de Verenigde Naties. Vooral zijn onderzoek naar armoede en hongersnood heeft hem de reputatie opgeleverd &#8216;het geweten van de economie&#8217; te zijn. In 1981 publiceerde hij het boek Poverty and Famines, waarin hij aantoonde dat hongersnood niet voortkomt uit gebrek aan voedsel, maar uit ongelijke verdeling.
Toch is zijn belangrijkste bijdrage volgens mij van wetenschapsfilosofische aard. Je kunt zijn werk lezen als een studie over de omgang met wetenschappelijke data. In zijn allerberoemdste artikel, Rational Fools uit 1977, geeft Sen een kritiek op de gedragstheorie die ten grondslag ligt aan de economische wetenschap. Zijn bezwaar is dat het economische model alle verlangens en voorkeuren van mensen wil samenvatten in een enkele ordening. Die ene voorkeursordening, schrijft Sen, moet dan tegelijkertijd de belangen van een persoon weerspiegelen, zijn welvaart weergeven, zijn opvattingen samenvatten over wat er moet gebeuren en zijn werkelijke gedrag beschrijven. Als je dat allemaal in één ordening stopt, kun je wel volhouden dat iemand rationeel handelt, omdat zijn gedrag consistent is, maar erg informatief is je weergave niet. Sterker nog, zo&#8217;n geabstraheerd persoon, die geen verschil kent tussen verlangens en keuzes, tussen actuele welvaart en ambities, heeft veel weg van een sociale imbeciel.
Hiermee geeft Sen niet alleen een kritiek op de figuur van de homo economicus, hij pleit ook voor het verruimen van de informatiebasis van wetenschappelijk onderzoek. Je kunt natuurlijk besluiten allerlei informatie niet op te nemen in je theorieën en modellen, maar dat betekent niet dat ze bij toverslag verdwijnt. Het is dus zaak je als onderzoeker goed bewust te zijn van de selectie die je uit de werkelijkheid maakt en liefst ook je blik zo breed mogelijk te houden. Een groot deel van Sens werk is er daarom op gericht informatie terug te halen die buiten het gezichtsveld van economen was terechtgekomen &#8211; of het nu de non-profit values zijn in het werk van Smith, of de maten van kindertjes die Sen persoonlijk op een Indiase markt op een weegschaal heeft gezet. Hij rafelt de economische theorie uiteen tot de samenstellende begrippen en begripsinhouden; niet omdat hij het belang van abstracties miskent, maar omdat hij er zeker van wil zijn dat ze weergeven wat we zoeken. Een van de belangrijkste elementen die hij op die manier heeft toegevoegd aan de welvaartstheorie is de positieve vrijheid van het individu; als je welvaart wilt meten, moet je ook meten of mensen de vrijheid hebben om werkelijk iets te zijn of te doen.
Aanvankelijk kende ik Sen vooral van zijn speltheoretische werk; ik was zelf in de filosofie verzeild geraakt vanwege een behoefte aan abstractie en ordening, maar raakte gaandeweg geïnteresseerd in de empirie en zo groeide ik met Sen mee. Uiteindelijk heb ik het meest geleerd van de manier waarop hij de economische theorie verstevigt met morele checks en met literaire aandacht voor de werkelijkheid van het menselijk gedrag. Houd je blikveld open: dat zal ongetwijfeld ook zijn boodschap zijn geweest aan Nicolas Sarkozy en Angela Merkel. Als je verder kijkt dan je neus lang is, hoeft zo&#8217;n crisis je niet te overkomen.
Amartya Sen (Santiniketan, Bangladesh, 1933) leeft, geboren in een academisch nest, naar eigen zeggen zijn hele leven al op universitaire campussen. Hij studeerde economie en filosofie in Calcutta en Cambridge, werkte aan onder andere Harvard University en was hoofd van het Trinity College in Cambridge. In 1998 ontving hij de Nobelprijs voor economie vanwege zijn werk over welvaartseconomie. Uit een samenwerking met Martha Nussbaum ontstond de bundel The quality of life (1993); andere werken van hem zijn Rationality and freedom (2004) en Development as freedom (1999). Een Nederlandse vertaling van zijn beroemde artikel &#8216;Rational fools&#8217; verscheen in de bundel Welzijn, vrijheid en maatschappelijke keuze (1995).
Marjolijn Februari (1963) is moraalfilosoof en schrijver

Amartya Sens morele economie

Roddelen over de burger

<div class="wpg-element lead-bold">
Marjolijn Februari (1963) promoveerde in de filosofie. Ze is schrijver, essayist, jurist, moraalfilosoof, lid van adviescollege Degas ter bevordering van veiligheid in de burgerluchtvaart en columnist van ‘de Volkskrant’. Recentelijk verscheen haar roman ‘De literaire kring’.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
&#8216;Het recht is een prachtig exact systeem. Het is jammer dat er een odium omheen hangt dat het een onnozel vakgebied zou zijn, want het is een doortimmerd en doordacht geheel. Ik ben geen praktijkjurist, maar doe aan reflectie op juridische kwesties en beginselen. Dat is belangrijk en nodig, want het valt mij op dat er vaak wordt geargumenteerd op grond van onkunde van het rechtelijk systeem. Zo ook over vrijheid van meningsuiting. Veel mensen hebben verkeerde ideeën over wat grondrechten zijn. Belediging gaan ze daarom te lijf met argumenten uit de grondwet. Maar kwesties tussen burgers los je op met civiel recht, of, desnoods, als het uit de hand loopt, met strafrecht. De grondwet gaat allereerst over de verhouding tussen burger en staat. De staat heeft macht, maar die macht is niet onbeperkt: ze is gebonden aan de wet, dat is de kernboodschap van de grondwet. De grondwet geeft burgers recht tegenover de macht. Deze wetgeving is dus niet direct toe te passen op bijvoorbeeld een beledigende passage in een roman. Dan is iemand privé beledigd, dat is vooral een civiele zaak. Het is de taak van filosofen om voortdurend dit soort dingen uit te leggen, analyses en begripsanalyses te maken.
Discussie is &#8220;in&#8221;, de laatste tijd, maar je moet goed opletten dat je precies weet waar je het over hebt. Zo werd er laatst bij de verjaardag van de herziene Grondwet een enquête gehouden met de vraag: wat vind je ervan dat de rechter de wet niet aan de grondwet mag toetsen? Als je dat mensen voorlegt, zeggen ze allemaal: wat raar, dat zou wel mogelijk moeten zijn. Maar als je uitlegt dat het volk, vertegenwoordigd door het parlement, deel uitmaakt van de wetgevende macht, en je zegt: het volk mag de wet wel aan de grondwet toetsen, dan zouden ze juist heel tevreden zijn. De kwestie is namelijk niet of een rechter de grondwet niet mag toepassen, dat mag hij zeker wel, hij mag alleen geen wetten terzijde schuiven. Het is belangrijk dat meningen en beslissingen genomen kunnen worden op grond van kennis. Er wordt veel door elkaar geklutst. En het is de taak van de filosoof om te ontklutsen en te ontwarren.
In mijn positie als columnist ben ik onafhankelijk. Ik heb de universiteit verlaten, maar ik heb nog steeds een academische aanpak. Argumenten en kennis dien je op orde te hebben, en je moet niet vanuit bepaalde belangen redeneren. Ik spreek gelukkig niet namens een partij of instelling. Dat is het voordeel van eigen baas zijn en geen vaste baan hebben. Een filosoof die zich met het publieke debat bemoeit, moet dat zo onafhankelijk mogelijk doen, anders heb je er niets aan.&#8217;
</div>

We moeten het zelf doen

‘Je moet geen echo worden van wat je hoort’

Amartya Sens morele economie

Roddelen over de burger

Wat is vrijheid van meningsuiting? Marjolijn Februari antwoordt.