De VVD heeft geen idee

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

Marc van Dijk

Zo vaak verdwijnen mensen onschuldig de cel in

Allemaal digiziek: de diagnose van Manfred Spitzer

Filosoof Haroon Sheikh over het einde van de Westerse wereldorde

Economie voor hoogleraren (en kleuters)

<div class="lead">Hij zoekt naar de ethische kern van het geloof. Hij schrijft gedichten die dat verwoorden. Daarin heeft hij iets missionairs. Dat levert Huub Oosterhuis vrienden en vijanden op.</div>
<p class="p_1">De kerk is geen comfortabele omgeving voor vernieuwers. Ritueel en liturgie bestaan bij de gratie van traditie: pas door de eindeloze herhaling ontstijgt een gebed of gezang het alledaagse en kan het iets eeuwigs gaan vertegenwoordigen. Het moet voelen alsof er nooit een maker aan te pas is gekomen. Alleen al daardoor is dichter en theoloog Huub Oosterhuis (1933) altijd controversieel geweest. De protestantste Vrije Universiteit verleende hem een eredoctoraat vanwege zijn verdiensten voor de vernieuwing van de liturgie, maar zijn eigen katholieke kerk gaf hem nooit enig blijk van waardering. Sterker nog: bisschop Wiertz stelde dat Oosterhuis ‘de kerkleer bestrijdt’.<br />
Toch kunnen ook de bisschoppen Oosterhuis’ diepgaande invloed op de geloofstaal niet ontkennen. Katholieken én protestanten zingen wekelijks zijn liederen. Zoals hij zelf fijntjes verklaarde: ‘Niet één van de huidige bisschoppen ontving zijn wijding zonder een liedje van mij.’</p>
<p>Al vroeg in zijn loopbaan, als priester-in-opleiding, kreeg Oosterhuis het idee dat hij zijn talent als dichter kon wijden aan het schrijven van gebeden en liederen voor de kerk. De culturele revoluties van de jaren zestig stonden op uitbreken en de paus organiseerde een concilie om te praten over het bij de tijd brengen van de kerk.</p>
<p class="tekst">In de aanloop daarnaartoe begon Oosterhuis psalmen te vertalen. De rooms-katholieke mis was onveranderd sinds de Middeleeuwen. Veel jongeren herkenden zich daar niet meer in. Ze waren zeer ontvankelijk voor de nieuwe, verstaanbare teksten die knap op muziek werden gezet door Oosterhuis’ kompaan Bernard Huijbers.<br />
In Amsterdam mocht Oosterhuis met enkele jonge collega’s een studentengemeente opbouwen in de Ignatiuskapel, bij de jezuïeten. Het werd een bolwerk van vernieuwing. Wierook raakte er in onbruik, priesterlijke gewaden werden verruild voor pakken en stropdassen. De preken werden langer, en interessanter. Geen vrijblijvende vrome praatjes, maar analyses van de eigen tijd.<br />
Aanvankelijk kreeg deze Amsterdamse voorhoede de ruimte, maar eind jaren zestig sloeg het klimaat om. Toen bekend werd dat Oosterhuis’ collega-pastor Jos Vrijburg wilde gaan trouwen, ontstond een conflict over het verplichte celibaat. Oosterhuis groeide uit tot het boegbeeld van de vele priesters die wilden trouwen én in functie blijven. Uiteindelijk trad ook hijzelf in het huwelijk en werden hij en zijn directe collega’s in 1970 ontslagen, nadat ze persoonlijk door de jezuïetengeneraal in Rome uit de orde waren verwijderd.</p>
<p class="tekst">Op deze halve kerkelijke verkettering (tot een formele excommunicatie is het nooit gekomen) volgde een verbanning-met-pek-en-veren uit de literaire wereld. In april 1975 publiceerde dichter en criticus Gerrit Komrij een giftig artikel over Oosterhuis in – jawel – Vrij Nederland. Oosterhuis was in vijftien jaar tijd uitgegroeid tot een van de meest gelezen dichters van Nederland, zijn eerste bundel <em><span class="Cursief">Bid om vrede</span></em> (1966) had zijn dertiende druk beleefd en was in tien talen vertaald. Ook zijn volgende bundels liepen goed. Komrij gruwde van dit succes en noemde Oosterhuis ‘de copywriter van de firma Christus &amp; Co’.<br />
‘De religieuze terreur is in staat zich te vermommen als de meest nobele guerrillastrijder,’ schreef Komrij. ‘Het apenpakje van Oosterhuis is gesneden uit eeuwenoude wolvenvellen.’ Komrijs oordeel bleef niet zonder gevolgen; Oosterhuis kreeg sindsdien nooit meer literaire waardering, behalve dan van recensenten met een christelijke signatuur. Een ander gevolg was volgens Oosterhuis dat prins Claus, met wie hij een persoonlijke verstandhouding had, zijn abonnement op VN opzegde.</p>
<h5>God na Auschwitz</h5>
<p class="tekst">De afwijzing door bisschoppen en kunstpausen schiep ruimte voor nog radicalere vernieuwing. Oosterhuis hoefde geen energie meer te verspillen aan eisen van hogerhand. Het herontdekken van het Bijbelse verhaal was in de jaren zestig nog maar net begonnen. Hoe kon je nog in God geloven na Auschwitz? Christendom en antisemitisme waren eeuwenlang hand in hand gegaan.<br />
Oosterhuis, die als kind in de Amsterdamse Rivierenbuurt had gezien hoe de Joden uit hun huizen werden gehaald, hoort bij de theologen die hierin aanleiding zagen voor grondige herbronning: hoe kon je jezelf nog ‘christelijk’ noemen na een geschiedenis vol haat, slavernij en intolerantie, met WO II als voorlopig dieptepunt?</p>
<p class="tekst">Het leidde tot een zoektocht naar de joodse wortels van het geloof. En – vooral vanaf de jaren zeventig – tot een bijna humanistische, politieke lezing van de bijbel, met de tien geboden als voorlopers van de universele mensenrechten. Vanuit een grote betrokkenheid bij de armen en ontheemden van deze wereld ontstond een kerk waarin de vreemdeling God is. Anders gezegd: het bijbelse visioen van een rechtvaardige wereld, het <em><span class="Cursief">hiernumaals</span></em> in plaats van het hiernamaals.</p>
<p class="tekst">De vernieuwing bleef niet beperkt tot de liturgie; Oosterhuis richtte in Amsterdam vier culturele centra op – De Populier, De Balie, De Rode Hoed en De Nieuwe Liefde – waar politiek debat geprogrammeerd werd naast poëzie, muziek en theater.<br />
Oosterhuis sympathiseerde met socialistische revoluties, sloot zich aan bij de SP, maar bleek ook over een opmerkelijk talent te beschikken om steun en fondsen te werven bij de allerrijksten. Het grootkapitaal dat wekelijks berispt wordt vanaf de kansel, financiert de kerkruimte. Een proces dat overigens nog steeds doorgaat: multimiljonair en mecenas Alex Mulder heeft na De Nieuwe Liefde ook De Rode Hoed en de failliete cultuurtempel Felix Meritis gekocht, waardoor Oosterhuis’ beweging ook voor de toekomst alle ruimte krijgt.</p>
<div class="info-box">
<p class="tekst"><span class="Cursief">Marc van Dijk</span><span class="Cursief"> (1979) is journalist en schrijver van ‘De paus van Amsterdam. Biografie van Huub Oosterhuis’ (Atlas Contact).</span></p>
</div>
<div class="info-box">
<h5 class="kader"><span class="30_Kadertekst_Naam Kapitaal">Kerkvernieuwer</span></h5>
<p class="kader">Dichter en theoloog Huub Oosterhuis (1933) brak en breekt met kerkelijke tradities door op een moderne, humanistische manier vorm te geven aan de liturgie. Hij was boegbeeld van priesters die wilden trouwen, vertaalde psalmen en schreef nieuwe liederen die in verschillende kerken gezongen worden, en richtte politiek-culturele podia op, van de Balie tot de Rode Hoed en de Nieuwe Liefde.</p>
</div>


Huub Oosterhuis gelooft in het hiernumaals

Hoe Defensie kindsoldaten ronselt

‘Beatrix was woedend over censuur Rutte’