Column

Het leek begin jaren ’80 slim: loonmatiging. De verzor­gings­staat bood genereuze uitkeringen en hoge lonen, en daardoor een slechte concurrentiepositie ten opzichte van het buitenland. Lagere lonen zouden bijdragen aan een ommekeer. We kregen een economisch model dat erop was gericht om melk, vlees en bloemen te produceren voor de export, een paar plukken energie-intensieve industrie zoals Tata, Shell en Akzo te bouwen en een klein beetje kennisintensieve bedrijvigheid (ASML, zakelijke dienstverlening).
Sinds 1981 verdienden we hiermee elk jaar meer aan het buitenland dan zij aan ons. Dit groeimodel was er niet zozeer op gebaseerd dat we de zaken slimmer en beter aanpakten, maar vooral dat de productie meer handen nodig had. Een logische strategie, leek het: geen werkloosheid, allemaal werk!
Voor generaties beleidsmakers was loonmatiging een automatische reflex. Van het ‘Werk, werk, werk’ van het kabinet-Kok I (1994-1998) tot ‘Samen werken, samen leven’ van Balkenende IV (2007-2010) ging het om meer banen. Daarna, vanaf Rutte, was loonmatiging óf nodig voor het bedrijfsleven (concurrentiepositie!), óf omdat anders de inflatie uit de hand liep. Steeds een ander excuus, altijd dezelfde uitkomst.
Na bijna veertig jaar geremde lonen erkennen nu veel economen schoorvoetend dat emeritus hoogleraar Alfred Kleinknecht wellicht gelijk had toen hij in 1994 het loonmatigingsbeleid bekritiseerde. Volgens hem zou dat vooral leiden tot laaggeschoolde arbeid. En inderdaad: zijn voorspelling kwam uit. We zijn een lagelonenland geworden. Met bijna volledige werkgelegenheid is de arbeidsproductiviteit (de waarde van wat we produceren) achtergebleven bij die van andere landen. Ook het aandeel van het totaal verdiende inkomen dat ten goede komt aan de beloning van werknemers en zelfstandigen staat op een dieptepunt.
<blockquote>Het állerdomste wat je kunt doen, is bezuinigen op onderwijs en onderzoek.</blockquote>
Dat komt onder meer doordat de onderhandelingsmacht van werknemers stelselmatig is uitgehold; iedereen wordt vrij belabberd betaald. Maar het wezenlijke probleem ligt een spade dieper: er zijn te weinig banen in sectoren waar per uur meer wordt betaald. En waar ze wel zijn, zoals in de petrochemische industrie, zijn de bedrijven vaak weer vervuilend.
Je kunt dit op twee manieren oplossen. De ene is een hoger uurloon. Bedrijven met weinig toegevoegde waarde gaan dan vanzelf failliet. Dat zou meteen een paar andere problemen oplossen, zoals de verdozing en het stikstof-, stank- en uitstoot­overschot. Het zou mogelijk ook de aantrekkingskracht van Nederland op migranten verkleinen. Maar het is wel schoktherapie.
Een andere manier is inzetten op innovatie en het Nederlandse verdienmodel opnieuw uitvinden: met hoogwaardige bedrijven die wél passen bij de schaal van ons land en die minder vervuilend zijn, kennisintensief en hoogproductief. Dat behoeft een innovatieve omgeving waar ondernemerschap wordt gestimuleerd, goede kennisinfrastructuur gebouwd en consistent beleid gevoerd. Dan stijgen de lonen, wordt de laagproductieve werkgelegenheid verdrongen en heeft Nederland een toekomst.
Het op twee na domste wat je als overheid kunt doen, is inconsistent beleid voeren zodat geen enkel bedrijf meer weet waar het aan toe is. Het op een na domste is je oren laten hangen naar gevestigde belangen, zoals grote vervuilers en de landbouwsector. Maar het állerdomste wat je kunt doen, is bezuinigen op onderwijs en onderzoek. Dan houden we het armoekapitalisme dat we nu hebben. Je verspeelt de kans op een duurzaam, innovatief verdienmodel en je gooit er de toekomst van generaties mee weg.
Mijn oude meester zou zeggen: er is veel ruimte voor verbetering. Zelf zou ik het willen kwalificeren als volstrekt achterlijk beleid.

Samenleving