Het complot aan de macht

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Column

Marjolein Faber heeft een bord gezien. Je hebt mensen die het licht zien en mensen die spoken zien – borden hoor je minder vaak, maar dat moet dan ook maar kunnen. Het bord stond in Denemarken en droeg de volgende tekst: ‘Hier werken we aan uw terugkeer.’ En nu wilde de asielminister dus ook zo’n bord in Nederland.
Ze vertelde het donderdag aan journalisten van RTL Nieuws na een bezoek aan een Deens detentiecentrum, waar Faber het magische bord had gezien. Haar ambtenaren belden dat toch maar even na. Het bord bestond niet, lieten ze vrij vlot aan de journalisten weten. Volgens de RTL-redactie is in de omgeving van Faber te horen: ‘Het bord bestaat alleen in haar hoofd.’
Toch maar terug naar Faber dan. Die was nog steeds vervuld van haar bordenplan. ‘En dat idee heeft u opgedaan in Denemarken, horen wij,&#8217; zei journalist Floor Bremer. ‘Heeft u daar ook borden gezien?’ ‘Ik heb daar borden gezien,’ zei Faber met een glimlach – ‘maar niet met deze tekst.’ ‘Nee,’ zei Bremer, ‘want uw ambtenaren hebben dat nagebeld en zeggen: dat kan ze daar niet gezien hebben.’ Faber: ‘Dat klopt.’
Daarna werd er kort stilgestaan bij wat praktische zaken rondom het bord. Want in welke talen moet die tekst er dan op komen te staan? ‘De talen die nodig zijn om de mensen duidelijk te maken wat erop staat.’ Werd dat bord dan niet een beetje groot? ‘Nou ja – de zin is natuurlijk niet zo lang,’ zei Faber. ‘Dus dat scheelt.’
Het was goed om te weten dat het bordenidee al grondig was uitgedacht, maar je kon toch verwonderd achterblijven met de vraag waar het idee nou precies was ontstaan. Een voor de hand liggende optie is natuurlijk dat Faber het verhaal zelf bij elkaar heeft verzonnen, en daar komen dan woordgrapjes bij om de hoek kijken als ‘een bord voor én in je kop,’ enzovoorts, enzovoorts. Maar dat is ook weer zoiets flauws om meteen vanuit te gaan. Hieronder daarom drie andere theorieën die de minister meer recht doen.
A. Marjolein Faber is de enige persoon ter wereld die Deens spreekt
Op het bord staat wel degelijk ‘Hier werken we aan uw terugkeer,’ maar niemand begrijpt dat omdat alleen Marjolein Faber Deens spreekt. De ingeschakelde ambtenaren spreken geen Deens en de Denen zelf ook niet, en de persoon die de tekst op het bord heeft gezet heeft eigenlijk ook geen idee wat hij heeft opgeschreven. Marjolein Faber heeft de tekst voor ons ontcijferd, en daarvoor mogen we haar allemaal dankbaar zijn.
<blockquote>En Faber sprak: ‘Ik ben beleid.’ Le beleid, c’est moi.</blockquote>
B. Marjolein Faber heeft een visioen gehad
Zoals Mozes ooit werd toegefluisterd door een brandende doornstruik, zo vernam ook Faber een boodschap van een door goddelijke machten bezeten object (vanaf nu: Het Bord). ‘Faber, Faber,’ zei het bord. ‘Hier ben ik,’ zei Faber. Toen sprak Het Bord: ‘Ik ben Het Bord van uw vaderen, Het Bord van Abraham, Het Bord van Isaak en Het Bord van Jakob. En op mij staat dat hier wordt gewerkt aan uw terugkeer.’ ‘Amen,’ zei Faber. ‘Amen,’ zei Het Bord. Marjolein Faber heeft dat visioen met ons gedeeld, en daarvoor mogen we haar allemaal dankbaar zijn.
C. Het bord is omgevolkt
Faber was er al bang voor: door de aanwas van borden uit andere landen is het Deense bord in ongehoord hoog tempo volledig verdwenen. ’s Ochtends stond het er nog, ’s middags was het alsof het nooit had bestaan. Dat noemt Marjolein Faber nu overigens geen omvolking meer, maar een zorgelijke demografische ontwikkeling, en daarvoor mogen we haar allemaal dankbaar zijn.
En onthoud: at the end of the day maakt het toch niet zoveel uit welke theorie je aanhangt. Op Bremers vraag of Faber zomaar in haar eentje kon beslissen het bordenplan door te zetten, antwoordde de minister: ‘Ik ben de minister, en ik voer het beleid uit.’ ‘Maar dit is toch geen beleid,’ vroeg Bremer; ‘dit is een idee van ú.’ En Faber sprak: ‘Ik ben beleid.’ Le beleid, c’est moi. En in het hoofd van het beleid leeft een legendarisch groot bord.

Amber Wiznitzer

We mogen Faber allemaal dankbaar zijn

Niemand heeft het zo zwaar als Raisa Blommestijn. Dat vermoedde ik al een tijdje, maar van de week zag ik het bevestigd in een tweet. Hij glipte zomaar tussen alle berichtjes over omvolking en deuglinks heen waar ze gebruikelijk haar tijdlijn mee vult – de Ongehoord Nieuws-presentator maakt zich zorgen, ach, zulke zorgen om dit land. En nu was er dus nóg een zorg bij. Ik probeerde me voor te stellen hoe de minuten voorafgaand aan de tweet eruit hadden gezien en brak tijdens die gedachtenoefening mijn eigen hart, zó treurig was het beeld dat voor me opdoemde. Dat zag er als volgt uit.
Blommestijn, woensdagavond, net thuis van een lange werkdag. Ze ploft op de bank: het is bijna acht uur. Voor haar heeft dat tijdstip z&#8217;n waarde verloren, want naar het achtuurjournaal kijken doe je natuurlijk alleen als je op nepnieuws zit te wachten, als je door de mainstream media wil worden opgehitst tegen Poetin – een van haar nieuwe favoriete onderwerpen om te bespreken in haar eigen talkshow. Haar ongecensureerde talkshow. De enige plek waar je het échte verhaal te horen krijgt. Maar een beetje nieuwsgierig naar de NOS blijft ze alsnog. Dus opent ze de website. Heel even maar. En hee, wat is dat? Een bericht over Duckstad? Op de NOS? ‘Donald Duck krijgt nieuwe buren na tekenwedstrijd voor nieuw personage’, staat er in de kop. Dat is dan toch wel weer leuk. Een herinnering aan vroeger doemt op, aan tijden waarin ze zich nog niet Ongehoord voelde. Ooit, lang geleden. Ze klikt op het bericht. 
Maar dan&#8230; O god, o nee&#8230; 
Tranen in haar ogen – van woede of verdriet, ze weet het niet zeker, misschien wel allebei. Verraden voelt ze zich, alsof ze een gevederde klap in het gezicht heeft gekregen. Ze pakt haar telefoon. Ze móét zich verzetten. Zelfs nu, zelfs als het om Duckstad gaat, dat toch ook ooit háár Duckstad was. Ze typt de tweet:
‘Zelfs in Duckstad komt nu een “bruine eend” (of moet ik zeggen “eend van kleur”?) te wonen. Deze doorgeslagen diversiteitswaanzin kent geen grenzen. Dit land is inmiddels een open inrichting.’
Hier moet ik de gedachteoefening staken, want het doet me te veel zeer om me nog langer te verplaatsen in het leed van Raisa Blommestijn. Verraden door heel Donald Duck-lezend Nederland. Kinderen, met andere woorden. Zij mochten tekeningen opsturen van nieuwe personages, en stemden vervolgens welk personage ze het liefst in Duckstad zouden zien. Dat werden uiteindelijk moedereend Eva Hamerslag en haar zoontje Lex. Eva is timmervrouw en Lex houdt van programmeren, en allebei hebben ze bruine veren. 
In de natuur zijn eenden ook weleens bruin. Ik overwoog dat aan de arme sneeuwvlok te vertellen: gewoon, als hart onder de riem. Maar in de reacties onder haar tweet zag ik dat anderen me voor waren geweest, en achteraf vraag ik me af of dat besef haar niet alleen maar meer van streek maakt: alsof eerst de kinderen zich tegen haar keerden, en nu óók nog de natuur. Dat dat kan, in dit land&#8230; Vreselijk. Het is niet makkelijk om Raisa Blommestijn te zijn.

Verraden door heel Donald Duck-lezend Nederland

Bar laat begon vroeg. De nieuwe talkshow van BNNVARA zou aanvankelijk ‘gewoon’ in september van start gaan, netjes aan het begin van het praatprogrammaseizoen, maar die planning werd in de zomer bijgesteld. De aftrap werd vervroegd naar 26 augustus – met de nodige woordgrappotentie tot gevolg. Maar daar was het de omroep natuurlijk niet om te doen. Die achtte de vervroeging een must omdat er ‘genoeg gaande was in de wereld’. 
Daar zal menig mediawatcher het grondig mee eens zijn geweest. In haar (ik blijf het zeggen: onvolprezen) dagelijkse podcast Tina’s tv-updates klaagde voormalig SBS6-directeur Tina Nijkamp al een tijdje steen en been over het talkshowvacuüm dat de zomer met zich meebracht. De kijker kon enkel kiezen uit napraatprogramma’s in sportthema die onverklaarbare uitstapjes maakten naar politiek en actualiteit. Maar wanneer je voor duiding van dergelijke zaken aangewezen bent op vaste tafelgast Jack van Gelder (Oranjezomer, Talpa), kun je net zo goed de handdoek in de ring gooien en overschakelen naar B&amp;B vol liefde (RTL). 
Maar leegte is nu dus voorbij. Naast Bar laat zijn er in september liefst vier andere nieuwe talkshows te zien: Jinek (AvroTros), Carrie op vrijdag (Max), De politieke vrijdag (WNL) en Dit is Tijs (EO). Daarmee breken gouden tijden aan voor de praatprogrammakijker, voor wie mopperen op het aanbod toch een fijne hobby blijft: een goede talkshow zien is leuk, commentaar leveren nog veel leuker. Want wat geeft er nu meer voldoening dan iets vinden van mensen die iets vinden?
Wijlen Op1 (Max/EO/WNL) toonde zich tot juni dit jaar het dankbaarste pispaaltje voor zowel professionele als zelfbenoemde tv-critici. Niet zo gek, want het sleetse formulewerk en wat krampachtige zoektocht naar balans leidde geregeld tot even voorspelbare als ongemakkelijke televisie: zware items (denk: de oorlog in Oekraïne) werden steevast afgewisseld met lichte (denk: live puzzels leggen met puzzelteam ‘De puzzelpoezen’), en bij alles wat naar politiek neigde kon je weddenschappen afsluiten over de samenstelling van de tafel. Er zijn uiteindelijk maar zoveel politiek commentatoren, voormalige spin-doctors en (oud-)politici die rondgaan in het talkshowcircuit. 
De nieuwe praatprogramma’s die nu opstarten, moeten met interesse naar die Op1-gerelateerde ergernissen hebben gekeken; Bar laat in het bijzonder. Dat programma neemt immers het late night-tijdslot in dat eerst voor Op1 bestemd was. De uitdaging voor presentatoren Sophie Hilbrand en Jeroen Pauw wordt nu om samen met hun redactie een invulling te geven aan het format die natuurlijker overkomt dan bij haar voorganger het geval was. 
Misschien dat dat deels de keuze voor de naam verklaart: kroegassociaties om een losse sfeer te benadrukken. Talpa’s populaire VI-mannen hebben dat kunstje al tot kunst verheven. De toon die de heren (of puberjongens, zo je wilt) in hun programma aanslaan, staat ver af van die van de progressieve BNNVARA, maar gezien de populariteit van het programma is het niet vreemd dat de informele sfeer ook door andere talkshows wordt nagejaagd. De voornamentrend in de talkshowtitels – hallo Eva, Carrie en Tijs! – valt ook met dat streven naar het authentieke en informele te rijmen (hoewel ik zou durven zeggen dat Dit is Tijs eerder een geschikte naam is voor een driedelige documentaire over de psyche van Tijs van den Brink dan voor een talkshow). 
Het is afwachten wie er dit tv-seizoen in zal slagen het gezellige met het inhoudelijke te combineren, en dat alles op een wat frissere manier dan vóór de zomer het geval was, toen talkshowgasten zo vaak aan dezelfde tafels schoven dat de tv-avond soms één lang déjà-vumoment leek. Slagen ze daar niet in? Ook niet getreurd: dan heeft de talkshow-kijker tenminste weer moppermateriaal.

De televisie levert weer genoeg moppermateriaal op

Geen mens is zonder zonden, zei de raad van toezicht van WNL. Het was eind februari, het AD had net een vernietigend stuk geplaatst over Bert Huisjes. De directeur van de omroep voor ‘vrolijk rechts’ zou zich sinds zijn aantreden in 2011 stelselmatig schuldig maken aan pesterijen, intimidatie, manipulatie en zwangerschapsdiscriminatie. Vijfentwintig betrokkenen had het AD gesproken. Daar zaten grote namen bij: Eva Jinek, Leonie ter Braak, Merel Westrik. De oud-medewerkers verwezen naar hun ex-baas als ‘Bertlusconi’ en ‘Angry Bert’. Rondom de onvoorspelbare omroepbaas zou een angstcultuur heersen. 
Zeer spijtig, schreef de raad van toezicht, ‘dat een aantal oud-medewerkers slechte herinneringen (heeft) aan hun tijd bij WNL’. Toch prees de raad zich gelukkig ‘met een hoofdredacteur die natuurlijk zoals ieder mens niet zonder zonden is, maar enorm veel heeft bereikt’. Een week later legde Huisjes tijdelijk zijn werkzaamheden neer en kondigde de raad een extern onderzoek aan.
Nu is het onderzoek klaar en blijft Huisjes bestuurder. Zijn ‘te directieve en soms horkerige manier van leidinggeven’ mocht volgens de toezichthouders dan wel tot ‘verdriet, gevoelens van onveiligheid en onzekerheid’ hebben geleid (iets wat Huisjes erkent), van juridisch verwijtbaar grensoverschrijdend gedrag zou geen sprake zijn geweest. Wel treedt hij af als hoofdredacteur.
<div class="info-box">
<h5>lancering vrij nederland</h5>
Donderdag 26 september vieren we de lancering van het nieuwe Vrij Nederland in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. De inloop is vanaf half acht en het (gratis!) avondprogramma begint om acht uur. We hopen je daar te zien!
Meld je <a href="https://www.vn.nl/lancering-vrij-nederland?srsltid=AfmBOoqVAwBU18is-lwNvCPSXFGAqnf4L0cG4U8HCjDaIhBoVz4y1nUq" target="_blank" rel="noopener">hier</a> aan. RSVP verplicht.
</div>
Huisjes’ terugkeer als bestuurder wekte wrevel bij oud-medewerkers, die in een anoniem statement aan het AD lieten weten die beslissing ‘zeer onwenselijk’ te vinden. Voor anderen zal de casus Huisjes juist een opluchting zijn. Vijfentwintig klagers aan je broek en dan gewoon aan mogen blijven, dat is een ware overwinning op die akelige cancel culture. Boys will be boys! Geen mens is zonder zonden!
Nu leert de praktijk dat je sowieso behoorlijk (zorgelijk) ver over de schreef kunt gaan voor je als bekend mediafiguur definitief de apenrots moet verlaten – dat schijnen cancelcultuurhekelaars nog wel eens te vergeten. Niet overtuigd? Dan heb ik een voorstel: vertel mij welke van de onderstaande zonden je voorkeur heeft, en ik vertel je welke glansrijke mediacarrière nog gewoon tot de mogelijkheden behoort.
Zou je graag&#8230;
A) Tegen een jonge presentatrice zeggen dat je best haar mentor wil worden, mits ze eerst eens lekker bij je in bad komt zitten (ook wel: ‘<a href="https://nos.nl/collectie/13887/artikel/2466861-jack-van-gelder-meldt-betrokkenheid-bij-twee-incidenten-nos-sport" target="_blank" rel="noopener">een Jack van Geldertje</a> doen’)?
Strak plan! Dan mag je als vaste sidekick aanschuiven bij De Oranjezomer op SBS6.
B) Tijdens een midlifecrisis vreemdgaan met een stagiair van begin twintig en na de affaire op de redactievloer naar haar verwijzen als ‘de as van het kwaad’ (ook wel: ‘<a href="https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2022/ben-je-vrouw-van-kleur-of-kom-je-van-buiten-dan-krijg-je-het-lastig-bij-nos-sport~v666007/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F">een Tom Egbersje doen</a>’)?
Lekker bezig! Jij moet er wel even tussenuit, maar daarna mag je een podcast en een paar tv-documentaires gaan maken bij de omroep die je eerder heeft ‘vrijgesteld van werk’. Mogelijk moet je eerst nog een kort geding tegen die omroep aanspannen, maar hé &#8211; dan heb je ook wat.
C) Live op tv vertellen over die keer dat je samen met een maat een kaars in de vagina van een bewusteloze vrouw duwde en bovendien (min of meer) dagelijks een misogyne, racistische, homofobe of transfobe uitspraak doen (ook wel: ‘<a href="https://nos.nl/artikel/2426701-derksen-misbruikte-in-z-n-jonge-jaren-bewusteloze-vrouw-talpa-wil-gesprek">een Johan Derksje doen</a>’)?
Gefeliciteerd! Jij mag gewoon doorgaan met je dagelijkse Talpa-praatprogramma’s en hoeft als bonus nooit je snor te scheren, zelfs niet als die er zeer geel en onooglijk uitziet. Tip: verkondig ook eens in je talkshow dat je niet voornemens bent de binnen jouw omroep <a href="https://www.ad.nl/show/johan-derksen-blijft-gedragscursus-weigeren-ondanks-eis-talpa-ik-wil-niet-lastiggevallen-worden~ad737b34/">verplichte cursus over grensoverschrijdend gedrag</a> te doen. Zitten toch geen consequenties aan verbonden.
D) Coen Verbraak intimideren tijdens een documentaire over grensoverschrijdend gedrag in de tv-wereld (ook wel: ‘<a href="https://www.nu.nl/media/6300669/ophef-om-onbeschofte-uitspraken-van-mart-smeets-dit-is-er-gebeurd.html">een Mart Smeetsje doen’</a>)?
Creatief! Voor jou is er nog altijd een mooie column weggelegd in het Haarlems Dagblad.
E) Aan je medewerkster die net terug is van haar zwangerschapsverlof mailen dat ze maar beter kan gaan ‘sporten en afvallen’ als ze haar tv-ambities wil waarmaken (ook wel: ‘Een Bert Huisjes doen’)?
Zo, jij kent je klassiekers. En je weet het: geen directeur, wél bestuurder. Veel plezier, ouwe zondaar!

Hoe je (makkelijk) wegkomt met grensoverschrijdend gedrag

Hij wil zo graag bij de club dat het bijna ontroert. Een enkele blik op zijn <a href="https://x.com/geertwilderspvv">X-voorheen-Twitteraccount</a> en je weet genoeg: Geert Wilders hunkert naar erkenning van zijn nieuwe god. Je ziet de gretigheid terug in zijn AI-profielfoto, een yassified versie van zijn alledaagse zelf. Huid? Strakgetrokken. Wenkbrauwen? Fabulous. Rozige lippen, schalkse glimlach, slaapkamerogen. De lonkende blik die erin te lezen staat, kan maar voor één persoon bedoeld zijn: zijne koninklijke edgelord, Elon Musk.
Elon Musk is gek op AI. Elon Musk is de baas van X. Elon Musk plaatst graag foto’s van raketten en andere fallussymbolen, terwijl hij alles wat grenst aan ‘woke’ aanmerkt als aanstootgevend. Reageert hij op je tweet met een simpel ‘wow’, dan ben je plots de koning van het algoritme; gebruik je een woord dat hem niet zint, dan verdwijn je stilletjes naar de achtergrond. Superrijk, superrechts én supermachtig: de natte droom van tech bros met weinig inhoud en veel ambities. 
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>
En van menig rechts-populistisch politicus, natuurlijk. Donald Trump mag zich inmiddels tot het clubje gelukkigen rekenen dat door Musk wordt bijgestaan met veel aandacht en nog meer geld. De X-Zonnekoning sprak kort geleden zijn steun uit voor de controversiële presidentskandidaat, terwijl hij zich op zijn eigen platform steeds radicaler en opruiender opstelt. Sinds hij het factcheck-team na zijn overname van X (toen nog Twitter) de laan uitstuurde, is het medium een feest van desinformatie – en Musk neemt daar vrolijk aan deel, bijgestaan door een schare fans die hem met open monden onthaalt als een ware cultleider. 
Dat dat niet zonder consequenties blijft, bleek afgelopen weken wel: de extreem-rechtse rellen in Engeland volgden op een golf tweets op X waarin onjuist werd gesteld dat een ‘moslimimmigrant’ de dader was van een steekpartij die drie kinderen het leven kostte. Reden voor Musk om te tweeten dat een burgeroorlog in Engeland ‘onvermijdelijk’ was. Een flinke scheut olie op het vuur vanuit je Amerikaanse mansion – waarom niet? Wie leeft voor aandacht kent geen grenzen.
Die les heeft Wilders allang geleerd, maar de PVV-leider bereikt toch nog steeds nieuwe dieptepunten, met de tweet van woensdag 7 augustus als treurigste voorbeeld. Hij reageerde toen op een bericht over de uitspraak van PVV-minister Marjolein Faber dat er voor de elfjarige Mikael, geboren en getogen in Amsterdam, ‘geen hoop’ was om hier te blijven. De moeder van het Amsterdamse jongetje kwam veertien jaar geleden vanuit Armenië naar Nederland en vroeg asiel aan. Die aanvraag werd afgewezen, maar ze bleef in Nederland om tegen de uitspraak te procederen en beviel in de tussentijd van haar zoon. De Raad van State oordeelde eind juli dat moeder en zoon alsnog moesten vertrekken, en aan dat besluit wilde Faber zich houden. Wilders’ reactie op de uitzetting van een elfjarige jongen luidde: ‘Eindelijk een Minister met een rechte rug!’
<blockquote>Scoren over de rug van een kind – X is er de ideale plek voor</blockquote>
Scoren over de rug van een kind – X is er de ideale plek voor. Wel een domper dat adverteerders één voor één het schip verlaten, aangezien ze het in rap tempo vol zien lopen met een stroom aan bagger die zijn weerga niet kent. Verongelijkt verklaarde Musk daarom onlangs de oorlog aan de Global Alliance for Responsible Media, de belangenorganisatie voor adverteerders. Die zou middels een ‘illegale’ boycot adverteerders hebben aangemoedigd X (‘Jouw global town square!’) te mijden. 
Als braafste jongetje van de klas pakte Wilders er gauw zijn mobiel bij om zijn loyaliteit te betuigen. ‘X is freedom’, schreef hij. ‘X is truth. There is no substitue for X.’ Netjes in het Engels, de taal van zijn idool. Zou die de tweet onder ogen krijgen? Je kon je Wilders’ klamme handjes inbeelden, de adrenaline van iedere like die hij ontving. Een beetje bevestiging, Elon, een beetje bevestiging! Geert wil zó graag bij de club.

Wie leeft voor aandacht kent geen grenzen

Zaterdagmiddag, vier minuten over vijf. Hoe lang zou zijn vinger boven de ‘post’-knop hebben gezweefd? Vast niet lang, want de urgentie was groot – Arnold Karskens stuurde de tweet de wereld in. ‘Beste mensen,’ schreef hij met de tanende autoriteit van een wankele koning. ‘Er wordt een coup gepleegd’. 
Dat was slecht nieuws voor Karskens en goed nieuws voor thuisblijvers, want het ramptoeristenseizoen was hiermee officieel geopend. En om mediaramptoerist te zijn heb je geen dure vakantiehuisjes of lange autoritten nodig. Dat kan gewoon vanuit je luie stoel. 
De situatie was als volgt: de baas van omroep Ongehoord Nederland! was op non-actief gesteld, vanwege een lange brief vol klachten (Karskens: ‘valse en anonieme aantijgingen’) van een aantal medewerkers, gericht aan de Ledenraad en de Raad van Toezicht. Omdat Karskens naar eigen zeggen niet om wederhoor was gevraagd, had hij zelf maar het initiatief genomen en óók een brief aan de Ledenraad gestuurd, waarin hij op een aantal van de aantijgingen reageerde. 
<div class="p-block_kit_renderer__block_wrapper">
<div class="p-section_block" data-qa="bk_section_block">
<div class="p-section_block_text_content">
<div class="p-section_block__text">
<div class="p-mrkdwn_element">
<blockquote class="c-mrkdwn__quote" data-stringify-type="quote">‘Ik wist overigens niet dat Raisa in die tijd moeite had met glimlachen omdat ze haar bovenlip had volgespoten met fillers’, voegde Karskens daar fijntjes aan toe.</blockquote>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
Die brief van acht kantjes was een ‘onofficiële reactie in concept’. Strikt vertrouwelijk, discretie vereist – en tevens netjes aan de tweet toegevoegd, in al zijn acht pagina’s lange glorie. Niet heel logisch, wel lekker transparant. 
In de brief beperkte Karskens zich tot twee deelonderwerpen: ‘de aantijgingen door en het vertrek van Raisa Blommestijn bij ON! en het willen doodzwijgen dan wel niet willen optreden tegen het antisemitisme door redacteur George Woodham’. 
Kopzorgen 
Presentatrice Blommestijn vertrok in januari bij de omroep, naar eigen zeggen omdat ze een ultimatum voorgelegd had gekregen van Karskens en medeoprichter Reinette Klever, inmiddels minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp. Stopte ze niet met haar activiteiten op sociale media, dan zou Blommestijn haar biezen moeten pakken. Die activiteiten leverden het ON!-bestuur namelijk kopzorgen op, met Blommestijns tweet over ‘negroïde primaten’ als meest beruchte voorbeeld. Op hetzelfde platform maakte ze voormalig Tweede Kamerlid Sidney Smeets terloops uit voor ‘kleuterneuker’.
Op dat gedrag was ze wel degelijk aangesproken, schreef Karskens, maar van een ultimatum was geen sprake geweest: Blommestijn zou zelf hebben besloten te vertrekken. Ook van de verhalen dat hij haar zou hebben weggepest klopte niets. Ja, hij had er weleens op gestaan dat ze een promofilmpje overdeed. Maar dat was heel normaal – ‘zeker bij Raisa’, vond Karskens, want ‘tv-recensent Angela de Jong noemt Raisa “een non-talent”’, en ‘columnist Jan Dijkgraaf typeerde haar uitdrukking als een persoon met “omgekeerde mondhoeken”.’ Ze mocht dus gerust wat meer leren stralen. 
‘Ik wist overigens niet dat Raisa in die tijd moeite had met glimlachen omdat ze haar bovenlip had volgespoten met fillers’, voegde Karskens daar fijntjes aan toe. ‘Dat heeft ze me ook nooit verteld, anders had ik er zeker niet op aangedrongen.’
Meer FvD, minder PVV 
En dan was er nog de kwestie Woodham; in de brief ook wel ‘Woodfham’ genoemd (de urgentie was de spellingcheck voorbijgestreefd). Karskens was ter ore gekomen dat deze redacteur antisemitisme verspreidde op de werkvloer en wilde hem daarom weghebben, want ‘ik heb een reputatie hoog te houden als nazi-jager’. De Raad van Toezicht stak daar volgens Karskens een stokje voor. Kwalijk en gevaarlijk, vond Karskens. Hij waarschuwde: ‘Het voortbestaan van ON! hangt aan een zijden draadje.’
Tegen de tijd dat je dit epistel zaterdag uit had kunnen lezen had Blommestijn al triomfantelijk op X haar terugkeer aangekondigd (‘BREKEND: IK GA TERUG NAAR ON!’), waarop andere ON!-ers zich haastten hun steun uit te spreken. En het leesvoer was nog niet op, want een dag later zou de anonieme brandbrief van medewerkers door GeenStijl online worden geknald: een even adembenemende als onnavolgbare uiteenzetting van negentien pagina’s aan zorgen over teruglopende kijkcijfers, een dalend aantal leden en een angstcultuur.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>
Enkele zorgen ter voorbeeld, willekeurig gekozen: kritiek op Geert Wilders zou door Karskens verboden zijn, evenals kritiek op Israël. In de kantine mochten ‘thema’s zoals de maanlanding, theorieën over 9/11 en allerlei andere vrije gedachten niet worden geuit’. Een medewerker zou vier weken lang geblokkeerd zijn op WhatsApp. Klevers dochter zou na haar vertrek haar taken hebben overgenomen (nepotisme!). En, misschien wel de grootste schande van allemaal: ‘Hoewel Arnold Karskens op de werkvloer regelmatig vertelt dat niemand groter is dan de omroep, komt er binnenkort een magazine voor de leden uit met de naam “De Arnold” (kosten: 100.000 euro).’ 
Het leed was compleet, alle vertrouwelijke ellende lag op tafel. De één was boos op een niet-lachende vrouwenmond, de ander op een baas die in de maanlanding geloofde. Na al het modder gooien leek geen van de ruziemakers geloofwaardig (voor zover ze dat vóór het moddergooien nog wel hadden geleken): niemand bleef hier vrij van seksistische, racistische of complot-achtige bagage.
Maar het is Karskens die die bagage voorlopig mee de deur uit mag nemen. En lukt het ‘De Arnold’ niet zijn kroon terug te grijpen, dan is de nieuwe koers onontkoombaar: een ruk van rechts naar nog rechtser dan rechts. Minder PVV, meer FvD. Op naar een ON!-kantine vol 9/11-discussies: het ramptoeristenseizoen loopt voorlopig niet ten einde.

Het ramptoeristenseizoen is geopend

Er waren zaken te over om een mediacolumn aan te wijden. De opgewekte memestorm rond de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris (she IS brat) was een fijne geweest, of de sofaseksgeruchten rond de Republikeinse vice-presidentskandidaat JD Vance. Dichter bij huis was er de non-ophef rond de openingsceremonie van de Olympische Spelen (te woke, vonden sommigen – maar wat betekent dat in een tijd waarin een M&amp;M nog te woke kan worden bevonden?). En ín mijn huis bewees het kneuterige B&amp;B Vol Liefde zich opnieuw als ongeëvenaarde zomerhit. Ja: zaken te over.
Maar wikkend en wegend tussen al die keuzes ontkwam ik niet aan het onaangename gevoel dat er een paar dagen geleden in was geslopen. Soms zijn er thema’s waar je liever geen aandacht aan besteedt – omdat je hatelijke geluiden geen podium wil geven, of omdat je inschat dat de gemiddelde lezer snakt naar wat luchtigheid. Of, in alle eerlijkheid: omdat je heel graag even een dagje niet de krochten van het internet zou betreden. Maar ik had het eerste stapje al onverhoeds gezet, en nu voel ik me toch genoodzaakt om een klein reisverslag van die krochtentocht te delen.
Vorige week viel op deze plek namelijk een column te lezen over Ali B. Of liever: over de omgang van de media met Ali B, over het besluit van AVROTROS om alle programma’s met hem offline te halen en over een mijns inziens meer dan ergerlijke uitspraak van de Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok, die zich afvroeg of we op zeker moment ook nog konden overgaan tot vergeving. Feit is in elk geval dat de naam van de voor aanranding en verkrachting veroordeelde rapper vrij prominent in de kop werd vermeld. En zet je Ali B. in de kop van een stuk, dan weet je dat er online mensen op gaan reageren. Zoals er ook altijd mensen reageren op een kop waarin de woorden ‘seks’, ‘woke’ of ‘koningshuis’ staan (vraag me niet waarom, maar de koning dóét iets met mensen – good for him).
<blockquote>‘Iemand die voornemens is hatelijke commentaren te plaatsen, blijkt doorgaans vrij volhardend in het nastreven van dat doel’</blockquote>
Fraai zijn die reacties meestal niet. Met name op Facebook en X lijken reag(ee/uu)rders (haal door wat niet van toepassing is) op zoek naar een aanleiding om tirades te plaatsen die slechts zijdelings raken aan de inhoud van het stuk waar ze op reag(e/u)ren. Toch maken die tirades soms nieuwsgierig genoeg om in verloren uurtjes even te lezen wat zich zoal in de commentsecties afspeelt. Zo ook vorige week. Ik scrolde door de reacties.
Ik las: ‘Knuffelmocro.’ 
Ik las: ‘Terugschoppen naar Marokko!’ 
Ik las: ‘Terug naar zijn zandbak!!!!!’
En toen had ik wel weer even genoeg gelezen. De tendens was helder. Die had ik eerder al eens kunnen signaleren in de commentsectie onder een essay dat ik schreef over de seksueel getinte opmerkingen die ik ongevraagd naar m’n hoofd krijg wanneer ik over straat loop, vrijwel altijd van mannen. ‘Mannen’? Dat was wat te algemeen gesteld, vonden sommigen. We wisten toch allemaal dat het hier om bepaalde mannen ging? ‘Heel fijn’, schreef iemand, ‘die multiculturele samenleving’.
Ik heb toen niet op die reacties gereageerd. Dan zou ik wel weer reacties krijgen op mijn reacties op hun reacties, vermoedde ik, en dan zou het wel heel verleidelijk zijn om te reageren op hun reacties op mijn reacties op hun reacties – en voor je het weet is je dag voorbij. Terwijl ik in diezelfde tijd ook een paar afleveringen B&amp;B Vol Liefde had kunnen kijken (ik noem maar wat). Bovendien leek het me een bij voorbaat verloren strijd. Iemand die voornemens is hatelijke commentaren te plaatsen, blijkt doorgaans vrij volhardend in het nastreven van dat doel.
Maar nu, maanden later, slaat de twijfel toe. Misschien heb ik te lijdzaam toegezien hoe die drek om zich heen greep. Had ik best even kunnen verduidelijken: de opmerkingen die ik in dit essay heb opgeschreven, waren óók afkomstig van mannen die leken op jouw kaaskoppige oom Willem. Afkomst is hier het hele punt niet.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>
Ik heb dat toen niet gedaan, maar zal het nu dan toch maar uitspellen: Ali B. (overigens geboren en getogen Nederlander) is een viezerd, omdat hij schuldig is aan aanranding en verkrachting. Niet omdat hij roots heeft in Marokko. En als je pas een sjoege om seksuele intimidatie en misbruik geeft wanneer je de mogelijkheid ziet om de afkomst van de dader als oorzaak aan te wijzen, dan telt die sjoege niet. Dan zoek je simpelweg manieren om racistische ideeën te rechtvaardigen, en met die ideeën de internetkrochten te blijven vullen.
En dat terwijl het buiten die krochten zo veel leuker is. Kom, we doen twee stappen terug, de frisse lucht in. De krochtentocht is voorbij – voor nu. Nu ga ik even B&amp;B Vol Liefde kijken.

Op krochtentocht door de commentsecties

Zo zie je ze, en zo zie je ze niet.
Tina Nijkamp was de eerste die het vorige maandag opmerkte: geen van de AVROTROS-programma’s waar Ali B aan had meegewerkt was nog te bekijken op NPO Start. Een aflevering van Ali B en de Muziekkaravaan met zangeres Ellen ten Damme was (in overleg met de zangeres) eerder al offline gehaald – verder waren de AVROTROS-avonturen van de rapper tot voor kort nog gewoon online terug te zien. Maar Nijkamp had het de maandagochtend na B’s veroordeling maar weer even gecheckt, vertelde ze in haar onvolprezen dagelijkse podcast Tina’s TV-update (alleen al vanwege de naam onmisbaar in het podcastlandschap), en nu was die hele karavaan toch echt verdwenen. Net als het programma Ali B en de veertig wensen en de volle zes seizoenen van Ali B op volle toeren – allemaal weg. ‘Ali B is dus uitgewist uit de televisiegeschiedenis,’ concludeerde Nijkamp. En toen nog eventjes monter, geheel op z’n Nijkamps: ‘… en dat lijkt me ook meer dan terecht, moet ik heel eerlijk zeggen.’
‘Ik vind het heel goed hoor, dat er heel veel aandacht is voor de slachtoffers’, zei de Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok een dag later op radio 1 – ‘máár…’
Tegen die tijd had een woordvoerder van de AVROTROS bevestigd dat de programma’s inderdaad waren verwijderd, zodat kijkers ‘niet ongevraagd programma’s met Ali B op de online platforms tegenkomen’. Een dienst aan de kijker dus. Maar Klok had moeite met de verwijderdrift, liet hij die dinsdagochtend weten in de radiorubriek Het Mediaforum: hoewel hij begreep dat dit een verdienste was aan slachtoffers, achtte hij het ‘voor de historie’ toch belangrijk ‘dat je dingen gewoon laat bestaan’. Bovendien zag hij nog een andere betekenis in de verwijderde beelden: dit was de zoveelste straf voor Ali B.
<blockquote>Of Ali B inderdaad kan vergeten ‘dat hij ooit nog iets kan doen’, moet nog blijken.</blockquote>
Allereerst was er de tweejarige gevangenisstraf van de rechter – ‘zoals wij ook zouden krijgen als we dit hadden gedaan,’ zei Klok; ‘prima’. Dan was er de publieke straf: ‘Waarschijnlijk ligt je gezin aan puin, je wordt overal met de nek aangekeken, je voelt je niet meer op je gemak in Nederland… Daarvan kan je zeggen: nou ja, dat hoort bij de roem.’ Iets minder prima, leek in zijn stem door te klinken, maar in principe: prima.
Maar nu had Klok dus een derde straf gesignaleerd – ‘Al je werk wordt verwijderd, je krijgt een beroepsverbod, je kunt het vergeten dat je ooit nog iets kunt doen’ – en daarmee ging het geheel toch wel erg rap richting niet-prima. ‘Het zijn bij elkaar opgeteld best wel veel straffen aan het worden voor mensen die beroemd zijn (en letterlijk net zijn veroordeeld voor aanranding en verkrachting, red.)’, vond Klok. ‘En dan kan je zeggen: dat moet nou eenmaal, want het belangrijkste is de symboolwerking, enzovoorts – dat zie ik allemaal wel. Maar ik denk tóch dat het goed is om op enig moment de discussie te voeren: is er ook een soort einde aan een straf? Dat we zeggen: dit vinden we bij elkaar opgeteld echt wel genoeg. En dat er ook nog iets als vergeving is.’
<h5>een snel dalende lijn</h5>
Ook de luisteraar thuis kon tijdens het volgen van die redenering een snel dalende lijn van ‘prima’ naar ‘niet-prima’ ervaren. Dat zou je gerust zonde kunnen noemen: er vallen ingewikkelde en belangrijke discussies te voeren over de vragen of, wanneer en met welk doel je iemand met terugwerkende kracht een podium ontneemt. In het geval van de aflevering met Ellen ten Damme voelt verwijderen bijvoorbeeld als een empathisch en rechtvaardig besluit. Maar met het verwijderen van alle programma’s van de nu veroordeelde rapper maak je niet ongedaan wat er is gebeurd. Je zou kunnen beargumenteren dat het júíst belangrijk is om materiaal online te laten staan, desnoods met uitgebreide disclaimers, zodat we ons – als kijkers en als makers – ervan bewust blijven hoe lang misbruikers weg kunnen komen met wat ze doen, vaak zonder dat dat aan ze valt af te lezen.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>
Maar daar lag de focus die dinsdagochtend niet. Die lag bij de vraag of een voorheen invloedrijke mediafiguur die (ik herhaal het maar even) nog geen week was veroordeeld voor aanranding en verkrachting niet ‘disproportioneel’ werd gestraft, en wanneer we potentieel eens konden overgaan tot vergiffenis. Vreemd: in een medialandschap waarin Johan ‘de kaars’ Derksen doodleuk voor een enorm publiek programma’s kan blijven maken na op live televisie te hebben verteld dat hij eens een bewusteloze dronken vrouw heeft gepenetreerd met een kaars, lijkt ‘we zijn niet vergevingsgezind genoeg’ me geen valide punt van zorg. Niet als het aankomt op het ongewenst binnendringen van slaapkamers en lichamen.
Of Ali B inderdaad kan vergeten ‘dat hij ooit nog iets kan doen’, moet nog blijken. Als hij eenmaal zijn straf heeft uitgezeten zal er vast wel een plek zijn waar hij aan de bak komt – zoals het er nu uitziet zal het alleen geen functie worden die hem ondanks alles opnieuw in de spotlight plaatst. Dat lijkt me niet disproportioneel. Dat lijkt me gewoon meer dan terecht, moet ik heel eerlijk zeggen.

Ali B. komt wel weer aan de bak

Hai lieve spionnen, leuk dat jullie weer meelezen! Al heb ik helaas vooral slecht nieuws in de aanbieding voor de juiceliefhebbers onder ons, want roddelkoningin Yvonne Coldeweijer heeft de sapshop gesloten. De stroom droogt op, meldde Coldeweijer via haar roddelkanaal aan betalende leden; de sappigste sappigheid is eruit. Of, in haar eigen woorden: ‘Er is alleen nog maar komkommerjuice over.’
Daarmee maakt Coldeweijer een vrij abrupt eind aan haar lucratieve periode van professionele praatjesmakerij. De voormalige tv- en musicalpersoonlijkheid, bekend van onder meer de kinderzender Telekids en de musical Wicked, begon in 2015 te vloggen over mode en beauty onder de accountnaam ‘Life of Yvonne’. Zowel haar YouTube-kanaal als haar Instagram-account kwam vanaf 2020 steeds meer in het teken te staan van roddels en vermeende schandalen uit de Nederlandse showbizzwereld. Informatie verkreeg ze vanuit ‘heel betrouwbare’ (anonieme) bronnen, of ‘spionnen’, die gretig ieder gerucht aan hun Queen Bee doorspeelden. Het doel: alles wat fake was exposen. En zo veel mogelijk mensen aan de juice krijgen, natuurlijk – al dat gevlog moet uiteindelijk wel wat opleveren, of het nu geld is of aandacht.
En aandacht kreeg ze. Coldeweijer zag haar media-invloed (en daarmee haar volgersaantal) groeien toen ze geruchten naar buiten bracht over onder meer de mishandeling van Jaimie Vaes door rapper Lil’ Kleine, de familieruzies binnen de familie Hazes en de drie baby’s die zanger Douwe Bob binnen een halfjaar kreeg bij drie verschillende vrouwen.
Bobs babyboom vond ze ‘het meest fantastische, legendarische moment’ uit haar juicecarrière, zei Coldeweijer onlangs in haar podcast The Juice Show, die ze sinds 2022 maakt met voormalig Nieuwe Revu-hoofdredacteur Mark Koster. De onthulling was breed opgepakt door de media, tot memes van Bol.com aan toe. ‘Daar heb ik gewoon met tranen in m’n ogen van trots naar gekeken,’ zei Coldeweijer, ‘wat dat teweegbracht. Ik snap dat mensen mij hebben geïnterpreteerd als machtigste mediavrouw van Nederland, als je ziet dat ik met de ongein die ik daar trapte dit zo teweeg heb gebracht.’
<blockquote>Het was een van haar favoriete shtiks om mensen weg te zetten als vreemdganger, of als minnares van een beruchte vreemdganger (want blijkbaar is dat even cancelbaar).</blockquote>
Het is een kenmerkende uitspraak voor Coldeweijer, die goed blootlegt welke tegenstrijdigheden ze in zich draagt: ze is in staat om zich gelijktijdig volledig serieus en volstrekt niet serieus te nemen. Ze omarmt de haar toegedichte macht volledig, en erkent op hetzelfde moment dat haar gepor in de privélevens van anderen volslagen ongein is. Alles wat ze zegt is waar, maar moet ook met een korreltje zout worden genomen. En fake zijn is een zonde, maar van roddelen je werk maken is gewoon hartstikke leuk.
Of, nou ja – het wás hartstikke leuk. In april dit jaar, toen Coldeweijers Instagram-account piekte met 840 duizend volgers, besloot ze haar sapjes achter een betaalmuur te zetten. Voor negen euro per maand konden geïnteresseerden zich abonneren. Uiteindelijk bleken zo’n vierduizend mensen bereid dat te doen. Het aantal volgers op haar gewone account slonk intussen naar 658 duizend en loopt nog altijd terug. En toen was er dus ineens de slotnoot van afgelopen weekend: Coldeweijer is uitgejuicet. Haar podcast was tegen die tijd al een paar weken een andere weg ingeslagen. De naam veranderde in Coldeweijer INC., en stelt voortaan de ins en outs van haar loopbaan centraal.
In de allerlaatste aflevering van The Juice Show vroeg Koster Coldeweijer of zij zich, als iemand die zo veel tijd had besteed aan het onthullen van affaires, beschouwde als moralist. ‘Als je de moraal hebt: gij zal niet liegen… dan wel,’ zei Coldeweijer. ‘Als jullie het allemaal oké vinden om te liegen – wauw. Go your fucking gang.’
Zo weten beroepsroddelaars hun gedrag te verdedigen als rechtvaardig, als moreel verdedigbaar: ga je niet in de fout, dan vallen wij je ook niet lastig. Coldeweijer weet het zelfs te verhullen in een laagje feminisme – die voelde zich naar eigen zeggen door #MeToo geïnspireerd om misstanden aan het licht te brengen.
Maar voor iemand die niet van valse informatie houdt is het wel zo handig om wederhoor te plegen voordat je besluit dat het tijd is om (in haar eigen woorden) iemands ass te cancelen. En de aanleidingen die Coldeweijer vond om die canceldrift bevredigen waren twijfelachtig. Zo was het een van haar favoriete shtiks om mensen weg te zetten als vreemdganger, of als minnares van een beruchte vreemdganger (want blijkbaar is dat even cancelbaar).
Dat laatste overkwam de Volkskrant-journalist Angela Wals. In 2023 werd zij uit het niets door juicekanalen aangewezen als de minnares van de in opspraak geraakte NOS Sport-journalist Tom Egbers, en daarmee als ‘foute vrouw’. Coldeweijer bracht het nepnieuwtje als eerste naar buiten en hield de valse geruchten – met hulp van andere roddelkanalen én reguliere media – hardnekkig in leven, terwijl Wals’ wereld compleet op z’n kop kwam te staan en ze de ene na de andere hatelijke, seksistische reactie binnenkreeg. ‘Pas toen Coldeweijer voor de derde keer over me heen reed, begreep ik het,’ schreef Wals afgelopen juni in een <a href="https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/toen-een-juicekanaal-mijn-wereld-op-zijn-kop-zette-dacht-ik-dat-de-waarheid-me-zou-redden-helaas~b76660665/">stuk</a> dat las als een nachtmerrie: ‘feiten doen er niet toe, zolang het verhaal maar resoneert, want dat levert geld op.’
Coldeweijer is uitgejuicet, zegt ze. Het valt te hopen dat ze zich aan haar eigen geboden houdt, en die komkommer niet alsnog door de blender gooit.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>

Coldeweijer is uitgejuicet (zegt ze)

Te beginnen met een belofte: deze column eindigt op een vrolijke noot. Omdat het het begin van de week is, omdat optimisme goed is voor onze gezondheid, en gewoon – omdat het kan.
Houd dat in gedachten. Maar nu eerst een quizvraag. Dat pakken we als volgt aan: hieronder volgt een zin die ik afgelopen week online ben tegengekomen, en daarna geef ik drie opties voor wáár ik die zin precies ben tegengekomen. Riemen vast, daar gaan we.
‘Gillende meisjes worden sletjes voor Taylor Swift!’
Ben ik deze zin tegengekomen:
A) In mijn spambox;
B) Op Pornhub (in welk geval we de context van deze online ontdekking verder buiten beschouwing zouden laten); of
C) Op de website van een publieke omroep, gefiancieerd door de overheid (ook wel: ‘onze belastingcenten!’)?
Het juiste antwoord is, spijtig genoeg, C. Toen de klachten binnen begonnen te komen werd de titel van de PowNews-video vrijdag aangepast naar ‘Gillende meisjes laten ALLES zien voor Taylor Swift!’, maar minder spamboxerig wordt de toon daar natuurlijk niet van, en op de eigen website van omroep PowNed pronkt de oorspronkelijke sletjeskop nog gewoon boven het item.
In dat item sprak dienstdoende PowNews-verslaggever Abel Bijlsma met mensen die donderdag wachtten in de lange rij voor de Johan Cruijff ArenA, waar popicoon Taylor Swift drie avonden achter elkaar te zien zou zijn met haar The Eras Tour. Enthousiaste fans hadden honderden euro’s uitgegeven om hun idool daar live te zien zingen, en sommigen hingen al uren rond de ArenA in de hoop uiteindelijk een gunstig plekje te veroveren. Met de vrij voorspelbare take op zak dat deze horde enthousiastelingen louter uit gekkies bestond (nog altijd een van de lievelingswoorden op de PowNews-redactie, zo blijkt) maakte Bijlsma zijn ronde.
<blockquote>Het zoenen moest opnieuw, want, zo oordeelde de verslaggever: zonder tong telt het niet.</blockquote>
De gesprekjes die daaruit voortkwamen moesten in de montage hier en daar even plaatsmaken voor zijn eigen geintjes, zoals een fragmentje waarin hij zich had gepositioneerd op de schoot van een ongemakkelijk ogende Swiftie. ‘Je bent trouwens niet heel licht,’ lachte die laatste voorzichtig. ‘Nou, jij anders ook niet hoor!’, antwoordde Bijlsma, schijnbaar niet voornemens de hint te accepteren en op te staan. Het echte ongemak moest toen nog beginnen.
Want de kernvraag van het item was: hoe ver zouden deze mensen gaan voor hun geliefde Swift? ‘Wat is het gekste wat jullie zouden willen doen?&#8217;, vroeg Bijlsma, ‘nu, op camera, om mee te gaan naar een meet and greet met Taylor?’ Ziedaar: nog een quizvraag. Alleen gaf Bijlsma geen drie opties, maar liet hij de vraag volledig open. Alle antwoorden welkom. Dat leidde ertoe dat een vrouw op camera haar borsten toonde (‘ti*ten,, schreef de zeer volwassen redactie van PowNews later), en een meisje een onbekende zoende. Dat moest ze overigens overdoen, want, zo oordeelde de verslaggever: zonder tong telt het niet.
De moeite bleek voor niets. Er was geen meet and greet te vergeven. Al wat de vrouwen aan hun interactie met Bijlsma zouden overhouden waren fifteen seconds of fame in een puberaal filmpje waar een titel boven zou komen te staan die hen aanduidde als sletjes.
Het is een woord dat ik niet had verwacht zo tegen te komen op de publieke omroep anno 2024. Of misschien gewoonweg had gehóópt niet zo tegen te komen op de publieke omroep anno 2024. Maar uiteindelijk draait het vanzelfsprekend om veel meer dan het feit dat je als ‘nieuwsprogramma’ het woord ‘sletjes’ in de titel van een item stopt, uit een wat treurige aandrang om edgy te blijven. Het gaat om het item zelf; om de denigrerende toon; om de humor die strikt gericht lijkt op jongens van veertien. Het gaat erom dat je een halfnaakte vrouw in de thumbnail zet die expliciet heeft gevraagd dat beeld van haar niet te gebruiken. Het gaat erom dat je onder valse voorwendselen doelbewust gedrag uitlokt dat je achteraf doodleuk afdoet als sletterig, of je dat woord er nu voor gebruikt of niet. Dan kun je nog acht verschillende titels voor je filmpje verzinnen – de inhoud zal er niet minder smakeloos van worden.
Wat erg dat dit de publieke omroep haalt, kun je dan denken. Maar je kunt ook denken (vrolijke noot, vrolijke noot!): ‘Wat een verademing dat zoveel mensen aangeven dit een pijnlijke vertoning te vinden.’ Want in de reacties onder het YouTubefilmpje werd veelvuldig steun betuigd aan de gefilmde vrouwen, en de video kon rekenen op een riante 2.3 duizend downvotes (tegenover zo’n 700 die er de lol wel van in konden zien). Een progressief geluid in de commentsectie: het kán.
Dus ja, het antwoord op mijn vraag wás C. Maar ik zie ruimte voor een beetje optimisme – een vrolijk klein beetje – wanneer een aanzienlijk aantal mensen openlijk van mening is dat het A zou móéten zijn. Hup! De spamfolder in.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>

PowNed-journalisten GAAN LAAG voor kijkcijfers!

De analyses waren zondag snel gemaakt. Alles diende ergens voor. Geen das: om losser over te komen. Het portret van Thorbecke: voor associaties met de vader van onze democratie. De boeken over de Grondwet waren een reminder aan het belang van de rechtstaat, de complimenten aan Nederland benadrukten zijn dienstbaarheid. Bijna veertien jaar minister-presidentschap, afgesloten met een speech van zo’n dertien minuten. Ik dacht de volle dertien minuten aan pizza Hawaï.
Mark Rutte zwaaide af op een zondagmiddag. Een paar uur eerder, rond half twee, had hij de tweet de deur uitgedaan waarin hij de afscheidsrede aankondigde, in frases die klonken alsof hij zijn nieuwste album ging droppen. ‘Mijn afscheidsboodschap aan Nederland,’ schreef Rutte. ‘Vandaag om 16.30. Live vanuit het Torentje, hier op X of via mijn YouTube-kanaal.’
Voor velen kwam het als een verrassing: na alle pogingen tot bescheidenheid lag het niet in de lijn der verwachting dat de minister-president gebruik zou maken van het Torentje om het land nog één keer toe te spreken. Daar was het Torentje ook nog niet eerder voor gebruikt, merkte de NOS op (die de boel toch ook maar live uitzond). Maar ja, vond politiek verslaggever Marleen de Rooy: ‘Wellicht past het ook wel bij deze tijd om de mensen toe te spreken via sociale media en je eigen kanalen.’
<blockquote>Dankbaarheid, dienstbaarheid en een randje zelfreflectie – dat is nog eens een manier om herinnerd te worden.</blockquote>
Dat lijkt inderdaad te passen in de tijdsgeest. Beeldvorming is alles, en alom aanwezig. Dan is het eigenlijk weinig verrassend dat je als vertrekkend premier besluit om zelf de regie in handen te houden over je eigen afscheidsbeelden. Het leek ook te lonen, want niet veel later volgden de headlines die zijn speech trachtten te vatten:
‘Zichtbaar geëmotioneerd neemt Rutte afscheid.’
‘Dankbaar, schuldbewust én trots neemt Rutte afscheid: “Ik vond het een eer jullie premier te zijn.”’
‘Speechschrijvers: Rutte neemt afscheid “als staatsman die partijen overstijgt”.’
‘Rutte zelfkritisch in afscheidstoespraak: “Onrecht en verdriet kruipen onder je huid.”.’
‘Premier Rutte sprak ‘met weemoed’ tot Nederland vanuit het Torentje: “Let een beetje op elkaar.”’
Dankbaarheid, dienstbaarheid en een randje zelfreflectie – dat is nog eens een manier om herinnerd te worden. Rutte: de staatsman. Rutte: de verbinder. Rutte: de dankbare. ‘Dank,’ was het laatste woord van zijn afscheidsboodschap. En dat dan drie keer, opdat het goed mocht blijven hangen. ‘Dank. Dank. Dank.’
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/">hier</a> meer!
</div>
<h5>pizza</h5>
De langstzittende premier van Nederland, met de eerste afscheidsrede vanuit het Torentje: misschien dat historicus Rutte hiermee zijn eigen momentje voor in de geschiedenisboeken heeft gecreëerd. En misschien dat er nog wat sceptici op de bank zaten die na het kijken van de beelden tot elkaar zeiden: ‘Ach, die Rutte – zo gek was-ie nog niet. Want zeg eens eerlijk: vond jij ‘m eigenlijk ook niet lekker… nou ja… dánkbaar?’
Maar wanneer zoveel mensen zich al bijna veertien jaar een beeld van je hebben gevormd, is het niet eenvoudig om dat nog te veranderen. Op sociale media klonk lof van diegenen die Rutte toch al als uitstekende staatsman zagen, en kritiek van diegenen voor wie hij toch al tot grote boeman was verworden – om begrijpelijke redenen (de toeslagenaffaire, aardbevingen in Groningen) en om minder begrijpelijke redenen (satanische rituelen, etc.). Dan kun je blijven beeldvormen tot je een ons weegt.
<blockquote>De oppervlakkigheid van het alles overviel me – ik had het nog nooit zo doeltreffend verbeeld gezien als in de geanimeerde schijfjes ananas die op het scherm verschenen.</blockquote>
Mijn eigen beeld van Rutte is permanent gevormd toen ik tijdens een van de lockdowns, uit ellende en verveling, de YouTube-accounts van haast iedere politieke partij besloot uit te kijken. Bij de VVD stuitte ik op een intrigerende playlist. Hij heette (echt waar): The best of Mark. Er zaten korte reels tussen waarin de camerapersoon tegen Rutte zei dat zijn veters loszaten, en hij opzichtig omlaag keek, schaterlachte, en riep: ‘Ik trap er altijd in!’. En meer filmpjes die me deden twijfelen of hallucinaties een bijwerking van covid konden zijn.
Na de afscheidsrede zocht ik voor het eerst in lange tijd de playlist op, me al verheugend op de kromme tenen die ik eraan zou overhouden. Sommige van de reels waren weg – even was ik bang dat het niet meer dan een lange koortsdroom was geweest. Maar een van de filmpjes uit mijn herinnering was er nog. Het beste filmpje: ‘Dit wilde je altijd al van Mark Rutte weten’. Een kleine twee minuten lang beantwoordt Rutte vragen als: ‘Waarom ben je altijd zo vrolijk?’, en: ‘Friet of patat?’, en: ‘Hoe ging het samenwerken met Geert Wilders?’ (Rutte: ‘Slecht!’).
Van dit filmpje heb ik geleerd dat Mark Rutte geen pizza Hawaï lust. Een hol feitje, in een hol filmpje, in een holle playlist, op een hol YouTube-account, van een holle partij. De oppervlakkigheid van het alles overviel me – ik had het nog nooit zo doeltreffend verbeeld gezien als in de geanimeerde schijfjes ananas die op het scherm verschenen. Niets zou dit moment nog uit mijn geheugen duwen. Het was 2020, en mijn beeld was gevormd. Mark Rutte: de pizzapremier.

Beeldvorming is voor Rutte te laat

Daar was ze dan, kordaat en rechtlijnig, geen tijd voor ongein. Vastberaden kwam Marjolein Faber op de pers afgestapt. ‘Góédenavond’, sprak ze dinsdag in een bosje microfoons, waarna ze in een monoloog van exact één minuut ontstak. De kern: ja, ze begreep de commotie rond haar ‘eerdere uitspraken’. Maar nee, daar wilde ze het nu verder niet meer over hebben. De uitspraken in kwestie had ze immers gedaan in de rol van oppositieleider, en inmiddels was er sprake van ‘een nieuwe werkelijkheid: voor u staat een kandidaat-minister.’
Exit oppositieleider Faber; enter beoogd minister van Asiel en Migratie Faber. Maar die eerste was natuurlijk niet in het niets opgelost, redeneerden de aanwezige journalisten. Nam de kandidaat-minister de controversiële woorden van haar vorige incarnatie terug? Haar expliciete omarming van de extreemrechtse omvolkingstheorie, bijvoorbeeld? Faber sloot haar ogen, haar hoofd ging ongedurig heen en weer (ze moest dóór, zagen die slakken dat dan niet, dóór, met gestrekt been de toekomst in). ‘Ik ben iemand die vóóruitkijkt,’ zei ze. ‘Ik ga niet uitspraken die ik in het verleden heb gedaan recenseren.’
Recenseren is uit de mode. Dat lijkt althans de nieuwste trend onder de politici die aan de wieg staan van kabinet-Schoof I. Helemaal nieuw is het niet – NRC­-columnist Floor Rusman stipte <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2024/06/21/over-zware-en-lichte-woorden-a4857328?t=1719038156">vrijdag</a> al aan dat het werkwoord eerder werd gebezigd door Mark Rutte. In 2020 stelde voormalig hoogleraar Groninger Taal en Cultuur Siemon Reker inderdaad een <a href="https://siemonreker.nl/2020/10/10/mark-rutte-recenseren-en-speculeren/">lijstje</a> samen van citaten waarin de (toen nog niet demissionair) premier onder meer debatten, collega’s en organisaties niet wenste te ‘recenseren’, waarmee hij dan simpelweg bedoelde: ik ga me over deze kwestie niet uitlaten.
Toch is het woord me zelden zo opgevallen als in de afgelopen dagen, toen het in korte tijd zijn opmars maakte in het vocabulaire van de formerende partijen. Zo wilde kandidaat-PVV-minister Reinette Klever de opinies van Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter niet recenseren (hoewel hij bij haar <a href="https://nos.nl/artikel/2429432-kamer-uit-zorgen-over-omvolkings-uitzending-on-levensgevaarlijk">omroep</a> ruim baan kreeg om, daar heb je ‘m weer, omvolkingstheorieën te bespreken), wilde kandidaat-NSC-minister Caspar Veldkamp de opinies van Klever niet recenseren en wilde NSC-leider Pieter Omtzigt de opinies van… tja, de gehele PVV niet recenseren. Hier moest haast wel sprake zijn van een mediastrategie. Alsof er een memo was rondgegaan: ‘Krijg je moeilijke vragen over uitspraken die jij of collega’s in het verleden hebben gedaan? Geen nood: recenseren behoort niet tot je takenpakket.’
Want dat klopt natuurlijk. Een politicus is geen recensent. En wanneer je ieder verzoek tot zelfreflectie, iedere uitnodiging tot kleur bekennen zo herformuleert dat het klinkt als een taak die niet bij je functie past, kun je ongewenste vragen makkelijk ontwijken. Stilstaan bij het verleden om gedane zaken te recenseren? Sterretjes plakken op een uitspraak uit 2020? Belachelijk. Triviaal. Vóóruit, wij denken vóóruit!
<blockquote>Recenseren is een vak apart. Een vak dat oefening vergt, en een klein beetje aanleg misschien.</blockquote>
Tot zover de cynische verklaring. Laat ik hier, puur en alleen omdat cynisme ook zo cynisch wordt, nog een alternatieve verklaring opperen: deze politici erkennen dat recenseren een vak apart is. Een vak dat oefening vergt, en een klein beetje aanleg misschien. Pure gêne en gelatenheid: politici die weigeren te recenseren, omdat ze niet weten hoe het moet.
Nu valt daar gelukkig iets aan te doen. Hier, waarom ook niet: een spoedcursus recenseren, in drie verschillende stijlen, met Fabers persmomentje als casus.
<h5>recensietype 1: de overwogen theaterrecensie</h5>
1. Open met een sprekende scène uit het te recenseren verhaal. 
2. Geef enige achtergrond: wat recenseer je precies? Wie heeft dit verhaal gemaakt? 
3. Benoem wat de sterke en zwakke punten van het verhaal (licht toe!). 
4. Herhaal kort de kern om tot je eindoordeel te komen.
Voorbeeld: ‘In grijs colbertje stond ze daar, tegenover een groep nieuwsgierige journalisten. Al dagen wilden zij weten of kandidaat-minister Marjolein Faber nog steeds achter haar gevaarlijke uitspraken over de omvolkingstheorie stond. Maar Faber zou ze niet geven wat ze wilden: zij was enkel gekomen om een ingestudeerd riedeltje af te steken, nietszeggend en kleurloos ondanks haar montere houding, en dan weer te vertrekken. Wat een veelzeggend interview had kunnen worden, bleef een leeg persmoment.’ – 1 ster
<h5>recensietype: de gesponserde bol.com-recensie</h5>
1. Zeg precies wat er van bovenaf van je wordt verlangd (schuw de hyperbool niet!). 
2. Laat je flink betalen.
Voorbeeld: ‘Fantastische vrouw. Er is niemand die zo hard vóóruit-, vóóruitkijkt als Faber; niemand die met zo veel klasse grijze colbertjes draagt; niemand die zo hard in omvolkingstheorieën blijft geloven zonder het uit te spreken. Faber: powervrouw. Jij gaat het maken.’ – 5 sterren
<h5>recensietype 3: de boze yelp-recensie</h5>
1. Spui je gal. Geneer je niet: alles moet kapot.
Voorbeeld: ‘Bah.’ – 1 ster
Zo eenvoudig kan het zijn. Laatste tip voor recensieschuwe formatiepartijen: met name uitspraken van PVV-Kamerleden schijnen wat eng te zijn om te recenseren. Probeer het daarom eerst eens met een uitspraak van een VVD’er – Yeşilgöz’ ‘nareis-op-nareis’-debacle leent zich uitermate goed als oefenmateriaal. Zet ‘m op, en onthoud: oefening baart kunst.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/" target="_blank" rel="noopener">hier</a> meer!
</div>

Een spoedcursus recenseren, voor al die recensieschuwe politici

‘Het is ook gewoon een beetje een overwinning voor óns.’ Presentator Tom de Nooijer had nog net geen feesthoedje op, zo groot was de vreugde bij Ongehoord Nieuws. Niet alleen was er een buitensporig goed seizoen om op terug te kijken, nee: Ongehoord Nieuws had donderdag óók nog – zal ik het maar zeggen? – ongehoord goed nieuws te vieren (excuus). Want wat bleek: bij de druppelsgewijze bekendmaking van de beoogde ministersploeg was een wel heel bekende naam gevallen. Vaste Ongehoord Nieuws-gast en Ongehoord Nederland!-bestuurslid Reinette Klever (ook wel: ónze Reinette Klever) was plots kandidaat-minister voor… Ja, voor wat eigenlijk?
<div class="info-box">
<h5>amber wiznitzer, nieuwe columnist bij vn</h5>
Amber gaat voor Vrij Nederland een wekelijkse column schrijven over de mediawereld. Wil je meer weten? Klik <a href="https://www.vn.nl/onze-nieuwe-columnist-amber-wiznitzer/" target="_blank" rel="noopener">hier</a>.
</div>
‘Voor buitenlandse… BHOS, is het,’ klonk De Nooijer ineens wat vertwijfeld. Gelukkig zat ON!-directeur Arnold Karskens ook aan de talkshowtafel, om complimenten aan zijn eigen omroep af te wisselen met duiding van ongehoorde nieuwsfeiten. ‘Voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp,’ vulde hij knikkend aan.
Op X ging inmiddels de observatie rond dat dat een opmerkelijke post was voor een PVV-politicus die in 2016 nog in de Kamer pleitte voor het afschaffen van ontwikkelingshulp (om zo het afschaffen van het eigen risico in de zorg te financieren). Maar bij Ongehoord Nieuws was dat vanzelfsprekend niet het zwaartepunt. Daar was nu het uur aangebroken voor felicitaties. Felicitaties aan, om met Karskens te spreken, ‘het nieuwe kabinet, én aan Ongehoord Nederland, én aan de kijkers, die haar natuurlijk ook kennen als politiek commentator’. Ook trouwe volgers op sociale media toonden zich gelukkig. Eindelijk dan: ‘een ON!-minister’.
<blockquote>Hoewel grappenmakerij steeds meer onder druk komt te staan door ‘woke’, bleven er nog altijd dappere mensen over die stug door zouden blijven gaan met de randjes opzoeken.</blockquote>
De laatste Ongehoord Nieuws-aflevering van het talkshowseizoen werd afgelopen donderdag nogal overschaduwd door de permanente exit van Op1. Zonde, want de ruim een uur durende hekkensluiter bood genoeg materiaal om een boek mee te vullen: van de Kleverviering tot het laatste item over censuur op humor. Hoewel grappenmakerij steeds meer onder druk komt te staan door ‘woke’, zo werd er in dat item geconcludeerd, bleven er nog altijd dappere mensen over die stug door zouden blijven gaan met de randjes opzoeken.
Onder wie de mensen van ON!, natuurlijk: daar is nu al een tijdje een serie aan de gang met poppen die lijsttrekkers moeten verbeelden, en in parodieën de laatste Haagse ontwikkelingen bezingen. Geert Wilders is daarbij steevast de nuchtere held, Frans Timmermans de onbetwiste kop-van-jut. Daarom liet de Ongehoord Nieuws-verslaggever in zijn reportage ook maar even door een klinisch psycholoog (Mattias Desmet) uitleggen waarom de GroenLinks/PvdA-leider zich zo goed voor die rol leende. Desmet: ‘Iemand als Frans Timmermans, met zijn claim op morele superioriteit, is een perfect object voor grappen, denk ik. Net zoals Al Gore bijvoorbeeld.’ Aha.
Hoewel de poppenparodieën van ON! op z’n zachtst gezegd acquired taste mogen heten, zat er wel degelijk humor in de (voorlopig) laatste Ongehoord Nieuws-uitzending. Humor in de eindeloze zelffelicitaties; in de talloze compilaties van fragmenten waarin de eigen verslaggevers de hoofdrol speelden; in de aanwezigheid van Karskens die het ‘wij van wc-eend’-principe tot een onvoorstelbaar nieuw niveau bracht. In de knulligheid van het geheel. In het absolute, onbeschaamde onvermogen tot zelfreflectie. Want wie ook maar een beetje in staat is in de spiegel te kijken, moet er toch de ironie van aanvoelen: andere omroepen verwijten slechte en eenzijdige journalistiek te bedrijven, terwijl je zelf als ON!-baas in een van je eigen programma’s de loftrompet komt steken over je smetteloze omroep.
Je zou het haast ongehoord willen noemen.
Toch kost het lachen om al die ironie in toenemende mate moeite. De ruk naar radicaal-rechts die zich momenteel voltrekt in de Tweede Kamer grijpt ON! aan om zichzelf nog serieuzer te nemen: het vaak controversiële geluid dat de omroep vertegenwoordigt, klinkt nu ook steeds luider in Den Haag. ‘Ik denk dat het heel goed is voor het nieuwe kabinet om te laten zien dat de stem die wij geven aan onze kijkers ook echt wordt gewaardeerd,’ zei Karskens, om vervolgens meermaals te benadrukken dat zijn omroep een minister had ‘geleverd’. Dat dat behoorlijk problematisch klinkt voor de objectiviteit van de publieke omroep werd voor het gemak maar even achterwege gelaten. (Ook op dat gebied gelden waarschijnlijk dubbele standaarden: wanneer Wilders de NPO liever NPO66 noemt, is dat een scherpe observatie, wanneer je schermt met ON!PO zul je ongetwijfeld een linkse huilstruik heten.)
To laugh, or not to laugh? Doe maar wel, zou ik zeggen. Zolang je niet uit het oog verliest dat er achter die absurde façade toch echt een serieus te nemen risico schuilt. En als je dát eenmaal hebt erkend, kun je gerust even stilstaan bij alle manieren waarop zo’n ongehoorde talkshow zich belachelijk maakt – Karskens en De Nooijer incluis. Die nemen zich al serieus genoeg.
<div class="info-box">
<h5>VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT</h5>
Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees <a href="https://www.vn.nl/vrij-nederland-vernieuwt/" target="_blank" rel="noopener">hier</a> meer!
</div>