De meeste films deugen niet

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

<div class="lead">
<p>De duizenden ingevulde inschrijfformulieren van IS-strijders, die gisteren werden gelekt door een teleurgestelde strijder, verraden het uiterst bureaucratische karakter van het kalifaat. Een kras op het imago van de &#8216;geheimzinnige organisatie.&#8217;</p>
</div>
<p>Geheime diensten van over de hele wereld zien likkebaardend uit naar de volledige publicatie van het dossier met 22.000 inschrijfformulieren van IS-strijders. Een gemaskerde klokkenluider, een zekere Abu Ahmed, bracht de documenten gisteren naar buiten. De inschrijfformulieren geven de diensten inzicht in wie er mogelijk in het Westen als slapende cellen van Islamitische Staat elk moment kunnen worden geactiveerd.</p>
<p>Het Britse <em>Sky News</em> bracht de scoop in de westerse media, de Syrische oppositie-website Zaman al Wasl in de Arabische wereld. <em>Sky</em> zette tot nu toe één vertaald inschrijfformulier online, Zaman al Wasl heeft inmiddels honderden stukken gepubliceerd en zegt daarmee door te willen gaan.</p>
<p>De documenten zijn afkomstig van het ‘Algemeen Bureau voor Grenszaken’ van IS. De formulieren bestaan uit 23 vakjes, waarbinnen persoonlijke gegevens worden genoteerd. Zo wordt de strijder gevraagd de naam van de moeder in de vullen, de burgerlijke staat, werkervaring, opleidingsniveau, én aanbevelingen van gevestigde IS-strijders. In het geval van Abu Jihad al Hollandi uit Amsterdam – de eerste Nederlander die is opgedoken, er verschijnen inmiddels meer namen in de media – waren het drie personen: één van zijn referenten is het oud-Sharia4Belgium-lid Hicham Chaib, die carrière maakt binnen het kalifaat als agent van de religieuze politie. Daarnaast worden de Nederlanders Zakaria (Victor Droste) en Sufyan el Hollandi genoemd.</p>
<p class="p1">Wie de jonge Abu Jihad precies is, weten we niet, aangezien de geboortenamen stelselmatig niet ingevuld worden. Wel blijkt uit het gelekte formulier dat hij in een supermarkt werkte voor hij naar Syrië vertrok. Op de vraag of hij een zelfmoordaanslagpleger, Inghimasi (een soort kamikaze-strijder in vijandelijke linies) of &#8216;gewone&#8217; strijder wil worden, antwoordt de jongen van Nederlands-Marokkaanse afkomst het laatste.</p>
<p>Het is niet de eerste keer dat geheime documenten van IS uitlekken. Eerder publiceerde de Duitse journalist Christoph Reuter een 31-pagina&#8217;s tellend document, waarin minutieus staat beschreven hoe de Islamitische Staat moet worden opgebouwd door omkoping, strategische huwelijken met sleutelfiguren in veroverd gebied, en het met geweld uitschakelen van tegenstanders. Dat document is pas opgesteld nadat het kalifaat werd uitgeroepen.</p>
<p>Uit de nu naar buiten gebrachte dossiers blijkt dan ook dat er een grote mate van organisatievermogen bij IS bestaat. (Iets wat we zelf overigens al eerder <a href="https://www.vn.nl/de-anatomie-van-de-islamitische-staat/" target="_blank">vaststelden</a>.) En het gaat verder: IS blijkt niet alleen goed georganiseerd, maar ook een enorme hang te hebben naar bureaucratie</p>
<p>Typisch Irakees: ook onder dictator Saddam Hoessein werd tot in detail vastgelegd welke dorpen ontruimd moesten worden, waar gifgas werd gebruikt en wie daarvoor verantwoordelijk was. Dat werd duidelijk toen na zijn val de archieven op straat kwamen. Geen wonder dat de echo van de ‘republiek van de angst’ IS bereikt: veel van de IS-leiders komen voort uit het Baath-regime van Saddam.</p>
<p>Bij de recente onthullingen zijn kanttekeningen te plaatsen. Allereerst gaat het tot nu toe om oudere stukken, die dateren van voor de vorming van het kalifaat in 2014. Rekruten van ná die tijd zitten er dus vermoedelijk niet bij. En wie is de klokkenluider Abu Ahmed, die bij Sky News gemaskerd in beeld kwam? Hij zei dat hij teleurgesteld was in de leiding van IS, omdat die geheel uit voormalige officieren van de Baath-partij bestaat. Op het eerste gezicht een vreemd argument: het is al jaren bekend dat IS een product is van kopstukken uit het veiligheidsapparaat van het verjaagde Iraakse regime. Dus waarom nú lekken?</p>
<p>Dan staat er in het formulier ook een vakje ‘datum en plaats van overlijden’, bedoeld voor later gebruik, als het tot een calamiteit aan het front of een zelfmoordactie zou komen. Maar waarom is de tekst hier zo ambtelijk gesteld? IS heeft het in haar openbare uitingen altijd over ‘de martelaren’ als het over sterfgevallen onder eigen gelederen gaat. Waarom dan niet hier?</p>
<p>De tijd zal moeten uitwijzen hoe betrouwbaar de nu naar buiten gebrachte inschrijfformulieren zijn, en of er meer Nederlanders naar boven zullen komen drijven. Abu Jihad was waarschijnlijk slechts de eerste.</p>
<p>Zeker is wel dat de onthulling voor IS niet op een slechter moment kon komen. Aan het front in Syrië en Irak worden flinke verliezen geleden, en nu treedt een insider met gevoelige informatie naar buiten. En dat is een grote slag: niet alleen kunnen strijders die in het Westen verblijven gemakkelijker worden opgespoord, ook loopt het imago van IS als geheimzinnige organisatie een deuk op.</p>


Abdou Bouzerda

Het formulierenkalifaat ontmaskerd

<div class="wpg-element paragraph">
<p>reportage</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De stoffige stad Agadez in het straatarme Niger is de toegangspoort tot de Sahara en een sterk groeiende migrantenhub. In de modderige straatjes zijn naast de lokale talen steeds vaker West-Afrikaanse dialecten te horen. Hier staat een grote kamelenmarkt en doet een markante Middeleeuwse minaret herinneren aan verloren tijden. Eeuwenlang trokken ellenlange kamelenkaravanen vanuit Mali richting Noord-Afrika door deze stad. Agadez is van oorsprong al een smeltkroes van woestijnberbers, Hausa en andere Afrikaanse etniciteiten. De azuurblauwe hoofddoeken van de Toeareg-mannen die alleen de ogen vrijlaten zijn veel te zien in deze transitstad, die nog altijd een vertrekpunt is richting de Middellandse Zeekust. Dagelijks komen hier uitgeputte Afrikaanse vluchtelingen aan na een lange reis. Op de taxistandplaats zijn jonge fixers – lokaal in het Afrikaans-Frans ook wel coaxers genoemd – druk bezig nieuwe klanten te regelen. De stad kent een hele economie van kleine reisagentschappen, vrachtwagenchauffeurs en anderen die meeliften op de migratie naar Europa.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De vooraanstaande Britse historicus Stephen Ellis onderzocht voor de Verenigde Naties de transnationale migratiestromen vanuit West-Afrika. Volgens Ellis spelen met name eerste-generatiemigranten een cruciale rol: ‘Ondernemende Ghanezen en Nigerianen die tot de conclusie zijn gekomen dat er veel meer geld te verdienen valt door reizen te faciliteren door de Sahara, hebben hun eigen handel in Agadez.’ <br />Ellis deed zijn onderzoek net voor de grote migratiehausse en ziet dat de vluchtelingenstromen door de aanhoudende onrust alleen maar toenemen. Er is veel geld te verdienen met deze industrie, weet hij uit eigen onderzoek. Het maakt niet veel uit dat er op het nieuws steeds vaker beelden te zien zijn van verdronken bootvluchtelingen. ‘Veel van die fixers in Agadez stellen de mensen gerust en houden de mythe in stand. Europa is het beloofde land.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Beroofd<br /></h3>
<p>Vaak hebben de West-Afrikanen weinig tot geen geld bij zich. En zij die wel wat hebben, lopen het risico beroofd te worden. Op YouTube zijn beelden te zien van een jonge Gambiaan die toekomstige clandestiene migranten tips geeft. ‘Pas op voor de Nigerese politie. Als ze weten dat je geld hebt, laten ze je je uitkleden om al je geld af te pakken.’ Een andere zichtbaar vermoeide Gambiaan laat zien waar hij op straat slaapt nadat hij al zijn geld is kwijtgeraakt. Niets meer dan een open plek omringd door vuilniszakken en een half afgebroken muurtje. Zijn slaapkameraad is een op het eerste oog goed geklede Senegalees, maar ook hij kan zijn reis niet voortzetten. Hij had 130000 CFA (260 euro) aan een chauffeur vooruitbetaald om hem naar Libië te brengen. Niemand kwam opdagen op de plaats van de afspraak. Het is een soort van roulette voor de migranten. Vaak worden ze bedrogen door allerlei ongure types. En als niets meer hebben, is terugkeren geen optie, zegt Stephen Ellis. ‘Ze hebben geld van hun familie gekregen, die het vaak ook nog eens heeft moeten lenen. Als ze teruggaan, zullen ze voor loser worden aangezien. Want waarom lukt het anderen wel?’<br />Veel van de West-Afrikanen blijven daarom maar rondhangen tot ze via allerlei baantjes, criminaliteit of prostitutie het geld bij elkaar hebben gespaard. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>ten dode opgeschreven<br /></h3>
<p>Zij die hun reis kunnen betalen, vertrekken naar het Libische Sabha. Vanuit Agadez naar deze oasestad is het twee dagen rijden. Het is een barre tocht, want in de grootste zandwoestijn ter wereld is autorijden een vak apart. De vluchtelingen zijn overgeleverd aan de grillen van chauffeurs. Soms worden ze in de woestijn gedumpt nadat ze zijn beroofd. Zonder vervoer en kennis van het gebied zijn ze ten dode opgeschreven. Er zijn geen precieze cijfers van het aantal doden omdat betrouwbare waarnemers ontbreken, maar dat ze er zijn staat buiten kijf. <br />‘We moeten maatregelen nemen om dit soort tragedies te voorkomen,’ verklaarde de Nigerese kolonel Garba Maikido twee jaar geleden op de nationale radio nadat 92 mensen door dorst waren omgekomen in de woestijn. Sindsdien is het aantal migranten dat de gevaarlijke Sahara-overtocht waagt alleen maar toegenomen. Weliswaar heeft Niger de grenscontrole aan haar kant van de grens opgeschroefd, maar dit heeft alleen maar geleid tot het nemen van grotere risico’s. Net zoals op zee nemen smokkelaars steeds langere en gevaarlijkere routes om de autoriteiten te ontlopen. Daar komt nog eens bij dat dezelfde mensen die de smokkelroutes moeten controleren soms zelf betrokken zijn bij de mensenhandel. Dit blijkt uit een intern rapport van de Nigerese overheid dat is ingezien door het persagentschap Reuters. Tot nu toe zijn nog geen verantwoordelijken opgepakt. Corruptie is wijdverspreid in Niger en daarmee blijft het land een zwakke schakel in de strijd tegen illegale migratie. <br />Ook de EU ziet het belang van de migratieroute via Agadez. Onder leiding van Italianen draait komende zomer een pilot in Niger. Een groep experts moet migranten ervan overtuigen terug te keren naar hun thuislanden. De hoop is daarmee uiteindelijk het aantal bootvluchtelingen te verminderen. Legitieme asielzoekers worden aan de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR overgedragen, en zij die om economische redenen naar Europa willen vertrekken, wordt een alternatieve oplossing aangeboden. Wat dit precies gaat inhouden is nog niet bekend. Ook wil de EU-commissie geen exacte budgetcijfers geven of andere details van het toekomstige plan. Of de EU erin zal slagen de zeer gemotiveerde vluchtelingen te overtuigen is nog maar de vraag. Ondertussen blijft de vluchtelingenstroom naar de Libische grens aanzwellen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>geen staat meer<br /></h3>
<p>Aan de andere kant van de grensovergangen is er geen staat meer. Hier domineren voornamelijk de Toubou-milities het onherbergzame gebied. De voormalige Libische leider Muammar Kaddafi gebruikte deze Afrikaanse stam om de grens te bewaken in het zuiden van Libië. Dankzij hun grensoverschrijdende stamgenoten en kennis van het gebied waren zij de ideale partner in de door de EU gesponsorde strijd tegen illegale mensenhandel. <br />Toen dictator Kadaffi nog aan de macht was, kwamen er nauwelijks vluchtelingen met bootjes naar Europa. Hij had hierover harde afspraken gemaakt met Italië. Soms dreigde de excentrieke leider dat hij de poorten van de hel zou openzetten, maar dat gebeurde nooit. Liever maakte hij deals met Europa waar hij zelf beter van werd. Tijdens zijn laatste bezoek, in 2010, bij zijn persoonlijke vriend Silvio Berlusconi zei hij nog dreigend: ‘Europa zal niet meer Europees zijn morgen, misschien zelfs helemaal zwart. Er staan miljoenen mensen te wachten die hierheen willen komen.’ <br />Nu hij weg is en het land in chaos is vervallen, zijn de poorten alsnog open gegaan. Volgens het EU-agentschap Frontex zijn alleen al vorig jaar ruim 170. 000 vluchtelingen vanuit Libië de Middellandse Zee illegaal overgestoken. Ter vergelijking: in 2010 waren dat er viereneenhalf duizend. De door Kaddafi gebruikte Toubou-milities zijn nu zelf een belangrijke schakel in de migratieroute. Tegenwoordig strijken ze voor elke overstekende migrant een kleine percentage op of hebben ze zelf jeeps met vierwielaandrijving waarin ze hun klanten vervoeren. Volgens het expertisecentrum Global Initiative Against Transnational Organized Crime maken sommige van deze Toubou-smokkelaars tot zestigduizend dollar winst per week. Deze oude, maar de laatste jaren opgeschroefde industrie heeft de machtsbalans in de Libische Sahara veranderd. Soms wordt ondanks politieke onenigheid samengewerkt met vijandige gewapende fracties, en soms wordt ondanks ideologische overeenkomsten hard gevochten voor het financieel gewin.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>het Wilde Westen<br /></h3>
<p>Als de vluchtelingen na de barre tocht door de Sahara uiteindelijk in het centraal gelegen Sabha aankomen, zien ze de Libische burgeroorlog van dichtbij. Als er geen geknal te horen is, zijn er nog altijd de verschillende gewapende groepen met elk hun eigen checkpoint, want wie Sabha controleert, controleert de verdere migratieroute naar de kust. Maar de provinciehoofstad is dezer dagen als een stadje in het Wilde Westen, vertelt Toearegleider Musa Mohammed Touzi via de telefoon. Deze stamoudste maakt zich grote zorgen over de toekomst. ‘Al onze gevangenissen zijn leeggelopen na de val van Muammar Kaddafi. Er is geen politie, geen rechtbank, staatsstructuren zijn er niet meer in dit deel van het land. Winkels worden op klaarlichte dag overvallen, auto’s gestolen en zakenmensen worden ontvoerd voor losgeld. En dus kunnen ook criminele bendes die zich bezighouden met mensenhandel, vrij rondlopen.’<br />Het verschil tussen de criminele bendes en ideologisch gevormde milities is fluïde. Hier komt nog eens bij dat de milities met elkaar vechten voor controle van het gebied. De mensenhandel is een welkome inkomstenbron voor de verschillende milities. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>niemandsland<br /></h3>
<p>Vanuit Sabha kan niet elke vluchteling zijn reis voortzetten. Net zoals eerder in Agadez raken mensen hun geld kwijt, vanwege de door gewapende fracties opgelegde belastingen, of door ordinaire straatroven. Daarom gaan de vluchtelingen in Sabha werken om hun smokkelaars te kunnen betalen. Als er geen werk is, wordt de vluchteling doorverkocht aan andere groepen in het noorden van het land, waar wel werk is. Verschillende getuigenissen van Afrikaanse migranten laten zien dat smokkelaars net zo makkelijk in moderne slavenhouders veranderen. Sommige van deze mensensmokkelaars zijn losjes gelieerd aan de internationaal erkende regering in de westelijk gelegen havenstad Tobruk. Maar een groot gedeelte van de reis gaat dwars door de invloedsfeer van de rivaliserende regering in Tripoli of door niemandsland. Handel en geld kennen geen ideologie. <br />Naast de twee regeringen zonder echte controle zijn er nog tal van andere zelfstandig opererende strijdgroepen. Bepaalde gebieden van het land worden gecontroleerd door militanten gelieerd aan de Islamitische Staat. Reizen door IS-gebied kan voor christelijke migranten levensgevaarlijk zijn, zoals bleek uit een propagandavideo afgelopen maand, waarop een groep van dertig Ethiopische christenen werd geëxecuteerd zoals al eerder was gebeurd met Koptische christenen uit Egypte. De video eindigde met de boodschap dat alle christenen zich moeten bekeren of beschermingsgeld moeten betalen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>onrechtmatig gevangengezet<br /></h3>
<p>En het zijn niet alleen de moslim-extremisten waar de migranten voor moeten vrezen. De internationale mensenrechtenorganisatie Amnesty waarschuwt vanaf de revolutie voor de mensonterende omstandigheden waarin migranten vaak verkeren. Zo worden de veelal zwarte Afrikanen onrechtmatig gevangengezet door verschillende strijdgroepen. Amnesty bezocht in 2013 een aantal van deze detentiecentra en sprak met gedetineerden. Uit dit onderzoek blijkt dat velen van hen om xenofobe redenen vast worden gezet in overvolle cellen met weinig tot geen sanitaire faciliteiten, met als gevolg uitbraken van huidinfecties en andere ziektes. Ook worden migranten veroordeeld tot het betalen van hun eigen deportatie. Als hun familie bereid is geld te sturen, worden ze vrijgelaten. <br />Racisme en willekeur spelen een belangrijke rol. Maar de twee rivaliserende Libische regeringen willen ook Europa geruststellen. Net na de revolutie deed Libië al vrij snel toezeggingen met betrekking tot de strijd tegen illegale migratie. Dit was een belangrijk onderdeel van het steunpakket voor het land. De Libische kustwacht krijgt bijvoorbeeld geld van de EU en Italië om bootvluchtelingen tegen te houden en naar een van de detentiecentra over te brengen. Maar het probleem is dat de Libische staat de facto uit elkaar bestrijdende milities bestaat. Er is wonderbaarlijk genoeg nog altijd één centrale bank die alle ‘overheidsdiensten’, lees milities, in beide regeringskampen betaalt: dezelfde gewapende fracties die de gevangenissen van het land controleren waar duizenden onrechtmatig vastzitten. De VN-rapporteur en Human Rights Watch hebben de samenwerking van de EU met de internationaal erkende Libische regering daarom in het verleden bekritiseerd. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>smokkelindustrie<br /></h3>
<p>Na soms een paar jaar hebben de vluchtelingen het benodigde startkapitaal en bereiken ze de Libische havenstad Zuwarah, tegen de Tunesische grens, vanwaar de meeste boten richting Italië vertrekken. ‘De Berbers van mijn stad staan bekend om hun zeemanschap, al voor de revolutie was Zuwarah een belangrijke doorvoerhaven van illegalen richting Europa,’ vertelt de in Nederland woonachtige Fathi Khalifa. Volgens hem houden dezelfde netwerken die ten tijde van Kaddafi actief waren zich hier nog steeds mee bezig. De Amazigh, zoals de Berbers liever willen worden genoemd, en hun machtige lokale leger weten precies wie hiervoor verantwoordelijk zijn. ‘Maar waarom zouden ze hun handen willen vuil maken om de EU een plezier te doen? Er is weinig economisch perspectief voor de mensen daar,’ zegt Khalifa, die namens de World Amazigh Congress met Europese vertegenwoordigers onderhandelde over het migratievraagstuk. ‘Deze industrie zorgt voor geld dat weer in de lokale economie wordt gepompt. En de militie heeft wel grotere problemen aan haar hoofd op dit moment.’ Zuwarah erkent de internationale regering niet meer en voert strijd met andere groepen. De smokkelindustrie betekent extra inkomsten voor de georganiseerde netwerken en vissers die tegen hoge prijzen hun bootjes verkopen, maar het leidt bijvoorbeeld ook tot duurdere vis op de lokale markt, zoals een journalist van de Britse krant <span class="Cursief">The Guardian</span> recent ontdekte. In Zuwarah verblijven de Afrikanen in schuilplaatsen gescheiden van de Arabische migranten. Volgens verschillende bronnen betalen zij rond de duizend dollar voor een oversteek met de boot. Na de complexe smokkelroute naar Zuwarah, waarbij ze de dood vaak maar net zijn ontlopen, beginnen ze aan de roekeloze boottocht. Het is niet dat ze voor vertrek niet weten welke gevaren er zijn, maar nu ze zo dichtbij zijn en al zoveel gevaren hebben doorstaan, kunnen ze haast niet anders.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="30_Kadertekst_Bladwijzer Tussenkop zwart">Abdou Bouzerda<br /></span>Abdou Bouzerda (1978) schrijft sinds 2012 voor Vrij Nederland. Hij is freelancer met als aandachtsgebieden jihadisme, de Arabische wereld en moslimgemeenschappen in Nederland, en werkt ook voor Argos en Bureau Buitenland. </p>
</p></div>


De Helletocht naar de Middellandse Zee

Harm Ede Botje

De propagandamachine van de Islamitische Staat

Politiegeweld in de Schilderswijk

<div class="wpg-element bladwijzer">
<h3>Nederlandse jihadist?</h3>
<p>Op vrijdag 4 juli, de dag dat Abu Bakr al-Baghdadi het kalifaat uitriep, is een groep Marokkaanse jongens (waarschijnlijk afkomstig uit Tanger) samen in een huis ergens in een buitenwijk van een Iraakse of Syrische stad. Ze zijn uitzinnig van vreugde. Een van hen wordt Abu Isa genoemd: een langharige jongen die in de keuken op een vrieskist leunt en heel even de camera in kijkt. Even later wordt hij grappend in het Nederlands met zwaar Arabisch accent aangesproken: &#8216;Broeder, broeder, ik heb niks nodig.&#8217;</p>
<p>Maar Abu Isa heeft geen zin om in beeld te komen en verbergt zich achter een ijskastdeur. Wie is broeder Isa?</p>
<p><iframe width="640" height="360" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/dusihdDWg4Y" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
<p>Vertaling (met dank aan Abdou Bouzerda):</p>
<p>0:00, Onbekend buiten beeld:<br /><i>&#8216;He, he, het kalifaat, zeg eens jongens, zeg eens wat over het kalifaat!&#8217;</i><br />0:14, derde persoon van links met bandana:<br /><i>&#8216;Allah zij geloofd, dat wij tot de mensen behoren die het kalifaat hebben opgericht.&#8217;<br />&#8216;Tekbir!&#8217;</i> (=toon respect, is een soort oproep)<br />Alle anderen:<br /><i>&#8216;Allahu Akbbar.&#8217;</i><br />0:18, blauwe blouse, helemaal links:<br /><i>&#8216;Godzijdan (Allah zij geloofd) We zijn de mensen van de islamitische staat en wij volgen het pad van de profeet.&#8217;</i><br />0:21, jongen met armverband en vlabaard:<br /><i>God zij geloofd dat wij nog mogen leven en getuigen mogen zijn dat de shari’a ingevoerd wordt. En de islamitische staat. God zij gedankt.</i><br />0:34, jongen buiten beeld:<br /><i>&#8216;Zeg eens iets in het Marrokaans dialect.&#8217;</i><br />Grijze blouse en zwarte muts:<br /><i>&#8216;Nee, liever in het Riffijns.&#8217;</i><br />0:40, jongen buiten beeld:<br /><i>&#8216;Godzij dank oma.&#8217; (gelach)</i><br />Jongen buiten beeld: <br /><i>&#8216;Godzijdank is er een kalifaat met toewijding en standvastigheid en als god het wil zullen we naar Marokko gaan.&#8217;</i><br />0:53, de ander op achtergrond: <br /><i>&#8216;Dan gaan we met zijn allen naar Marokko en dan timmeren we ze allemaal in elkaar.</i><br />Man met de flessen en witte blouse:<br /><i> ‘Koude frisdrank, koude frisdrank’. </i>(ze praten over Berida, is ‘koud’ wordt<br /> geroepen door mannen met karretjes in Tanger)<br />0:59, jongen met bandana die aan zijn schoenen zit:<br /><i>&#8216;De islamitische staat is gevestigd. Mohammed de Vijfde, kijk maar.&#8217;</i><br />1:07, jongen buiten beeld (terwijl andere zich verstopt):<br /><i>&#8216;Kom, kom hier&#8217;</i><br />1:09, jongen met zwarte t-shirt:<br /><i>De islamitische staat in Irak en Syrie zal blijven, met gods wil.&#8217;</i></p>
<p>Camera gaat naar de keuken</p>
<p>1:14, jongen buiten beeld:<br /><i>&#8216;Wat ben je aan het tellen?&#8217;</i><br />1:17, De jongen leunend met rug bij vrieskist:<br /><i>&#8216;Ik ben gewoon aan het tellen. Mijn kapitaal.&#8217;</i><br />1:20, jongen met legershirt en pet op:<br /><i>&#8216;Je moet mij betalen, kom op. De betaling.&#8217;</i><br />1:23, jongen buiten beeld:<br /><i>&#8216;Hier, hier, hier, Abu Isa.&#8217;</i><br />In het Nederlands:<br /><i>&#8216;Broeder Ik heb niks nodig.&#8217;</i> (met zwaar Arabisch accent). </p>
<p>Abu Isa duikt in de ijskast.</p>
<p>1:40, jongen met zwarte shirt:<br /><i>&#8216;Hier, hier, kijk hier dat is abu Qatada, ben je voor ons de maaltijd aan het maken.<br />Kijk, dit is natuurlijk spul, citroensap.<br />Kijk eens aan.&#8217;</i></p>
</p></div>


Video: Wie is broeder Isa?

De anatomie van de Islamitische Staat

De meeste strijders, het best bewapend

<p>Buitenland</p>
<p>Ahmed Sawani was in 2006 beginnend student elektrotechniek en informatica aan de universiteit van Tripoli. Zijn vader Youssef Sawani was directeur van de Khadaffi-stichting, waar Khadaffi&#8217;s zoon Saif al-Islam de voorzitter van was. De Sawani&#8217;s behoorden tot de inner circle van het regime. Door het oliebedrijf Shell, dat grote belangen heeft in Libië, werd zoon Ahmed in die jaren als een very important person behandeld. Dat blijkt uit een rekruteringslijst waarover Vrij Nederland beschikt, waar in een aparte column werd aangeven welke sollicitanten als vip werden aangemerkt en welke niet.</p>
<p>In het document staan de namen van 32 overwegend jonge Libiërs die in die jaren studeerden of net aan hun eerste baan waren begonnen en die een carrière bij de oliemaatschappij ambieerden. Allen behoorden net als Ahmed Sawani tot families die nauw waren verbonden met het regime. In een toelichting bij de sollicitatie van Ahmed Sawani staat uitdrukkelijk vermeld dat zijn vader Youssef &#8216;een bekende&#8217; was van de Shell-directeur Mark Hope. Op 22 juli 2007 sprak Sawani junior met de Nederlander Bert Nelissen die destijds werkte bij de afdeling personeelszaken. Afgesproken werd dat Sawani ondanks het feit dat hij net studeerde een baantje kreeg op de afdeling personeelszaken.</p>
<p>Ook Taha al-Zwai wilde in diezelfde periode graag bij Shell werken. &#8216;Hij is de zoon van de voormalige Libische ambassadeur in het Verenigd Koninkrijk, nu de ambassadeur in Marokko,&#8217; schreef een Shell-medewerker onder het kopje &#8216;toelichting&#8217; in het document. Daar­mee was het cv van de oude Al-Zwai niet volledig. Mohamed Abdul Quasim al-Zwai was immers een schoolvriend van Khadaffi en in 1969 een van de getrouwen met wie de toen nog jonge kolonel een coup pleegde. In januari 2010 zou Al-Zwai het in de nadagen van de dictatuur tot voorzitter van het Algemeen Volks­congres schoppen.</p>
<p>Shell kwalificeerde zoon Taha dus niet zonder reden als een belangrijk persoon. Het was overigens de jonge Taha zelf die Shell-directeur Hope benaderde met het verzoek op het hoofdkantoor in Londen stage te mogen lopen, wat inderdaad in een verblijf in de Britse hoofdstad resulteerde. Van een verdere relatie tussen Shell en Taha kwam het niet. &#8216;Zijn vader heeft de kwestie niet meer met mij besproken, zaak gesloten,&#8217; schreef een Shell-medewerker.</p>
<p>Een derde voorbeeld: Hamza Ati al-Obeidi, zoon van Abdul Ati al-Obeidi, Khadaffi&#8217;s voormalig premier, president en minister van Buitenlandse Zaken. Op dit moment zit vader Al-Obeidi achter de tralies. In juni 2007 ontving Shell-directeur Hope het verzoek een aanstelling voor zoon Hamza te regelen. Dat verzoek kwam via Ramadan Barg, voorheen een vooraanstaand diplomaat bij de Verenigde Naties en blijkbaar een bekende van de Al-Obeidi&#8217;s. Ondanks de welwillende houding van Shell kwam het niet tot een samenwerking. &#8216;In juli opnieuw contact gehad met Ramadan Barg, die vroeg of ik Hamza wilde ontmoeten. Ik zei ja, maar verder niets meer gehoord of gezien,&#8217; was het commentaar van de Shell-medewerker. Shell stuurde ook kinderen van machtige Libiërs op taalcursus. Zoals Mohammed Faied, de zoon van een oliedirecteur met wie Shell regelmatig samenwerkte. Die had blijkens het document gevraagd om een &#8216;door Shell betaalde cursus Engels&#8217; voor zijn zoon.</p>
<p>Shell haalde de afgelopen jaren in Libië miljardencontracten binnen voor het zoeken naar olie en gas. Ook werd in samenwerking met de Libische staatsoliemaatschappij geïnvesteerd in de uitbreiding en verjonging van twee fabrieken waar aardgas vloeibaar wordt gemaakt. Tot 2004 was het voor Shell ondoenlijk toegang tot het land te krijgen vanwege internationale sancties. Libië was de paria van de internationale gemeenschap omdat Khadaffi terroristen steunde, een kernwapenprogramma had en chemische wapens ontwikkelde. Aan dat isolement kwam een einde toen hij na de val van zijn Iraakse collega Sad­dam Hoessein in 2003 een grote draai maakte. Khadaffi zette zijn kernprogramma stop en beterde zijn leven ook waar het ging om steun aan gewapende groepen. Bovendien werd na jarenlang touwtrekken een deal gemaakt over de vergoeding aan de nabestaanden van het Lockerbie-drama. Khadaffi werd weer een graag geziene gast in westerse hoofdsteden, waar hij met tenten en vrouwelijke bodyguards de show stal.</p>
<p>Bedrijven stonden in de rij om het olierijke Libië te verleiden tot grote orders; zo ook Shell. De Britse premier Tony Blair bracht Khadaffi in maart 2004 een historisch bezoek en opende daarmee de weg voor het binnenhalen van olie- en gascontracten. Tijdens het bezoek werd bekendgemaakt dat Shell een eerste contract voor gaswinning op zee binnenhaalde ter waarde van meer dan een miljard euro.</p>
<p>The Guardian onthulde in 2009 op basis van vrijgegeven Britse regeringsdocumenten hoe Shell erin slaagde Blair in te zetten voor de behartiging van haar belangen in Libië toen het land net openging. Volgens de documenten waren er tussen 2004 en 2007 meer dan een dozijn bijeenkomsten met vertegenwoordigers van Shell, Libië en Groot-Brittannië, ook in Tripoli. The Times kreeg op grond van de Freedom of Information Act ook documenten in handen. Het ging om een correspondentie tussen Shell en Downing Street 10 waaruit bleek dat een conceptbrief van het oliebedrijf voor een groot deel letterlijk werd overgenomen door toenmalig premier Tony Blair. In zijn brief aan Khadaffi complimenteerde de Britse premier de Libische leider met de jaarlijkse &#8216;dag van de revolutie&#8217;, precies zoals Shell had geadviseerd. Ook wordt door Blair op aangeven van Shell &#8211; en daar ging het natuurlijk om &#8211; aangedrongen op een snelle afronding van een oliecontract.</p>
<p>Er was Shell blijkbaar alles aan gelegen om, nu ze eenmaal een voet tussen de deur hadden, de verhoudingen met het Khadaffi-regime te bestendigen door hun kinderen stages, studiereizen of werkplekken te bezorgen, zo blijkt uit het document dat Vrij Nederland in haar bezit heeft. Dat Shell het echt belangrijk vond om zogenaamde vip-sollicitanten als zodanig te herkennen, bleek toen een zekere Anas Layas verzuimde tijdens een sollicitatiegesprek te vermelden dat zijn vader hoofd was van het Libische Investeringsfonds, een fonds dat een vermogen beheerde van meer dan vijftig miljard euro en waar Khadaffi&#8217;s zoon Saif al-Islam een belangrijke rol speelde. Dat Layas niet werd herkend, leidde tot enige consternatie binnen Shell. &#8216;Wat gebeurt hier? Zijn vader is zeer belangrijk en dat heeft hij niet gemeld in het afgelopen jaar.&#8217; Het tegenovergestelde gebeurde ook: toen minister van Planning Taher Jehaimi uit zijn functie werd ontheven, was het voor Shell minder van belang zijn dochter een voorkeursbehandeling te geven. &#8216;Dit dossier kan wellicht worden afgesloten. Vader niet langer minister en sinds lange tijd niets van gehoord,&#8217; is het commentaar.</p>
<p>Het vip-rekruteringsdocument kreeg Vrij Nederland van de Engelsman John Donovan van de website royaldutchshellplc.com, die het bedrijf al jarenlang kritisch volgt. Hij heeft naar eigen zeggen een netwerk van voormalige en huidige Shell-medewerkers die hem regelmatig documenten en informatie toespelen over de oliemaatschappij. Het document uit Libië wordt vergezeld van een e-mail die is ondertekend met &#8216;Shell Libya staff&#8217;. Hierin laten de klokkenluiders weten dat de vip-kandidaten niet alleen een voorkeursbehandeling kregen bij hun sollicitatie maar ook een bonus als ze een arbeidscontract ondertekenden, zonder hiervoor overigens schriftelijk bewijs te leveren. De briefschrijvers noemen het &#8216;ironisch&#8217; dat veel van de mensen die op de lijst staan &#8216;niet beschikken over de juiste vaardigheden en professionele ervaring&#8217;, dus ook &#8216;niet erg aantrekkelijk&#8217; zijn voor een multinational als Shell maar desondanks wel werden aangenomen.</p>
<p>Shell presenteert zich graag als een bedrijf dat opereert volgens zelf opgestelde, hoogstaande principes, de zogenaamde business principles, die al in 1976 voor de eerste keer werden afgekondigd en door de jaren heen zijn aangescherpt. &#8216;Eer­lijkheid&#8217;, &#8216;integriteit&#8217;, &#8216;respect voor mensen&#8217; zijn de kernwaarden waar iedere Shell-medewerker zich aan moet houden. Onder het kopje &#8216;verantwoordelijk­heden&#8217; staat te lezen dat Shell ernaar streeft al haar werknemers &#8216;gelijke kansen te geven om zijn of haar vaardigheden en talenten te ontwik­kelen&#8217;. In Libië lijken de &#8216;principles&#8217; dus met voeten te zijn getreden. Overigens laat toenmalig directeur Mark Hope op zijn Linked­In-pagina weten van alle 23 Shell-jaren &#8216;het meest trots&#8217; te zijn op zijn periode in Libië.</p>
<p>Een voormalig medewerker van Shell Libië die anoniem wil blijven, is niet verbaasd over het bestaan van de vip-rekruteringslijst. &#8216;In alle landen waar ik werkte voor Shell was het gebruikelijk dat er mensen bij ons in dienst werden genomen die connecties met het regime hadden. Ik heb het in Nigeria en Irak ook meegemaakt,&#8217; zegt hij. &#8216;Goede relaties met de machthebbers zijn cruciaal voor het goed functioneren van Shell. De bescherming van financiële belangen gaat heel ver. Alles wordt in het werk gesteld om een regime te vriend te houden.&#8217;</p>
<p>Shell laat weten niet op de uitgelekte documenten te reageren. Ook benadrukt het bedrijf, zonder in te gaan op de specifieke situatie in Libië, dat er nooit sprake is van &#8216;bevoordeling&#8217; en dat als een sollicitant banden heeft met regeringsfunctionarissen er juist extra screening plaatsvindt op basis van de anti-omkopings- en corruptierichtlijnen die de oliemaatschappij heeft ingesteld.</p>


Zo hield Shell Khadaffi te vriend

<div class="lead">Shell stelde zijn belangen in Khadaffi’s Libië veilig door diens vertrouwelingen te paaien met baantjes voor hun kinderen.</div>
<figure id="post-50235 media-50235" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2012/08/9567158a-e789-476f-895c-6fc650afdb2b_RTRSAE1_preview1.jpg" alt="Madeleine Chambers/Reuters" /><figcaption>Madeleine Chambers/Reuters</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ahmed Sawani was in 2006 beginnend student elektrotechniek en informatica aan de universiteit van Tripoli. Zijn vader Youssef Sawani was directeur van de Khadaffi-stichting, waar Khadaffi’s zoon Saif al-Islam de voorzitter van was. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De Sawani’s behoorden tot de <i>inner circle</i> van het regime. Door het oliebedrijf Shell, dat grote belangen heeft in Libië, werd zoon Ahmed in die jaren als een <i>very important person</i> behandeld. Dat blijkt uit een rekruteringslijst waarover Vrij Nederland beschikt, waar in een aparte column werd aangeven welke sollicitanten als vip werden aangemerkt en welke niet.</p>
<p>In het document staan de namen van 32 overwegend jonge Libiërs die in die jaren studeerden of net aan hun eerste baan waren begonnen en die een carrière bij de oliemaatschappij ambieerden. Allen behoorden net als Ahmed Sawani tot families die nauw waren verbonden met het regime. In een toelichting bij de sollicitatie van Ahmed Sawani staat uitdrukkelijk vermeld dat zijn vader Youssef ‘een bekende’ was van de Shell-directeur Mark Hope. Op 22 juli 2007 sprak Sawani junior met de Nederlander Bert Nelissen die destijds werkte bij de afdeling personeelszaken. Afgesproken werd dat Sawani ondanks het feit dat hij net studeerde een baantje kreeg op de afdeling personeelszaken. </p>
<p>Ook Taha al-Zwai wilde in diezelfde periode graag bij Shell werken. ‘Hij is de zoon van de voormalige Libische ambassadeur in het Verenigd Koninkrijk, nu de ambassadeur in Marokko,’ schreef een Shell-medewerker onder het kopje ‘toelichting’ in het document. Daar mee was het cv van de oude Al-Zwai niet volledig. Mohamed Abdul Quasim al-Zwai was immers een schoolvriend van Khadaffi en in 1969 een van de getrouwen met wie de toen nog jonge kolonel een coup pleegde. In januari 2010 zou Al-Zwai het in de nadagen van de dictatuur tot voorzitter van het Algemeen Volks congres schoppen. </p>
<p>Shell kwalificeerde zoon Taha dus niet zonder reden als een belangrijk persoon. Het was overigens de jonge Taha zelf die Shell-directeur Hope benaderde met het verzoek op het hoofdkantoor in Londen stage te mogen lopen, wat inderdaad in een verblijf in de Britse hoofdstad resulteerde. Van een verdere relatie tussen Shell en Taha kwam het niet. ‘Zijn vader heeft de kwestie niet meer met mij besproken, zaak gesloten,’ schreef een Shell-medewerker.</p>
<p>Een derde voorbeeld: Hamza Ati al-Obeidi, zoon van Abdul Ati al-Obeidi, Khadaffi’s voormalig premier, president en minister van Buitenlandse Zaken. Op dit moment zit vader Al-Obeidi achter de tralies. In juni 2007 ontving Shell-directeur Hope het verzoek een aanstelling voor zoon Hamza te regelen. Dat verzoek kwam via Ramadan Barg, voorheen een vooraanstaand diplomaat bij de Verenigde Naties en blijkbaar een bekende van de Al-Obeidi’s. Ondanks de welwillende houding van Shell kwam het niet tot een samenwerking. ‘In juli opnieuw contact gehad met Ramadan Barg, die vroeg of ik Hamza wilde ontmoeten. Ik zei ja, maar verder niets meer gehoord of gezien,’ was het commentaar van de Shell-medewerker. Shell stuurde ook kinderen van machtige Libiërs op taalcursus. Zoals Mohammed Faied, de zoon van een oliedirecteur met wie Shell regelmatig samenwerkte. Die had blijkens het document gevraagd om een ‘door Shell betaalde cursus Engels’ voor zijn zoon.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>In Libië lijkt Shell haar eigen &#8216;principles&#8217; met voeten te hebben getreden</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Shell haalde de afgelopen jaren in Libië miljardencontracten binnen voor het zoeken naar olie en gas. Ook werd in samenwerking met de Libische staatsoliemaatschappij geïnvesteerd in de uitbreiding en verjonging van twee fabrieken waar aardgas vloeibaar wordt gemaakt. Tot 2004 was het voor Shell ondoenlijk toegang tot het land te krijgen vanwege internationale sancties. Libië was de paria van de internationale gemeenschap omdat Khadaffi terroristen steunde, een kernwapenprogramma had en chemische wapens ontwikkelde. Aan dat isolement kwam een einde toen hij na de val van zijn Iraakse collega Sad dam Hoessein in 2003 een grote draai maakte. Khadaffi zette zijn kernprogramma stop en beterde zijn leven ook waar het ging om steun aan gewapende groepen. Bovendien werd na jarenlang touwtrekken een deal gemaakt over de vergoeding aan de nabestaanden van het Lockerbie-drama. Khadaffi werd weer een graag geziene gast in westerse hoofdsteden, waar hij met tenten en vrouwelijke bodyguards de show stal. <br />Bedrijven stonden in de rij om het olierijke Libië te verleiden tot grote orders; zo ook Shell. De Britse premier Tony Blair bracht Khadaffi in maart 2004 een historisch bezoek en opende daarmee de weg voor het binnenhalen van olie- en gascontracten. Tijdens het bezoek werd bekendgemaakt dat Shell een eerste contract voor gaswinning op zee binnenhaalde ter waarde van meer dan een miljard euro. </p>
<p><i>The Guardian</i> onthulde in 2009 op basis van vrijgegeven Britse regeringsdocumenten hoe Shell erin slaagde Blair in te zetten voor de behartiging van haar belangen in Libië toen het land net openging. Volgens de documenten waren er tussen 2004 en 2007 meer dan een dozijn bijeenkomsten met vertegenwoordigers van Shell, Libië en Groot-Brittannië, ook in Tripoli. <i>The Times</i> kreeg op grond van de Freedom of Information Act ook documenten in handen. Het ging om een correspondentie tussen Shell en Downing Street 10 waaruit bleek dat een conceptbrief van het oliebedrijf voor een groot deel letterlijk werd overgenomen door toenmalig premier Tony Blair. In zijn brief aan Khadaffi complimenteerde de Britse premier de Libische leider met de jaarlijkse ‘dag van de revolutie’, precies zoals Shell had geadviseerd. Ook wordt door Blair op aangeven van Shell – en daar ging het natuurlijk om – aangedrongen op een snelle afronding van een oliecontract. </p>
<p>Er was Shell blijkbaar alles aan gelegen om, nu ze eenmaal een voet tussen de deur hadden, de verhoudingen met het Khadaffi-regime te bestendigen door hun kinderen stages, studiereizen of werkplekken te bezorgen, zo blijkt uit het document dat Vrij Nederland in haar bezit heeft. Dat Shell het echt belangrijk vond om zogenaamde vip-sollicitanten als zodanig te herkennen, bleek toen een zekere Anas Layas verzuimde tijdens een sollicitatiegesprek te vermelden dat zijn vader hoofd was van het Libische Investeringsfonds, een fonds dat een vermogen beheerde van meer dan vijftig miljard euro en waar Khadaffi’s zoon Saif al-Islam een belangrijke rol speelde. Dat Layas niet werd herkend, leidde tot enige consternatie binnen Shell. ‘Wat gebeurt hier? Zijn vader is zeer belangrijk en dat heeft hij niet gemeld in het afgelopen jaar.’ Het tegenovergestelde gebeurde ook: toen minister van Planning Taher Jehaimi uit zijn functie werd ontheven, was het voor Shell minder van belang zijn dochter een voorkeursbehandeling te geven. ‘Dit dossier kan wellicht worden afgesloten. Vader niet langer minister en sinds lange tijd niets van gehoord,’ is het commentaar. </p>
<p>Het vip-rekruteringsdocument kreeg Vrij Nederland van de Engelsman John Donovan van de website royaldutchshellplc.com, die het bedrijf al jarenlang kritisch volgt. Hij heeft naar eigen zeggen een netwerk van voormalige en huidige Shell-medewerkers die hem regelmatig documenten en informatie toespelen over de oliemaatschappij. Het document uit Libië wordt vergezeld van een e-mail die is ondertekend met ‘Shell Libya staff’. Hierin laten de klokkenluiders weten dat de vip-kandidaten niet alleen een voorkeursbehandeling kregen bij hun sollicitatie maar ook een bonus als ze een arbeidscontract ondertekenden, zonder hiervoor overigens schriftelijk bewijs te leveren. De briefschrijvers noemen het ‘ironisch’ dat veel van de mensen die op de lijst staan ‘niet beschikken over de juiste vaardigheden en professionele ervaring’, dus ook ‘niet erg aantrekkelijk’ zijn voor een multinational als Shell maar desondanks wel werden aangenomen. </p>
<p>Shell presenteert zich graag als een bedrijf dat opereert volgens zelf opgestelde, hoogstaande principes, de zogenaamde <i>business principles</i>, die al in 1976 voor de eerste keer werden afgekondigd en door de jaren heen zijn aangescherpt. ‘Eer lijkheid’, ‘integriteit’, ‘respect voor mensen’ zijn de kernwaarden waar iedere Shell-medewerker zich aan moet houden. Onder het kopje ‘verantwoordelijk heden’ staat te lezen dat Shell ernaar streeft al haar werknemers ‘gelijke kansen te geven om zijn of haar vaardigheden en talenten te ontwik kelen’. In Libië lijken de ‘principles’ dus met voeten te zijn getreden. Overigens laat toenmalig directeur Mark Hope op zijn Linked In-pagina weten van alle 23 Shell-jaren ‘het meest trots’ te zijn op zijn periode in Libië. <br />Een voormalig medewerker van Shell Libië die anoniem wil blijven, is niet verbaasd over het bestaan van de vip-rekruteringslijst. ‘In alle landen waar ik werkte voor Shell was het gebruikelijk dat er mensen bij ons in dienst werden genomen die connecties met het regime hadden. Ik heb het in Nigeria en Irak ook meegemaakt,’ zegt hij. ‘Goede relaties met de machthebbers zijn cruciaal voor het goed functioneren van Shell. De bescherming van financiële belangen gaat heel ver. Alles wordt in het werk gesteld om een regime te vriend te houden.’</p>
<p>Shell laat weten niet op de uitgelekte documenten te reageren. Ook benadrukt het bedrijf, zonder in te gaan op de specifieke situatie in Libië, dat er nooit sprake is van ‘bevoordeling’ en dat als een sollicitant banden heeft met regeringsfunctionarissen er juist extra screening plaatsvindt op basis van de anti-omkopings- en corruptierichtlijnen die de oliemaatschappij heeft ingesteld. </p>
</p></div>
